حاج شيخ عبّاس مصباح زاده

[ملکوت* گامی تارهایی *]

بسم الله الرّحمن الرّحيم
نگاهی به زندگی استاد:
تولّد: ( استاد علّامه *) حاج شيخ عبّاس مصباح زاده در شب تاسوعای۱۳۵۱ هجری قمری (۲۵ ارديبهشت ۱۳۱۱ هجری شمسی) در يكی از محلاّت قديمی تهران چشم بجهان گشود. پدرش مرحوم علاّمه حاج شيخ اسماعيل مصباح و مادرش مرحومه مرضيّه خانم ذهبی كه هر دو از مبلّغان مذهبی و خدمتگزاران فرهنگی بودند در ساخت شخصيّت نامبرده نقش اساسی داشتند. پدر بزرگ ايشان مرحوم ميرزا جهانبخش منجّم باشی از حكماء، فلاسفه و منجّمين بزرگ عصر قاجار و از مدرّسين معروف دارالفنون و مدرسه خان مروی بوده است.
كودكی و نوجوانی: بخاطر شرايط سياسی و جوّ پليسی و ضدّ مذهبی كه در دوره رضا خان در ايران مخصوصا در تهران بوجود آمده بود خانواده روحانی مصباح در كودكی او ناگزير به ترك خانه و كاشانه و مهاجرت به قم شدند. پدر و مادر دلسوز و فرزانه ای كه كوشش فراوان در روش تربيت فرزند خردسال داشتند و عمّه ای كه از معلّمان قرآن و ادبيّات بود، از كودكی او را به حفظ قرآن كريم و گرايش به ذوق و هنر و ادب آشنا ساختند چنانكه اشعار منتخب سعدی و حافظ را همزمان از حفظ مينمود. او تحصيلات را از دبستان سنائی آغاز و سپس تا گرفتن ديپلم در دبيرستان حكيم نظامی قم ادامه داد و همزمان به تحصيل علوم دينی در مدرسه فيضيّه قم مشغول شد.
همچنين به تشويق والد معظّم در آغاز جوانی به زيارت عتبات عاليات و حجّ بيت الله الحرام مشرّف گرديد. اگر چه اين سفر در آن زمان بسيار دشوار مینمود و نوعاً افراد مسن و سالخورده سفر ميكردند وليكن ايشان بدستور پدر اوّل به زيارت عتبات عاليات و نجف اشرف رفته تا بگفته پدر عارف خود در شعر حافظ:
شستشو ئی كن وآنگه به خرابات خرام تا نگردد ز تو اين ديرخراب آلوده
بعداً به سوی مكه معظّمه رهسپار گرديد. در نجف اشرف ايشان به زيارت مرجع و حكيم و عارف بزرگ آيه الله العظمی حاج سيّد جمال الدّين گلپايگانی نائل گشته و از محضر آن بزرگوار فلسفه تشرّف واسرار حج را آموخت.
جوانی و تحصيلات : استـاد علاّمه آقـای مصبـاح زاده پس از پايان تحصيلات جديد به دستور پدر بصورت تمام وقت به طلبگی پرداخت و در خدمت ايشان به فرا گرفتن مقدّمات و سطح مشغول شد. او با سر عت دوره های درسی متداول در حوزه را طیّ نمود و تا درجه اجتهاد پيش رفت. در اين راه از محضر درس فقه و اصول حضرات حجج اسلام و آيات ميرزا جعفر اشراقی، حاج شيخ اسحاق آستارائی، حاج شيخ محمّد مجاهدی، سيّد حسين قاضی، حاج شيخ مرتضی حائری، و سپس مراجع تقليد وقت آيه الله سيّد صدرالدّين صدر، آيه الله سيّد احمد زنجانی،آيه الله سيّد محمّد تقی خوانساری، آيه الله سيّد محمّد محقّق داماد، آيه الله حاج شيخ عبدالنّبی عراقی و آيه الله العظمی حاج آقا حسين بروجردی استفاده نمود.
