احکام و مصادیق قمار

[رایکا]

http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)


فقها در توسعه و حد مفهوم قمار و برخی از موارد آن اختلاف دارند. صاحب معجم مقاییس اللغه در مفهوم قمار گروگذاری را شرط می داند، زیرا پس از بیان این كه ماده (قمر) به معنای سفی دی هر چیزی است برخی قمار را از این ماده ندانسته اند و برخی دیگر از آن جهت كه شخص مقامر همانند ماه در حال خود آرام آرام كم و یا زیاد می كند از این ماده دانسته اند: «القاف والمیم والراء اصل صحیح یدل علی بیاض فی شی ء ثم یفرع منه... والقمار من المقامره فقال قوم: هو شاذعن الاصل الذی ذكرناه وقال آخرون بل هو منه وذلك ان المقامر یزید ماله وینقص ولایبقی علی حال» . صاحب القاموس المحیط در صدق عنوان قمار، برد و باخت را قید كرده و آن را از باب مفاعله گرفته می نویسد: « قامره مقامره و قمارا فقمره... راهنه فغلبه» علامه طریحی از كسانی است كه در صدق مفهوم قمار برد و باخت را شرط نمی كند. وی می نویسد: اصل القمار الرهن علی اللعب بالشی ء من هذه الاشیاء و ربما اطلق علی اللعب بالخاتم و الجوز.

اصل قمار عبارت است از برد و باخت در بازی با یكی از این وسایل مخصوص و چه بسا قمار بر بازی با انگشتر و گردو نیز اطلاق گردد. صاحب المنجد (قمار) را هم فعل ثلاثی مجرد بر وزن فكعككلك و هم از فعل ثلاثی مزید از باب مفاعله و باب تفعل و تفاعل گرفته و قوام مفهوم قمار را برد و باخت دانسته است: قمر- قمرا: راهن و لعب فی القمار... قامر مقامره و قمارا ه: راهنه ولاعبه فی القمار تقمر الرجل غلبه فی القمار تقامر القوم: تراهنوا و لعبوا فی القمار. القمار(مص): كل لعب یشترط فیه ان یاخذ الغالب من المغلوب شیئا سواء كان بالورق او غیره. علامه دهخدا نیز از چند فرهنگ لغت نقل می كند كه آنان در مفهوم قمار وجود برد و باخت را شرط كرده اند: قمار... مقامره بگرو چیزی باختن و نبرد كردن با هم بگرو. (منتهی الارب)... قمار هر بازی كه در آن شرط و گروبندی باشد. صاحب لسان العرب نیز در صدق مفهوم قمار برد و باخت و گرو را شرط كرده است: قامر الرجل مقامره و قمارا راهنه وهو التقامر. شرتونی نیز در معنای قمار رهن را شرط كرده می نویسد: قمر الرجل قمرا: راهن ولعب القمار قامره مقمره ای راهنه ولاعبه فی القمار. از كلمات لغت شناسان فهمیده می شود که: جز علامه طریحی، دیگران در صدق مفهوم قمار برد و باخت و گروگذاری را شرط و مقوم مفهوم آن دانسته اند. بنابراین بازی بدون برد و باخت از نظر آنان قمار نیست و این نكته اثر زیادی در فقه دارد.





http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)

[رایکا]

http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)



مفهوم قمار در اصطلاح فقها

فقها در مفهوم قمار اختلاف كرده اند: برخی قوام آن را به برد و باخت می دانند و برخی دیگر آن را بدون برد و باخت نیز صادق می دانند. محقق اردبیلی برای قمار مفهوم وسیعی قائل است و آن را بی برد و باخت صادق می داند: القمار هو اللعب بالات المعده له كالنرد و الشطرنج. قمار عبارت است از بازی با وسایل ویژه قمار مانند بازی با نرد و شطرنج. شهید دوم نیز همانند محقق اردبیلی از ظاهر كلامش استفاده می گردد كه برد و باخت را در آن شرط نمی داند. وی می نویسد: القمار وهو اللعب بالات المعده له كالنرد و الشطرنج. قمار عبارت است از بازی با وسایل ویژه برای قمار مانند نرد و شطرنج. برخی دیگر از فقها در صدق مفهوم قمار افزون بر بازی با وسایل ویژه قمار وجود برد و باخت را شرط كرده اند. بسیاری از فقها این باور را كه هماهنگ با نظر ارباب فرهنگ است ابراز كرده اند. از جمله صاحب جواهر پس از استدلال بر حرمت قمار و مالی كه از آن نقل و انتقال می شود- چه از دو طرف قمار و یا از شخص سوم- می نویسد: بل قیل: ان اصل القمار الرهن علی اللعب بشی ء من آلاته كما هو ظاهر القاموس والنهایه او صریحهما وصریح مجمع البحرین.


