معرفی رسانه وقدرت نرم

[ملکوت* گامی تارهایی *]

دنیای امروز به دهکده‎ای جهانی بدل شده است که در آن مرزهای جغرافیایی تنها، در چارچوب معادلات دیپلماتیک مورد نظر قرار می‎گیرد و ابزار رسانه، زمنیه محدود شدن مرزهای فکری را فراهم آورده است.

برای شناخت و معرفت درست درباره یک موضوع، بهترین و اولین مرحله تعریف جامع و مانعی از آن می‎باشد از این رو در مقوله رسانه، ابتدا به تعریف (رسانه) یا (رسانه های عمومی) می پردازیم.

رسانه های جمعی یا عمومی و به تعبیر دیگر وسایل ارتباط جمعی اصطلاح فارسی شده واژه لاتین«Medium» است که جمع آن«Media» می باشد و منظور از آن دسته ای از وسایل هستند که مورد توجه تعداد کثیری می باشند و از تمدن های جدید بوجود آمده اند.

به بیان دیگر، رسانه به معنای هر وسیله ای است که انتقال دهنده فرهنگ ها و افکار عده ای باشد. اکنون آن چه مصداق این تعریف است وسایلی همانند: روزنامه ها، مجلات، رادیو، تلویزیون، ماهواره، اینترنت، لوح‎های فشرده، شبکه‎های اجتماعی و... می باشند.

در طول روند تغییر و تحول جامعه بشری، با رشد و گسترش روزنامه‌ها و هم‌چنین با به وجود آمدن سایر انواع رسانه‌های جمعی مثل رادیو و تلویزیون، کارکرد آموزشی، تفریحی و سرگرمی هم به کارکرد اطلاع‌رسانی آن اضافه شد. این دو عامل یعنی تفریح و سرگرمی، موجب محبوبیت بیش‌تر این رسانه‌ها و گسترش استفاده از آن‌ها توسط مردم گردید.

محبوبیت رسانه‌ها و استفاده‌ی روزافزون از آن‌ها توسط مردم، این ایده را در ذهن مالکان و گردانندگان رسانه‌ها به وجود آورد که می‌توانند از رسانه‌ها در جهت اهداف خود استفاده نمایند. اولین و ملموس‌ترین نوع این استفاده مربوط به استفاده‌ تبلیغاتی از تلویزیون در جنگ جهانی دوم توسط آلمانی‌ها بود.

بنابراین اگر چه رسانه‌های جمعی با هدف اطلاع‌رسانی به وجود آمدند، هدف تبلیغ سیاسی و سپس تاثیرگذاری فرهنگی به موازات آن وارد عرصه‌ رسانه شد. به این ترتیب رسانه‌ها به عنوان مهم‌ترین منابع «قدرت نرم» ظهور پیدا کردند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

قدرت نرم به معنای «توانایی تاثیرگذاری بر دیگران برای کسب نتایج مطلوب از طریق جذابیت به جای اجبار یا تطمیع است.» این ایده اولین بار توسط دانشمند آمریکایی دانشگاه هاروارد، جوزف نای مطرح شد.

واژه‌ قدرت نرم که در ادبیات سیاسی ایران به «جنگ نرم» هم اطلاق می‌شود، نزاع بین کشورها را در حوزه‌ سخت‌افزاری و تسلیحاتی نمی‌داند بلکه جنگ در این حوزه مربوط به برنامه‌ها و نرم‌افزارهایی است که عمدتاً از جنس رسانه هستند.

رسانه ها با ایجاد تحول در باورها، ارزش ها، اعتقادات، تصاویر، ادراکات و ذهنیات جامعه، زمینه را برای اقناع و پذیرش فراهم کرده اند؛ در نتیجه پیام ها، نمادها، اخبار و اطلاعات اهمیت خاص پیدا می کنند. به همین دلیل استفاده از رسانه های ارتباط جمعی به طور گسترده نقش رسانه ها را در عرصه جنگ نرم برجسته می کند.


قدرت های بزرگ از طریق وسایل ارتباط جمعی که دارای تنوع فراوان هستند و در گروه‎های مختلف دیداری و شنیداری، نوشتاری، اکترونیکی و سایبری دسته بندی می شوند، تأثیرهای غیرقابل کنترل خود را بر سپهر فرهنگ و سیاست و اقتصاد کشورهای در حال توسعه ایجاد کرده اند.

