۩۞۩ حماسه حسيني - جلد3 ۩۞۩

[نرگس منتظر]

كور باطنی ابوسفيان است .
اما اينكه چگونه شد كه حزب اموی كه در [ دوره ] اسلام به صورت حزبی‏
فعال و مدير درآمدند ، بر حكومت اسلامی مسلط شدند ؟
مقدمه اين مطلب را بايد بگوئيم كه يك جامعه نوساز و نوبنياد نمی‏تواند
يكدست و يكنواخت باشد هر اندازه عامل وحدت آنها قوی باشد ( 1 ) .
جامعه نو بنياد و تازه‏ساز اسلامی هر چند در زير لواء توحيد و پرچم لا اله‏
الا الله وحدت نيرومندی پيدا كرده بود و اختلاف رنگها و شكلها را به‏
صورت معجزآسائی از بين برده بود ، در عين حال طبيعی است كه مردم مختلفی‏
كه از نژادهای مختلف و عناصر مختلف و با طبايع و عادات و اخلاق و آداب‏
و عقائد گوناگونی پرورش پيدا كرده بودند ، همه افراد در استعداد قبول‏
مسائل دينی و پذيرش تربيت دينی يكسان نيستند ، يكی قوی الايمان است و
يكی ضعيف الايمان ، و يكی در شك و كفر و الحاد باطنی بسر می‏برد ، و به‏
همين دليل اداره همچو جمعيتی بر اساس

پاورقی :
1 - و آيا از همين جا نمی توان گفت كه بهتر اين بود كه شتاب نمی شد و
به فتوحات پرداخته نمی شد ، صبر می‏شد به طور طبيعی اسلام از ديوارها نفوذ
كنند ؟ اثر اين شتابزدگی همين شكافها و اختلافهائی است كه هست . پيغمبر
هم اصلا وصيت نكرد كه بعد از من فتوحات كنيد با آنكه انواع وصيتها كرد .
در ذائقه‏ها فتوحات شيرين است اما معلوم نيست مورد تصويب عقل باشد .
هيچ معلوم نيست كه علی ( ع ) اگر خليفه می‏شد اين فتوحات را تصويب‏
می‏كرد ، همانطوری كه بعد از حكومت به اصلاح داخل پرداخت ، و به علاوه‏
همين فتوحات منشأ فساد اخلاق اعراب شد . پس اين عجله از طرفی جامعه‏ای‏
نامتجانس درست كرد و از طرفی جنس اعراب را فاسد كرد .

20

[نرگس منتظر]

اسلامی تا سالها بلكه قرنها ، و آنها را تحت يك رژيم معين قراردادن‏
كارآسانی نيست ( 1 ) .
خود قرآن به وجود منافقين كه پارازيت می‏دادند و می‏گفتند : « غر هؤلاء
دينهم »و می‏گفتند : « ا نؤمن كما آمن السفهاء » اعتراف دارد . و از
اهتمام زياد قرآن به منعكس كردن قضايای منافقين معلوم می‏شود قرآن‏
می‏خواهد مسلمين را از خطر مهمی پرهيز دهد ( 2 ) . عبدالله بن سلول ، رأس‏
و رئيس منافقين مدينه بود . قرآن از مؤلفه قلوبهم نام می‏برد ، كسانی كه‏
خواه ناخواه جزء اجتماع اسلامی شده‏اند و بايد از آنها نگاهداری كرد و
مقداری از بودجه عمومی زكوات و صدقات را به آنها داد تا تدريجا ايمان‏
در آنها قوت بگيرد و يا لااقل در نسلهای بعدی اسلام واقعی پيدا شود ولی‏
نبايد آنها را در كارهای حساس دخالت داد .
پيغمبر ( ص ) خلق كريم خود را از احدی دريغ نمی‏داشت حتی از منافقين و
مؤلفه قلوبهم ، ولی روش محتاطانه خود را از دست نمی‏داد . تا پيغمبر
زنده بود امويهای ضعفاء الايمان و مؤلفة القلوب و يا منافق جای پائی پيدا
نكردند ولی مع الاسف بعد از پيغمبر تدريجا پستهای حساس را اشغال كردند ،
مخصوصا در زمان عثمان . مروان و پدرش كه طريد ( 3 ) رسول الله بودند در
زمان عثمان عودت داده شدند

