امتیازهای عبادت در اسلام امتیازهای كلی عبادات

[نرگس منتظر]

امتیازهای كلی عبادات


هرگاه عبادات را بطور كلی بررسی كنیم و آن‏ها را با هم مقایسه نماییم، امتیازهایی برای عبادات بطور عموم بدست می‏آوریم كه به پاره‏ای از آن‏ها اشاره می‏كنیم:
1ـ خصوصیات غیر مادی در عبادات
هرگاه خصوصیات یك یك عبادات را به دقت مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم در بسیاری از موارد می‏توانیم در پرتو پیشرفت علوم جدید اسرار و حكمت‌هایی از تشریع و قانونگذاری اسلام را در یابیم. و با كمك علوم جدید پرده از روی پاره‏ای از اسرار آن‏ها برداریم.
این هماهنگی پر جاذبه‏ای كه بین دین و علم موجود است و بسیاری از خصوصیات و مقررات دینی و احكام و آداب اسلامی، مورد تأیید علوم جدید واقع شده است. تأكید بسزایی روی پایگاه دین و اصالت الهی بودن آن می‏باشد. ولی با وجود این امر، در بسیاری از موارد به نكات غیر مادی در عبادات بر می‏خوریم و خصوصیاتی از آن‏ها بدست می‏آید كه با اسرار و حكمت‏های مادی نمی‏توان توجیه و تفسیر كرد برای نمونه:
چرا نماز مغرب سه ركعت و نماز ظهر چهار ركعت است؟
چرا در هر ركعت نماز باید یك ركوع بجا آورد نه دو ركوع. ولی دو سجده باید انجام داد نه یك سجده؟
و بسیاری چراهای قابل طرح دیگر...
ما این جنبه از عبادات را كه قابل تفسیر و توجیه مادی نیست، جنبه‌ی غیر مادی آن‏ها می‏خوانیم. این جنبه را ما در بسیاری از عبادات اسلامی به صورت‏ها و اشكال مختلف ملاحظه می‏كنیم. از این رو می‏توان عنوان غیر مادی بودن عبادات را به معنایی كه یاد كردیم، یكی از امتیازهای عمومی و مشترك همه‌ی عبادات دانست.
این غیر مادی بودن، به روح عبادت مربوط می‏شود و در حقیقت جزء عبادت است، زیرا عبادات در استحكام ایمان، و در ارتباط با خدا و ظهور بندگی در عمل نقش دارند.
هر چقدر خصوصیت تسلیم و انقیاد در عبادت بیشتر باشد، اثرش در ارتباط عابد با خدا نیرومندتر و بیشتر خواهد بود. بنابراین چنین عملی را كه عابد تكرار می‏كند، اثرش در همه‌ی ابعاد وجودی اش آشكار می‏گردد، ولی هر گاه تمام جزئیات منافع و مصالح عبادت را شخص بداند، خصوصیت تسلیم و انقیادش نسبت به آن عبادت كمتر خواهد شد و انگیزه‌ی مصلحت‏طلبی و منفعت‌جویی در او غلبه پیدا می‏كند و دیگر به جای عبادت خدا می‏خواهد عمل سود مندی به خاطر جلب منافعش انجام دهد تا سودی عایدش گردد و از آن بهره‏مند گردد.
پس همانطور كه با عملیات نظامی، روح سربازی و اطاعت در جان و دل سرباز، تقویت می‏شود و بی هیچ چون و چرا اطاعت اوامر فرمانده برای سرباز عادت می‏گردد، همین طور احساس انسان عبادت كننده با توجه به ارتباط پی گیر در عباداتی كه جنبه‌ی غیر مادی دارد تقویت می‏شود و روح تسلیم و انقیاد در برابر خدا در انسان رشد می‏كند و نیرو می‏گیرد.
بنابراین برای پدید آمدن روح تسلیم و انقیاد در انسان، عبادات باید جنبه‌ی غیر مادی داشته باشد. به همین دلیل كوششی كه برخی از مردم در پرستش از جنبه‌ی غیر مادی عبادات به عمل می‏آورند و تفسیری كه از آن می‏طلبند تا مصلحت آن را بدانند، در حقیقت خالی كردن عبادات از روح و حقیقت آن است همان گونه كه بخواهیم نتایج عملی تسلیم و انقیاد را بدانیم و یا ارزش تسلیم و انقیاد در برابر خدا را، با ارزش مصلحت‏طلبی و نفع شخصی خواهی، مانند هر عمل دیگر، بسنجیم.
مطلب قابل ملاحظه این است كه در هر عبادتی كه مصلحت اجتماعیش با مصالح شخصی انسان عابد، در تعارض باشد، تقریباً اثری از جنبه‌ی غیر مادی در آن دیده نمی‏شود.
مانند جهاد كه مصلحت اجتماعیش با حرصی كه انسان مجاهد برای حفظ حیاتش دارد و می‏خواهد خونش محفوظ بماند، معارض است.
و مانند زكات كه دارای مصلحت اجتماعی مهمی است كه با حرص مال دوستی زكات دهنده متعارض می‏باشد. زیرا عمل جهاد برای مجاهد كاملاً قابل فهم است و جنبه‌ی غیر مادی ندارد چنانكه عمل زكات را، زكات دهنده، عملی با مفهوم می‏داند. در عمل جهاد و زكات به هیچ وجه خصوصیت تسلیم و انقیاد آن‏ها با قابل فهم بودنشان منافات ندارد، زیرا تحمل مشكل فداكاری با جان و مال به اندازه‌ی زیادی خود نوعی تسلیم و انقیاد است مخصوصاً كه عبادت‌هایی مانند جهاد و زكات تنها متكفل تربیت فرد نیست، بلكه این عبادت‏ها ضامن تحقق مصالح اجتماعی نیز می‏باشند. بنابراین جنبه‌ی غیر مادی بودن عبادت بیشتر متوجه عباداتی است كه ارزش تربیت فردی بیشتری دارد مانند نماز و روزه.
و بدین ترتیب نتیجه می‌گیریم كه جنبه‌ی عینی و غیر مادی داشتن عبادات، ارتباط محكمی با نقش تربیتی آن‏ها دارد. عباداتی كه جنبه‌ی مادی ندارند در ایجاد وابستگی فرد به خدا و نفوذ پیوند او با مطلق نقش بسیار مؤثری دارد.

