فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*
06-11-2009, 17:29
https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/45384309249084608249.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/45384309249084608249.gif)
http://www.rasekhoon.net/_WebsiteData/Article/ArticleImages/1110/1112/1143/MAME36.jpg
وجود آفتاب در پرتو عقل (6) برهان امکان اشرف
برهان امكان اشرف
حكما قاعده اي دارند به نام قاعده ي امكان اشرف كه در ابتدا به توسط اشراقيين تأسيس گشت، و لكن بعد از برهه اي از زمان اين قاعده به دست مشائين رسيد و با اقامه ي دليل برهاني شد.
در حقيقت اين قاعده را همان طور كه صدرالمتألهين شيرازي مي گويد بايد قاعده ي ممكن اشرف ناميد؛ زيرا اشرفيت و اخسيت عارض بر ممكن و از حالات ممكن است نه امكان.
خلاصه ي اين برهان از اين قرار است كه وجود و حيات و علم و قدرت و رحمت و ساير كمالات از مبدأ فياض به موجود اخس نمي رسد مگر اين كه در مرتبه ي سابق به موجود اشرف رسيده باشد. مثلا چراغي كه نزد ما روشن است ابتدا مكاني كه نزديك اوست از نور او استفاده مي نمايد و بعد مكاني كه دورتر است و همينطور تا هرجا كه نور چراغ به آنجا برسد. و محال است كه نور چراغ به مكان متأخر برسد قبل از آن كه مكان متقدم را روشن نموده باشد زيرا اين عمل طفره است كه در فلسفه بطلان آن به اثبات رسيده است.
اين مسأله در امور ظاهري و حسي، روشن و واضح است. و اما در امور غير حسي از قبيل وجود و حيات و علم و قدرت و تمام كمالات غير متناهي كه از ذات اقدس الهي تجلي نموده و بر ماهيات ممكنه گسترش مي يابد در ابتداي امر از اين كمالات، ماهياتي بهره مي برند كه در رتبه اشرف و اقدم از ساير ماهيات باشند و بعد از آن ماهياتي كه از حيث رتبه پايين ترند...
علامه طباطبايي در اين رابطه مي فرمايد: «معني و مفهوم قاعده ي اشرف آن است كه ممكن اشرف بايد در مراتب وجود اقدم و بيشتر باشد از ممكن اخس، لذا بايد ممكني كه اشرف از اوست بايد قبل از او موجود باشد.اين قاعده مورد توجه جمعي از حکما واقع شده و تعدادي از مسائل عقلي و حکمي را نيز بر آن استوار نموده اند .
ملاصدرا بر اين قاعده اين چنين استدلال مي کند که اگر ممکن اخس از طرف خداوند متعال موجود شده است بايد قبل از او ممکن اشرف موجود شده باشد، و الا اگر جايز مي بود كه همزمان با ممكن اشرف ممكن اخس موجود باشد لازم مي آيد كه دو چيز در يك مرتبه براي يك ذات از يك جهت از واجب لذاته صادر شود و حال آن كه اين امر محال است. و اگر بگوييد كه جايز است كه موجود اشرف بعد از موجود اخس و به واسطه موجود شود لازم مي آيد كه معلول، اشرف از علت بوده و اقدم از علت نيز باشد كه اين امر نيز محال است...
آن گاه ايشان مي فرمايد: ممكن ست كه بر اين امر استدلالي واضحتر از اين نمود، و آن اين كه شرافت و خستي كه ذكر شد هر دو وصف وجودند كه مرجعشان به شدت و ضعف به حسب مرتبه ي وجود است، پس بازگشت اين دو به عليت و معلوليت است، و بازگشت عليت و معلوليت نيز به اين است كه يك شييء كه همان علت است موجودي است مستقل في نفسه و شييء ديگري كه همان معلول است موجودي است رابطي و قائم به غير و موجود في غيره. پس هر مرتبه اي از مراتب وجود متقوم به مافوق خود و قائم به او بوده و اخس از اوست، و از طرفي نيز مقوم مادون خود و مستقل به نسبت به او و اشرف از اوست. لذا اگر دو ممكن فرض شود كه يكي از حيث وجود اشرف از ديگري است و ديگري اخس، واجب است كه موجود اشرف قبل از موجود اخس وجود يابد، و الا لازم مي آيد كه موجود اخس في نفسه مستقل بوده و هيچ ارتباط و تقومي به موجود اشرف نداشته باشد در حالي كه ثابت نموديم كه موجود اخس ارتباط و تقوم وجودي به موجود اشرف دارد و اين خلف فرض است. (1)
https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/45384309249084608249.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/45384309249084608249.gif)
http://www.rasekhoon.net/_WebsiteData/Article/ArticleImages/1110/1112/1143/MAME36.jpg
وجود آفتاب در پرتو عقل (6) برهان امکان اشرف
برهان امكان اشرف
حكما قاعده اي دارند به نام قاعده ي امكان اشرف كه در ابتدا به توسط اشراقيين تأسيس گشت، و لكن بعد از برهه اي از زمان اين قاعده به دست مشائين رسيد و با اقامه ي دليل برهاني شد.
