نکته ی بسیار مهم دیگر که از این آیه ی شریفه فهمیده می شود و نباید مغفول بماند اینست که خدا به وضوح ترسانده از عذاب الیم هر کسی را که با امر رسول خدا صلی الله علیه و آله مخالفت کند، از آن جا که مهمترین رکن اسلام خود شخص شخیص رسول خدا صلی الله علیه و آله هستند و دین اسلام در پرتو وجود ذي جود و گرامی ایشان به خلق عرضه شده است بنابراین جانشینان رسول خدا صلی الله علیه و آله هم پس از ایشان مهمترین ارکان اسلام هستند چرا که همانطور که بقای اسلام و مشروع بودن اسلام به وجود رسول خداست صلی الله علیه و آله، پس از ایشان هم به وجود ائمه عليهم السلام است که جانشین ایشان هستند و به همین موازات مخالفت با امر ایشان در خصوص جانشینی و ولایت علی علیه السلام ائمه علیهم السلام هم بزرگترین گناه است و بزرگترین مخالفت با ایشان است و هر آنکس که با این امر مخالفت کند عذاب اليمی در انتظار او خواهد بود که در انتظار دیگر مخالفان نیست.
رسولی که خدا از مخالفت کردن با او خلق را ترسانده است در قسمتی از خطبه ی غدیر(1) فرموده است: وهذا على امامكم ووليکم یعنی ای مردم این علی امام شما و ولی شماست.
کسی که از طرف خدا ولایت دارد این چنین شفاف و صریح بیان کرده است که على علیه السلام امام امت است و از جانب خدا بر همه ولایت دارد.
پس هر کس با این امر رسول خدا صلی الله علیه و آله که مهمترین امر ایشان در تمام دوران نبوت ایشان است مخالفت کرده و مخالفت بکند باید منتظر عذاب الیم باشد چرا که خداوند به صراحت و عده ی عذاب داده است و « إن وعد الله حق » (2) به درستی که وعده ی خدا حق است.
ص: 42
1- احتجاج، ج 1، ص 62
2- سوره یونس، آیه 55
آیه ی چهارم: سوره نساء، آیه 65
اشاره
« فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا ».
« نه چنین است، قسم به خدای تو که اینان (به حقیقت) اهل ایمان نمی شوند مگر آنکه در خصومت و نزاعشان تنها تو را کم کنند و آنگاه به هر حکمی که کلی اعتراض نداشته، کاملا (از دل و جان) تسليم (فرمان تو) باشند ».
روايات خاصه
1- عن زراه عن أبي جعفر علیه السلام... (1) ثم قال:
« فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ » يا على « فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ » یعنی فيما تعاهدوا وتعاقدوا عليه من خلافک بينهم وغضبك « ثم ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ » عليهم يا محمد على لسانک من ولايته و يسلموا تسليما لعلی.
زراه از امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمودند:
« به خدا قسم که آنها مؤمن نیستند تا در اختلاف خود تو را به داوری طلبند » ای علی، « در آنچه که مشاجره دارند » یعنی در آنچه که عهد بسته اند و با یکدیگر عقد بسته اند بر خلاف تو و برای غصب حق تو، و « سپس (مؤمن نیستند) تا اینکه از داوری تو در دل خود احساس ناراحتى نكنند وقتی قضاوت می کنی و
ص: 43
1- تفسیر قمی، ج1، ص142
حکم می کنی » بر ایشان ای محمد صلی الله علیه و آله که با زبان خود امر ولایت علی علیه السلام را بیان می کنی و کاملا تسلیم باشند در برابر على علیه السلام.
2- عن ايوب قال سمعت ابا عبدالله علیه السلام يقول (1) :
« إِنَّ أَشَدَّ مَا یَکُونُ عَدُوُّکُمْ کَرَاهِیَهً لِهَذَا الْأَمْرِ حِینَ تَبْلُغُ نَفْسُهُ هَذِهِ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی حَنْجَرَتِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنْ آلِ عُثْمَانَ کَانَ سَبَّابَهً لِعَلِیٍّ علیه السلام فَحَدَّثَتْنِی مَوْلَاهٌ لَهُ کَانَتْ تَأْتِینَا ».
قالت: لما احتضر قال مالی وما لهم.
قلت: جعلني الله فداك ماله قال هذا؟
فقال لما رأى من العذاب، أما سمعت قول الله تبارک وتعالی: « فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا ».