او در طول همه اين مدّت در جلسات درس عرفان واخلاق حضرت امام خمينی شركت جسته و از جلسات بحث خصوصی حكمت و عرفان و تفسير علاّمه سيّد محمّد حسين طباطبائی بهره گرفت. معظّم له تا كنون از بسياری از مراجع گذشته و فعلی به دريافت اجازات اجتهاد، روائی و امور حسبيّه نائل گرديده است.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

استاد مصباح زاده در ۱۹سالگی ازدواج كرد، از اين پس نقش ابو الزّوجه عاليقدر مرحوم آيه الله العظمی سيّد محمّد حجّت كوهكمری (بنيانگزار مدرسه عظيم حجّتيه قم) و نيز باجناق ايشان مرحوم آيه الله حاج شيخ مرتضی حا ئری يزدی در تشويق ذوق لطيف و نظر دقيق و طبع خلاّق وی نيز قابل ملاحظه می باشد. همانگونه كه دوستانی همچون شهيد آيه الله مرتضی مطهری، امام موسی صدر، مرحوم استاد محمّد محقّقی، آيه الله سيد موسی شبيری زنجانی و آيه الله حاج شيخ جعفر سبحانی نيز بنوبه خود در ساخت شخصيّت وی نقشی تعيين كننده و بياد ماندنی داشته اند.
دوران تحصيل در حوزه قم حدود ۱۲ سال بطول انجاميد، در حاشيه اين مدّت استاد به دانشكده معقول و منقول سابق (دانشكده الهيّات و معارف اسلامی دانشگاه تهران) راه يافت وهمچنين از محضر اساتيد برجسته ای همچون علاّمه ابوالحسن شعرانی، استاد مهدی الهی قمشه ای، استاد محمود شهابی، علاّمه فاضل تونی، استاد جلال الدّين همائی، استاد سيّد محمّد مشكوه و استاد ابن الدّين بهره برداری نمود.
در طول دهه چهل شمسی استاد در سفرهای متعدّد به نجف اشرف از محضر مراجع معظّم تقليد آن سامان منجمله آيه الله العظمی سيّد محسن حكيم، آيه الله العظمی سيّد محمود شاهرودی، آيه الله العظمی حاج سيّد عبد الله شيرازی و آيه الله العظمی سيّد ابوالقاسم خوئی و آيه الله شهيد حاج سيّد محمّد باقر صدر نيز بهره جسته است.
فعّاليّت های فرهنگی: استـاد مصبـاح زاده بخاطر طبع سرشار و اخلاق مردمی ، و معلومات قابل توجّهش از همان ابتدا مورد توجّه محافل مذهبی قرار گرفت. او فعاليّت های مذهبی خود را با سخنرانی در مساجد و جلسات مذهبی تهران آغاز كرد و در عين حال از فعّاليّت و كوشش در راه علوم و فنون ديگر غافل نبود و با شركت فعّال در كارهای علمی گسترش داد.
شركت معظّم له در برخی از كنفرانس های علمی و كنگره های جهانی از ايشان شخصيّتی بزرگ و معروف ترسيم نموده است.
در سال ۱۳۴٨ شمسی در كنگره عظيم هزاره شيخ طوسی كه دانشمندان بزرگ از همه جهان گرد آمده بودند، استاد بنا به خواهش دبير كنگره آيه الله واعظ زاده خراسانی اشعار مفصلّی در زندگی و آثار شيخ طوسی در هفت برگ سروده و همراه با آثار هنری و آرم كنگره كه اثر هنر ايشان است به كنگره هديه نمودند. سپس به خواهش بعضی از اساتيد شركت كننده همچون استاد علاّمه محمّد تقی جعفری ارتجالاً نيز چكامه پر شوری را بمناسبت سروده كه پس از قرائت آن با استقبال زايدالوصف حاضران مواجه و تقاضای چاپ فوری و نشر و توزيع آن بين شركت كنندگان شد كه اين درخواست جامه عمل پوشيد.
