موضوع: سرگذشت نیکان قرون

سید حسن صدر



صدرالدين سيد حسين فرزند سيد هادی یکی از اکابر علمای اماميه در قرن اخير بود. صدر فقيهی کامل حکيمی متکلم، مجتهدی اصولی و عالمی بارع و خدادوست بود. معظم له عموزاده آيت الله صدر شهيد و آقای آقا موسی صدر است و همان گونه که قبلا اشاره شد بيت حاج سيد اسماعيل همگان از پرچمداران بزرگ مکتب جد خويش بوده و هستند. سيد حسن صدر قبل از بلوغ مقدمات علوم فقهی را به پايان برد و در سنين جوانی به درجه اجتهاد رسيد. او در فقه و اصول و علم کلام و حکمت و علم رجال و حديث تبحر داشت. اين سيد بزرگوار عصر شيخ انصاری و صاحب جواهر را تا حدودی درک کرد و در زمان زعامت ميرزا در سامرا خود از علما و اساتيد بزرگ حوزه نجف و کربلا بود. مرحوم صدر جديتی زياد در تأليف کتاب داشت. از آثار معروف او کتاب تأسيس الشيعه (یا شيعه و فنون اسلامی) است که مجلدات متعدد آن معرف رجال اسلام و شخصيتهای علمی جهان تشيع می باشد. در کتاب مذکور صدر مرحوم پايه گذاران علوم مختلف جديده و قديمه را ريشه یابی نموده و بعد از تحقيق بدين نتيجه می رسيد که متبکر و مؤسس اوليه آن دانش از شاگردان امام صادق و امام باقر عليهما السلام بوده اند.
از آثار ديگر او حدائق الوصول در علم اصول، سبيل الرشاد در شرح نجاة العباد، سبيل الصالحين، سبيل النجاة، مجالس المؤمنين، مختلف الرجال و کتاب نهايه است. کتب مزبور در چند جلد است. کتاب نهايه در فضائل و مناقب ائمه معصومين و تاريخ زندگی و عصر آل عصمت در چند جلد به رشته تحرير رفته است. اين نويسنده توانا سرانجام در 11 ربيع الاول سال 1354 در سن 82 سالگی وفات نمود.

فرزندان میرزای بزرگ



حاج ميرزا علی آقا (فرزند امام مجدد آيت الله العظمی شيرازی) یکی از علما و اساتيد فضلا در اواسط قرن اخير بود. ميرزا علی آقا در سال 1287 در نجف متولد شد و از کودکی از حضور اخوی بزرگوار و پدر معظم خويش بهره مند بود. در نوجوانی قبل از تکليف در حوزه سامرا هم از علمای مختلف استفاده می نمود و از کرسی درس سيد استاد و مجاهد شيرازی و ميرزای بزرگ به خوبی بهره مند بود. حاج ميرزا علی در فقه و اصول، حکمت و کلام، تاريخ و ادبيات مهارت داشت و علمائی چند سالها از کرسی درس او استفاده نمودند. مرحوم آقا سيد عبدالهادی شيرازی رحمة الله عليه از شاگردان معظم له بود که خود به مقام استادی و مرجعيت رسيد. فرزندان حاج ميرزا علی حجج اسلام آقايان ميرزا محمد حسن و ميرزا محمد حسين (و سبط او ميرزا رضی) همگان از علمای بزرگ عصر خويش بودند.
مرحوم ميرزای بزرگ فرزند عالمی به نام ميرزا محمد داشت که متأسفانه در سنين جوانی 1307 قبل از فوت پدر دار فانی را وداع نمود و در نجف اشرف مدفون شد. اخوی وی حاج ميرزا علی صاحب ترجمه سرانجام در 17 ربيع الثانی 1355 نجف اشرف وفات نمود.