پاورقی :
1 - رجوع شود به " تطور عقايد ملل " گوستاو لوبون . وی تغيير روحيه‏
را خيلی تدريجی و بطی‏ء می‏داند .
2 - از شجاعتهای قرآن يكی منعكس كردن منطق مخالفين از كفار و منافقين‏
است ، و زياد هم هست .
3 - [ مطرود ، رانده شده ] .

21

[نرگس منتظر]

و حال آنكه دو خليفه پيشين شفاعت عثمان را برای برگرداندن آنها به مدينه‏
قبول نكردند ، و همان مروان سبب اصلی فتنه‏ها و قتل عثمان شد .
امويها بعد از حكومت عثمان بر بيت المال و مناصب دست يافتند . دو
عامل ثروت و مناصب را در دست گرفتند ، فقط يك عامل قوی و نيرومند را
كسر داشتند كه ديانت بود . بعد از قتل عثمان ، معاويه با يك طراری و
زبردستی عجيبی بر اين عامل هم دست يافت و آن را هم استخدام كرد و اينجا
بود كه توانست سپاهی به نام دين و با نيروی دين عليه شخصی مانند علی بن‏
ابی طالب عليه السلام تجهيز كند . معاويه بعدها در زمان خلافتش با اجير
كردن روحانيون امثال ابوهريره كاملا عامل روحانيت را علاوه بر عامل ديانت‏
استخدام كرد و به اين اعتبار چهار عامل شد : عامل سياست و پستهای سياسی‏
، عامل ثروت ، عامل ديانت ، عامل روحانيت و طبقه روحانيين . حيف و
ميل كردن بيت المال و دست بدست كردن مناصب به وسيله امويها در عهد
عثمان موجب نارضايتی عمومی شد چه آنها كه اهل دنيا بودند و چه آنها كه‏
اهل دين بودند . اهل دنيا بر دنيای خود نگران بودند و نمی‏توانستند ببينند
كه می‏خورند حريفان و آنها نظاره كنند ، و اهل دين هم كه می‏ديدند اصول‏
اجتماعی اسلام دارد از بين می‏رود . اينست كه می‏بينيم مثلا هم عمر و عاص و
زبير مخالف بودند و هم ابوذر و عمار . عمر و عاص گفت : بر هيچ چوپانی‏
نگذشتم مگر آنكه او را بر قتل عثمان تحريك كردم ، و وقتی كه خبر قتل‏
عثمان را شنيد

22

[نرگس منتظر]

گفت : انا ابو عبدالله ما حككت قرحة الا ادميتها ( 1 ) . علی ( ع ) به‏
زبير در " جمل " فرمود : « لعن الله اولانا بقتل عثمان » ( 2 ) .
علی ( ع ) همانطور كه با ساير خلفا رفتار می‏كرد با عثمان رفتار می‏كرد ،
از نصيحت و خيرخواهی عموم دريغ نمی‏كرد ، در وقتی كه عثمان محصور بود هم‏
راه صلاح را به او نشان داد و هم به او آب و آذوقه رساند . ولی معاويه با
نيروی عظيم خودش در شام بود و از فتنه و مقدمات و نتايج فتنه هم آگاه‏
بود و عثمان هم از او استمداد كرد و او قادر بود انقلابيون را تار و مار
كند ( 3 ) ولی فكر كرد از كشته عثمان بيش از زنده عثمان می‏تواند
بهره‏برداری كند ، نشست تا خبر قتل عثمان رسيد ، آنوقت فرياد او عثماناه‏
را بلند كرد ، پيراهن عثمان را بر چوب كرد و بر منبر گريه كرد و اشكها
از مردم گرفت و اين آيه قرآن را شعار قرار داد : « و من قتل مظلوما فقد
جعلنا لوليه سلطانا ». صدها هزار نفر دعوت او را برای خونخواهی خليفه‏
مظلوم اجابت كردند . اينجا بود كه توانست عامل ديانت را هم به عامل‏
ثروت و منصب اضافه كند ( 4 ) و تمام قوا را در

