توجه ! این یک نسخه آرشیو شده میباشد و در این حالت شما عکسی را مشاهده نمیکنید برای مشاهده کامل متن و عکسها بر روی لینک مقابل کلیک کنید : شيوه حفظ آيات طولاني و مشابه
فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*
09-10-2009, 19:26
http://upload.tazkereh.ir/images/69059689027262108310.gifhttp://shiaupload.ir/images/oxs5dsalpbb30p0i34en.gifhttp://upload.tazkereh.ir/images/49777244570875047886.gif
http://shiaupload.ir/images/ff7bmxjuhnog4q6idby9.jpg
شیوه حفظ مشابهات
در حفظ قرآن، حفظ كردن آيات مشابه از سختي بيشتري برخوردار است. چراكه حافظ موقع حفظ قرآن به آیاتی میرسد كه قبلاً همانند آنها را با تفاوت اندكی حفظ كرده است و این تفاوت كمكم میتواند مشكلاتی را ایجاد نماید.
برای حفظ اينگونه آیات و رفع اشكالات، لازم است دقت ویژهای انجام گیرد. براي آسان ساختن اين كار، روشهاي زيادي ارائه شده است. در اين مقاله به بعضي از اين روشها اشاره ميكنيم.
تشابه و همانندي در آیات چند گونه است:
1. فصلها و مجموعههای مشابه:
گاهی چند آیه، جز در چند كلمه با هم شبیهاند: مثل آیات 80 الی 84 سوره اعراف با آیات 54 تا 58 سوره نمل با آیات 28 الی 29 سوره عنكبوت كه در مورد قوم لوط میباشند.
2. آیات مشابه:
در قرآن كریم موارد متعددی آمده است، كه دو آیه شباهت زیادی با یكدیگر دارند:
مثال اوّل: آيه 136 بقره با آيه 84 آلعمران:
قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنزِلَ إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَىٰ وَعِيسَىٰ وَمَا أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ.
قُلْ آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنزِلَ عَلَيْنَا وَمَا أُنزِلَ عَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَىٰ وَعِيسَىٰ وَالنَّبِيُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ.
مثال دوّم:
در آیه 48 سوره بقره كه آمده است:
وَاتَّقُوا يَوْمًا لَّا تَجْزِي نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَيْئًا وَلَا يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلَا يُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ.
با آیه 123 همین سوره:
وَاتَّقُوا يَوْمًا لَّا تَجْزِي نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَيْئًا وَلَا يُقْبَلُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا تَنفَعُهَا شَفَاعَةٌ وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ.
3. جملات و اجزاي متشابه:
موارد زیادی نیز آمده است كه بعضی از اجزا و قسمتهای یك آیه با هم شباهت دارند. در اينگونه آيات هم گاهی تشابه آنها در ابتدای آیه است، مثل:
آیه 37 سوره انعام:
وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ
با آیه 20 سوره یونس:
وَيَقُولُونَ لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ
با آیه 7 و 27 سوره رعد:
وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ
و گاهی در آخر آیات:
مثل:
إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا در آیه 106 نساء و 24 احزاب.
وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا آیات 96 و 100 و 152 نساء.
و نیز:
وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ 282 بقره و آیه 35 سوره نور.
http://upload.tazkereh.ir/images/77330497490317730057.gif
فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*
09-10-2009, 19:27
برای به خاطرسپاری و تسلط بر آیات مشابه و عدم اشتباه در آنها رعایت اين نكات و به كار بردن شیوههایی مناسب راهگشاست.
1. تكرار زیاد:
حافظ با تكرار و ممارست بسیار میتواند بر تمامی قرآن تسلط پیدا كند، بهویژه آیات مشابه را كه باید بیش از سایر آیات تلاوت نماید و در آنها دقت و تأمل نماید.
2. یادداشتبرداری:
برای رفع اشتباه در آیات مشابه بهترین روش، یادداشتبرداری، نوشتن این موارد، علامتگذاری و مقایسه بین آنهاست.
این روش قابل استفاده بسیاری از حافظان بوده است.
بدین ترتیب حافظ میتواند كنار هر آیه (بهوسیله مداد) موارد مشابه آن را (شماره آیه و نام سوره) را یادداشت نماید.
و در كنار بقیه آیات مشابه نیز، آيات همانند آن را یادداشت نماید و متذكر باشد.
3. ایجاد رموز قراردادی:
حافظ میتواند به وسیله ابتكاری از جانب خود و با در نظر گرفتن قراردادها و رمزهایی این مشكل را حل كند.