بلكه گفته شده: اصل قمار عبارت است از گرو نهادن بر بازی با آلات قمار. همان گونه كه ظاهر قاموس اللغه و نهایه بلكه صریح این دو و صریح مجمع البحرین این معنا است. لازم به یادآوری است هر چند صاحب جواهر این مطلب را با كلمه (قیل) بیان كرده لیكن نظر قطعی وی همین است، زیرا پس از بیان این نظر باور آنان كه در قمار برد و باخت را شرط نمی دانند نمی پذیرد و بازی بدون برد و باخت را حرام نمی شمارد، به دلیل اصل و سیره قطعی و انصراف ادله حرمت به بازی از روی برد و باخت از سوی دیگر هدف او از كلمه (قیل) رد این نظر است كه پول باید از سوی بازی كننده پرداخت شود. محقق نراقی از كسانی است كه در صدق مفهوم قمار برد و باخت را شرط می كند و اما نسبت به این كه گرو باید تنها از سوی بازیگران باشد تردید می كند. ایشان می نویسد: ثم الظاهر ان القمار یكون فی كل لعب جعل للغالب اجرء مطلقا او اذا كان بما اعد لذلك عند اللاعبین.





http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)

[رایکا]

http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)


ظاهرا قمار بر بازی ای كه برای برنده اجری باشد صادق است، مطلقا(چه اجر از بازیگران و برای بازیگران باشد یا نه) و یا زمانی كه مزد از بازیگران و برای بازیگران باشد. شیخ انصاری نیز در صدق مفهوم قمار گرو را شرط می داند. وی می نویسد: هو بكسر القاف كما عن بعض اهل اللغه الرهن علی اللعب بشی ء من الآلات المعروفه. قمار به كسر قاف عبارت است از گروگذاری در بازی با وسایل معروف قمار همان گونه كه برخی از ارباب لغت گفته اند. از ظاهر عبارت محقق كركی معروف به محقق ثانی استفاده می گردد كه در مفهوم قمار برد و باخت را شرط می داند، هر چند در پایان عبارت اشاره می كند كه گاهی قمار بر هر گونه بازی اطلاق می گردد: اصل القمار: الرهن علی اللعب بشی ء من هذه الاشیاء و ربما اطلق علی اللعب بها مطلقا. اصل قمار عبارت است از گروگذاری بر بازی با وسایل ویژه قمار و چه بسا قمار بر بازی با آن وسایل هرچند برد و باخت نباشد اطلاق گردد.

احکام قمار در اسلام

به طور كلی در اسلام قمار و نیز بازی با آلات قمار حرام است . حرمت بازی با پاسور كه یكی از ابزارهای قمار شناخته می شود، نیز از این باب است . بنابراین، وقتی چیزی ابزار قمار شناخته می شود، بازی با آن حرام خواهد بود . البته اگر مرجع تقلید در «آلت قمار بودن » پاسور تردید كند، فتوا به حرمت نمی دهد; چنان كه از فتوای مرحوم آیت الله اراكی (ره) چنین به دست می آید . درباره شطرنج یك دیدگاه این است كه: به طور كلی امروزه در سطح جهان آن را آلت قمار به شمار نیاورده، نوعی وسیله بازی فكری می شناسند . بر این اساس، شطرنج از نظر موضوع حكم شرعی تغییر ماهیت داده و به تبع آن حكمش نیز دگرگون شده است . چه این كه هر موضوعی حكم مخصوص به خود دارد .





http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)

[رایکا]

http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)



برای توضیح بیش تر درباره حكم شرعی بازی با شطرنج، پاسور و . . . باید به نكات زیر توجه كرد:

1 . بازی ها به چهار گروه تقسیم می شوند:

الف) بازی با آلات قمار با شرطبندی
ب) بازی با آلات قمار بدون شرطبندی
ج) بازی با غیر آلات قمار با شرطبندی
د) بازی با غیرآلات قمار بدون شرطبندی

2 . علما درباره تعریف «قمار» اختلاف نظر دارند; ولی بدون تردید حكم دو نوع بازی روشن است . قسم چهارم قمار نیست و به هیچ وجه حرمت ندارد; همان طور كه در قمار بودن قسم اول و حرام بودن آن تردید نیست . نوع سوم نیز تقریبا محل اتفاق نظر علمای دینی است و بسیاری از فقها اصلا ملاك قماربازی را توام بودن آن با برد و باخت و شرطبندی می دانند، حتی اگر بازی با آلات قمار نباشد; مانند فوتبال كه فی نفسه حرام نیست اما اگر با شرطبندی و برد و باخت مالی همراه باشد، قمار شمرده شده، حرام می گردد . پس شرطبندی در هرگونه بازی حرام است مگر در موارد استثنایی مانند شنا و تیراندازی و اسب سواری .