پاورقی :
1 - [ ترجمه : من ابوعبدالله هستم ، هيچ زخمی را نخراشيدم جز اينكه‏
خونش انداختم ] .
2 - [ ترجمه : خدا لعنت كند آنكس از ما را كه به قتل عثمان اولويت‏
دارد ] .
3 - در جلد 3 نهج البلاغة ص 200 نامه به معاويه ، می‏نويسد : فاما
اكثارك الحجاج فی عثمان و قتلته فانك انما نصرت عثمان حيث كان النصر

لك و خذلته حيث كان النصر له » . [ و اما جدال بسيار و پرگفتن تو
درباره عثمان و كشندگان او : تو عثمان را هنگامی ياری كردی كه به نفع‏
خودت بود و هنگامی كه برای او سودمند بود او را ياری نكردی ] . در اين‏
جمله‏ها سياست معاويه خوب روشن شده .
4 - و به عبارت ديگر قدرت ديانت را هم برقدرت سياست و ثروت‏
بيافزايد و مردم را يعنی پيروان علی ( ع ) را ، هم تحت فشار ماديات‏
قرار دهد و هم تحت فشار معنويات >

23

[نرگس منتظر]

قسمت مهمی از كشور اسلامی در دست بگيرد . اين بود سر تسلط معاويه بر
دستگاه خلافت و روحانيت اسلامی كه در اين امر چند چيز دخالت داشت : اول‏
ذكاء و فطانت خود آنها ، دوم سوء سياست و تدبير خلفا كه به اينها راه‏
دادند ، سوم جهالت و نادانی و بساطت مردم ( 1 ) .
معاويه و امويها برای محو دو اصل از اصول اسلام كوشش بسيار كردند يكی‏
امتياز نژادی كه عرب را بر عجم [ ترجيح دادند ] و ديگر ايجاد فاصله‏
طبقاتی كه بعضی مانند عبدالرحمن بن عوف و زبير صاحب آلاف الوف شدند و
بعضی فقير و صعلوك باقی ماندند . بيجهت نيست كه علی ( ع ) می‏فرمايد :
. . . « ان لا يقاروا علی كظة ظالم و لا سغب مظلوم » و يا می‏فرمايد :

پاورقی :
> خطرناكترين موقعها آنوقتی است كه اين دو قدرت يعنی قدرت ماده و
معنی دست به دست يكديگر داده و بخواهد بر سر ملتی فرود آيد . البته‏
ديانت به خودی همواره دفاع از مظلوم است ولی امان از وقتی كه در اثر
جهالت مردم و خيانت اولياء امور يعنی جهالت متنسكين و خيانت متهتكين‏
، دين ابزار سياست واقع شود . امان از وقتی كه دين ابزار سياست واقع‏
شود .
1 - از اينجا معلوم می‏شود كه مردم آنوقت صلاحيت نداشتند كه خليفه يعنی‏
ولی امر را انتخاب كنند و فرضا قبول كنيم كه اصل حكومت اسلامی بر
انتخاب است نه بر انتصاب ، در آن روزها و بلكه تا سالها و قرنها
می‏بايست كه حاكم انتصابی باشد ، در هر جای دنيا كه مردم لياقت آزادی و
دخالت در تعيين قوه حاكمه را نداشته باشند نبايد به آنها آزادی داد ،
ولی كی آزادی را از آنها بگيرد ؟ همانهائی كه از ترس انتخاب آنها نبايد
مردم آزادی داشته باشند ؟ ! نه ، بلكه مقام نبوت . در آن زمان جهل و عدم‏
صلاحيت سبب شد كه امويها از هوش و دهاء خود استفاده كردند .
علی ( ع ) ، هم مجسمه عدالت بود و هم مجسمه هوشياری و پيش بينی .
فتنه اموی كه زير پرده بود و رنگ اسلامی داشت علی ( ع ) كاملا پيش بينی‏
كرد و به مردم گفت ولی كسی كه معنای كلمات او را درك كند وجود نداشت‏
.