ممتاز العلما


سيد ابو الحسن علی بن ابراهيم بن محمد تقی 196 (سبط سيد دلدار) مشهور به ممتاز العلما یکی از بزرگان علمای قرن اخير در هندوستان بود. ممتاز العلما مقدمات علوم را در هند به پايان برد و عازم نجف اشرف گرديد. او سالها از کرسی درس اساتيد عظام: آخوند خراسانی، علامه یزدی، علامه مازندرانی، (ميرزا زين العابدين) و آقا ضياء عراقی بهره مند بود و خود به درجه کمال و اجتهاد نايل گرديد.
ممتاز العلما در زمان جنگ بين الملل ناگزير مراجعت به هندوستان شد و سالها در زادگاه خويش به ارشاد خلق خدا و تدريس و تأليف اشتغال داشت. از اهم آثار او اثبات نبوت، کتاب امامت، بداء، تجزی اجتهاد، حرمت مسکرات، طريق ثواب و کتاب وفايه در شرح کفايه را می توان نام برد. وفات او را در یازدهم ذيحجه 1355 در هندوستان نوشته اند. ممتاز العلما از دودمان سيد دلدار عليهم الرحمه است. و فقير از حضرت هادی عليه السلام پوزش می طلبد که حق مطلب را در مورد اين دودمان عالی مقام ادا ننمود.