تنها مورد اختلاف قسم دوم است; یعنی بازی با آلات قمار بی آن كه با برد و باخت و شرطبندی همراه باشد . قبل از هر چیز باید یاد آور شد، قمار و بازی با آلات قمار متفاوت است; زیرا همان طور كه گفته شد، ممكن است قمار بدون آلات قمار نیز صورت پذیرد . از سوی دیگر، بازی ها تنها به خاطر قمار بودن حرمت ندارند . براساس روایات و فتوای فقها، بازی با آلات قمار نیز حرام است . مراد از آلت قمار، ابزاری است كه نوعا با آن قمار بازی می كنند; به عبارت دیگر، چیزی كه در عرف متدینان و كسانی كه تقید شرعی دارند، ابزار قمار بازی شمرده می شود; هر چند به قصد سرگرمی یا پرورش فكر بدون بردو باخت نیز مورد استفاده قرار می گیرد . این كار بازی با آلت قمار شمرده می شود و طبق روایات حرام است; اگر چه قمار نام نگیرد .





http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)

[رایکا]

http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)



. دلیل تغییر حكم برخی بازی ها بدان جهت است كه، ممكن است یكی از آلات قمار به تدریج تغییر ماهیت دهد و دیگر در عرف متدینان ابزار قمار شمرده نشده، ابزار تفریح و سرگرمی یا پرورش فكر خوانده شود - . چنان كه برخی درباره شطرنج اظهار می دارند - در این صورت حكم آن تغییر می كند; زیرا حكم تابع موضوع است و با دگرگونی موضوع دگرگون می شود . بنابراین، بهتر است در این موارد به جای «تغییر حكم » از عبارت «تغییر موضوع » استفاده كنیم تا آن ها كه دقت كافی ندارند نگویند اگر حلال و حرام پیغمبر (ص) ابدی است، چرا حكم خدا دگرگونی می یابد و حرمت به حلیت تبدیل می شود .

4 . گاه مرجع تقلید كه كارشناس امور دینی است، یقین دارد وسیله ای ابزار قمار شمرده می شود . در این صورت، بازی با آن را حرام اعلام می كند . گاه ممكن است مرجع تقلید در صدق این عنوان تردید داشته باشد . بنابراین، فتوای هر مرجع تقلید برای مقلدان خودش اعتبار دارد; همان طور كه بیمار به دستور پزشك خود عمل می كند . پس ممكن است یك مرجع تقلید مانند حضرت آیت الله سیستانی یا صافی گلپایگانی بازی با شطرنج را مطلقا حرام بداند; ولی برخی مراجع دیگر مانند امام خمینی، مقام معظم رهبری، آیات عظام فاضل، مكارم و بهجت به شرط آن كه آلت قمار باشد، حرام به شمارش آورند . بر این اساس چنانچه از آلت قمار بودن خارج شود، حرمتش نیز پایان می یابد . بنابراین، هرگونه بازی اگر همراه شرط بندی و یا با آلات قمار باشد، حرام است; مانند تخته نرد و شرط بندی در فوتبال . چنانچه وسیله ای قبلا آلت قمار بوده و اكنون در آلت قمار بودنش تردید داریم، باید برای شناختن حكم آن به مرجع تقلید خود مراجعه كنیم .

خداوند متعال قمار را، در ردیف می گساری و بت پرستی، از كارهای پلید شیطانی دانسته و به اجتناب از آن فرمان داده است: «یا ایها الذین آمنوا انما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلكم تفلحون; (مائده: 90) ای كسانی كه ایمان آورده اید، بدانید كه شراب، قمار، بت ها و چوب های مخصوص برد و باخت، پلید و ناپاك و از كارهای شیطانی است، پس از این كارها بپرهیزید تا رستگار شوید» «میسر» یعنی قمار . ریشه این واژه «یسر» به معنای آسانی است . قمار را از آن جهت «میسر» می خوانند كه سبب گرد آمدن آسان و بی زحمت مال می گردد . امام رضا (ع) می فرماید: «المیسر هوالقمار»: میسر همان قمار است .» البته در روایات متعدد، بازی با آلات قمار نیز در ردیف «میسر» شمرده شده است . امام باقر (ع) فرمود: وقتی (آیه 90 سوره مائده) نازل شد، از پیامبر اكرم (ص) پرسیدند: «قیل یا رسول الله! ما المیسر؟ فقال (ص): كل ما تقومر به حتی الكعاب و الجوز» : یا رسول الله میسر چیست؟ فرمود: هر آنچه كه با آن قمار بازی كنند حتی مانند قاب یا گردو » .



http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)

[رایکا]

http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)



