▐★*★*★ ▐رذيله اخلاقي خيانت٬ دلائل ٬ آثار و راهکارهاي مقابله با آن ▐★*★*★ ▐

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/86510205446623122656.gif

خيانت

علي محمودي


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/86395835318105167692.jpg




خيانت

"خيانت" مشتق از "خَوَن" به معناي مخالفت با حق و پيمان در پنهاني است. نقطه مقابل خيانت، امانت است.[1]
يكي از مهمترين فضايل اخلاقي و ارزشهاي انساني و اسلامي كه با تأكيد فراوان در قرآن و احاديث از آن ياد شده است، امانت‌داري است. علماي اخلاق نيز اهميت فوق العاده‌اي براي آن قائلند و به عكس، خيانت از بزرگترين گناهان و نكوهيده‌ترين رذايل است.[2]
در اهميت امانت‌داري همين بس كه خداوند متعال در قرآن در مقام تعريف انبياء، آنان را با وصف «رسول امين»[3] توصيف كرده است.[4] و آنچه در تواريخ آمده، يكي از مهمترين و برجسته‌ترين خصوصيات رسول خدا (ص) امانت‌داري ايشان و «محمد امين» نامي آشنا ميان قبائل عرب بوده است. با توجه به اهميت امانت‌داري در زندگي فردي و اجتماعي و آثار بسيار نيكويي كه از خود بر جا مي‌گذارد، زشتي خيانت و آثار شوم آن، آشكار مي‌شود.

مذموميت برخی از انواع خيانت، از شرك و بت‌پرستي نيز بيشتر است، زيرا منشأ كفر و بت پرستي و روي گردانيدن از عبادت خدا همگي ناشي از خيانت انسان نسبت به عهد و پيماني است كه با پروردگارش بسته است.[5]
ماده خيانت و مشتقات آن در 15 آيه آمده است كه در تمامي اين آيات مذمت و نكوهش براي همه شكل‌هاي خيانت اعم از خيانت در فكر يا عقيده، در فعل، در ابلاغ پيام، در احكام خداوند، خيانت اعضاي بدن مثل چشم و ... آمده است.[6]



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif







سرچشمه خيانت:
1- ضعف ايمان و عقيده و عدم توجه به توحيد افعالي خداوند و حاكميت او بر همه چيز؛
2- غلبه هوا و هوس و دنيا پرستي و چيره شدن حرص و آز و طمع بر انسان؛
3- عدم توجه به پيامدهاي خيانت در زندگي مادي و معنوي؛
4- رها كردن تلاش و كوشش براي رسيدن به مقصود از طريق مشروع، در اثر تنبلي و ضعف اراده.[7]



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif



اقسام خيانت

الف) خيانت به خدا و رسول:
در قرآن به صراحت از خيانت به خدا و رسولش نهي شده است:
«يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تخَُونُواْ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تخَُونُواْ أَمَانَاتِكُمْ وَ أَنتُمْ تَعْلَمُون‏ »[8]
«اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! به خدا و پيامبر خيانت نكنيد! و (نيز) در امانات خود خيانت روا مداريد، در حالى كه ميدانيد (اين كار، گناه بزرگى است)!»

برخي امانت‌ها منحصراً امانت خداست در نزد مردم، مثل احكام شرعي؛ برخي از آنها منحصراً امانت رسول خدا (ص) است، مانند سيره حسنه آن حضرت؛ برخي ديگر امانت خود مردم است در ميان خودشان مثل امانت در اموال و اسرار. و بعضي از امانتها آن امانتي است كه خدا و رسول او و خود مؤمنين در آن شريكند و آن عبارت است از اموري كه خداوند به آنها امر مي‌كند و رسول خدا امرش را اجرا مي‌نمايد و مردم از اجراي آن بهرهمند مي‌شوند و اجتماعشان نيرومند مي‌گردد، مانند دستورات سياسي و اوامر مربوط به جهاد و اسرار جنگي كه اگر افشا شود حق خدا و رسول پايمال مي‌گردد و ضررش دامن‌گير خود مؤمنين هم مي‌شود. پس خيانت در اين نوع امانت خيانت به خدا و رسول خدا و مؤمنين است.[9]

امام باقر (ع) درباره اين آيه مي‌فرمايد:
«خيانت به خدا و پيامبر همان نافرماني ايشان است و اما خيانت در امانت؛ هر انساني امانت‌دار فرايض است كه خداوند بر او واجب كرده است »[10]
در برخي روايات از برآورده نكردن حاجات مؤمنين، به خيانت به خدا و رسول تعبير شده است.[11]



