خدای خوبی ها

[مهاجر* یا معزاولیاء*]

نمی دانم موفق شدم این نکته خیلی دقیق را به سادگی برایت بیان کنم یا نه؟
شاید بگویی چرا من این نکته ظریف را اینجا آوردم، چه ضرورتی داشت. آخر من عهد کرده ام هر چه از اهلاهل بیت(علیهم السلام) در زمینه توحید گفته شده است، برای تو ذکر کنم. نمی دانم خبر داری کسانی که پیرو اهلاهل بیت(علیهم السلام) نیستند، اراده را صفتِ ذاتِ خدا می دانند، امّا اهلاهل بیت(علیهم السلام) همواره تأکید داشته اند که اراده صفتِ ذاتِ خدا نیست، این همه تأکید اهلاهل بیت(علیهم السلام) برای چیست؟
آن ها دوست دارند که شیعیان آن ها شناخت درستی از خدا داشته باشند. اکنون تو دیگر می دانی معنای سخن کسانی که اراده را صفتِ ذاتِ خدا می دانند چیست؟
معنای سخن آن ها این چنین است که عالم هستی هم، ازلیّ است، یعنی همیشه این هستی وجود داشته است و تو می دانی که این حرف باطل است، خدا بود و هیچ چیز نبود، مکان نبود، زمان نبود، آسمان نبود، زمین نبود، هیچ چیز نبود، بعداً خدا اراده کرد و هستی را آفرید، زمان را آفرید، مکان را آفرید، آسمان را آفرید و...
خدا همیشه قادر به خلق جهان بود، قدرت خدا همیشگی است، او یگانه است و تنها. بعد از آن، خدا اراده کرد تا هستی را بیافریند.
این یعنی توحید ناب!(1)

[مهاجر* یا معزاولیاء*]

امام رضا(علیه السلام) فرمودند: هر کس باور داشته باشد که خدا همیشه و از ازل، اراده کرده است، یکتاپرست نیست.(2)
ص: 84

---

1- 41. . عاصم بن حمید عن أبی عبد اللّه علیه السلام، قال: «قلتُ له: لم یزل اللّه مریداً؟ فقال: إنّ المرید لا یکون إلاّ لمرادٍ معه، بل لم یزل عالماً قادراً ثمّ أراد»: مختصر بصائر الدرجات ص 140، بحار الأنوار ج 54 ص 163، محاضرات فی أُصول الفقه للسیّد الخوئی ج 2 ص 36؛ «عن بکیر بن أعین، قال: قلتُ لأبی عبد اللّه علیه السلام: علم اللّه ومشیته هما مختلفان أم متّفقان؟ فقال: العلم لیس هو المشیة، ألا تری أنّک تقول: سأفعل کذا إن شاء اللّه، ولا تقول سأفعل کذا إن علم اللّه؟ فقولک إن شاء اللّه دلیل علی أنّه لم یشأ، فإذا شاء کان الذی شاء کما شاء، وعلم اللّه سابق للمشیة»: التوحید للصدوق ص 146، مختصر بصائر الدرجات ص 140.
2- 42. . قال الرضا علیه السلام: «المشیئة من صفات الأفعال، فمن زعم أنّ اللّه لم یزل مریداً شائیاً فلیس بموحّد»: التوحید للصدوق 338، مستدرک الوسائل ج 18 ص 182، بحار الأنوار ج 4 ص 145، جامع أحادیث الشیعة ج 26 ص 31، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 476.
من آدم را با دست خود آفریدم !
افسوس که ما قرآن را بدون تفکّر و تدبّر می خوانیم، کتابی را که برای سعادت دنیا و آخرت ما آمده است، فقط برای ثواب تلاوت می کنیم و کمتر به پیام های آن توجّه می کنیم. ای کاش همان قدر که به خواندن قرآن اهمیّت می دادیم به تفکّر در آن نیز می پرداختیم!