مرحوم حاج شيخ عبد الکريم حائری یزدی


مرجع عظيم و مؤسس کبير آيت عظمی و حجت کبری مرحوم حاج شيخ عبد الکريم حائری یزدی اعلی الله مقامه، یکی از بزرگترين علما و مراجع مکتب حقه جعفری است.آيتی با عظمت و حجتی پر برکت نه فقط مؤسس حوزه شهر خون و قيام، بلکه مؤسس تمام حوزه های علمی دنيا (در جهان تشيع) که از برکت نور اين مؤسسه تمام حوزه ها پر فروغ گرديد و به اسلام و تشيع علوی قوت و نيرو بخشيد. مرحوم حاج شيخ با سمت استادی بر فقها، با اين اقدام خداپسندانه خواست اولياء را که در مورد تشکيل حوزه قم به آخر الزمان نويد آن را داده بودند جامه عمل پوشانيد و بدان تحقق بخشيد، و راه حکومت مستضعفان جامعه را به وسيله شاگردان غيورش به جهان آينده هموار نمود. و یزيد صفتان شرق و غرب بدانند که مبارزه با اين حوزه ها و اين چراغان راه هدايت سرانجامی جز نابودی خودشان ندارد! و به زودی ريشه آنها از بين خواهد رفت! (کما اينکه ديديم و ديدند و خواهند ديد!! و اين وعدۀ خدا حتمی است که ان الارض یرثها عبادی الصالحون...
مرحوم آيت الله حائری در سال 1276 در یکی از قراء اردکان یزد به جهان ديده گشود و در اردکان و یزد تحصيلات مقدماتی و سطوح فقه و اصول را به پايان می برد و در عنفوان جوانی عازم عتبات گرديده و به حوزه درس امام مجدد و سيد استاد می پيوندد. پس از فوت اين دو بزرگوار در نجف اشرف از محضر آخوند خراسانی و علامه یزدی تحصيلات خارج فقه خود را ادامه می دهد و به درجه اجتهاد و کمال فقاهت می رسد. در نجف و کربلا از مدرسين بزرگ بود که بنا به دعوت علما و رجال بزرگ در سال 1332 به شهرستان اراک دعوت شد و مدت هشت سال در اين شهر به تشکيل حوزه مناسب موفق گرديد که از بلاد مختلف و خود اين شهر فضلائی متعدد گرد شمع وجودش را گرفتند.
قبل از سال 1340 ضمن مسافرت به قم مردم و اعلام بزرگ به سجايای اخلاقی و مراتب علمی او آگاه شدند و در نوروز سال 1340 که به قصد زيارت و مسافرت عازم قم بود، استقبال گرمی از او به عمل آمد و مردم به خصوص علما با آغوش باز پذيرای او شدند و همگان گرد شمع وجودش را گرفتند و در جلسات و سخنرانيها خطبا و علما با نطقهای متعدد خود خواستار اقامت او در شهر خون و قيام گرديدند. پس از مذاکرات مختلف و اظهار او راجع به حوزه اراک سرانجام تفألی به قرآن مجيد می زند و آيه اذهبوا بقميصي... که منتهی به وأتوني بأهلکم اجمعين است، دلالت بر لطف خدا دارد! که خود اراده فرموده به دست اين بزرگ شاگرد مکتب حوزۀ عظيم شالوده اش پی ريزی بهتری شود و سپاس خدای را که آنگونه که خود و اوليايش خواستند گرديد. طولی نکشيد که اغلب آيات اراک به سوی قم هجرت علمی نمودند و از بلاد و اماکن مختلف به تعداد فضلا افزودند، و آيات و اساتيدی مکمل کار او گرديدند. معاصر با او آيات عظام حائری قمی، مرحوم حجت، مرحوم خوانساری، مرحوم صدر، مرحوم ساوه ای، کبير قمی و حاج سيد صادق قمی و ... به تدريس سطوح فقه و اصول مشغول گرديده و درس خارج هم با خود استاد بود که در مجموع حوزه مرکب از فقها و فضلائی چون آيات عظام و حجج بزرگ اسلام آقايان: حائری قمی، روحانی قمی، کبير قمی، محدث قمی، ملکی تبريزی، محمد تقی بافقی، ميرزا محمد قمی، فيض قمی، سيد محمد حجت، سيد محمد تقی خوانساری، سيد صدر الدين صدر، شيخ محمد علی عراقی، سيد احمد خوانساری، شهاب الدين مرعشی، ملا علی همدانی، رفيعی قزوينی، سيد محمد باقر قزوينی، یثربی کاشانی، آقا کاظم گلپايگانی، سيد محمد رضا گلپايگانی، ميرزا محمد تقی اشراقی، آقا روح الله خمينی، آقا روح الله کمال وند، سيد ابراهيم خوئی،سيد احمد زنجانی، شيخ عباس تهرانی، فاضل لنکرانی، ميرزا ابو الفضل زاهدی، فريد محسنی، صدر العلمای قمی، مرحوم جزائری، مرحوم داماد، آقا مرتضی حائری، مرحوم لواسانی، مرحوم کشفی، مرحوم ابهری، آيات شاهرودی، آيات همدانی، آيات آملی، آيات طالقانی، آيات روحانی، آيات شريعتمداری و... گرديد، که روح و روان رفتگان اينها شاد، و ادامه خدمت بازماندگان (و شاگردان اينها) به اسلام و مسلمين مدام باد.
بيننده ی عزيز: از روز ورود مرحوم حاج شيخ به شهرستان قم (تا به امروز) وضع مدارس، مساجد، کتابخانه ها، بيمارستانها، خيابانها و همه چيز را به افزايش و گسترش رفته و می رود و اين شيخ کبير بيت محمدی را با بلبلان جعفری توأم و دمساز نمود و توجهات الهی و جهان بشريت و فرشتگان آسمان به خانه ائمه معصومين زيادت گشت اثر وجودی مرحوم حاج شيخ و همفکران او تا پس از انقلاب جهانی مهدی موعود عليه السلام در جهان باقی و برقرار خواهد بود.
بيننده ی عزيز: مرحوم حاج شيخ در زمان حکومت ديکتاتوری رضاخانی (و با نفوذ استعمارگران) وجود عزيزش صدمات روحی فراوان ديد و اذيتها شد، ولی پيامبر گونه صبر و استقامت ورزيد و به نوبه خويش در حفظ اسلام و حوزه اسطوره صبر و مقاومت و کياست و سياست بود، و سرانجام اين پيکر تقوی و تواضع و صبر و استقامت و فضيلت در شب هفدهم ذيقعده سال 1355 (توأم با ناملايمات فراوان از دست ظالمان) جهان فانی را وداع نمود و در مسجد بالا سر مزار او زينت بخش علما گرديد.

