موضوع: باران حکمت: "تفسیر تمثیلی قرآن کریم"

اساساً هر کاري راهي و راهکاري دارد
و تنها خداست که آن را مي‏داند.

و هدايت يعني نشان دادن راه‏ها و راهکارها.

ارتباط با فرزند راه دارد و راه آن را تنها خدا مي‏داند
و نه فلان روانشناس غرب که غالباً آنچه مي‏گويد بيشتر بر پايه حدس و گمان
و تخمين است، از اين‏رو مي ‏بينيد که هنوز مرکب راه‏کار ديروزش
خشک نشده راه‏کاري تازه ‏تر ارائه مي‏کند.

راه ارتباط با همسر، دوستان، آشنايان و همکاران را تنها خدا مي‏داند
چون اوست که همه را آفريده و اندازه همه را او مي‏داند.

اگر مديريت با انواعي که دارد راه و روش‏هايي داشته باشد تنها او مي‏داند
و اوست که مي‏تواند ما را به آن شيوه ‏ها و راه‏ها رهنمون باشد.

امروز همه به دنبال راهکارند آن‏هم راهکارهاي عمي و قابل اقدام،
راهکارهايي که مثل شاهراهي مستقيم آدمي را به هدف برساند.

و ما از خدا در اين سوره چنين هدايتي مي‏خواهيم،
يعني مي‏خواهيم تا راه مستقيم به هر خير و خوبي و سعادت و توفيق
که همان کوتاه ترين راه است را به ما نشان بدهد.

راه مستقيم تنها راهي است که همه مي‏ فهمند،
شما حتي اگر به يک نابينا بگوييد مستقيم برو، مي‏فهمد.
درست مثل غذا خوردن که شما با کمک دست لقمه خود را مستقيم
به سوي دهان هدايت مي‏کنيد، آيا شده است که در عمرتان حتي براي يکبار
راه دهان خود را گم کرده و لقمه را به دهان ديگري وارد کنيد؟

پس صراط مستقيم يعني راهي که هم کوتاه است
و هم هر کسي در آن گم نمي‏شود.

در صراط مستقيم اي دل کسي گمراه نيست

روسریهای نواری آتش زا

تفسیر آیه شریفه ی:
ایاک نعبد و ایاک نستعین

عبادت را به اطاعت هم می‏توانیم معنا کنیم،
و اطاعت یعنی در کار خدا چون و چرا نکردن.

اطاعت یعنی وقتی خدا می‏گوید:
خانم‏ها باید پوشیده باشند آنها نیز خود را بپوشانند و دیگر روسری‏های
آنها نواری نشود یا شلوارها کوتاه نشود، چون این کار نه تنها زن را
آلوده ساخته و از ارزش و بهای وی می‏کاهد بلکه در حقیقت هتاکی
و جسارت و گستاخی نسبت به خداوند و جامعه نیز خواهد بود.

همانطور که شما اگر گوشه‏ ای از پوست پرتقال کنده شده باشد مقابل میهمان نمی‏گذاری
و می‏گویی توهین است و ناراحت می‏شود، به خاطر همین میوه ‏هایی پیش روی او
می‏گذاری که پوست آن دست نخورده و پوشش آن کامل باشد،
یعنی کاملاً روی خود را گرفته باشد!

بله آدم با یک تار مو هم جهنمی می‏شود
اگر بعضی‏ها معنای اطاعت را می‏فهمیدند
دیگر هرگز به طنز و طعنه نمی‏گفتند:
با یکی دو تار مو، آدم جهنمی می‏شود؟
بله جهنمی می‏شود اما نه به خاطر دو تار مو
بلکه به خاطر اطاعت نکردن .

و تازه دو تار مو دست کم نگیر چون حقیقتاً
می‏تواند جهنمی به پا کند.

زمان جنگ یادت نیست می‏گفتند:
در شب باید خاموشی مطلق باشد، و حتی آتش سیگار هم نباید
روشن کرد و گرنه دیده بان‏ها هوایی همان نقطه را
دیده و آنجا را بمباران خواهند کرد.