در حقيقت اين قاعده را همان طور كه صدرالمتألهين شيرازي مي گويد بايد قاعده ي ممكن اشرف ناميد؛ زيرا اشرفيت و اخسيت عارض بر ممكن و از حالات ممكن است نه امكان.
خلاصه ي اين برهان از اين قرار است كه وجود و حيات و علم و قدرت و رحمت و ساير كمالات از مبدأ فياض به موجود اخس نمي رسد مگر اين كه در مرتبه ي سابق به موجود اشرف رسيده باشد. مثلا چراغي كه نزد ما روشن است ابتدا مكاني كه نزديك اوست از نور او استفاده مي نمايد و بعد مكاني كه دورتر است و همينطور تا هرجا كه نور چراغ به آنجا برسد. و محال است كه نور چراغ به مكان متأخر برسد قبل از آن كه مكان متقدم را روشن نموده باشد زيرا اين عمل طفره است كه در فلسفه بطلان آن به اثبات رسيده است.
اين مسأله در امور ظاهري و حسي، روشن و واضح است. و اما در امور غير حسي از قبيل وجود و حيات و علم و قدرت و تمام كمالات غير متناهي كه از ذات اقدس الهي تجلي نموده و بر ماهيات ممكنه گسترش مي يابد در ابتداي امر از اين كمالات، ماهياتي بهره مي برند كه در رتبه اشرف و اقدم از ساير ماهيات باشند و بعد از آن ماهياتي كه از حيث رتبه پايين ترند...
علامه طباطبايي در اين رابطه مي فرمايد: «معني و مفهوم قاعده ي اشرف آن است كه ممكن اشرف بايد در مراتب وجود اقدم و بيشتر باشد از ممكن اخس، لذا بايد ممكني كه اشرف از اوست بايد قبل از او موجود باشد.اين قاعده مورد توجه جمعي از حکما واقع شده و تعدادي از مسائل عقلي و حکمي را نيز بر آن استوار نموده اند .
ملاصدرا بر اين قاعده اين چنين استدلال مي کند که اگر ممکن اخس از طرف خداوند متعال موجود شده است بايد قبل از او ممکن اشرف موجود شده باشد، و الا اگر جايز مي بود كه همزمان با ممكن اشرف ممكن اخس موجود باشد لازم مي آيد كه دو چيز در يك مرتبه براي يك ذات از يك جهت از واجب لذاته صادر شود و حال آن كه اين امر محال است. و اگر بگوييد كه جايز است كه موجود اشرف بعد از موجود اخس و به واسطه موجود شود لازم مي آيد كه معلول، اشرف از علت بوده و اقدم از علت نيز باشد كه اين امر نيز محال است...
آن گاه ايشان مي فرمايد: ممكن ست كه بر اين امر استدلالي واضحتر از اين نمود، و آن اين كه شرافت و خستي كه ذكر شد هر دو وصف وجودند كه مرجعشان به شدت و ضعف به حسب مرتبه ي وجود است، پس بازگشت اين دو به عليت و معلوليت است، و بازگشت عليت و معلوليت نيز به اين است كه يك شييء كه همان علت است موجودي است مستقل في نفسه و شييء ديگري كه همان معلول است موجودي است رابطي و قائم به غير و موجود في غيره. پس هر مرتبه اي از مراتب وجود متقوم به مافوق خود و قائم به او بوده و اخس از اوست، و از طرفي نيز مقوم مادون خود و مستقل به نسبت به او و اشرف از اوست. لذا اگر دو ممكن فرض شود كه يكي از حيث وجود اشرف از ديگري است و ديگري اخس، واجب است كه موجود اشرف قبل از موجود اخس وجود يابد، و الا لازم مي آيد كه موجود اخس في نفسه مستقل بوده و هيچ ارتباط و تقومي به موجود اشرف نداشته باشد در حالي كه ثابت نموديم كه موجود اخس ارتباط و تقوم وجودي به موجود اشرف دارد و اين خلف فرض است. (1)
https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/45384309249084608249.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/45384309249084608249.gif)