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif



ب) خيانت به مردم:
در محاورات مردم وقتي صحبت از امانتي مي‌شود، اغلب امانت در مال به ذهن‌ها خطور مي‌كند، ولي بايد بدانيم كه امانت در منطق قرآن، دامنه بسيار وسيعي دارد كه تمام شؤون اجتماعي و اخلاقي را در بر مي‌گيرد[12] از جمله:
الف ) خيانت در اموال:
آنچه به عنوان امانت مالي در اختيار انسان قرار مي‌گيرد در چند وجه خيانت بر آن متصف مي‌گردد:
1. تعدي در امانت: به معني دست‌درازي و تصرف كردن در مال بدون اجازة صاحب آن؛
2. تفريط در نگهداري امانت و كوتاهي كردن و سهل‌انگاري نمودن در حفظ مال؛
3. سهل‌انگاري و مسامحه در رد امانت: وظيف امانت‌دار اين است كه به محض مطالبه صاحب مال هرچند كافر باشد، همچنين هنگامي كه ترس از تلف شدن مال را داشت هرچه زودتر امانت را به صاحبش برگرداند؛[13]
4. خيانت در بيت المال: از ديدگاه اسلام، امانت در اموال عمومي و سرمايه‌هاي معنوي و مادي كه تعلق به جامعه دارد نه به شخص خاصي، داراي تأكيد بيشتري است تا گروهي چنين خيال نكنند چون اين سرمايه‌ها تعلق به عموم دارد، آزادانه هرگونه مي‌خواهند در آن تصرف كنند. اگر خيانت در اموال عمومي رايج شود نظام جامعه از هم گسيخته خواهد شد و هرگز روي سعادت نخواهد ديد.[14]
ب) افشاي راز:
هر آنچه كه به عنوان راز و سخنان سرّي و محرمانه در اختيار ما قرار مي‌گيرد امانتي است كه حفظ آن وظيفه شرعي و اخلاقي ما مي‌باشد. حضرت امير (ع) مي‌فرمايد:
«مَن أفشي سرّاً أسْتَوْدَعَه فَقَدْ خان »
«هر كس سري را فاش كند كه به او سپرده شده است، پس به تحقيق خيانت كرده.»[15]
ج) خيانت به اعضاي بدن:
هر آنچه خداوند حكيم براي زندگي بشر در اين جهان آفريده امانتي است در دست انسان كه اين موجود ذي شعور بايد به احسن وجه از اين نعمات استفاده نمايد. هر كدام از اعضاي بدن، دنيايي مملو از قابليت‌هاست كه خداوند به انسان ارزاني داشته است.

چشم به عنوان حساس‌ترين عضو بدن وظيفه‌اي خطير در زندگي بر عهده دارد اما برخي از انسانها به جاي استفاده از اين نعمت بزرگ در راه تحصيل علم و در راه طي كردن مراحل تكامل، شخصيت انساني خويش را تنزل مي‌دهند و از چشم به عنوان وسيله‌اي در راه ارضاي شهوات نفساني خويش بهره مي‌گيرند. در قرآن از اين مقوله به خيانت چشم تعبير مي‌شود:
«يَعْلَمُ خَائنَةَ الْأَعْينُ‏ِ وَ مَا تُخفِى الصُّدُور »[16]
«او چشمهايى را كه به خيانت مى‏گردد و آنچه را سينه‏ ها پنهان مى‏ دارند، مى ‏داند.»



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif




اقسام خيانت چشم
خيانت چشم‌شكل‌هاي مختلفي دارد، گاه به صورت نگاه‌هاي دزدكي و استراق بصر نسبت به زنان بيگانه است و گاه به صورت اشارتي با چشم به منظور تحقير يا عيب‌جويي از ديگران است يا اشاراتي كه مقدمه توطئه‌ها و نقشه‌هاي شيطاني.[17]
امام صادق (ع) در تفسير اين آيه مي‌فرمايد:
«آيا نديده‌اي كه انسان به چيزي نگاه مي‌كند اما چنين وانمود مي‌كند كه به آن نگاه نمي‌كند اين نگاه‌هاي خيانت آلود است.»[18]

ناسازگاري خيانت با نبوت و رهبري:
«وَ مَا كاَنَ لِنَبىِ‏ٍّ أَن يَغُلَّ وَ مَن يَغْلُلْ يَأْتِ بِمَا غَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ تُوَفىَ‏ كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَ هُمْ لَا يُظْلَمُون‏ »[19]
«(گمان كرديد ممكن است پيامبر به شما خيانت كند؟! در حالى كه) ممكن نيست هيچ پيامبرى خيانت كند! و هر كس خيانت كند، روز رستاخيز، آنچه را در آن خيانت كرده، با خود (به صحنه محشر) مى‏آورد سپس به هر كس، آنچه را فراهم كرده (و انجام داده است)، بطور كامل داده مى‏شود و (به همين دليل) به آنها ستم نخواهد شد (چرا كه محصول اعمال خود را خواهند ديد)»