بنابراین آنچه مهم است اطاعت است
و اطاعت یعنی وقتی خداوند به زن می‏گوید:
خود را بپوشان، زن نیز خود را به طور کامل بپوشاند.

درست مثل اینکه پدر تاجری به فرزند خود می‏گوید:
در گاو صندوق را ببند و او باید ببندد نه اینکه
روی هم انداخته، بگوید:

فقط به اندازه کمتر از یک بند انگشت باز است
و این هیچ اشکالی ندارد!
چون در این‏صورت دزد با هوس بیشتری
به آن نزدیک می‏شود.

چسب چوبی برای شیشه

تفسیر آیه شریفه:
صراط الّذین ائعمت علیهم

با چسب چوب نمی‏شود دو شیشه را به هم چسباند،
البته ممکن است مقطعی و موقت این اتفاق بیافتد
اما دیر یا زود این دو تکّه از هم جدا و دور خواهند شد.

دروغ مثل چسب چوب است و آدم‏ها مثل شیشه.

هیچ‏گاه یک زن و شوهر، دو همکار، دو همسایه
و یا دو دوست به وسیله دروغ با یکدیگر گره نمی‏خورند
و پیوندشان پایدار نمی ‏ماند،

اگر هم چند روزی با هم جوش خورده و نزدیک شده
و با هم باشند بالاخره به جدایی خواهد انجامید.

آنچه آدم‏ها را با یکدیگر جوش می‏دهد صداقت است.

صداقت حقیقتی است که مثل همه خوبی‏های دیگر با انسان سازگار است.
و هر چه با انسان سازگاری داشته باشد در زبان
قرآن کریم به نعمت یاد می‏شود.

نعمت از ریشه «نعومت» و آن نقطه مقابل خشونت بوده
و به معنای سازگاری و انعطاف و نرمش است.

به همین دلیل به حیوانات رام و آرام و سازگار با انسان مثل گوسفندان
و شتران انعام گفته می‏شود، اما به شیر و پلنگ و
درندگان دیگر انعام نمی ‏گویند.

بنابراین اگر یکی از نام‏های پاک و مقدس خداوند منعم و نعمت بخش
است به این معناست که خداوند آنچه با طبیعت و فطرت و حقیقت انسان
سازگار باشد در اختیار انسان خواهد گذاشت.

از اینرو اگر در همین سوره می‏خوانیم:

اهدنا الصراط المستقیم صراط الّذین ائعمت علیهم

یعنی خدایا راه نشانم بده، آنهم راه مستقیم، راه همان
کسانی که به ایشان نعمت دادی یعنی چیزهایی دادی
که با آنها همخوانی و سازش و سازگاری دارد.

مثل: فهم، صدق، صفا، مروت، عشق، آرامش، آسودگی خیال،
قناعت، آبرو، عزت، مردم داری و مانند اینها.

حرفهای نوشدار

تفسیر آیه کریمه:
الم
(بقره/1)

خاموش باش و لب مگشا خواجه غنچه‏ خوار

شاید شما هم دیده باشید که بعضی با کمک چاقوهای تیز از
پوست هندوانه گل‏هایی زیبا می‏ سازند و چقدر هم تماشایی!

این کار چه شبیه است به کار خدا که قرآن، این کتاب آسمانی و مقدس را
با یک سلسله حروف ساده مثل الف، لام، میم و ... ساخته است.

پس، یک معنای الف، لام میم همچنان که پاره ‏ای از
مفسران گفته ‏اند، می‏ تواند همین باشد که:
ما قرآن را از همین حروف ساخته ‏ایم.

و این در حالی است که ما از حروف، شوخی‏های بی‏ معنی، پیامک‏های زشت،
حرف‏های نیش‏‏دار و گزنده، شعرهای بی‏ قافیه،
دروغ، توهین، افترا و استهزاء می‏سازیم.