[مهاجر* یا معزاولیاء*]

اکنون بیا با هم این سخنان خدا را بخوانیم:
آن روز را به یاد آور که خدا به فرشتگان گفت: «من به زودی آدم را از گل خواهم آفرید، از شما می خواهم وقتی او را آفریدم بر او سجده کنید».
وقتی که خدا آدم را آفرید، همه فرشتگان بر او سجده کردند، به جز ابلیس که سجده نکرد، او تکبّر ورزید و از کافران شد.
خدا به ابلیس گفت:
-- (یَ-ا إِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ)، ای ابلیس! چرا بر آدم سجده نکردی؟ آدمی که من او را با دست خودم آفریده ام.(1)
-- خدایا! من بهتر از آدم هستم، تو مرا از آتش خلق کردی و آدم را از خاک،
ص: 85

---

1- 43. . سوره ص: 75.
(ومعلوم است که آتش بهتر از خاک است).
-- ای ابلیس! از میان فرشتگان من بیرون برو که تو دیگر از درگاه من رانده شده ای و تا روز قیامت لعنت من بر تو باد.
آری! هیچ چیز مانند تکبّر و خودخواهی مانع سعادت نمی شود، اگر شیطان حاضر می شد غرور خود را کنار بگذارد و بر آدم سجده کند، هرگز این گونه از رحمت خدا دور نمی شد.
یک بار دیگر من این آیات را می خوانم، خدا به شیطان چه گفت؟ او گفت که من آدم را با دست خود آفریدم. لحظه ای فکر می کنم: مگر خدا مثل ما انسان ها دست دارد؟ ما انسان ها وقتی می خواهیم چیزی بسازیم، با دست خود می سازیم، آیا خدا آدم را هم با دست خود آفرید؟

[مهاجر* یا معزاولیاء*]

از طرف دیگر باور من این است که خدا جسم ندارد، خدا هیچ کدام از صفات آفریده های خود را ندارد، من نمی دانم. این سخن قرآن است، من آن را چگونه معنا کنم؟
هر چه فکر می کنم به نتیجه ای نمی رسم. باید برای شرح این آیه به مفسّر واقعی قرآن مراجعه کنم. باید این سؤل را از امام رضا(علیه السلام) بپرسم.
* * *
-- آقای من! آیه ای در قرآن خوانده ام، می خواهم آن را برای من معنا کنید.
-- کدام آیه؟
-- آنجا که خدا می گوید: من آدم را با دست خود آفریدم.
ص: 86
-- کلمه «دست» در اینجا به معنای قدرت است، منظور خدا این است که من آدم را با قدرت خود آفریدم.(1)
آن روز فهمیدم که منظور از «دست خدا» چیست. اکنون وقتی این آیه را می خوانم، معنای آن را متوجّه می شوم:
(یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ): «دست خدا بالای همه دست ها می باشد».(2)
یعنی قدرت خدا بالاتر از همه قدرت هاست!
ص: 87

---

1- 44. . عن محمّد بن عُبیدة، قال: «سألتُ الرضا علیه السلام عن قول اللّه عزّ وجلّ لإبلیس: «مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ»؟ قال: یعنی بقدرتی وقوّتی»: التوحید للصدوق ص 154، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 110؛ «عن محمّد بن مسلم، قال: سألتُ أبا جعفر علیه السلام فقلت: قوله عزّ وجلّ: «یَ-إِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ»؟ فقال: الید فی کلام العرب القوّة والنعمة، قال: «وَ اذْکُرْ عَبْدَنَا دَاوُدَ ذَا الْأَیْدِ»، وقال: «وَ السَّمَآءَ بَنَیْنَ-هَا بِأَیْدٍ»، أی بقوّة، وقال: «وَ أَیَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ»، أی قوّاهم، ویقال: لفلان عندی أیادی کثیرة، أی فواضل وإحسان، وله عندی ید بیضاء أی نعمة»: التوحید للصدوق ص 153، معانی الأخبار ص 16، بحار الأنوار ج 4 ص 4.
2- 45. . سوره فتح: 10.

