خانه گریزی دختران (ریشه ها و پی آمدها)

[مهراوه* باران اشک *]

به یک مثال توجّه کنید:

در اوایل انقلاب، داشتن حجاب و پوشش اسلامی یک ارزش به حساب می آمد و نوجوان به سوی همان حجابی کشیده می شد که در جامعه به عنوان یک ارزش مطرح بود. در طول سال های 61 و 62 وقتی زنی بدون حجاب اسلامی و با آرایش بیرون می آمد، تمام نگاه ها و برخوردها نسبت به او نگاهی تحقیرآمیز و سرزنش کننده بود. بنابراین، فرد به سوی رعایت حجاب مناسب کشانده می شد. در حال حاضر، شما دختری را در شمال شهر تهران با حجاب خوب و پوشش مناسب در نظر بگیرید، بی شک، بیش از هفتاد درصد نگاه ها به سوی این نوجوان محجبّه، نگاهی تحقیرآمیز خواهد بود. همچنان که در بسیاری از شهرهای مذهبی یا کوچک ایران، هنوز حجاب و مسائل دینی یک ارزش به حساب می آید، ولی در بعضی از شهرهای بزرگ و بعضی مناطق تهران، یک ضد ارزش و عمل نابهنجار تلقی می شود. وقتی نوجوان از فلسفه حجاب اطلاع کافی نداشته باشد و از طرفی هم در کوچه و خیابان و مدرسه و جاهای دیگر، بی اعتنایی و توهین و تحقیر را نسبت به حجاب ببیند، به سبب استحکام نداشتن هویت و شخصیت، تسلیم می شود و می کوشد خود را هم رنگ جماعت نشان دهد. بدحجابی، یکی از ناهنجاری هایی است که در جامعه ما وجود دارد. مدگرایی ها، مدرک گرایی ها، پول پرستی ها، خوش گذرانی ها، هرزگی ها و
ص: 124
هزاران ضد ارزش ملی و اسلامی که در ذهن و عمل بسیاری از افراد، به یک هنجار تبدیل شده است، عواملی هستند که سبب می شوند تا نوجوانان شخصیت خود را براساس همین هنجارهای غلط پایه ریزی کنند و به ستیز با خانواده و هنجارهای آن برخیزند.

[مهراوه* باران اشک *]

این روند به آن جا می رسد که نوجوان وقتی می خواهد به همراه دوستانش در یک پارتی شرکت کند، امکانات مالی والدین خود را در نظر نمی گیرد. او تنها به الگوگیری از دیگران و جامعه می اندیشد و دوست دارد از بقیه دوستانش عقب نماند و در این مسیر به معیارهای واقعی ملی و خانوادگی به ویژه اسلامی کاری ندارد. این چیزی است که در دوران کنونی، جامعه ما به نوجوان می آموزد. در ساعت 12 کنار میدان ونک تهران بایستید و زن های بدحجاب و باحجاب را بشمارید. بی شک از هر صد نفر، 80 نفر را با مانتوهای چسبان و چاک دار، روسری های کوچک و موهای بیرون ریخته شده، آرایش غلیظ و عینک گربه ای خواهید دید. تاکسی ها به راحتی آنان را سوار می کنند، ولی از سوار کردن زنان محجّبه خودداری می کنند.

[مهراوه* باران اشک *]

در مقابل، در شهر قم، کاشان یا بعضی شهرهای قدیمی یا شهرهایی که محیط کوچکی دارند، بیش تر افراد از حجاب برتر؛ یعنی چادر استفاده می کنند و برعکس، با تعجب به فرد دارای مانتو و روسری و چهره آرایش کرده می نگرند. بنابراین، طبیعی است که هر نوجوانی و جوانی از محیط اطراف خود تأثیر می گیرد. نتایج به دست آمده از پرونده های مراکز نگه داری و آمار موجود نشان می دهد که بیش ترین فراری ها از تهران، شیراز، مشهد، تبریز، اصفهان، مازندران و شهرهایی هستند که میزان بی بندوباری، مدگرایی و
ص: 125
بدحجابی در آنان بیش تر به چشم می خورد.