الف، لام میم یعنی من خدا از میان همین حروف آیاتی ساخته
و پرداخته ‏ام که بشر را از سرگشتگی و حیرت و حیرانی رهایی می‏بخشد،
قرآنی ساخته ‏ام تا دستی بگیرد و مثل نور راهی را نشان بدهد،
پس تو نیز اگر بنده و فرمانبردار من باشی سخنانت باید از جنس نور بوده
و شمع راه باشد و بتواند نور امید را در دل‏ها بتاباند و اگر چنین نباشد
خوشتر از سکوت و خاموشی چیزی نیست.

خاموش باش و لب مگشا خواجه غنچه ‏وار
چون صدف‏ها گوهر افشانت کنیم

خداوند در همین آیه نخست می‏خواهد بگوید:
حروفی بی ‏معنا مثل الف، لام میم خود را به ما سپرده و تسلیم ما شدند
و ما نیز از آنها کتابی مقدس مثل قرآن ساختیم، پس تو هم
کمتر از حروف نباش و به جای آنکه اسیر و دلبسته
این و آن شده و در پی آنها روان‏ باشی،
با ما بیا و بنده و مطیع ما باش تا تو را مثل قرآن
با معنا و پاک و ماندگار و خواندنی کنیم.

چند می‏باشی اسیر این و آن
گر برون آبی از این، آنک نیم

ای صدف چون آمدی در بحر ما
چون صدف‏ها گوهر افشانت کنیم

دامن ما گیر اگر تر دامنی
تا چومه از نور دامانت کنیم

هین قرائت کم کن و خاموش باش
تا بخوانیم عین قرآنت کنیم

کتاب عشق در طاق بلند است

به آسمان که نگاه می‏کنی می ‏بینی که ستاره ‏ها بسیار نزدیک و دوشادوش یکدیگرند،
حال آنکه گاه فاصله آنها با یکدیگر به قدر فاصله زمین تا خود آنهاست.

داستان ما و قرآن درست شبیه داستان همین ستاره ‏هاست
یعنی قرآن اگر چه به ظاهر در دستان ما و پیش روی ماست
اما در حقیقت فرسنگ‏ها با آن فاصله داریم.

کتاب عشق در طاق بلند است
ورای دست هر کوته پسند است

چون اساساً زندگی ما با آن زندگی که در این کتاب طرح و ترسیم شده
بسیار دور و بعید می ‏نماید، تا جایی که هیچ‏ کجای زندگی ما کسی را
به یاد هیچ آیه‏ای از آیات قرآنی نمی ‏اندازد، و تو گویی هیچ‏
آیه ‏ای از قرآن کریم در زندگی ما ردپایی ندارد.

از این رو خداوند به شیوه عاشقان در همین ابتدای کتاب که در حقیقت،
نامه عاشقانه خود به بندگان است به گونه‏ ای لطیف و غیر مستقیم
از دوری ما یاد کرده و می‏گوید:

ذلک الکتاب،
یعنی آن کتاب.

و پیداست که واژه «آن» برای اشاره به دور است،

پس وقتی می ‏گوید: آن کتاب یعنی شما از کتاب دورید
و زندگی و رفتار و منش شما با آن همخوانی ندارد،

البته نوعی دعوت به نزدیک شدن به این کتاب نیز می‏ باشد،
چون آدمی تا خود را دور نبیند هوای نزدیک شدن پیدا نمی‏کند.

بیا به مکتب ما و کتاب عشق بخوان
که خواندن از سر ذوق این کتاب خوش باشد

یک فروغ رخ ساقی است که در جام افتاد

وقتی که چشمه ‏ای گوارا می‏جوشد و آب زلال آن حتی در یک جوی پاک
جاری شده و به پیش می‏رود سرانجام رنگ، طعم و بوی آن تغییر کرده و دیگر زلالی
و طعم آب چشمه را ندارد، اما همین آب اگر در یک جام پاک قرار گیرد
دیگر هیچ گونه تغییر و تفاوتی در آن اتفاق نمی‏ افتد.