استـاد علاّمه آقـای مصباح زاده در سال ۱۳۴۹ شمسی با حضور در يك گردهمايی فرهنگی بنام سمينار علوم دينی كه در مشهد مقدّس تشكيل يافته بود ضمن ايراد يك سخنرانی پرشور و انشاد قطعه ای كه با اين شعر آغاز می شود:
سرمايه امن و امان سرمايه ايمان بود پيروزی نسل جوان در سايه قرآن بود

[ملکوت* گامی تارهایی *]

با اشاره به دوری جوانان و دانشجويان از تعاليم قرآن كريم، در زمينه لزوم آموزش قرآن و تعليم مفاهيم آن به نسل جوان نسخه هائی از منتخب آيات در روش جديد قرائت قرآن كه از ايشان چاپ شده بود به حضار ارائه نمود. اين جزوه كه مورد توجّه شركت كنندگان قرار گرفت باعث شد كه با همكاری شهيد حجّه الاسلام دكتر محمّد جواد باهنر آياتی از قرآن كريم در زمينه اعتقادات، اخلاق و احكام انتخاب شده و همراه با ترجمه آنها با همان سبك، توسّط ايشان و از طريق سمينار تهيّه و به وزارت آموزش و پرورش ارائه گردد. جزوه مزبور توسّط اين وزارت خانه با تيراژ مليونی چاپ و متن درسی قرآن در مدارس دولتی ايران قرارگرفت. اين كار زير بنای تدوين جزوات آموزشی قرآن در مدارس ايران شدكه بعداً بصورتهای مختلف تكميل گرديد.
حضرت استاد با شهيد آيه الله دكتر محمّد بهشتی از بدو تأسيس دبيرستان دين و دانش قم همكاری نموده و به مدّت شش سال همراه با آيه الله ناصر مكارم شيرازی، امام موسی صدر، شهيد آيه الله محمّد مفتّح، آيه الله سيّد محمّد رضا علوی در تدريس، برنامه ريزی و سياست گذاری آن فعّاليّت داشتند. اساس تأسيس اين دبيرستان گفتگوئی بود كه يك روز در حضور آيه الله حاج شيخ مرتضی حائری يزدی در مورد لزوم توجّه به نسل جوان و دائر نمودن يك مدرسه اسلامی با محيط اخلاقی و مذهبی به ميان آمده بود. تربيت يافتگان اين مدرسه بعداً منشاء خدمات قابل توجّهی به جامعه و انقلاب اسلامی ايران گرديدند.
استاد مصباح زاده با همكاری جمعی از فضلای قم در مجلّه پيكار و سپس مجلّه مكتب اسلام همكاری داشت و بسياری از اشعار ايشان در مجلّه مكتب اسلام كه يكی از مهمترين ابزار فرهنگ اسلامی بود بچاپ رسيده است. در قم او به ترجمه قرآن كريم، صحيفه سجّاديه و ادعيّه مفاتيح الجنان به فارسی همّت كرد كه همه آنها با خط خود وی بارها بچاپ رسيده است.