[مهراوه* باران اشک *]

دو _ تأثیر اجتماع در روابط بین دختر و پسر

در دوران صدر اسلام، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در یکی از جنگ ها، مردان مدینه را به دو بخش تقسیم کرد. گروه نخست به جنگ اعزام شدند و گروه دوم در شهر ماندند تا نیاز روزانه خانواده های گروه نخست را برآورده کنند. ثعلبه یکی از آن افرادی بود که در جنگ شرکت نکرد و در شهر ماند و مسئولیت تهیه نیازهای خانواده یکی از دوستانش را برعهده گرفت. او هر روز به در خانه دوست خود می آمد و از پشت پرده، از همسر او نیازهایشان را می پرسید و سپس آن ها را تهیه می کرد و از پشت پرده وسائل خریداری شده را به همسر دوستش تحویل می داد. در یکی از روزها، وقتی از پشت پرده با همسر دوست خود صحبت می کرد، با خود گفت: این پرده را کنار بزنم و ببینم، این زنی که روزهاست از پشت پرده با او صحبت می کنم، چه قیافه ای دارد. وی بی درنگ پرده را کنار زد و چهره زن را دید. زن فوری فریاد کشید: حیا نمی کنی، دوست تو در جبهه جنگ می کند و به تو اعتماد کرده و خانواده اش را به تو سپرده است، ولی تو بی شرمی را از حدّ گذرانده ای و به زن او نگاه حرام می کنی! ثعلبه با ناراحتی به سرعت از آن جا دور شد. به خانه اش آمد و جریان را به دخترش گفت. دخترش گفت: پدر از من دور شو، آن قدر گناه بزرگی کرده ای که من تحمّل دیدنت را ندارم. بعضی از همسایگان هم با او چنین برخوردی کردند. وقتی پیامبر از جنگ برگشت و با ثعلبه روبه رو شد، فرمود: «از من دور شو؛ می ترسم آتش تو دامن مرا هم بگیرد.»
ص: 126
ثعلبه دیگر تاب نیاورد و سر به بیابان گذاشت. در خاک و شن به خود می غلتید، صورت به خاک می سایید و شب و روز گریه می کرد تا خداوند توبه او را بپذیرد.

[مهراوه* باران اشک *]

روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مسجد بود که آیه 135 آل عمران نازل شد:
وَ الَّذینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَهً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللّهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلی ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ.
نیکان آنها هستند که هرگاه کار ناشایسته از ایشان سر زند یا ستمی به نفس خویش کنند، خدا را به یاد آرند و از گناه خود به درگاه خدا توبه و استغفار کنند که می دانند جز خدا هیچ کس نمی تواند گناه خلق را بیامرزد و آنها هستند که در کار زشت اصرار نکنند.

[مهراوه* باران اشک *]

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: برو ثعلبه را پیدا کن و بگو خدا توبه تو را پذیرفته است. امیرالمؤمنین به همراه سلمان حرکت کرد و از مردی در بیابان شنیدند که شخصی هر روز به هنگام غروب زیر فلان درخت خرما گریه و ناله می کند. امیرالمؤمین علیه السلام و سلمان وقتی به نزدیک درخت رسیدند، ثعلبه را دیدند که مشغول گریه است. ایشان به ثعلبه بشارت دادند که خدا توبه او را پذیرفته است و پیامبر از او خواسته است که به مسجد برود. ثعلبه گفت: باید مرا دست بسته مثل یک فرد مجرم به شهر ببرید. بالاخره امیرالمؤمنین او را راضی کرد و با هم به مسجد آمدند. وقتی به مسجد رسیدند که نماز جماعت مغرب شروع شده بود. آنان نیز اقتدا کردند. پیامبر سوره تکاثر را تلاوت کرد. وقتی به آیه 6 رسید، ثعلبه
ص: 127
فریادی کشید و جان به جان آفرین تسلیم کرد.(1)

[مهراوه* باران اشک *]

درصدر اسلام، حریم بین زن و مرد غالبا محترم شمرده می شد؛ به گونه ای که هیچ مرد بیگانه به خود اجازه نمی داد، به یک زن نامحرم نگاه آلوده کند و اگر هم چنین اشتباهی مرتکب می شد، از سوی اطرافیان و اجتماع سرزنش می شد و همه این عمل او را محکوم می کردند. این حرکت، دو پی آمد دارد: یکی این که سبب می شود کسی جرأت ارتکاب محارم را نداشته باشد؛ زیرا اگر مرتکب حرامی شود، در جامعه تنها خواهد ماند. به این معنا که اجتماع نسبت به افراد گناه کار بازخوردی منفی از خود نشان می دهد. این مسأله به گونه ای با مصادیق بحث تولّی و تبرّی مرتبط است. نتیجه دوم آن است که قبح عمل حرام در ذهن افراد دیگر از بین نرود و این سبب ترقی جامعه و حرکت به سوی اجتماعی خالی از فساد و جرم و جنایت می شود.