و پیامبر صلی‏ الله علیه و اله وسلم، جام بود:

بهره نیابی ز شوق مشرب مستان
تا نچشی جرعه ‏ای ز جام محمد

پس کتاب او دقیقاً همان کتاب و کلام خداست بی‏ آنکه
حتی کلمه ‏ای زیاد و کم شده و یا جابجا شده باشد.

این همه عکس می و نقش نگارین که نمود
یک فروغ رخ ساقی است که در جام افتاد

و این درست برعکس پیامبران دیگر و کتاب‏های آسمانی ایشان است.

پیامبران دیگر جملگی همچون جوی بودند پس کتاب و کلمات آنها اگر چه
ریشه در وحی داشت اما ساخته و پرداخته خود آنها بود،
درست مثل ابر که دریا نیست اما بر آمده از دریاست،
حال آنکه این کتاب یعنی قرآن کریم خود دریاست:

امر قل زین آمدش کای راستین
کم نخواهد شد بگو دریاست این

و یک شاهد زیبا بر اینکه پیامبر صلی ‏الله علیه وآله و سلم جام بود
و نه جوی، و اینکه قرآن کتاب و کلمات خداست و نه پیامبر،
همین واژه «قل» در آغاز پاره ‏ای از سوره‏ ها
مثل سوره توحید است.

برای توضیح بیشتر می‏گویم:
وقتی کسی به شما می‏گوید:
بگو خدا یکتاست. شما می‏گویید: خدا یکتاست،
یعنی دیگر واژه «بگو» را بکار نمی‏ برید.

اما این پیامبر نازنین صلی الله علیه وآله وسلم
حتی واژه «بگو» را هم از قلم نیانداخته
یعنی بجای آنکه بگوید:
هو الله احد، می‏گوید: قل هو الله احد،
و این خود گواه روشنی است که پیامبر
صلی‏ الله علیه وآله وسلم
جام است و نه جوی.

زهی شراب و زهی ساغر و زهی ساقی
که جان‏ها و روان‏ها نثار باد نثار

صحابیان که برهنه به پیش تیغ شدند
خراب و مست بدند از محمد مختار

غلط، محمد ساقی نبود جامی بود
پر از شراب و خدا بود ساقی ابرار

شنا در استخر پر از چسب

تفسیر آیه شریفه:

ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَیبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ
(البقرة/2)

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است.

حرف او را ریب نی تبدیل نی

در استخر پر از چسب می‏شود شنا کرد؟

شک و دودلی درست مثل استخر چسبناک است
که در آن قدم از قدم نمی‏توان برداشت.

قرآن آمده است تا ما را از ورطه تردیدها دودلی‏ها و شک‏ها بیرون کشیده
و دست ما را گرفته و به جایی برد که در آنجا هرگز تیغ تیز تردید نمی‏روید.

چه فاجعه‏ ای بالاتر از این‏که خشت‏ها دیدنی باشند اما خود ما، نه!
و ما وقتی دیدنی و تماشایی می‏شویم که عشق‏ها،
علاقه ‏ها و محبت‏های ما هدایت شوند.

لا ریب فیه،
یعنی در این کتاب جایی برای تردید و دودلی نخواهد بود،
بنابراین هر کس می‏خواهد دودل و مردد نباشد
باید به این وادی وارد شده و اهل قرآن باشد.

درست مثل چشمه ‏ای زلال که با زبان حال می‏گوید:
من سراپا خنک و پاکم و هیچ گرما و آلودگی در من راه ندارد،
و این در حقیقت دعوتی است به خنکی و پاکی که هر کس
آرزوی آن را دارد در من وارد شده و فرو رود.

حرف او را ریب نی تبدیل نی
آیه‏ اش شرمنده تاویل نی

عشق کاریست که موقوف هدایت باشد
قلاب ماهی‏گیری چون مستقیم و راست نیست می‏تواند ماهی را صید کند،
حرف هم چیزی شبیه قلاب است، می‏تواند بر دل‏ها نشسته و آنها را
به صید و کمند خود بکشد، به شرط آنکه غیر مستقیم باشد.