برای مثال در انتهای 3 آیه متوالی در سوره مباركه آلعمران یعنی آیات 176 تا 178 آمده است:
وَلَا يَحْزُنكَ الَّذِينَ يُسَارِعُونَ ...... وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ
إِنَّ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْكُفْرَ بِالْإِيمَانِ .... وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ .... وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ
حفظ ترتیب جملات انتهایی این آیات قدری مشكل و وقتگیر است.
برای به خاطر سپاری و تسلط بر آنها میتوان به حروف اوّل 3 كلمه (عظیم، الیم، مهین) توجه كرده و كلمه «عام» را در نظر گرفت.
اكنون حافظ هنگام تلاوت این آیات با در نظر گرفتن رمز «عام» میتواند متوجه ترتیب آنها شود.
البته گاهی ممكن است كه این علامتها رمزی بیمعنا و حتی برای دیگران عجیب باشد، ولی جهت تداعی و به خاطرسپاری الفاظ آیات برای شخص حافظ بسیار مفید است:
مثلاً در سوره بقره، در قسمت آخر دو آيه آمده است.
فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ بقره/234.
فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنفُسِهِنَّ مِن مَّعْرُوفٍ بقره/240.
در اینجا برای رفع اشتباه میتوان از تقدم الفبایی باء در (بِالْمَعْرُوفِ) بر میم در (مِن مَعرُوف) بهره گرفت.
4. كشف نسبتها:
یكی از مفیدترین راهها برای حفظ آیات مشابه یافتن تناسب میان ابتدا و انتهای آیه است. برای مثال در سوره نساء آیه 16 میخوانیم:
... فَإِن تَابَا وَأَصْلَحَا فَأَعْرِضُوا عَنْهُمَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ تَوَّابًا رَّحِيمًا
در اینجا با كمی دقت و توجه میتوان دریافت كه میان جمله فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا و صفات پایانی آیه تَوَّاباً رَحِیماً تناسب وجود دارد.
البته گاهی تناسب میان آیات در ظاهر مشاهده نمیشود ولی میتوان با دقت و تمركز نسبتهایی را كشف كرد.
برای مثال در آخر آیات 151 و 152 و 153 انعام چنین آمده است:
ذٰلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ.
ذٰلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ.
ذٰلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ.
برای رفع اشتباه در این آیات میتوان از كشف نسبتها استفاده كنيم. با اندكی تأمل متوجه میشویم كه انسان در نخستین گام باید در آیات الهی تعقل و اندیشه نماید. سپس بهوسیله آنها متذكر گردد و به یاد خداوند بیافتد و بالاخره در قدم سوّم نتیجه تعقل و تذكر، تقوای الهی است.
این روش مورد توجه و سفارش بسیاری از بزرگان از جمله مقام معظم رهبری به قرآنپژوهان و رهروان حفظ قرآن است، كه در صورت دقت و تعمق در آیات از جهات مختلف قابل استفاده است.
نويسنده مقاله : محمد حسين اجرائي
http://upload.tazkereh.ir/images/77330497490317730057.gif
ملکوت* گامی تارهایی *
10-10-2009, 00:47
http://shiaupload.ir/images/7s056kha8v5ijpa989l.gif (http://shiaupload.ir/images/7s056kha8v5ijpa989l.gif)http://shiaupload.ir/images/7s056kha8v5ijpa989l.gif (http://shiaupload.ir/images/7s056kha8v5ijpa989l.gif)
در آیات قرآن کریم آیات فراوانی وجود دارند که به دلیل شباهتهایی که به یکدیگر دارند ، کار حفظ را مقداری دچار مشکل و سختی میکنند . حافظ موفق و برتر کسی است که بتواند این آیات مشابه را با دقت تمام و بدون اشتباه تلاوت کند . برای جلوگیری از اشتباه در آیات مشابه راههایی وجود دارد که آنها را بر میشمریم .
در تفاوتهای آیات مشابه دقت کنید .پیش از ذکر این راهها ، باید دانست که بهترین راه جلوگیری از اشتباه این است که شما آیات مشابه را در کنار هم یادداشت کنید و با دقت در اختلافها و تفاوتهای آنها ، راهی را برای جلوگیری از اشتباه برای خودتان برگزینید ؛ همان گونه که اگر دو برادر دوقلو را در کنار هم قرار ندهید و در تفاوتهای آنها دقت نکنید ، همیشه در تشخیص این دو از یکدیگر اشتباه خواهید کرد ؛ مثلاً اگر به این نکته پی بردید که یکی از این دو برادر قدی کوتاهتر از دیگری دارد و نام او حسین و دیگری حسن نام دارد ، در این صورت ، هرگاه این دو برادر را با هم ببینید ، بلافاصله پی میبرید که کدام حسین است و کدام یک حسن .