[مهراوه* باران اشک *]

در جامعه ما نه تنها نگاه به نامحرم و ارتباط با آن قبح خود را از دست داده است، بلکه از سوی بعضی از گروه ها، این گونه ارتباط ها ترویج می شود. رواج دادن فرهنگ غربی با ایجاد گروه هایی هم چون رپ، رسپ، هوی متال و امثال آن که میتینگ های گوناگونی برقرار می کنند و تشکیلات منسجمی درست کرده اند و می کوشند هر چه بیش تر جوان ها و نوجوان ها را به سوی خود جذب کنند، صورت می پذیرد. اکنون دوستی بین پسر و دختر، رفته رفته به صورت عملی بهنجار در آمده است. در کافی شاپ ها،
ص: 128

---

1- 1. علی دوانی، داستان های ما، تهران، انتشارات ارشاد، 1369، چ 3، ج 1، ص 271.
ساندویچی ها، سینماها و دیگر محل های عمومی و گردشگاه ها، دیده شدن دختران جوان به همراه پسران جوان، امری عادّی به حساب می آید. وقتی بحث امر به معروف و نهی از منکر به کناری نهاده شود، طبیعی است که این مسائل، روز به روز، شدت بیشتری به خود خواهد گرفت و هر روز نوجوانان بیش تری در دام چنین گروه ها و دوستی هایی می افتند.

[مهراوه* باران اشک *]

هم چنان که در مباحث گذشته گفته شد، یکی از مهم ترین عوامل خانه گریزی، داشتن دوست پسر از سوی دختران فراری و اغفال شدن به دست آن هاست. آن چه در پایان این موضوع باید مطرح کنیم این است که در هر شهر و شهرستانی که پدیده «داشتن ارتباط با جنس مخالف» امری نا بهنجار تلقی شده، درصد فرار هم کم تر بوده است.
در شهر... که شهری مذهبی است و هنوز بافت سنّتی خود را حفظ کرده، تعداد دختران فراری بسیار اندک است که سبب آن را می توان نبودن ارتباط میان دختران و پسران دانست. در شهر تهران نیز به دلیل وجود ارتباط آزادانه دو جنس مخالف، بیش ترین آمار فرار دیده می شود و این یکی از آثار شکسته شدنِ قبح دوستی دختر و پسر است. نتیجه آن که اجتماع تأثیر به سزایی در برطرف کردن قبح یک مسئله دارد که می تواند همان بحث ارتباط با جنس مخالف باشد. بنابراین، اثر اجتماع، انکارناپذیر است.

[مهراوه* باران اشک *]

سه _ تأثیر اجتماع در نگرش به موقعیّت های اجتماعی فرد و خانواده اش


شیرین دختری است 16 ساله که در مرکز مداخله در بحران به سر می برد. او کمی اختلال حواس دارد. مدّتی هم در بیمارستان روانی روزبه، بستری بوده است. با مادرش صحبت می کنیم. از لابه لای صحبت های مادرش مطلبی توجه مرا به خود جلب می کند. او می گوید: پدر شیرین مریض است. حدود 10 سال است که سر و دستانش رعشه دارد و نمی تواند سر و دستانش را بدون حرکت نگه دارد. متوجه می شوم که منظورش بیماری پارکینسون است. می گوید: روزی شیرین و دوستش از مدرسه به طرف خانه می آمدند و پدر شیرین هم در کوچه، جلوی درب منزل نشسته بوده است. دوست شیرین از او می پرسد: شیرین! آن دیوانه کیست که جلوی در خانه شما نشسته است؟ شیرین پاسخ نمی دهد. دوباره می پرسد: شیرین اون خل و چل کیه؟ شیرین با ناراحتی می گوید: پدرم هست. مادر شیرین می گوید از هفته بعد آن روز، شیرین دیگر به مدرسه نرفت. هرچه تلاش کردیم نتوانستیم او را راضی به بازگشت به مدرسه بکنیم و بعد از آن هم، هر روز افسرده تر شد تا این که مجبور شدیم ببریمش بیمارستان روانی. الآن هم که یک لحظه در خانه بند نمی آید و همه اش می خواهد برود با پسرها گردش کند.
با کمی دقت، معلوم می شود که شیرین به سبب حس حقارت از وضعیت بیماری پدرش، دیگر حاضر به مدرسه رفتن نشد و در نهایت، پس از ترک تحصیل، از خانه فرار کرده است. متأسفانه در اجتماع ما، به کسانی که لباس خوب و اتومبیل خوب و وضع ظاهری خوب دارند، احترام ویژه ای می گذارند و برعکس، اگر فردی وضع ظاهری خوب نداشته باشد، به دیده تحقیر به او می نگرند. مثلاً اگر شخصی دچار نقص عضو یا بیماری باشد، با تحقیر دیگران روبه رو خواهد بود.
ص: 130