به عبارت دیگر تمام مراکز صاحب قدرت متکی به حضور رسانه اند. "آنها با استفاده از کنترل حسی، تقلید، خط داستانی، فن بلاغت و نمایش محصولات، نامزدها و نظراتشان را به مخاطبان می فروشند". همانگونه که در جهان فعلی قدرت اندیشه بر قدرت بدنی غلبه کرده است به نظر می رسد جنگ افکار نیز بر جنگ ابزار غلبه کرده است.

امروز قدرت نظامی تنها قدرت یگانه، قاهره و شایع نیست بلکه بحث بر سر قدرت اذهان و اندیشه ها نیز هست. رسانه ها در عرصه جنگ نرم بعد مهمی را تشکیل می دهند؛ در واقع بر اثر تحولات روزافزون فناوری های اطلاعات و ارتباطات، ابعاد رسانه ای جنگ نرم نیزه گسترده تر و پیچیده تر شده است.

در فضای جنگ نرم، رسانه ها اذهان و دل های مخاطبان را بطور گسترده در کشورها و جوامع گوناگون هدف قرار داده اند تا بتوانند قدرت نرم یک گروه یا کشور رقیب یا دشمن را تضعیف کنند. بنابراین آنانکه از قدرت برتر تکنولوژی رسانه ای برخوردارند، سازندگان، دروازه بانان و پخش کنندگان اصلی پیام ها در سطح جهانی اند.

در عصر کنونی که رسانه‌ها با ظهور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و تویتر و هم‌چنین انواع بازی‌های رایانه‌ای و قابلیت‌های جدیدی که در تلفن‌های هم‌راه هوشمند به صورت مجانی و یا با قیمت بسیار پایین در اختیار کاربران قراد داده می‌شوند، جنگ نرم به معنای واقعی کلمه بروز و ظهور پیدا کرده است.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

در نوشتار پیشین از مجموعه مقالات رسانه، به معرفی اجمالی این ابزار و تاثیر آن،
بر قدرت نرم که در اصل جنگ نرم می‌باشد، اشاره کردیم.
از این پس بر آنیم که چگونگی استفاده از این ابزار را در راستای جنگ نرم، مورد ارزیابی قرار دهیم. در این زمان،
به تاثیر رسانه بر فرهنگ و به تبع، تمامی ابعاد زندگی مردم کشورهایی که مورد هجمه رسانه ‎ای قرار گرفته‎اند می‎پردازیم.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

رسانه و فرهنگ


در ابتدا و برای روشن شدن بحث، به معرفی اجمالی انواع استعمار، می‎پردازیم. کلمه استعمار در ظاهر به معنی عمران و آبادی است و استعمار گران به این بهانه کشورها را به جولانگاه خود تبدیل می کردند. کلمه استعمار از لحاظ محتوا، هم معنی کلمه امپریالسم است کلمه امپریالیسم توسط مارکسیست ها به کار می رفت و به معنی توسعه امپراطوری می باشد که به صورت زیر قابل دسته‎بندی است :

1- استعمار کهنه: این نوع از استعمار که استعمار کهنه نام دارد و با نفوذ مستقیم رجال و ارتش حکومتی در قلمرو و حکومت کشور دیگر تعریف می شود. اما پس از چند قرن این نوع از چپاول دیگر کاربرد خود را از دست داده بود، به همین دلیل شکل دیگری از استعمار شکل گرفت که استعمار نو نام دارد.

2- استعمار نو: در استعمار نو دیگر حکومت خارجی به طور مستقیم و علنی در امور کشور مستعمره دخالت نمی کند بلکه میدان عملیاتی اش محدود می شود به مرکز حکومت و به اصطلاح دربار کشور مستعمره. به این صورت که ابتدا افرادی تحت نفوذ را در دربار یا حکومت مستعمره در راس قرار می دهد و آنها منافع کشور استعمارگر را دنبال می کنند. همانند بسیاری از کشور های منطقه به خصوص کشور هایی که بعد ار فروپاشی عثمانی درسال 1945 تشکیل شدند .