آیات مشابه آن هم همین گونه است . باید آیات قرآن را در کنار هم ثبت کنید و با دقت در ویژگیها و تفاوتها یشان ، آنها را از یکدیگر تمییز دهید .
ملکوت* گامی تارهایی *
10-10-2009, 00:47
از تجربه استادان بهرهگیری کنید حتماً حافظان قرآن سعی کنند که در جلسات حفظ حضور یابند و از تجربیات استاد حفظ بهره ببرند ؛ چرا که حافظان قرآن در طول مدتی که به حفظ مشغول بودهاند ، نکاتی را برای جلوگیری از اشتباه تجربه کردهاند که میتوانید از این تجربیات بهرهمند شوید و برتسلط خودتان بیفزایید .
راههای جلوگیری از خطا در آیات مشابه برای جلوگیری از اشتباه آیات چند راه وجود دارد که هر یک میتوانند درصد خطا و اشتباه حافظ قرآن را کاهش دهند .
راه اول : توجه معنای آیات حافظ قرآن ، باید با توجه به معنای آیات الهی به سرّ اختلاف این آیات پی ببرد . اگر کسی با توجه به معنا ، آیات را حفظ کند ، به طور طبیعی اشتباهات او بسیار کاهش مییابد . یکی از دانشمندان علوم قرآنی نقل میکند که در بیابانی به عرب بادیه نشینی رسیدم و آیه 38 از سورة مبارک مائده را برای او تلاوت کردم : «و السارق و السارقة فاقطعوا ایدیهما جزاء بما کسبا نکالاً من الله و الله عزیز حکیم » ؛ یعنی دستهای مرد وزن سارق را قطع کنید . این دانشمند میگوید : انتهای آیه را من به اشتباه این گونه تلاوت کردم : و الله غفور الرحیم . عرب بادیه نشین گفت : من با قرآن آشنا نیستم ، اما فکر میکنم این قسمت از آیه را اشتباه خواندید ؛ چون این دستور الهی ، یعنی دستور به قطع دست دزد ، با صفت و رحمت الهی سازگاری ندارد . مرد دانشمند میگوید : وقتی که دقت کردم متوجه شدم که آیه این گونه پایان یافته : و الله عزیز حکیم ؛ یعنی خدای متعال حکمت فوق العادهای دارد و شکست ناپذیر است .
از این قصه نتیجه میگیریم که با دقت در مضمون آیات میتوانیم پی ببریم که مثلاً در انتهای آیه چه جملهای مناسبت تر است و میتواند بین بخشهای مختلف آیه پیوند برقرار کند و آیه راحتتر در ذهن ما باقی بماند .
مثالی را برای جلوگیری از تشابه آیات با توجه به معانی ذکر میکنم : در سورة مبارک انعام در انتهای آیات 151، 152، 153 آیه سه جمله وجود دارد که کاملاً به یکدیگر شبیه هستند . در آیه 151 این جمله است : « ذلکم و صّاکم بهِ لعلکم تعقلون . در آیه آمده « ذلکم وصّاکم بهِ لعلکم تذکّرون » و آیه 153 نیز چنین است : « ذلکم وصّاکم به لعلّکم تتّقون » . این سه آیه فقط در یک کلمه با یکدیگر متفاوتاند و آن کلمههای : «تعقلون» ، « تتقون» ، و «تذکّرون» هستند . اگر به معنای این سه آیه دقت کنیم ، میبینیم ارتباطی معنوی ، معقول و منطقی بین این سه آیه برقرار است : آیه اول سخن از تعقل به میان میآورد : «لعلکم تتقون». آیه دوم از تذکّر و یاد آوری سخن میگوید : « لعلکم تذکّرون» و آیه سوم دربارة تقواست : «لعلکم تتقون» . این سه آیه ، سه مرحله از مراحل رشد انسان را بیان میکنند : مرحله اول تعقل است که انسان باید ذهن و فکر خود را به کار بیندازد و در حقایق عالم هستی اندیشه کند . مرحله دوم مرحله تذکّر است ؛ یعنی بعد از اینکه به واقعیتهایی دست پیدا کرد ، این واقعیتها را برای خود بازگو کند ، به یاد خود آورد و به خود تلقین کند . و مرحله سوم ، که نتیجه این سه مرحله است ، رسیدن به آن صفت عالی و نورانی تقواست . میبینیم که با توجه به معنای این سه آیه ارتباط بسیار روشنی بین آنها وجود دارد که از اشتباه جلوگیری خواهد کرد .