ميرزا حسين نائينی


شيخ الاسلام حسين بن عبد الرحيم مشهور به حاج ميرزا حسين نائينی یکی از مراجع علما و اساتيد بزرگ فقها در نجف اشرف بود. اين استاد معظم مجتهدی اصولی، فقيهی محقق و مدقق و دانشمندی متقی و مورع و مهذب و خدا دوست بود. آيت الله نائينی در سال 1373 در شهرستان نائين متولد شد. مقدمات علوم فقهی را در ايران به پايان برد و عازم نجف اشرف گرديد و چند سال از محضر آيات متعدد آقايان آقا رضی همدانی، سيد استاد، ميرزای بزرگ، آخوند خراسانی، ميرزا حسين تهرانی بهره مند بود و در عصر علامه یزدی در جمله مدرسين بزرگ حوزه عراق بود و بعد از مرحوم آقا شريعت اصفهانی زعامت و مرجعيت شيعيان و تدريس خارج حوزه نجف به معظم له منتهی شد. مرحوم آيت الله نائينی با آقايان آيات عظام: فيروز آبادی، خوانساری، گيلانی، مامقانی، شيرازی، عراقی و سيد ابو الحسن اصفهانی معاصر بود و اين بزرگواران سالها در رأس حوزه های عراق (معاصر با مرحوم حاج شيخ) بودند و حوزه هزار ساله نجف را نگهداری و زعامت فرمودند. خداوند درجات آنها عالی است متعالی فرمايد، آمين.
مرحوم نائينی در اصول فقه ید طولائی داشت. مرجعی بصير و آگاه، مدبر و با کياست بود. از طرفداران جدی ولايت فقيه بود. اخلاق و ملکات فاضله، هوش و ذکاوت و استعداد او زبانزد عموم بود. در دوران دانشجوئی در عتبات با مرحوم حاج شيخ مأنوس و هم مباحثه بودند. همانطور که به یاد داريد مرحوم آيت الله نائينی و آيت الله اصفهانی به جور حکام وقت از عراق به ايران تبعيد شدند و مقدم آنها را علمای قم و شيعيان گرامی داشتند و به تشويق مرحوم حاج شيخ، فضلا از محضر اين بزرگواران استفاده می نمودند. ديری نگذشت که به حوزه خويش مراجعت فرمودند و اداره حوزه را ادامه دادند. اين استاد اثری معروف به نام تنبيه الامه و همچنين رسائلی در شرح بر عروة الوثقی دارد. اين مدرس بزرگ در سال 1355 به اتفاق همتای خويش به دار بقا ارتقاء یافت.

ميرزا ابو الحسن انگجی



ميرزا ابو الحسن فرزند شيخ الشريعه حاج ميرزا محمد تبريزی معروف به آيت الله انگجی یکی از علمای بزرگ آذربايجان در اواسط قرن چهاردهم هجری است. در سال 1282 در تبريز متولد شد و مقدمات علوم را در ايران به پايان برد و در سال 1304 وارد نجف گرديد و سالها از محضر اساتيد عظام و علامه مامقانی، فاضل شرابيانی، فاضل ايروانی و مرحوم آيت الله رشتی استفاده نمود و به مدارج علمی و کمالات اخلاقی نايل آمد و سپس به زادگاه خويش مراجعت نمود. آيت الله انگجی دانشمندی محقق، فقيهی اصولی، عالمی متين و سيدی باوقار بود. علمش از کلامش بيشتر بود. سالها در تبريز در اوامر و نواهی مردم کوشش داشت و مردم آذربايجان را ملجأ و پناه بود.
مرحوم انگجی در انجام وظايف و اقامه حدود الهی جديت فراوان می نمود و از سرزنش و ملامت امرا و اعيان و طعن دشمنان دين هراسی بدل نداشت. عالمی استوار و مقاوم بود، لذا در برهه ای از زمان ناگزيرش نمودند که در قم اقامت نمايد، اما ديری نگذشت که به وطن خويش برای ارشاد هم ميهنان عزيز مراجعت فرمود. او در اقامه جمعه و جماعات، مجالس تبليغ و تعظيم شعائر مذهبی کوشش می فرمود و منشأ خدماتی در آن استان بود. صاحب ذريعه و صاحب ريحانه اين آيت کبری را در جمله اکابر علما و فقيهان عصر متذکرند. مرحوم انگجی شرحی بر کتاب رياض المسائل و حاشيه ای بر رسائل و مکاسب (در فقه) و همچنين رسائلی در طهارة و نماز و حج، ازاحه و در لباس مشکوک به رشته تحرير برد و سرانجام در ذيقعده سال 1357 در تبريز وفات نمود.
مدرس تبريزی می نويسد: انگج محلی است در تبريز و گاه مرقوم می دارد تبريز غم انگيز!! فقير گويد ايران غم انگيز، بلکه جهان پر آشوب فتنه انگيز! مملو از روباهانی حيله گر و فتنه انگيز!! و شما را ديگر، سرای جاويد دل انگيز انشاء الله.