و از همین روست که خداوند کمتر سخن خود را مستقیم بیان می‏کند.
او مثل حافظ نیست که بگوید:

عاشق شو ور نه روزی کار جهان سر آید

یا مثل مولوی نیست که فرمان عاشقی صادر کرده و بگوید:

عاشق شو و عاشق شو بگذار زحیری
سلطان بچه ‏ای آخر تا چند اسیری

سلطان بچه را میر و وزیری همه عار است
زنهار بجز عشق دگر چیز نگیری

بلکه خداوند تنها از عشق خود یاد کرده و می‏گوید:
من عاشقم.
و او وقتی می‏گوید:
من عاشقم یعنی، تو هم باید عاشق باشی و گرنه
از جنس ما نبوده و با ما پیوند و گره نمی‏خوری.

یا عاشق شیدا شو یا از بر ما واشو

و آنگاه خداوند در آیات بسیاری از معشوق‏ه ای خود یاد می‏کند،
و بدین وسیله باز هم غیرمستقیم می‏ آموزد که چه چیزهایی
سزاوار عشق ورزی و دوست داشتن‏ اند
و چه چیزهایی لایق آن نیستند.

به عنوان نمونه یاد می‏کنم، در جایی می‏گوید:

الله یحب الصّابرین

خدا عاشق آدم‏های صبور و شکیباست

یعنی خدا عاشق کسی است که رازی از شما را در سینه دارد
اما صبر و خویشتنداری کرده و آن را آشکار نمی ‏سازد.

به بلبل گفت گل بنگر به سوی سوسن اخضر
که گرچه صد زبان دارد صبور و راز دار آمد

«الله یحب الصابرین»
یعنی خدا عاشق کسی است که می‏تواند رقمی را جابجا کرده
و سودی کلان به جیب زده اما خویشتنداری نموده
و بر در آمد ناچیز خود بسنده می‏کند.

«الله یحب الصابرین»
یعنی خدا عاشق کسی است که می‏تواند با طنز و یا کاریکاتور
حیثیت کسی را به بازی گرفته و از این رهگذر توجه پاره ‏ای
به خود جلب کرده و امتیازات و اعتبارات و منافعی را نصیب خود کند
اما چشم ‏پوشی کرده و خویشتنداری پیشه ساخته و از آن می‏گذرد.

«الله یحب الصابرین»
یعنی خدا عاشق کسی است که در داوری‏ها و قضاوت‏های
خود به جای شتاب، شکیبایی به خرج داده و دم فرو بندد
تا ماجرا خود با گذر زمان آفتابی و روشن شود.

حال شما خود قضاوت کن که راستی اگر همین یک معشوق خدا،
معشوق ما نیز می‏ بود، جامعه تا چه میزان به
صلاح و سعادت و آرامش نزدیک می‏شد.

و نیز قضاوت کن، جامعه‏ ای که در آن رازداری و رازداران
محبوب و محترم نباشند، و با حیثیت‏ها و حرمت‏ها گاه دستخوش
یک طنز و یک پیامک شده و به تاراج می‏رود؛
و یا قضاوت‏ها و پیشداوری‏های نابجا اوج گرفته
و موج می‏زند؛ چنین جامعه‏ ای آیا هرگز روی امن
و آرامش به خود خواهد گرفت؟

بگذریم،
صابرین معشوق خدایند و خدا از این دست معشوق‏ها بسیار دارد،
و مشکل بشر در همیشه تاریخ معشوق‏ه ای او بوده یا بهتر بگوییم
عشق‏ها و علاقه ‏ها و دلبستگی‏های او بوده است.

عشق کاریست که موقوف هدایت باشد

یعنی باید به آدم‏ها آموخت که چه چیزی را دوست داشته
و چه چیزی را دوست نداشته باشند.