[مهاجر* یا معزاولیاء*]

خدا نور زمین و آسمان است!
آیا خدا نور است؟ آیا نوری است که زمین و آسمان ها را در برگرفته است؟
وقتی به قرآن مراجعه می کنم می بینم که در آن کتاب آسمانی آمده است: (اللَّهُ نُورُ السَّمَ-وَ تِ وَالْأَرْضِ)، خدا نور آسمان ها و زمین است.(1)
آیا معنی این آیه، همین است؟ آیا حقیقت خدا از نور است؟ مگر خدا در همه جا نیست، پس اگر او نور است، چرا شب ها همه جا تاریک می شود؟
اگر خدا نور آسمان ها و زمین است، پس چرا در بعضی مکان ها تاریکی وجود دارد؟
اگر من همین الان، داخل اتاقی بروم که پنجره ای ندارد، آنجا تاریک می شود، آیا من می توانم بگویم خدا در آن اتاق نیست؟
اگر خدا نور است، پس هر جا که تاریکی هست، خدا نباید باشد؟
معلوم است که خدا همه جا هست، خود قرآن می گوید: (هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ)، شما هر کجا که باشید خدا با شما هست.(2)
از طرف دیگر، نور، خودش یک آفریده است و صفات آفریده ها را دارد، هر نوری ناگزیر یک روز خاموش می شود، چطور خدا می تواند نور باشد؟
یکی هست که جواب مرا بدهد؟ چرا خدا در قرآن خودش را «نور» معرّفی می کند؟
ص: 88

---

1- 46. . سوره نور: 35.
2- 47. . سوره حدید: 4.
باید نزد امام رضا(علیه السلام) بروم، فقط او می تواند جواب این سؤل مرا بدهد.
* * *
-- آقای من! معنای یک آیه برای من معمّا شده است، آیا به من کمک می کنید؟
-- کدام آیه را می گویی؟
-- این آیه: (اللَّهُ نُورُ السَّمَ-وَ تِ وَالْأَرْضِ)، خدا نور آسمان ها و زمین است.(1)
-- منظور این است که خدا، هدایت کننده اهل آسمان ها و اهل زمین به سمت روشنایی ها و زیبایی ها می باشد. فرشتگان که در آسمان ها هستند، خدا آن ها را به سوی کمال و خوبی ها هدایت می کند، هم چنین این خداست که انسان ها را به خوبی ها هدایت می کند.(2)
آری! اگر هدایت خدا نباشد، هیچ کس نمی تواند به سعادت و رستگاری برسد. وقتی که شبی تاریک، در بیابان راه را گم کنی، به دنبال نوری می گردی تا بتوانی نجات پیدا کنی، در آن تاریکی فقط نور می تواند تو را راهنمایی و هدایت کند. وقتی نوری را از دور دست ها می بینی، به سوی آن می روی، زیرا می دانی در آنجا کسی هست که می تواند به تو کمک کند.
خداوند هدایت کننده همه هستی است، همه نیاز به هدایت او دارند. اکنون دیگر معنای این که خدا نور است، برای تو واضح و روشن شد که خدا هدایت کننده آفریده هاست برای همین به او «نور» گفته می شود و این به این معنی نیست که ذات خدا، نور باشد، چون هیچ کس نمی تواند ذات خدا را درک کند.
ص: 89

---

1- 48. . سوره نور: 35.
2- 49. . عن العبّاس بن هلال، قال: «سألتُ الرضا علیه السلام عن قول اللّه عزّ وجلّ: «اللَّهُ نُورُ السَّمَ-وَ تِ وَالْأَرْضِ»، فقال: هادٍ لأهل السماء وهادٍ لأهل الأرض»: الکافی ج 1 ص 115، التوحید للصدوق ص 155، معانی الأخبار ص 15، بحار الأنوار ج 4 ص 15.
خدا که آمد و شد ندارد!
نمی دانم آیا نام مرا شنیده ای؟ من ابن فَضّال هستم. یکی از شاگردان امام رضا(علیه السلام) و همیشه تلاش کرده ام از علم آن حضرت بهره ببرم.
امروز می خواهم سؤل مهمّی را که از امام رضا(علیه السلام) نموده ام برای شما بگویم:
حتماً در قرآن این آیه را خوانده ای، قرآن وقتی می خواهد روز قیامت را وصف کند، چنین می گوید: (وَ جَآءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا )، روزی که خدا بیاید و فرشتگان همه صف در صف حاضر شوند.(1)
وقتی من این آیه را خواندم، با خود گفتم: معنای این آیه چه می شود؟ آیا خدا از جایی به جایی می رود؟
من خیلی فکر کردم، سرانجام این سؤل را از امام رضا(علیه السلام) پرسیدم و آن حضرت این چنین جواب داد:
-- ای ابن فَضّال! خداوند هرگز از جایی به جای دیگر نمی رود، آمدن و رفتن از ویژگی های آفریده ها و مخلوقات است و خداوند از این ویژگی برتر و والاتر است.
-- اگر این طور است، پس تفسیر این آیه چه می شود؟
-- معنای آیه این است: «و روزی که فرمان خدا بیاید و فرشتگان صف در صف حاضر شوند».(2)
وقتی این جواب را شنیدم به فکر فرو رفتم، روز قیامت که می شود، همه
ص: 90