از آن پس استـاد علاّمه آقـای مصباح زاده در بنيان بعضی مراكز اسلامی تهران به فعّاليّت پرداخت كه ميتوان از باب نمونه به نقش او در پايه گذاری مسجد فرشته تهران و مسجد صاحب الزّمان (ع) دربند تهران ، حسينه پس قلعه شميران، مسجد جامع آبعلی و كانون توحيد تهران اشاره كرد. گفتنی است كه متعاقب فشارهای طاقت فرسائی كه براي خريد زمين و ساخت و راه اندازی كانون توحيد تهران از طرف حكومت جابر وقت بر وی وارد گرديد مبتلا به عارضه سخت حنجره و گلو شد كه به تشخيص پزشكان و با اصرار حضرت آيه الله العظمی سيّد احمد خوانساری كه از حاميان و مشوقّان وی در تأسيس اين كانون بود برای ادامه درمان در سال ۱۳۵۰شمسی به انگلستان عزيمت نمود. در اين سفر بود كه معظّم له در ضمن معالجه و اقامت هشت ماهه در انگلستان، در بازديد مراكز علمی و ديدار از دانشگاههای كمبريج و آكسفورد و ملاقات و آشنائی با مسلمانان بويژه ايرانيان، لزوم تأسيس يك مركز دينی در انگلستان را لازم و بايسته ديد، كه پس از مراجعت اين مطلب مهم را با مراجع وقت بازگو كرد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

در واقع اين مسافرت به انگلستان وده كشور ديگر اروپائی باب جديدی از خدمات دينی و فرهنگی به روی او گشود. بطوری كه يكسال بعد به امر حضرت آيه الله العظمی سيّد محمّد رضا گلپايگانی و از طرف حوزه علميّه قم به لندن اعزام و با خريد يك كليسای مسيحی و تبديل آن به مركز اسلامی فعّاليّت چشمگيری را آغاز نمود. اين ساختمان جديد كه مجمع اسلامی جهانی ناميده شد، نخستين پايگاه فعال شيعيان در لندن محسوب میشود و از آن تاريخ (۱۳۵۳شمسی) تاكنون يكی از مراكز مهّم تبليغات مذهبی در انگليس میباشد. در بحبوحه انقلاب اسلامی نيز اين مركز محلّ تجمّع دوستداران انقلاب بشمار میرفت.
استاد بزرگوار در سال ۱۳۶۶شمسی به كانادا سفر و پس از يك اقامت ۲ ساله در تورنتو به نيويورك –نيوجرسی- و سپس به واشنگتن آمريكا عزيمت نموده و ازسال ۱۳۶۹شمسی در ويرجنيا به پايه گذاری موسّسه اسلامی اهل البيت عليهم السّلام همت گماشتند كه تا امروز در اين مركز به ترويج اسلام، تدريس اخلاق و تبليغ دين اشتغال دارند. برگزاری سلسله درسهائی در موضوع اخلاق، نقد و بررسی مثنوی و عرفان اسلامی ( كه تقريرات آن به تازگی آماده چاپ شده است) از ثمرات اين دوران می باشد. اينك روزهای جمعه كلاس درس تفسير نهج البلاغه استاد در مركز تعليمات اسلامی واشنگتن مجمع فرهيختگان و عاشقان ولايت می باشد.
در تمام اين حركت های دينی و فرهنگی انگيزه ای مشترك به نام توجّه به نسل جوان، نجات گمگشتگان، اجرای احكام قرآن و ارائه چهره متعالی اسلام آشكار است. كه نتايجیاز جمله تشرّف بالغ بر يكهزار نفر به دين مبين اسلام توسّط ايشان و تشكيل هسته های حركت بازگشت به فطرت پاك انسانی در بين جوانان، دانشجويان و آزاد انديشان بوده است.
فعّاليّت های نجومی: علم نجوم ، هيئت ، رياضيات، وفق اعداد، جفر و ساير علوم غريبه، ميراث خانوادگی استاد مصباح زاده است. در طول قرون گذشته هشت نسل از پدران او منجّم ، ستاره شناس و رياضيدان بوده اند. استاد از هشت سالگی در محضر پدر به تحصيل مقدّمات علم هيئت ونجوم و استخراج تقويم پرداخت. حضرت استاد كه او نيز اين علم را به فرزندان خود آموخته است، از سال ۱۳۲۸شمسی بصورت مستقل نسبت به استخراج تقويم اقدام نمود كه مورد تشويق و حمايت والد معظّم قرار گرفت و تا آخر عمر پدر (۱۳۴۰شمسی) هر دو به استخراج تقويم و انتشار آن مبادرت نمودند. پس از فوت پدر استاد به ادامه راه وی اهتمام ورزيده و تا كنون اين ميراث علمی را پايدار داشته است.