عشق چیزی شبیه آب است و مثل آب هم می‏تواند
آباد کند و هم می‏تواند ویران کند.

هر کجا مزرعه ‏ای سبز و زیبا می ‏بینی از آن‏روست
که آب‏ها درست هدایت شده
و به پای بذرهایی نشسته ‏اند که سزاوار بوده است.

هر کجا خارستان است بپذیر که آب گمراه شده
و خود را خرج بذرهایی کرده که نباید می‏کرده.
بنابراین، دوستی‏ها و عشق‏های ما که به صورت تحسین،
تشویق، پاداش، اضافه‏ کار، تقدیرنامه، ارتقاء،
تسهیلات، وام و ... نمود پیدا می‏ کنند اگر به جا نباشند،
اداره، جامعه و کشور را به خارستان بدل می‏سازند.

و اگر این نمادهای عشق و علاقه بجا صورت پذیرد،
از جامعه گلستانی می‏سازد که رایحه خوش آن
عالم را معطر و مطرا خواهد ساخت.

و آنگاه از دور و نزدیک دنیا بجای آنکه برای تماشای آثار باستانی ما
که مشتی خشت و سنگ است بیایند به تماشای خود ما می‏نشینند
و به جای آنکه مشتی سنگ و ستون در ذهن و خاطر آنها حک شده
و نقش ببندد، انسانیت و عاطفه و همدلی و همبستگی و گشاده رویی
و اعتماد و امنیت ما زبانزد و درس آموز آنها خواهد شد.

راستی چه فاجعه ‏ای بالاتر از این‏که خشت‏ها
دیدنی باشند اما خود ما، نه!
و ما وقتی دیدنی و تماشایی می‏شویم
که عشق‏ها، علاقه ها و محبت‏های ما هدایت شوند.

و قرآن کتاب هدایت است،
هدایت عشق‏ها و علاقه‏ های انسان، و انسان با همین هدایت است
که راه به جایی می‏برد، و البته این هدایت نصیب اهل تقوا
و پرهیزگاران خواهد بود.

سالک از نور هدایت ببرد راه به دوست
که به جایی نرسد گر به ضلالت برود

آبرنگ قرآن

تفسیر آیه شریفه:
ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَیبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛
و مایه هدایت پرهیزکاران است.
(البقرة/2)

گل را به هر رنگی می‏توان درآورد به شرط آنکه با ساقه چیده و پس از تشنگی کامل
آن را در ظرف آب رنگ فرو کنیم، اینجاست که ساقه گل آب رنگ را
به خود جذب کرده و به همان رنگ در می‏آید .

قرآن نیز ظرف آب رنگ است،
هم آب است چون مایه حیات است
و هم رنگ است چون رنگ خدایی است.

صبغه الله و من احسن من الله صبغه

رنگ خدا و از رنگ خدا زیباتر چیست؟

و ما هم وقتی می‏توانیم آیات این کتاب را با تمام وجود هضم
و جذب کنیم که تشنه باشیم، یعنی خود را با آب‏های آلوده
و گل آلود دیگر سیراب نساخته باشیم.

همانطور که اگر ساقه گل را که سیراب باشد در ظرف آب زمزم هم
فرو کنی نه تنها قطره ‏ای نمی ‏نوشد بلکه در همان آب نیز می ‏پوسد.

و تقوا به معنای پرهیز است و متقی کسی است که از آب‏های آلوده پرهیز کرده
و لب نزده و خود را سیراب ساخته باشد، چنین کسی اگر به قرآن کریم
روی آورد به هدایت‏های آن توفیق یافته و آنها را دریافت می‏‏دارد.

انّ للمتقین مفازا

پس قرآن کریم برای مردم کتاب هدایت است، اما مردمی که تشنه ‏اند،
و مردم تشنه کسانی ‏اند که از نوشیدن هر آب پرهیز کرده‏ اند،
و از همین رو آنان را «متقین» می‏ نامند.

من که محتاج آب آن دستم
از دگر آب‏ها دهن بستم