3- استعمار فرانو: بیداری ملتها باعث شد حکومت های دست نشانده دیگر توان مقاوت در برابر خواست مردم خود مبنی بر آزادی را نداشته باشند و ملتها دیگر زیر بار تامین منافع کشورهای استعمارگر نروند؛ لذا شکل جدیدی از استعمار تشکیل شد که با دو شکل قبلی آن تفاوت آشکاری داشت. در استعمار فرانو دیگر نیازی به لشکر کشی و یا گذاشتن دست نشانده در حکومت نیست بلکه حوزه عملیاتی و جولانگاه استعمارگر، نه کشور و حکومت، بلکه مغز و قلب انسان است. استعمار فرا نو استعماری فرهنگی است که رسانه اصلی‎ترین ابزار آن به شمار می‎رود.

در این نوع از استعمار، رسانه سعی در مطرح کردن هنر پیشگان، فوتبالیست ها، خواننده ها، شخصیت های علمی و دانشگاهی را دارد و اینان پس از کسب شهرت، نقش همان سربازان را بازی می کنند که سرزمین ها را فتح می کردند

اما با این تفاوت که این بار تنها کافی است مغز ها و قلب ها فتح شوند. به وسیله خواننده و فوتبالسیت و هنرپیشه قلب یک ملت و به وسیله علم و دانش خود، مغز آن ملت را تسخیر می کنند.

تفاوت اصلی این استعمار با اشکال قبلی آن در این است که در شکل قبلی استعمار همیشه مردمانی بودندکه علیه استعمار به پا خیزند، اما در این نبرد خود ملتها مورد حمله و نفوذ قرار می گیرند و دیگر مبارزی باقی نمی ماند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

[ملکوت* گامی تارهایی *]

بنابراین باید گفت رسانه از طریق استفاده از شیوه و ابزارهای مختلف و به کارگیری سربازان خود در زمنیه‎های مد نظر، سعی به استحاله فرهنگی در کشورهای مورد نظر خود اقدام می‎کند و به این ترتیب مردم یک کشور را به پیاده نظام خود بدل کرده و حتی این توانایی را کسب می‎کند که آنها را در مقابل حکومت خود، قرار دهد.

بنابراین با وجود این که رسانه در بدو تاسیس با اهداف سیاسی، پا به عرصه فعالیت گذاشت اما در فراز و فرود وتغییرات خود، تاثیر فرهنگی را اصلی‎ترین هدف خود قرار داده است؛ زیرا تغییر در فرهنگ یک ملت به همراه خود، تغییر در خواستهای سیاسی آنان، تغییر در سبک زندگی، تغییر در شیوه مصرف و .... را به همراه خواهد داشت.

نکته قابل تامل این است که دست اندرکاران امپراتوری رسانه‎ای با مطالعه دقیق و جامعه شناختی بر فرهنگ جوامع هدف، میزان استقبال از انواع رسانه را مورد ارزیابی قرار داده و به سرمایه گذاری و کار بر روی آن رسانه متناسب با اهداف خود، می پردازند.

به عنوان نمونه اگر پس از بررسی جامعه شناختی یک کشور، به این نتیجه دست یابند که از میان رسانه های ارتباط جمعی، افراد تمایل بیشتری به تماشای فیلم و سریال از خود نشان می‎دهند، اقدام به ساخت فیلم و سریال متناسب با تفکر خود و برای کشور هدف کرده و از این طریق سعی در ارائه افکار خود و تاثیر بر فرهنگ و عقاید کشور هدف دارند.

نکته جالب در این است که اگر این افراد پس از بررسی فرهنگ یک کشور، متوجه علاقه‎مندی مردم آن به خواندن مجلات، روزنامه ها و هفته نامه های موضوعی شوند، به سرمایه گذاری در این بخش پرداخته و با انتشار روزنامه هایی که همسو با هدف آنهاست، سعی در تزریق همان افکار و فرهنگی را دارند که در جامعه دیگر آن را از طریق فیلم و سریال ترویج داده‎بودند.