حائری قمی


حاج شيخ محمد علی حائری قمی، یکی از مدرسين و علمای بزرگ قم در قرن اخير است، فقيهی محقق و مجتهدی اصولی، دانشمندی زاهد و متقی با معاصر با مرحوم حاج شيخ بود. مرحوم حائری قمی در سال 1299 در شهرستان قم متولد شد و پس از پيمودن مقدمات علوم وارد تهران شد و مدتها از محضر آيت الله آشتيانی بزرگ استفاده نمود و سپس عازم نجف اشرف گرديد و سالها از محضر آخوند خراسانی، علامه یزدی و اعلام ديگر بهره مند بود و بعد از آنکه به درجه اجتهاد و استادی رسيد حدود 25 سال در کربلا و سامرا از مدرسين و مروجين مکتب بود. وی با مرحوم ميرزای مجاهد خيلی مأنوس بود و با همديگر اخوت و صميميت زيادی داشتند و سالها از همکاران ميرزا محمد تقی در سامرا بود.
نوشته اند در سال 1349 به قصد زيارت ثامن الحجج روحی له الفداء عازم ايران شد و بعد از زيارت به زادگاه خويش آمد و در جمله همکاران آيت الله حائری قرار گرفت. مرحوم قمی شخصيت جامع و مرجعی کامل و مجتهدی مدرس بود. از ديدگاه علما و فقها پس از فوت مرحوم حاج شيخ تنها معظم له لايق زعامت و اعلميت بود که متأسفانه اجل مهلتش نداد، بعد از ماهها کسالت سرانجام در سال 1358 وفات نمود و در مسجد بالا سر جنب علما مدفون شد.