هيهات هيهات لا والله حتى يكون ثباث الشيئ في القلب وإن صلى وصام.
ایوب می گوید شنیدم از حضرت امام صادق علیه السلام که فرمودند:
به درستی که شدیدترین دشمن شما، وقتی جان به اینجا می رسد ( و با دست به حنجره ی خود اشاره فرمود) کراهت داشتن از این امر است.
سپس فرمودند: مردی از آل عثمان زیاد سب على علیه السلام می کرد (نعوذ باللہ) پس روزی کنیز او نزد من آمده بود و گفت وقتی زمان احتضار و مرگ او رسید می گفت:
چه چیزی برای من است و چه چیزی برای آنهاست.
ایوب می گوید: گفتم قربانت بشوم دلیل این کلام او چه بوده است؟
حضرت فرمودند: چون عذاب الهی را دیده این را گفته است آیا این قول خداوند را نشنیدی که می فرماید:« نه چنين است، قسم به خدای تو که اینان (به حقیقت) اهل ایمان نمی شوند مگر آنکه در خصومت و نزاعشان تنها تو را حکم کنند و آنگاه به هر حکمی که کنی اعتراض نداشته، کاملا (از دل و جان) تسليم (فرمان تو) باشند.
ص: 44
1- الزهد، ص 85
هيهات هيهات به خدا قسم که ایمان نیست، تا اینکه شیء (ولایت اهل بیت) در قلب ثابت شود اگرچه نماز و روزه به جا آورد.
3- عن أبي الجارود عن ابی جعفر علیه السلام (1).
في قول الله عزوجل: « فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا ».
قال التسليم الرضا والقنوع بقضائه .
آبی جارود از امام باقر علیه السلام در مورد این قول خداوند که می فرماید: « نه چنين است، قسم به خدای تو که اینان (به حقیقت) اهل ایمان نمی شوند مگر آنکه در خصومت و نزاعشان تنها تو را حکم کنند و آنگاه به هر حکمی که کنی اعتراض نداشته، کاملا (از دل و جان) تسليم (فرمان تو) باشند .
نقل می کند که حضرت فرمودند: (تسليم که در آیه آمده که وظیفه ی همه در مقابل حکم و قضاء پیامبر اسلام است) تسلیم به معنای راضی بودن و گوش فرا دادن همراه با خشنودی به حکم و قضاء پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است.
4 - عن عبدالله الكاهلي قال قال ابو عبدالله علیه السلام. (2)
« لَوْ أَنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللّهَ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ، وَ أَقَامُوا الصَّلاَةَ، وَ آتَوُا الزَّکَاةَ، وَ حَجُّوا الْبَیْتَ، وَ صَامُوا شَهْرَ رَمَضَانَ، ثُمَّ قَالُوا لِشَیْءٍ صَنَعَهُ اللّهُ أَوْ صَنَعَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَلاَّ صَنَعَ خِلاَفَ الَّذِی صَنَعَ »؟
« أَوْ وَجَدُوا ذلِکَ فِی قُلُوبِهِمْ، لَکَانُوا بِذلِکَ مُشْرِکِینَ » .
ثم تلا هذه الآية « فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا».
ثم قال أبو عبد الله علیه السلام عليكم بالتسليم.
عبدالله كاهلی گوید که امام صادق علیه السلام فرمودند:
ص: 45
1- محاسن برقی، ج 1، ص 271
2- اصول کافی (اسلامیة)، ج 1، ص 390
اگر مردمی خداوند یکتا و بی شریک را عبادت کنند و نماز را به پا دارند و زکات را بپردازند و حج خانه ی خدا را به جا آورند و ماه رمضان را روزه دار باشند سپس در مورد چیزی که خداوند یا رسول خدا صلی الله علیه و آله اراده کرده اند بگویند.
آیا نمی شد خدا و رسولش بر خلاف این اراده، اراده کنند و یا حتی این مطلب به قلبشان خطور کند آنها با همین خطور، مشرک می شوند سپس حضرت این آیه را قرائت فرمودند: «نه چنین است، قسم به خدای تو که اینان (به حقیقت) اهل ایمان نمی شوند مگر آنکه در خصومت و نزاعشان تنها تو را حکم کنند و آنگاه به هر حکمی که کنی اعتراض نداشته، کاملا (از دل و جان) تسليم (فرمان تو) باشند. »
پس حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند: بر شما باد به تسلیم بودن.