تقويم استاد نه تنها در ايران بلكه سالانه دركشورهای هند، پاكستان، افعانستان، عراق، لبنان،كويت چاپ و منتشر گرديده است. تقويم های استخراجی استاد اوقات شرعی را به افق اكثركشورهای جهان نشان میدهد، و خسوف و كسوف، محاسبه وضعيّت هلال، مواضع سيّارات و پيشگوئیهای نجومی ايشان كه بسيار دقيق و اعجاب انگيز است مورد مراجعه و توجّه علماء ، دانشمندان و مراجع عاليقدر و استفاده بسياری از مسلمان امروز می باشد.
استاد مصباح زاده در اوان جوانی چندين سال در مدرسه حجّتيّه قم به تدريس هيئت و نجوم برای طلاّب حوزه علميّه قم اشتغال، و با استاد جامع علاّمه ابوالحسن شعرانی مفاوضات و مناظرات داشته است. معظّم له كه در طول دهه چهل شمسی سفرهای متعدّد به نجف اشرف داشت و از محضر مراجع معظّم آن سامان بهره میبرد، از طرف حضرت آيه الله العظمی سيّد ابوالقاسم خوئی مأموريّت يافت تا در مأذنه مسجد خلاّنی بغداد تلسكوپی را نصب و راه اندازی نمايد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

در سال ۱۳۵۰شمسی كه استاد به انگلستان عزيمت نمود، پس از ديدار از مراكز علمی و دانشگاهی آن كشور به رصد خانه گرينويچ لندن رفته و با دانشمندان نجوم به بحث و مشاوره پرداخت و همچنين از كتابخانه خطّی موزه بريتانيا كه از زيجات قديمه و كتب نجوم غنی می باشد استفاده نمود.
استاد بنا بخواهش بعضی از دوستان همچون آيه الله حاج شيخ مهدی حائری تهرانی و آيه الله حاج شيخ مجدالدّين محلاّتی قصيده شيوائی به مناسبت اين سفر و مشاهدات خود سروده كه مورد توجّه علماء و مراجع عظام مخصوصاً حضرت آيه الله العظمی سيّد شهاب الدّين نجفی مرعشی قرار گرفت كه از استاد خواستند كه اين اشعار را به خطّ خود برای ايشان بنويسند. چند بيت از اين قصيده چنين است:
به لنــــدن آمدم و رسم باستان ديدم ... تحوّلات شگفـت آور زمـان ديدم
بدان فنون كه در اين بيست سال مشغولم ... يكايك اينجا چون گنــج شايگان ديدم
حديث گويم اگر ازحساب واسطرلاب ... ز رنجهای نياكان كه من عيان ديدم
نبوغ و كوشش خيّام و خواجه طوسی ... عبث نبوده برآن جمله پاسبان ديدم
نظريّات علمی و نجومی استاد همواره مورد توجّه محافل دانشگاهی و حوزه های علميّه بوده و در موارد متعدّد راهكارها و پيشنهاد های ايشان گره گشای پاره ای از معضلات محقّقين بوده است. برای نمونه می توان به مسئله طلوع فجر و محاسبه زاويه قبله در كشور های اروپائی و امريكائی اشاره نمود كه نظر استاد مورد توجّه مراجع قم و نجف قرار گرفت و اوقات شرعيّه استخراج ايشان در مراكز اسلامی اروپا و امريكا رايج گشته و همچنين در شبكه اينترنت موجود است.
از استاد مصباح زاده دو جلد كتاب در علم نجوم و ستاره شناسی از ديدگاه علمی و تجربی در دست است و بعضی از آثار ايشان در موزه های كشور نگهداری می شود.
استاد در هنگام بيان كوشش های خود نوعاً اين آيه را كه مانيز به عنوان حسن ختام زينت بخش اين زندگينامه می سازيم ترنّم می نمايد:
ربّ اوزعنی ان اشكر نعمتك الّتی انعمت علیّ و علی والدیّ و ان اعمل صالحاً ترضيه و اصلح لی فی ذرّيـّتی انّی تبت اليك و انّی من المسلمين.

mesbahzadeh.com