مرحوم مدرس



شهيد شاهد و آيت باهر سيد حسن مدرس (فرزند سيد اسماعيل امير عبد الباقی طباطبائی قمشه) یکی از علما و مجتهدين معروف و از رجال سياسی و ديندار مملکت ايران در اواسط قرن اخير است.
مدرس در سال 1287 در یکی از قراء اصفهان متولد شد و در شش سالگی در قمشه (شهرضا) به تحصيلات ابتدائی مشغول گرديد. مدرس متجاوز از سيزده سال در اصفهان به تحصيل علوم عقلی و نقلی از حضور اعلام متعدد بهره مند بود و قريب الاجتهاد بود که از کرسی درس ميرزای بزرگ در سامرا استفاده کرد. بعد از فوت ميرزا متجاوز از هفت سال در عتبات از محضر آخوند خراسانی و علامه یزدی دانش اجتهاد آموخت و خود در علوم عقلی و نقلی مهارت یافت. در مراجعت از نجف ابتدا در یکی از مدارس اصفهان تدريس می نمود. سپس عازم تهران شد و در جمله مدرسين بزرگ مدرسه سپهسالار قديم در آمد و از محضرش اعلامی چند به مقام استادی رسيدند.
پس از انقلاب مشروطيت با پيشنهاد آيات عظام و حجج اسلام و اصرار مسلمانان تهران از دوره دوم، جزو نمايندگان طراز اول مجلس شورای ملی در جمله وکلای تهران قرار گرفت، و تا پنج دوره متوالی به اين سمت منصوب بود. مرحوم مدرس در بين مردم مخصوصا رجال علمی و متعهد از محبوبيت خاصی برخوردار بود و مورد احترام همگان قرار گرفت. در طول چندين سال نمايندگی هدفش تصويب قوانينی بود که مغاير با اسلام و بر خلاف احکام الهی نباشد. مدرس نمی گذشت مملکت و قوانين کشور دستخوش اغراض شوم بيگانگان و استعمارگران شود، لذا امثال محمد علی خان قاجار و رضاخان قلدر با وی خيلی مخالف بودند. مدرس طرحهای استعماری و ضد اسلامی را که به مجلس می دادند قاطعانه مخالفت می نمود و با دليل و منطق و با نطقهای خود آنها را رد می نمود. هر چند به قيمت جانش تمام شود، لذا سلاطين و استعمارگران و نوکران اينها (یعنی دشمنان اسلام) با اين شخصيت مجاهد و مبارز، مخالف بودند و او را سدی بزرگ در جلو مقاصد شوم خود می ديدند!! مدرس با استخدام کارمندان مسلمان و متعهد در امور اداری و کشوری جديت داشت. از قوه مجريه می خواست که در دوائر دولتی مخصوصا وزارت معارف دقت به عمل آيد که معلمين مسلمان و متعهد مسئول تربيت و تدريس نوباوگان و دانشجويان مملکت گردند، و از طرف ديگر نوکران استعمار که در رأس امور مملکتی بودند با افکار اين رادمرد بزرگ مخالف بودند، و به دستور اربابان خويش چند بار نقشه ترور او را طرح نمودند و به سوی او تيرها شليک شد، اما به لطف خدا و تربيت شخصی او شهيد نگشت و مدتها در بيمارستان بستری بود و به فرمودۀ خودش در جواب نامه رضا خان نوشت که: به کوری چشم دشمنان مدرس هنوز زنده است!!
در مورد اين شخصيت آيت مبارز و مجاهد، رهبر کبير انقلاب در چندين سال قبل ضمن نطقهای آتشين خود می فرمود: تا تاريخ زنده است مدرس زنده است!! رضاخان از مدرس می ترسيد!! انگلستان از مدرس می ترسيد!! مسلما استعمارگران از مدرس می ترسيدند و امروز هم از امثال مدرس می ترسند.
بيننده عزيز: نوشته اند سرانجام اين مرد خدا به وسيله رئيس کل شهربانی وقت و مأموران استعمار شبانه از خانه اش به سوی مقصد نامعلومی ربوده شد، بعد از هفته ها معلوم شد که در مرز افغانستان و ايران زندانی است. اين زندانی بی گناه که مدافع حقوق مردم و حريم اسلام بود، متجاوز از ده سال بدون جهت در سن پيری به سياه چال زندانهای دوردست به سر می برد، سپس او را روانه کاشمر نمودند، و نقشه قتل او را طرح و پی ريزی کردند و در رمضان سال 1357 اين سيد مجتهد و بهترين فرزند دلبند رسول خدا را بدون جهت شهيدش نمودند و بدان جا مدفونش ساختند.

