با توجه به روایات متعددی که هم در مجامع روایی شیعه و هم در کتب اهل سنت وارد شده است امیرالمومنین از زمان شهادت خود با خبر بودند و حتی قاتل خود را میشناختند. با توجه به این روایات این مساله مطرح میشود که اگر امیرالمومنین میدانستند در شب نوزدهم ماه مبارک توسط ابن ملجم مرادی ملعون ضربت میخورند که منجر به شهادت ایشان میشود چرا به مسجد رفتند؟
خدای متعال در قرآن میفرمایند: وَ لاَ تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِ (البقرة / ۱۹۵) با دست خود، خودتان را به هلاکت میندازید. آیا نعوذ بالله این کار حضرت القا الی التهلکۀ نیست؟
این پرسشی است که از زمان اهل بیت علیهم السلام مطرح بوده است و در مورد قیام امام حسین علیه السلام و شهادت سایر ائمه علیهم السلام نیز مطرح میشود.
جوابهایی از جانب متکلمین شیعه به این سوال داده شده است.
جواب اول این است که آنچه که در ذهن عوام از شیعیان در مورد علم امام وجود دارد صحیح نمیباشد. تصور عوام این است که علم امام نسبت به امور بالفعل است یعنی همانطور که مثلاً شیئ مقابل خود را میبینند و علم به آن دارند اخبار گذشته و آینده نیز همینطور اصطلاحاً جلوی چشم ایشان است، اما باید توجه داشت علم ائمه علیهم السلام از مبادی مختلفی به دست میآید که عبارتند از: آموزش پیامبر که از طریق امیرالمومنین علیه السلام به ایشان منتقل میشود، کتب انبیا الهی، کتاب امام علی علیه السلام، مصحف حضرت فاطمه علیها السلام، کتاب جَفر، کتاب جامعه و الهام از طرف خدای متعال؛ بنابراین علم امام به تمام اشیا بالفعل نیست بلکه طبق بعض روایات امام علیه السلام هرگاه اراده کنند علم حاصل میشود. أَبِی عُبَیْدَةَ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ یَعْلَمَ شَیْئاً أَعْلَمَهُ اللَّهُ ذَلِک. امام صادق علیه السلام فرمودند امام هرگاه اراده کند چیزی را بداند خدای متعال او را آگاه به آن میکند. (الکافی؛ ج ۱؛ ص ۲۵۸) بنابراین ممکن است مثلاً امام رضا علیه السلام هنگام خوردن انگور مسموم اراده نکرده بودند که بفهمند آیا انگور مسموم است یا نه.
این جواب فی الجمله صحیح است، اما شاید در موردی که ممکن است منجر به شهادت امام شود صحیح نباشد، زیرا اگر حفظ جان واجب است پس امام باید اراده کند تا خدای متعال به ایشان بفهماند که مثلاً این میوه مسموم است یا نه؟
ثانیاً در مورد امیرالمومنین مصداق ندارد، زیرا طبق روایات حضرت عالم به جزئیات شهادتشان بودند حتی بعض یارانشان مانند میثم تمار نیز از کیفیت شهادت حضرت خبر داشتند.