24

[نرگس منتظر]

« الا و ان بليتكم قد عادت كهيئتها يوم بعث الله نبيه » ( 1 ) .

نيروی اجتماعی علی ( ع ) و برنامه مبارزه معاويه با آن
علی ( ع ) از دنيا رفت و معاويه خليفه شد . برخلاف انتظار معاويه ،
علی ( ع ) به صورت نيروئی باقی ماند و معاويه آنطوری كه اعمال بيرون از
تعادل و متانتش نشان می‏دهد از اين موضوع خيلی ناراحت بود لهذا تجهيز
ستون تبليغاتی عليه علی ( ع ) كرد . در منابر و خطبه‏ها دستور داد علی ( ع‏
) را سب و لعن كنند . طرفداران خيلی جدی علی را بی‏پروا می‏كشت و دستور
داده بود به تهمت هم شده بگيرند و مانع نشر فضيلت علی ( ع ) بشوند . با
پول ، احاديث عليه علی ( ع ) ، له امويها جعل كردند . اين سه كار را
برای مبارزه با فكر علی ( ع ) كه در دلها و سينه‏ها جاداشت می‏كردند . حجر
بن عدی و عمرو بن حمق را برای همين جهت كشت . ميثم و رشيد را كه عبيد
الله در كوفه كشت روی همان برنامه معاويه بود . بالاخره يك نيروی غير
متشكل به نام تشيع عليه حكومت اموی هميشه در فعاليت بود .
برای ما تحقيق در امر حادثه حكومت اموی تنها جنبه تعجب آميز ندارد .
اين يك امر سطحی نبوده كه فقط مربوط به سيزده قرن پيش باشد كه بگوئيم‏
آمد و رفت . اين ، خطری بود برای اسلام از آن روز تا روزی كه خدا می‏داند
. حتما اگر ما بخواهيم به تاريخ روحيه خودمان رسيدگی كنيم بايد به تاريخ‏
اموی رسيدگی [ كنيم . ] فكر اموی در زير پرده و لفافه با فكر اسلامی‏

پاورقی :
1 - [ ترجمه : همان كه گرفتاری و مشكلات شما بازگشته همانند روزی كه‏
خداوند پيامبرش را برانگيخت ] .

25

[نرگس منتظر]

مبارزه می‏كرد . عنصر فكر اموی داخل عناصر فكر اسلامی شد . ای بسا كه در
فكر همانهائی كه هر صبح و شام بنی‏اميه را لعنت می‏كنند ، عنصری از فكر
اموی موجود باشد و خودشان خيال كنند فكر اسلامی است و قطعا اينطور است (
1 ) . مثل موضوع رعايت شؤونات در مصرف زكات و خمس و در استطاعت حج‏
و در نفقه زوجه و امثال اينها .
علی عليه‏السلام به خطر سلطه اموی زياد اهميت می‏داد و اعلام خطر می‏كرد
ولی كمتر كسی متوجه می‏شد و خودش هم می‏فرمود بعدها متوجه می‏شويد :
²و عند ذلك تود قريش - بالدنيا و ما فيها - لو يروننی مقاما واحدا و لو
قدر جزر جزور لا قبل منهم ما اطلب منهم اليوم بعضه و لا يعطوننی » ( 2 ) (
نهج البلاغه ، جلد 2 ص 5 ) .
از جمله راجع به فتنه اموی فرمود : « ان الفتن اذا اقبلت شبهت ، و
اذا ادبرت نبهت » (3) . . . ( جلد 2 ص 4 ) ايضا : « ايها الناس سيأتی‏
عليكم زمان يكفأ الاسلام كما يكفأ الاناء بما »