ملکوت* گامی تارهایی *
10-10-2009, 00:48
راه دوم : رمز یابی از الفاظ اگر نتوانستیم با توجه به معانی ، علامتی را برای جلوگیری از اشتباه مشخص کنیم ، میتوانیم در مثالی که گفته شد ، از هر فعل ، یک حرف را به عنوان علامت انتخاب کنیم و از کنار هم قرار دادن آنها ، کلمهای را به عنوان رمز بسازیم و آن را در ذهنخودمان ثبت کنیم تا هر وقت به این مجموعه آیات رسیدیم ، این کلمه را در ذهن تداعی کنیم و از اشتباه مصون بمانیم ؛ مثلاً در این مثال میتوانیم از کلمه «تعقلون» حرف «ع» ، از کلمه «تذکرون» حرف «ذ» و از کلمه «تتقون» حرف «ت» کلمه «عُذتُُ» یعنی به خدا پناه بردم بسازیم . این کلمه میتواند رمزی میان این آیات باشد .
مثال دیگر: در سورة مبارک بقره، آیه 136 آمده است : «قولول آمنّا بالله و ما أنزل إلینا...» . و در سورة مبارک آل عمران نیز ، آیه 84 مشابه آیه قبل است : «قل آمنا بالله و ما انزل علینا » . تفاوت این دو در کلمههای «الینا» و «علینا» است . برای انتخاب رمز ، میتوانیم حروف «ع» را برای آیه سورة آل عمران برگزینیم ؛ چون حرف« ع» هم جزء حروف «علینا» است و هم یکی از حروف کلمه «آل عمران» است .
ملکوت* گامی تارهایی *
10-10-2009, 00:49
راه سوم : توجه به کتابت و محل آیات در صفحة قرآن کریم این شیوه را با مثالی توضیح میدهم . ما در آیات مختلف قرآن میبینیم که گاه خداوند میفرماید : « من فی السماوات و من فی الارض » و گاهی در آیات دیگر این جمله با یک «مَنْ» تکرار میشود : «من فی السموات و الارض » . بنده با مراجعه به تمام آیاتی که در آنها کلمه «مَنْ» دوبار تکرار شده ، متوجه شدهام که تمام این آیات در صفات سمت چپ قرآن نوشته شدهاند . بدین وسیله توانستم یک علامت و قاعدهای س آیهای که در آنها این کلمه 2 بار تکرار شده است و در صفحات سمت چپ قرآن قرارگرفتهاند ، عبارتاند از :
سوره مبارک یونس ، آیه 66 : «الا ان الله من فی السموات و من فی الارض » . سورة مبارک حج ، آیه 18 : «الم تر أن الله یسجد لهم من فی السموات و من فی الارض » . سورة مبارک نمل ، آیه 87 : « و یوم ینفخ فی الصور ففزع من فی السموات و من فی الارض » و آیه چهارم ، سوره زمر ، آیه 68 : « و نفخ فی الصّور فصعق من فی السموات و من فی الارض» .
ملکوت* گامی تارهایی *
10-10-2009, 00:50
راه چهارم : توجه به برخی نکاتاگر در آیات مشابه دقت کنیم ، گاهی متوجه نکاتی میشویم که آن به ما کمک فراوانی میکنند . برخی اوقات میبیند که یکی از دو آیه مشابه ، در یک سورة خاص تکرار شده و آیة دیگر در سوره دیگر ؛ مثلاً تعبیر «علیم حکیم » و تعبیر «حکیم علیم» هر دو در قرآن به کار رفته است . با دقت در آیات قرآن متوجه میشویم که تعبیر «علیم حکیم » مخصوص سورة یوسف است و تعبیر «حکیم علیم » مخصوص سوره انعام. با توجه با این نکته ، هر وقت با این تعابیر رسیدیم ، باید ببینیم که کدام را میخوانیم ؛ اگر سوره انعام باشد ، بلافاصله میگوئیم : «حکیم علیم » اگر سورة یوسف باشد میگوئیم : «علیم حکیم» .
حافظان میتوانند به ابتکار خود ، علاوه بر این شیوهها ، از روشهای دیگری برای جلوگیری از اشتباه در آیات مشابه به بهره بگیرند ، اما باید حتی المقدور سعی کنیم با کمک آیات قبل و بعد و با توجه به فضای آیه ، از تشابه آیات جلوگیری کنیم ؛ زیرا استفاده از رموز و علامتها ، اگر چه در مواقع ضروری است ، ولی این آفت را هم دارد که ممکن است ذهنمان بیش از حد مشغول این رموز شود و از توجه و تسلط به اصل آیات باز بمانیم .
منبع: http://www.jameatulquran.com/farsi/amoozesh/index.htm (http://www.jameatulquran.com/farsi/amoozesh/index.htm)
vBulletin® v4.2.6 by vBS, Copyright ©2000-2024, Jelsoft Enterprises Ltd.