محدث قمی


حاج شيخ عباس قمی فرزند شيخ محمد رضا معروف به محدث قمی رحمة الله عليه، یکی از علما و محدثين بزرگ مکتب تشيع در اواسط قرن چهاردهم هجری است. اين مرد خدا و مجسمه تقوی و نام شريفش در همه جا مقابل ديده هاست، و با آنکه تعداد تأليفات او به پايه و اندازه علامه حلی، مرحوم مجلسی و فيض کاشانی نمی رسد، اما آثارش در تمام اماکن متبرکه همه مساجد و محافل و منازل وجود دارد، و با سواد و بی سواد (عالی ودانی) نام او را شنيده و با مفاتيح او به سوی مفتاح جنان می شتابند.
محدث قمی فقيهی محقق و محدثی مدقق، ثقه امين و راستگو بود. محدث نويسنده ای بی تکلف، ساده، متواضع، زاهد و قانع و دين دار واقعی بود. محدثی عاشق خدا و یکی از ارادتمندان واقعی به اهل بيت عصمت و علمای ربانی بود و از آثار او به خوبی اين حقيقت مشهود است.
(چندين سال پيش فضلا می گفتند: در بين متأخرين علما یک انسان و نيم کامل ديديم که در رأس بشريت قرار گرفتند. مقصود از کامل آنها شيخ انصاری آئينه تمام نما و مقصود از آئينه نيمه نما صاحب ترجمه است). محدث عشقی وافر به تحقيق و تأليف داشت و در سفر و حضر مشغول بود. اکثر تأليفاتش تحقيقی و مستند از رجال و احاديث معتبر و موثق مضبوط گرديد، و کتب او بيشتر در اخلاقيات، تاريخ و ادعيه، مخصوصا شرح حال زندگی معصومين و رجال مختلف اسلامی است، که از آن جمله است: منتهی الآمال، سفينة البحار، سبيل الرشاد، هدايت الانام، فيض علام، صحائف نور، حکمت بالغه، منازل الآخره، ذخيرة الابرار، ذخيرة العقبی، غاية المنی، نزهة النواظر، بيت الاحزان، انوار الالبهيه، تحفه طوسيه، فصول عليه، نفس المهموم، مقاليد، لئآلی، هديه زائرين، وقاي, الايام، مفاتيح الجنان، فوائد الرجبيه، فوائد الرضويه،طبقات علما، کنی و القاب، تحفة الاحباب (کتب اخير در شرح حال علما و رجال مختلف است) و چند جلد ديگر...
محدث قمی در سال 1290 در شهرستان قم یعنی شهر خون و قيام در منزل پدر و مادری عاشق پيام به جهان ديده گشود. از دامن مادری معصوم و عاشق زهرا (عليها السلام) شير عشق و محبت نوشيد. تا سن 26 سالگی در قم مقدمات علوم و سطوح فقهی را به پايان برد و در سال 1316 وارد حوزه نجف گرديد و از خرمن علوم علما خوشه ها چيد. او بيشتر با مرحوم محدث نوری مأنوس بود و از اين استاد و ساير مشايخ خويش به بزرگی یاد می کند. پس از فوت علامه نوری بعد از سال 1320 قريب ده سال در زادگاه خويش مشغول تدريس و تأليف بود. محدث در سال 1329 برای بار دوم عازم زيارت خانه خدا شد و در مراجعت از مکه مدتها ساکن مشهد مقدس بود. کتاب فوائد الرضويه را در مشهد به رشته تحرير برد و بر اثر کثرت مطالعه و تحقيق و تأليف چشم خود را در اواخر عمر تقريبا از دست داد. عشق زيارت عتبات او را به سوی کربلا و نجف و... کشانيد. در اواخر عمر سالها در نجف بود و آنی از تأليف آسوده نبود. اين مرد خدا عمر او پر برکت بود (من کان للله کان اله له) و با مرگش دفتر اعمالش مسدود نشد. هر چند جسمش در شب سه شنبه 23 ذيحجه سال 1359 در کنار قبر مولايش در جنب استادش (نجف اشرف) به خاک رفت.

آقا ضياء عراقی


مرحوم آقای آقا ضياء عراقی (اراکی) یکی از اساتيد علما و مراجع بزرگ حوزه نجف در اوسط قرن اخير بود. معظم له دانشمندی محقق و مجتهدی متبحر و محدثی عالم به علم رجال و تفسير بود. زادگاهش شهرستان اراک بود و پس از پيمودن مقدمات علوم عازم نجف اشرف گرديد و چندين سال در عتبات سرگرم تحقيقات علمی و مباحثات فقهی بود. آقا ضياء از اجله تلامذه آخوند خراسانی، علامه یزدی، مرحوم همدانی و آقا شريعت اصفهانی بود، و خود سالهای متمادی در حوزه نجف از مدرسين بزرگ محسوب بود. مرحوم آقا ضياء معاصر با آيت الله نائينی و آيت الله کمپانی و آيت الله اصفهانی است که اين چهار نفر در جمله اساتيد فقها و مراجع طراز اول جهان تشيع بودند و اغلب آيات و مراجع بعدی ما از کرسی درس آنها به درجه اجتهاد و استادی رسيدند.
مرحوم مدرس تبريزی در ريحانة الادب می نويسد: آقای آقا ضياء عراقی از مراجع طراز اول شيعه و از فحول علمای اماميه بود. حوزه درس فقه و اصول او در نجف اشرف محل استفاده علما و آيات عرب و عجم گرديد. در تقرير مسائل فقهی و بيان احکام حسن تحرير و تقرير در عصر خويش بی مانند بود. در اصول مقالاتی به رشته تحرير برد و شرحی بر تبصره علامه نوشت...
بعضی وفات او را در ذيحجه سال 59 و برخی در ذيحجه سال 1361 در نجف اشرف نوشته اند.