http://s19.rimg.info/af8ff35680028d7d275f1283c1037142.gif

[نرگس منتظر]

2ـ گسترش در پرستش
با بررسی عبادات مختلف در اسلام به این حقیقت می‏رسیم كه گسترش عبادات در جوانب مختلف زندگی یكی دیگر از ویژگی‏های آن است. عبادات، مخصوص به شكل معینی از شعائر اسلامی نیست و منحصر به اعمالی كه فقط نشان دهنده تعظیم و خضوع در برابر خدا باشد مانند ركوع و سجود و دعا نمی‏باشد، بلكه به همه‌ی جوانب فعالیت‏های انسانی كشیده می‏شود. بنابراین جهاد یك عبادت است، و در عین حال یك فعالیت اجتماعی. زكات نیز عبادت است و یك عمل اجتماعی و مالی. خمس یك عبادت است و یك فعالیت اجتماعی، مالی، و روزه یك عبادت است و یك سیستم غذایی. و وضو و غسل عبادتند و تنظیف و طهارت بدن.
این گستردگی پرستش در شؤون زندگی، معرف جنبه‌ی وسعت تربیت اسلامی است كه می‏كوشد تا انسان را در همه‌ی كارها و فعالیت‏هایش به خدا مربوط می‏سازد، و هر گونه كوشش مناسبی را در هر زمینه و نوعی از آن به خدا باز گرداند و به خاطر ایجاد بنیاد پایداری برای این گونه برخورد با امور، عبادات پایدار تشریح گردیده تا به زمینه‏های مختلف و فعالیت‏های انسانی، تقسیم گردد تا روح عبادت به همه‌ی فعالیت‏های شایسته انسان آمادگی و شادابی بخشد. و به محل انجام كارش چه در مزرعه باشد یا كارگاه و یا بازار و حجره تجارت باشد یا مغازه و دفتر تا وقتی عملش صالح و برای خدا است روح مسجد دهد. كه مسجد نه فقط محل سجده است بلكه هر جایی است كه در آن عبادت و اطاعت شود.
در اینجا دین مقدس اسلام با روش و بینش دو آئین دیگر فرق اساسی دارد. این دو آئین یكی نتیجه‏اش گرایش به جدا ساختن عبادت از زندگی است، و دیگری گرایش به انحصار زندگی در چار چوب تنگ عبادات همان گونه كه راهبان و متصوفان انجام می‏دهند.
اما گرایش اول یعنی جدا ساختن عبادت از زندگی و در نتیجه محدود كردن عبادت به مكان‌های معینی عبادتش را فقط در آن مكان‌ها انجام دهد، و خدا را در حصار دیر و كلیسا و كنشت عبادت كند و چون از آنجاها بیرون شد و به دیگر زمینه‏های زندگی پرداخت از عبادات دست برداشته به امور دنیا بپردازد تا وقتی كه دوباره با ماسك شریف عبادت باز گردد، این دو گانگی بین عبادت و فعالیت‏های مختلف زندگی، عبادت و نقش تربیتی و سازندگی آن را در بالا بردن انگیزه‏های زندگی متوقف می‏سازد و از اصالت بخشیدن به آن كه به شخص اجازه می‏داد در میدان زندگی از خود و مصالح محدود و تنگش بیرون آمده در فكر مصالح جامعه باشد، جلوگیری می‏كند و او را از حركت متعالی در زندگی عملش‏اش باز می‏دارد.