پاورقی :
1 - امويها رفتند ولی مع الاسف عناصر فكر اموی و رژيم اموی باقی ماند و
با تغيير ، جزء اصول زندگی ما شده . امروز هم اصول معاويه‏ای عامل ديانت‏
را استخدام كرده عليه ديانت ، و نمی‏شود يك كلمه عليه اصول اموی سخن‏
گفت . به اندازه گريه ای كه در پای پيراهن عثمان ريختند باز می‏ريزند .
2 - [ ترجمه : و آن هنگام است كه قريش آرزو می‏كند در برابر دنيا و ما
فيها يك بار مرا ببينند هر چند به قدر كشتن شتری باشد ( لحظاتی اندك )
تا آنچه اينك اندكش را از آنان می‏خواهم و به من نمی‏دهند بپذيرم ] .
3 - [ ترجمه : وقتی فتنه‏ها رو آورند حق و باطل را بهم بياميزند ( و راه‏
تشخيص را ببندند ) و چون پشت كنند و از بين روند آگاه كنند و حق را
روشن سازند ] .

26

[نرگس منتظر]

« فيه » (1) . . . (ص 21) و ايضا : « فما احلولت لكم الدنيا فی لذتها »
(2) (ص 24) و ايضا : « مالی اراكم اشباحا بلا ارواح » (3)...(ص 32-34) .
چند موضوع را علی ( ع ) پيش بينی كرد :
1 - ظلم و استبداد و استيثار بنی اميه و اينكه ديگر از اين عدل و
مساوات امروز خبری نخواهد بود و از « لا يتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون‏
الله و از اينكه « لن تقدس امة حتی يؤخذ للضعيف حقه » . . . خبری‏
نخواهد بود كه فرمود : « لا يكون انتصار احدكم منهم الا كانتصار العبد من‏
ربه » ( ص 4 ) . مسلم بن عقبه در وقعه مدينه از مردم بيعت بر عبوديت و
غلامی يزيد گرفت . اينطور پيش بينی مولا محقق شد .
2 - اينكه نخبه‏ها و نيكان و فهميدگان و روشنفكران شما را خواهند كشت و
هر سری كه در آن سر ، مغزی و در آن مغز ، برقی از روشنی موجود باشد روی‏
تن باقی نخواهند گذاشت ، كه فرمود : « عمت خطتها و خصت بليتها و اصاب‏
البلاء من ابصر فيها و اخطأ من عمی عنها » ( 5 ) ( ص 4 ) .

پاورقی :
1 - [ ترجمه : ای مردم بزودی زمانی فرا رسد كه اسلام وارونه شود چنانكه‏
يك ظرف وارونه شود و محتوای آن بريزد ] .
2 - [ و دنيا با لذاتش به كام شما شيرين نيامد ] .
3 - [ چرا شما را اشباحی بی روح می‏بينيم ؟ ] .
4 - [ ترجمه : و ياری جستن هيچكدام از شما از آنها نيست مگر بمانند
ياری جستن بنده از مولای خودش ] .
5 - [ ترجمه : دايره حكومتش همگانی است و گرفتاری آن برای خاصه (
شيعيان ) است ، بلای آن دامنگير آگاهان و بينايان است و كوردلان را هدف‏
خود نمی‏گيرد ] .