در اين آيه ساحت مقدس پيامبران را به طور كلي از خيانت منزه دانسته و مي‌گويد چنين چيزي شايسته مقام نبوت نيست و نبوت با خيانت سازگار نمي‌باشد. زيرا در غير اين صورت در اداي رسالت و تبليغ احكام نمي‌توان به او اطمينان كرد.
البته روشن شد خيانت بر هيچ ‌كس جايز نيست، ولي اين آيه نكوهش بهانه‌جويان جنگ احد است كه به بهانه غفلت پيامبر(ص) از تقسيم غنايم، سنگر حساس خود را ترك كردند.
اين آيه و احاديثي كه در مذمت خيانت از پيامبر خدا (ص) صادر شده بود، تأثير عجيبي در تربيت مسلمانان گذاشت و آن چنان پرورش يافتند كه غالباً كمتر از آنها خيانت سر مي‌زد.[20]
در بينش اسلامي، حقوق مردم امانتي است از سوي خدا در دست ولي امر و مسئولان جامعه و آنان بايستي كاملاً اين امانت مردمي را رعايت كنند چون حاكميت از آن خداست و جان و مال و ناموس مردم امانت‌هايي هستند كه بي‌واسطه يا با‌واسطه به حاكم شرع سپرده شده است و اگر در حفظ اين امانت‌ها كوتاهي نمايند اداي امانت نكرده‌اند.[21]



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif




برخي از آثار خيانت:
1. با وجود خيانت كسي به ديگري اعتماد نخواهد كرد و نگراني نسبت به خيانت در جامعه حكم‌فرما مي‌شود.

2. خيانت عامل بسياري از جنايتها و حوادث ناگوار اجتماعي است.

3. افزايش خيانت، باعث افزايش هزينه‌ها مي‌شود، زيرا مديران و مسئولان ناچارند براي جلوگيري از اين مقوله، بازرساني در بخش‌هاي مختلف بگذارند كه اين كار باعث هزينه شدن سرمايه زيادي مي‌شود.[22]


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif





درمان و پيش‌گيري از خيانت:
1. تقويت پايه‌هاي ايمان: افراد ضعيف الايمان به دليل عدم اعتقادشان به قدرت خداوند و رزاقيت او دست خود را به خيانت مي‌آلايند، توكل و اعتماد به خدا و اطمينان به وعده‌هاي تخلف ناپذير سبب مي‌شود كه راه انحراف را براي وصول به مواهب زندگي نروند.

2. برآوردن نيازها: يكي از عوامل مهم خيانت نيازمندي است. بنابراين تا آنجا كه مي‌شود بايد نيازهاي معقول و شرعي كساني را كه تحت مديريت انسان قرار دارند برآورده كرد.

3. توجه به عواقب شوم خيانت چه در اين دنيا و چه در آخرت.

4. انتخاب افراد امين جهت پست‌هاي حساس براي جلوگيري از خيانت و كم كردن هزينه‌ها و جلب اعتماد مردم به مسئولان.[23]



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif



پی نوشت ها:
[1]- راغب اصفهاني، حسین بن محمد؛ مفردات، ترجمه غلامرضا خسروي، تهران، مرتضوي،‌ش، دوم، ج1، مادة خَوَن
[2]- مكارم شيرازي، ناصر و همكاران؛ اخلاق در قرآن، قم، مدرسه الامام علي بن ابي طالب عليه السلام، 1382ش، دوم، ج3، ص 173
[3]- شعرا/107، 125، 143، 162،‌)
[4]- مهدوي كني، محمدرضا؛ نقطه‌هاي آغاز در اخلاق عملي، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1372ش، دوم، ص 377
[5]- اعراف/172: «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنىِ ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتهَُمْ وَ أَشهَْدَهُمْ عَلىَ أَنفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُواْ بَلىَ‏ شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَفِلِين‏»
[6]- صدر حاج سيد جوادي، احمد و ديگران؛ دايرة المعارف تشيع، تهران، شهيد سعيد محبي، 1378ش، اول،‌ج7، ص 356
[7]- اخلاق در قرآن، پيشين، صص 192-191
[8]- انفال/27
[9]- طباطبايي، محمدحسين؛ تفسير الميزان، ترجمه محمد باقر موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1374ش، پنجم، ج9، ص 69
[10]- محمدي ري‌شهري، محمد؛ ميزان الحكمه، قم، دارالحديث، 1377ش، اول، ج 4، ص 1589
[11]- كليني، محمد بن يعقوب؛ اصول كافي، ترجمه محمد باقر كمره‌اي، قم، اسوه، 1375ش، سوم، ج5، ص 357
[12]- سلطاني، غلامرضا؛ تكامل در پرتو اخلاق، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1372ش، چهاردهم، ج2،‌ص17
[13]- گناهان كبيره، پيشين، ص 352-350
[14]- اخلاق در قرآن، پيشين، ص195
[15]- خوانساري، جمال الدين؛ شرح غرر الحكم و درر الكلم، تهران، دانشگاه تهران، 1366، اول، ج5، ص268
[16]- غافر/19
[17]- تفسير نمونه، پيشين، ج2، ص65
[18]- عروسي حويزي، علي بن جمعه؛ تحقيق سيد هاشم رسولي محلاتي، قم، اسماعيليان، 1415ق، ج4، ص517
[19]- آل عمران/161
[20]- تفسير نمونه، پيشين، ج3، ص 152
[21]- مصباح يزدي، محمدتقي؛ اخلاق در قرآن، تحقيق محمد حسين اسكندري، قم، مؤسسه آموزشي پژوهشي امام خميني(ره)، 1378، اول، ج3، ص192
[22]- اخلاق در قرآن، پيشين، صص190-187
[23]- اخلاق در قرآن، پيشين، ص 195-192




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22937606973885562633.gif