5- عن عبدالله بن النجاشئ (1) قال سمعت ابا عبدالله علیه السلام يقول في قول الله عزوجل :
« فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ » فقال أبوعبدالله علیه السلام: هو والله على بعينه، « ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَيْتَ » على لسانک یا رسول الله صلی الله علیه و آله یعنی به من ولاية على علیه السلام « ویسلموا تسليما » لعلی علیه السلام.
عبدالله بن نجاشی گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام در مورد این آیه اینگونه فرمودند که: « نه چنین است، قسم به خدای تو که اینان (به حقیقت) اهل ایمان نمی شوند مگر آنکه در خصومت و نزاعشان تنها تو را حكم كنند » پس حضرت فرمودند: این حکم کننده به خداوند قسم که خود على علیه السلام است. « و آنگاه به هر حکمی که کنی اعتراض نداشته باشند » یعنی قضا و حکمی که به بر زبان تو جاری است ای رسول خدا و آن همان ولایت علی علیه السلام است و : ( كاملا (از دل و جان) تسلیم (فرمان تو) باشند ».
یعنی تسليم على علیه السلام باشند.
ص: 46
1- اصول کافی ( اسلامیه)، ج 8، ص 335
6- عن جابر عن أبي جعفر علیه السلام (1) قال:
« فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً » مما قضی محمد و آل محمد علیهم السلام « وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً ».
جابر از امام محمدباقر علیه السلام نقل می کند که فرمودند:
« قسم به خدا تا زمانی که در اختلافاتشان تو را به داوری طلب نکنند و در وجود خودشان احساس ناراحتی نکنند مؤمن نخواهند بود » یعنی از آنچه که محمد و آل محمد علیهم السلام حکم کرده اند و تا زمانی که در برابر آن تسلیم محض نشوند مؤمن نخواهند بود ».
7- عن ايوب بن الحر قال سمعت ابا عبدالله عليه السلام (2) يقول:
في قوله « فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً » فحلف ثلاثة ايمان متابعا لايكون ذلك حتى يكون تلك النكتة السوراء في القلب وإن صام و صلی .
ایوب بن حر می گوید: شنیدم از امام صادق علیه السلام که می فرماید:
در مورد این قول خداوند: «نه چنين است، قسم به خدای تو که اینان (به حقیقت) اهل ایمان نمی شوند مگر آنکه در خصومت و نزاعشان تنها تو را حکم کنند و آنگاه به هر حکمی که کنی اعتراض نداشته، کاملا (از دل و جان) تسليم (فرمان تو) باشند ».
سه بار پی در پی حضرت قسم یاد کرد و فرمود نیست آن ( ایمان به خداوند) تا زمانی که پذیرش حکم الهی قلب باشد اگر چه نماز بخوانند و روزه بگیرند.
8- عن عبدالله بن نجاشی (3) قال سألت ابا عبدالله علیه السلام عن قول الله عزوجل « فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً ».
ص: 47
1- تفسیر عیاشی، ج 1، ص 256
2- تفسیر عیاشی، ج 1، ص 256
3- مختصر بصائر الدرجات، ص 71
قال عنى بهذا عليا علیهم السلام وتصدیق ذلک في قوله تعالی
« وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ » یعنی عليا « فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ » (1) يعني النبي صلی الله علیه و آله .
عبدالله نجاشی می گوید از امام صادق علیه السلام در مورد این آیه سؤال کردم.
« نه چنین است، قسم به خدای تو که اینان (به حقیقت) اهل ایمان نمی شوند مگر آنکه در خصومت و نزاعشان تنها تو را حکم کنند و آنگاه به هر حکمی که کنی اعتراض نداشته، کاملا (از دل و جان ) تسليم (فرمان تو ) باشند .»
حضرت فرمودند: منظور و مقصود از این آیه علی علیه اسلام است و نشانه ی تصدیق آن هم این قول خداوند است.« و اگر هنگامی که آنان (گروه منافق) بر خود ستم کردند به تو رجوع می کردند » یعنی علی علیه السلام « و از کردار خود به خدا توبه نموده و تو هم برای آنها استغفار می کردی و از خدا آمرزش میخواستی» یعنی نبی خدا صلی الله علیه و آله.
9- فضل بن عبدالملک عن ابی عبدالله علیه السلام (2) .
في قول الله عزوجل « فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً ».
قال هو التسليم له في الأمور.
نقل قول