27

[نرگس منتظر]

3 - حرمت احكام اسلام عملا از بين می‏رود ، حرامی باقی نمی‏ماند . مگر
آنكه حلال می‏شود : « والله لا يزالون حتی لا يدعوا الله محرما الا استحلوه ،
و لا عقدا الا حلوه ، و حتی لا يبقی بيت مدر و لا وبر الا دخله ظلمهم و نبابه‏
سوء رعيهم » ( 1 ) . ( ص 12 ) . عبدالله بن حنظله گفت : ما از پيش كسی‏
می‏آييم كه ينكح الامهات و الاخوات ( 2 ) .
4 - اينكه اسلام مورد تحريف و پشت رو كردن قرار می‏گيرد ، عناصر غير
اسلامی وارد افكار مردم می‏شود : « يكفأ الاسلام كما يكفأ الاناء » ( ص 21 ).
« و لبس الاسلام لبس الفرو مقلوبا » (3) . ( ص 35 ) . همه اينها كه علی‏
مثل اينكه در آينه ببيند ديده ، واقع شد ، و يك سر محبت زائد الوصف‏
عده‏ای نسبت به علی ( ع ) گذشته از سيرت و عدل و خلقش ، وقوع اين پيش‏
بينی‏ها بود .
معاويه مرد و علاوه بر حيف و ميل اموال و غصب مناصب كه از زمان عثمان‏
شايع شده بود چند سنت سوء هم باقی گذاشت :
الف - لعن و سب علی ( ع ) .
ب - پول خرج كردن و وادار كردن به جعل حديث عليه علی ( ع ) ، و به‏
عبارت ديگر استخدام عامل روحانيت به وسيله علماء سوء علاوه بر استخدام‏
عامل ديانت از راه قتل عثمان . ( قصه سمره

پاورقی :
1 - [ و به خدا سوگند پيوسته زمام حكومت را به دست دارند تا جائی كه‏
تمام حرامهای الهی را حلال سازند و همه پيمانهای خدا را بشكند ، و خانه‏ای‏
گلی و خيمه‏ای پشمينه‏ای نماند جز اينكه به ظلم آنها گرفتار آيد و سوء
رفتارشان آنان را پراكنده سازند ] .
2 - [ با مادران و خواهران خود نكاح می‏كند ( يزيد ) ] .
3 - [ ترجمه : و اسلام مانند پيوستن وارونه پوشيده شود ] .

28

[نرگس منتظر]

بن جندب و آيه : « و من الناس من يشری نفسه ابتغاء مرضاش الله » .
ج - كشتن بيگناهان بدون تقصير كه در اسلام سابقه نداشت و از بين بردن‏
احترام نفوس و بريدن دست و پا و به نيزه كردن سرمثل سر عمرو بن حمق‏
خزاعی .
د - مسموم كردن و عمل ناجوانمردانه مسموم كردن را معمول كردن كه عملی‏
است كه با مروت و انسانيت هم سازگار نيست و بعد خلفاء ديگر هم از او
پيروی كردند . معاويه امام حسن ( ع ) و مالك اشتر و سعد وقاص و
عبدالرحمن بن خالد بن وليد را كه بهترين نصير او بود مسموم كرد .
ه - اينكه خلافت را در خاندان خود موروتی كرد ( 1 ) و يزيدی را كه‏
هيچگونه لياقت نداشت ولی عهد كرد .
و - دامن زدن به آتش امتياز نژادی و فضيلت عرب بر عجم و قريش بر
غير قريش .
از اين كارها لعن و سب علی و حتی جعل حديث و ولايت عهد يزيد سوء
تدبير معاويه شمرده می‏شود .
يزيد مردی جاهل و سبكسر بود . خليفه زادگانی كه

پاورقی :
1 - و به اين ترتيب آرزوی ديرين حزب اموی كه ابوسفيان در خانه عثمان‏
گفت : يا بنی اميه تلقفوها تلقف الكرش ، اما والدی يحلف به ابوسفيان‏
ما زلت ارجوها لكم و لتصيرن الی صبيانكم وراثة محقق شد و خود معاويه هم‏
باور نمی كرد محقق شود و البته امام حسين بيش از هر كس از اين منويات‏
آگاه بود و می‏ديد كه دارند مثل گوی با آن بازی می‏كنند و به كودكان خود به‏
وراثت می‏دهند . قيام حسين ( ع ) در برابر عمل شدن افكار حزب اموی بود .

29