بنابراین امپراتوری رسانه‎ای حاکم، با مطالعه بر فرهنگ و آداب و رسوم جوامع هدف و سپس انتخاب ابزار مناسب برای تزریق افکار خود، سعی در یکسان سازی فرهنگی در جهان و به تعبیری هم سو کردن مردم جهان با آن چه مد نظر اوست دارد.

لازم به ذکر است با توجه به این که خانواده هسته اصلی و اولیه یک هر جامعه را تشکیل می دهد، اولین و اصلی ترین هدف گذاری و به تبع آن تاثیرگذاری رسانه‎ای، مربوط به ((خانواده ))می شود و سایر موضوعات و مباحث، از این هسته اصلی آغاز می‎گردد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

رسانه و خانواده




در این قسمت ضمن بررسی چگونگی و میزان تاثیرگذاری رسانه بر خانواده و تغییر و تحولات درونی آن، بر این نکته تاکید

می‌کنیم که اگرچه، امروزه امپراتوری رسانه ای غرب سعی در استحاله فرهنگی خانواده در جوامع هدف و تبدیل الگوی

درونی آن به الگوی مورد نظر را دارد، اما در صورت به کارگیری درست از این ابزار یعنی رسانه توسط نیروها ارزشی، این

امکان وجود دارد که معادله فوق، تغییر کرده و این بار فرهنگ و تمدن اسلامی در اصلی‌ترین لایه‎های اجتماعی غرب، نفوذ

کرده و تاثیرگذار باشد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

خانواده هسته اصلی و اولیه هر جامعه و به تبع آن یک فرهنگ و تمدن را تشکیل می‎دهد؛ از این رو هرگونه تغییر در بافت فرهنگی درون خانوده اعم از مثبت و منفی می‎تواند پس از مدت زمان اندکی در ارتقاء و یا نزول فرهنگ کلان جامعه، موثر باشد. خانواده يك نهاد اجتماعي اصلي و مهم است. اين نهاد كاركردهاي متعدد و مهمي دارد كه اگر آنها تضعيف شوند، بنيان خانواده از دست رفته و فرهنگ، عقايد، دين و ارزشهاي اخلاقي سست شده و سنتها و آداب از ميان مي‌روند.

جامعه شناسان، خانواده را به يك هسته سخت تشبيه مي‌كنند كه به سختي مي‌شكند؛ از این رو، در جوامعي كه ميان فرهنگ خانوده و فرهنگ حاكم بر جامعه تضاد وجود داشته‎باشد، افراد سعي مي‌كنند فرهنگ مطلوب خود را در محيط خانوده حفظ کرده و آنرا از دستبرد فرهنگ حاكم بر جامعه محفوظ نگاه دارند.

در این میان گسترش تکنولوژی باعث گردیده است که رسانه به عامل به تعبیری نفوذی نهادهاي بيرون از خانواده در حریم خصوصی خانواده تبدیل شده است؛ از این رو می‎توان گفت رسانه‎ها و به ويژه تلويزيون نماينده بيرون خانواده در درون خانواده می‎باشند.

با توجه به مطالب فوق باید گفت اگر رسانه‌ در خدمت خانواده بوده و متناسب با فرهنگ صحیح، فعالیت نماید، می تواند در بالا بردن فهم افراد خانواده از دين، معنويت و سبک صحیح زندگی مؤثر باشد؛ اما اگر فرهنگ حاكم بر رسانه با فرهنگ خانواده در تضاد باشد، خانواده با آسیب‎های جبران ناپذیری مواجه خواهد شد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

[ملکوت* گامی تارهایی *]

در قسمتهای قبل ضمن معرفی رسانه و ابعاد آن، به تاثیر رسانه‎های مدرن امروزی بر فرهنگ خانواده اشاره نمودیم

تاثیر آن را در تغییر شیوه و سبک زندگی افراد و به تبع آن خانواده مورد بررسی قرار دادیم. با توجه به این که امروزه

اصلی‎ترین پایگاه امپراتوری رسانه غرب، در ایالات متحده آمریکا می‎باشد و به تعبیری وظیفه صدور سبک زندگی مورد نظر

غرب، بر عهده آمریکاست، در این نوشتار، به صورت واضح، برخی مولفه‎های سبک زندگی آمریکایی را مورد بررسی قرار

می‎دهیم.