خداوند مهربان از كسی نخواسته است عبادتش را فقط به خاطر تشریفاتی كه او از آن‏ها و از همه‌ی بندگانش بی نیاز است انجام دهد. تا به چنین عبادتی بی محتوا اكتفا شود. او هیچگاه خود را هدف و مقصود سیر تكامل انسان قرار نداده تا بگوید انسان‏ها، تنها در فرصت عبادت او كه خضوع و كرنش كرده سر را به عنوان تواضع فرو افكنند، كمال می‌یابند، بلكه مقصود از این عبادت ساختن انسان صالح و كاملی است كه بتواند از خود گذشتگی كند و با گذشت از خود، نقش بزرگتری در راه تكاملش ایفاء نماید و این مقصود حاصل نمی‏شود مگر زمانی كه روح عبادت تدریجاً به همه‌ی شؤون ‏زندگی كشیده شود و همه‌ی زندگی انسان از فروغ عبادتش واحدی را تشكیل دهد. زیرا گسترش روح عبادت، گسترش حسن نیت و احساس مسئولیت درونی در همه‌ی كارها است، گسترش قدرت بر گذشت از منافع شخصی، و هم آهنگی با قالب جهان وسیعی است كه پوشش آن همه‌ی جهان هستی را از ازل تا ابد گرفته است.
از اینجاست كه آئین پاك اسلام، عبادات را در تمام شؤون زندگی پخش می‏كند و در هر حركت شایسته‏ای ترغیب به فعالیت عبادی می‏نماید. و به انسان می‏فهماند فرق بین مسجدی كه خانه خدا است، و بین قرارگاهی كه خانه انسان است در شكل معماری و آثار و علائم آن نیست. مسجد برای این خانه‌ی خدا شده كه میدانی است برای تمرین انجام اعمالی كه بتوان در انجام آن‏ها از منافع شخصی گذشت و به قصد خدا و مردم انجام داد. چنین مكانی هر جا كه باشد روح مسجد را در بر دارد.
اما در مورد گرایش دوم كه زندگی را در چار چوب تنگ عبادت محدود می‏سازد این بینش می‏خواهد انسان را در مسجد حبس كند نه اینكه مفهوم مسجد را گسترش داده شامل هر میدان عمل شایسته‏ای گرداند.
این بینش معتقد است بین روح و بدن انسان یك نوع تناقض درونی وجود دارد. هیچ گاه ممكن نیست یكی از این دو طرف به تكامل خود برسد مگر وقتی كه طرف دیگر كوبیده شود. بنابراین برای اینكه انسان به رشد و تربیت لازم خود دست یابد، باید بدن از طیبات و تنعّم زندگی محروم گردد، و در میدان زندگی باید خود را از آن‏ها به كلی بر حذر دارد تا در نبردی دائم در مقابل امیال جسمی و تمایلات و علائق مادیش در زمینه‏های مختلف زندگی پیروز گردد. شهید سید محمد باقر صدر ـ كلیاتی پیرامون عبادات اسلامی، ص 27


http://s19.rimg.info/af8ff35680028d7d275f1283c1037142.gif