خداوند متعال در آیه بعدی می فرماید: شیطان همواره در صدد ایجاد دشمنی میان شما اهل ایمان و نیز بازداشتن شما از یاد خدا و برپایی نماز است و قماربازی و می گساری ابزار شیطان در نیل به این هدف شمرده می شود: «انما یرید الشیطان ان یوقع بینكم العداوة و البغضاء فی الخمر و المیسر و یصدكم عن ذكر الله و عن الصلاة فهل انتم منتهون » . (مائده: 91) خداوند متعال هم چنین می گساری و قماربازی را در یك ردیف و از گناهان كبیره می داند . البته ممكن است قمار و می منافعی نیز داشته باشد; اما قطعا آثار زیانبار آن از سودش بیش تر است: «یسئلونك عن الخمر و المیسر قل فیهما اثم كبیر و منافع للناس و اثمهما اكبر من نفعهما و . . .» . (بقره: 219)

آیه سوم سوره مائده - «حرمت علیكم المیتة و الدم و لحم الخنزیر و ما اهل لغیر الله به و المنخنقة و الموقوذة و المتردیة و النطیحة و ما اكل السبع الا ما ذكیتم و ما ذبح علی النصب و ان تستقسموا بالازلام ذلكم فسق . . .» - نشان می دهد كه تقسیم با «ازلام » نوعی قمار و حرام است . اعراب دوگونه ازلام (تیرهای مخصوص) داشتند: «ازلام » امر و نهی و «ازلام قمار» . «ازلام قمار» عبارت بود از ده چوب تیر به نام های فذ، توام، مسبل، نافس، حلس، رقیب، معلی، سفیح، منیح، وغد . هفت تای اولی به ترتیب از یك تا هفت سهم داشتند و سه تای اخیر بی سهم بودند . و كیفیت آن - آن گونه كه در تفسیر مجمع البیان آمده است ،چنان بود كه شتری را سربریده، 28 قسمت می كردند . آنگاه تیرها را مخلوط كرده، هر یك از ده قمار باز تیری برمی داشت . صاحب هر تیر از سهمی خاص بهره مند می شد و آنان كه سه تیر سفیح، منیح و رغد را به دست می آوردند، بی آن كه بهره ای از شتر ببرند، پول شتر را می پرداختند .



http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)

[رایکا]

http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)



خداوند این كار را فسق می داند; یعنی «قمار» و بازی با آلات قمار كه همراه برد و باخت باشد، گناه بزرگ و خروج از طاعت خداوند سبحان است . بی تردید نه تیرهای قمار خصوصیتی در تحریم داشتند و نه حیوان و گوشت آن . بنابراین، اموال به دست آمده از هر نوع برد و باخت و قمار بازی حرام است; جز در مواردی مانند مسابقه شنا، تیراندازی و اسب سواری . خلاصه این كه بازی قمار و آمیخته با برد و باخت مالی - با هر وسیله ای كه انجام گیرد - حرام است . به دست آوردن مال به وسیله قمار، تصرف ناروا در مال دیگران است و بر اساس آیه «و لا تاكلوا اموالكم بینكم بالباطل و . . .» (بقره: 188; نساء: 29) و روایات متعدد حرام شمرده می شود .
نكته مهم دیگر بازتاب روانی قمار است . قمارباز همیشه بازنده است; چون اگر ببرد، حریص تر می شود و در قمار فزون تر فرو می رود كه به معنای افزایش احتمال باخت است . او سرانجام همه آنچه را در دفعات قبل برده، خواهد باخت; به ویژه آن كه چون ثروت باد آورده است، قدر نمی داند و برنگهداری آن پای نمی فشارد .

بی تردید به دست آوردن اموال و زندگی و خانه آشنایان و فرو افكندن آنان در فقر، قساوت قلب بسیار نیاز دارد . چنان كه در برخی روایات وارد شده است . قریشیان آن قدر به قماربازی ادامه می دادند كه حتی زن و فرزند خود را نیز می فروختند . بازی با آلات قمار حتی اگر بدون برد و باخت باشد، حرام شمرده شده است تا كسی به این وادی خطرناك كه شبكه ای شیطانی است، نزدیك نشود . آن كه می بازد نیز می كوشد برای جبران شكست روحی و مادی اش به بازی ادامه دهد; و چون اعصابش خرد شده است، چه بسا تمام زندگی اش را می بازد و برای تسكین خویش به مواد مخدر و مشروبات الكلی پناه برده، در منجلاب مفاسد فرو می غلتد . شاید بدین جهت شراب و قمار با هم در این آیات آمده است . در خصوص برخی بازی ها، مانند شطرنج - هر چند از نظر فقهی اشكال آن برطرف شود - باید دانست «فقه » مرز نهایی میان حرام و واجب را مشخص می سازد . اما به آثار وضعی آن مانند پیامدهای روانی، قساوت قلب و اتلاف عمر نمی پردازد .






http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif (http://img33.picoodle.com/img/img33/5/11/25/f_faselem_8f717e6.gif)