---

1- 50. . سوره فجر: 22.
2- 51. . عن علی بن الحسن بن علی بن فضّال، عن أبیه، قال: «سألتُ الرضا علی بن موسی علیهماالسلام عن قول اللّه عزّ وجلّ: «وَ جَآءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفّاً صَفّاً»، فقال: إنّ اللّه عزّ وجلّ لا یوصف بالمجیء والذهاب، تعالی عن الانتقال، إنّما یعنی بذلک وجاء أمر ربّک والملک صفّاً صفّاً»: التوحید للصدوق ص 162، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 115، معانی الأخبار ص 13، بحار الأنوار ج 3 ص 318، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 574.
انسان ها زنده می شوند. آن روز آن ها نگران هستند، آفتاب بر بدن ها می تابد، تشنگی بیداد می کند، همه از یکدیگر فرار می کنند، اضطراب و نگرانی همه جا را فرا می گیرد، همه منتظرند ببینند چه خواهد شد، بعد از مدّت ها چشم انتظاری، ناگهان فرشتگان زیادی در حالی که در صف های منظّمی هستند از آسمان نازل می شوند، آن ها فرمان خدا را با تشریفات خاصّی آورده اند، فرمانی که برای اهل توحید، مایه خوشحالی است و برای بت پرستان مایه ترس و نگرانی!
در این آیه، قرآن آن لحظه را برای ما بیان می کند، لحظه ای که فرمان بزرگ خدا نازل می شود، لحظه ای که فرشتگان آن فرمان را با خود آورده اند تا اهل توحید به سوی بهشت بروند.
ص: 91
خدا صفات انسان ها را ندارد !
بارها گفته ام که چقدر خوب است ما برای فهم بهتر آیات قرآن به اهلاهل بیت(علیهم السلام) مراجعه کنیم. آن ها کسانی هستند که علم و دانش آسمانی دارند و می توانند ما را در مسیر کمال یاری کنند. خداوند از ما خواسته است که ما همواره از نور دانش آنان بهره ببریم.
نمی دانم در قرآن این آیه ها را خوانده ای؟ (اللَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ).(1)
در زمان پیامبر عدّه ای منافق و دورو بودند، آن ها وقتی به پیامبر می رسیدند می گفتند : «ما خدای یگانه را باور داریم»، امّا وقتی با بت پرستان روبرو می شدند چنین می گفتند: «ما با شما هستیم».
وقتی بت پرستان به آنان می گفتند: چگونه ما باور کنیم که شما از ما هستید و بت ها را قبول دارید، ما شنیده ایم که شما بارها نزد محمّد رفته اید و به او گفته اید که به اسلام ایمان آورده اید؟
آن ها در جواب می گفتند: ما می خواهیم پیامبر را مسخره کنیم!
قرآن در این آیه می گوید: آن ها پیامبر را مسخره کردند، خدا هم آنان را مسخره می کند.
ص: 92

---

1- 52. . سوره بقره: 15.
آیا می شود خدا کسی را مسخره کند؟ مگر خدا از هر عیب و بدی دور نیست؟
پس چرا در قرآن چنین سخنی آمده است؟
باید تفسیر این آیه را از امام رضا(علیه السلام) سؤل کنم:
-- آقای من! آیا می شود برایم توضیح دهید که منظور از این آیه چیست؟ آیا خدا نیرنگ می کند و کسی را مسخره می نماید؟
-- خداوند هرگز مسخره نمی کند و دست به نیرنگ نمی زند.
-- پس منظور این آیه ها چیست؟
-- وقتی منافقان نزد پیامبر آمدند و گفتند که ما به خدای یگانه ایمان آوردیم، خدا می دانست که آن ها دروغ می گویند و می خواهند پیامبر را مسخره بکنند، آری! خدا از همه چیز باخبر است. اکنون این آیه می گوید که خدا می داند آن ها پیامبر را مسخره کردند، برای همین آنان را عذاب خواهد کرد. خدا جزای این مسخره کردن را به آنان خواهد داد. آنان دین خدا را مسخره کردند، خدا این کار آن ها را نمی بخشد و آنان را گرفتار عذاب خود خواهد نمود.
* * *
این آیه را با دقّت بخوان: (وَ مَکَرُواْ مَکْرًا وَ مَکَرْنَا مَکْرًا).(1)
در این آیه، جریان قومِ حضرت صالح(علیه السلام) بیان شده است، صالح(علیه السلام) یکی از پیامبران خداست. وقتی که صالح(علیه السلام) از آنان خواست تا دست از بت پرستی بردارند و خدای یگانه را بپرستند، گروهی از قوم او این سخن را نپذیرفتند و تصمیم گرفتند تا با حیله و نیرنگ، صالح(علیه السلام) و یارانش را به قتل برسانند. خدا در این آیه می گوید: «آن ها دست به نیرنگ زدند و ما نیز دست به نیرنگ زدیم».
سؤل من این است آیا خدا هم نیرنگ می کند؟ مگر خدا از هر عیب و بدی به
ص: 93

---

1- 53. . سوره نمل: 50.
دور نیست؟
بار دیگر از امام رضا(علیه السلام) سؤل می کنم:
-- آقای من! منظور از این آیه چیست؟
-- قوم صالح(علیه السلام) دست به حیله زدند و تصمیم گرفتند که در تاریکی شب به صالح(علیه السلام) حمله کرده و او را به قتل برسانند، خدا از این نیّت و تصمیم آن ها باخبر بود. خدا همواره پیامبران خود را یاری می کند، برای همین آن شب خدا صالح(علیه السلام) را از شرّ آن ها نجات داد، امّا خدا آن قوم ستمگر را به حال خود رها نکرد، آن ها برای پیامبر خدا دست به نیرنگ زدند، خدا هم سزای این کار آن ها را داد و همان شب عذاب را بر آنان نازل کرد. خدا سزای این نیرنگ را این گونه داد. خلاصه آن که خدا هرگز به کسی نیرنگ نمی زند، خدا بالاتر و والاتر از آن است که به کسی نیرنگ بزند، آن ها خود کمر به قتل پیامبر بستند و خداوند یار و یاور پیامبران و اهل ایمان است.(1)
ص: 94

---

1- 54. . عن علی بن الحسن بن علی بن فضّال، عن أبیه، عن الرضا علی بن موسی علیهماالسلام، قال: «سألته عن قول اللّه عزّ وجلّ: «سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ»، وعن قول اللّه عزّ وجلّ: «اللَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ»، وعن قوله: «وَمَکَرُوا وَمَکَرَ اللَّهُ»، وعن قوله «یُخَ-دِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَ-دِعُهُمْ»؟ فقال: إنّ اللّه تبارک وتعالی لا یسخر ولا یستهزئ ولا یمکر ولا یخادع، ولکنّه عزّ وجلّ یجازیهم جزاء السخریة وجزاء الاستهزاء، وجزاء المکر والخدیعة، تعالی اللّه عمّا یقول الظالمون علوّاً کبیراً»: التوحید للصدوق 163، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 115، معانی الأخبار ص 13، الاحتجاج ج 2 ص 194، بحار الأنوار ج 3 ص 319 و ج 6 ص 51، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 565.