آسيب شناسي فرهنگ مهدوي در عصر جهاني شدن

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/89833970589639003281.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/89833970589639003281.gif)



آسيب شناسي فرهنگ مهدوي در عصر جهاني شدن


http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

چكيده

پديده جهاني شدن با ايجاد دگرگوني در ابعاد مختلف زندگي ـ به ويژه بعد فرهنگي جوامع ـ مسأله‌اي است که خواه نا خواه ذهن تحليلگران اجتماعي را به خويش مشغول كرده است. بر اين اساس، بيشترين دلمشغولي تحليلگران، متمرکز بر آسيب‌هاي فرهنگي‌اي است که جهاني شدن در جوامع ايجاد مي‌كند.

با اين وصف، نگارنده بر آن است كه به بررسي آسيب‌هايي بپردازد که جهاني شدن مي‌تواند براي فرهنگ مهدوي ايجاد مي‌كند، لذا با بررسي پيامد‌هاي جهاني شدن در عرصه فرهنگي، آن را در چالش با فرهنگ مهدوي دانسته و معتقد است از آن جا که در شرايط کنوني، اين جريان‌هاي مدرنيستي و پست مدرنيستي هستند که جهاني شدن را مديريت و رهبري مي‌كنند، لذا گسترش دهندۀ باورها، ارزش ها، هنجارها و نماد‌هايي هستند که غالباً در تقابل با فرهنگ مهدويت بوده و بنابراين ويژگي‌هايي چون جهان شمولي، ديني بودن و آرمان شهري بودن آن و همچنين کارکردهاي اين فرهنگ را با چالش جدي روبه رو مي‌كنند.

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

مقدمه

درعصر جهاني شدن، شيعيان با توجه به آموزۀ مهدويت، همانند ديگر فرهنگ‌ها معتقدند؛ ظرفيت‌هاي لازم براي جهاني شدن را به بهترين وجه دارا هستند. چنين مدعايي، ناچار آن‌ها را در تقابل با ديگر فرهنگ‌ها خصوصاً فرهنگ غرب قرار داده و در فرايند جهاني شدن اين فرهنگ را با چالش‌ها يي روبه رو كرده است.
بر اين اساس، در پژوهش حاضر درپي پاسخ گويي به اين پرسش هستيم که:
در فرايند جهاني شدن، چه چالش‌هايي، فرهنگ مهدوي را تهديد مي‌كند؟
لذا براي پرداختن به پاسخ اين پرسش لازم است به طرح مقدماتي در اين زمينه بپردازيم.


http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


فرهنگ مهدوي

1. چيستي و تعريف:


بن مايۀ بحث را از تعريف فرهنگ آغاز مي‌کنيم. در دايرة‌المعارف بريتانيكا بيش از يك صد تعريف از واژۀ فرهنگ ارائه شده است، (ر.ک:نرم افزار بريتانيکا، 2003)

"ادوارد بارنت تايلور" فرهنگ را کليت در هم تافته‌اي تعريف كرده که «شامل دانش،دين، هنر، قانون، اخلاقيات، و هر گونه توانايي و عادتي است که آدمي همچون عضوي از جامعه به دست مي‌آورد» (آشوري،1357: ص71)

بنابراين آنرا خاص انسان دانسته که از نسلي به نسل ديگر انتقال مي‌يابد. اين عمومي ترين تعريفي است که از فرهنگ ارائه شده است. البته تعاريف مختلف ديگري نيز بيان شده که مجال پرداختن بدان‌ها نيست.
اما فرهنگ،‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� �‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� ��‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� �‏ به زعم نگارندۀ اين سطور:
‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� �‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� ��‏‏‏‏‏‏‏‏‏َََ« به مجموعه باورها، ارزش ها، هنجارها و نمادها گفته مي‌شود که افراد انساني در طول سالياني طولاني بدان دست يافته‌ و آن را از نسلي به نسل ديگر انتقال داده‌اند.»

نکته ديگر آنکه وقتي صحبت از فرهنگ مي‌شود، به دو گونه فرهنگ نظر داريم:
يکي فرهنگ آرماني و مطلوب است که بر ارزشهاي معنوي و آموزه‌هاي اعتقادي هر جامعه منطبق است،
و ديگري فرهنگ موجود، که با فرهنگ آرماني فاصله بسياردارد.

«فرهنگ آرماني؛ آن است که الگو‌هاي رفتاري آشکار و رسما تأييد شده را در بر مي‌گيرد. در حالي که فرهنگ موجود، آن چيزي است که عملاّ بر جامعه حاکم است.»
(کوئن: 1376، ص62)

بنابراين، وقتي سخن از فرهنگ به ميان مي‌آوريم، بايد توجه داشته باشيم که مراد ما کدام فرهنگ است.
بر مبناي تعريفي که از فرهنگ ارائه كرديم، مي‌توان چنين عنوان داشت که فرهنگ مهدوي مدّ نظر ما در اين پژوهش،«مجموعه باورها، ارزش ها، هنجارها و نمادهايي است که در ارتباط با ظهور منجي موعودي از نسل پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و يازدهمين فرزند امير المومنين عليه السلام شکل گرفته، و ريشه‌هاي اعتقادي آن، از آيات قرآن و روايات معصومان عليه السلام استخراج مي‌شود.»

و بنابراين، فرهنگ مهدوي را مي‌توان در قالب دو برداشت اصلي بررسي كرد:

نوع اوّل فرهنگ مهدوي، فرهنگ آرماني است که در عصر ظهور، توسط امام عجل الله تعالي فرجه الشريف بر مبناي باور‌ها و ارزش‌هاي حقيقي اسلام،در جامعه جهاني تحقق خواهد يافت؛ بنابراين يک فرهنگ ديني جهان شمول و آرماني را شکل مي‌دهد.

اما نوع دوم آن، ذيل عنوان ‏«فرهنگ انتظار‏‏‏‏‏‏‏» قابل ترسيم ‌است. فرهنگ انتظار، فرهنگي است که در عصر غيبت امام عجل الله تعالي فرجه الشريف شکل مي‌گيرد. چنين فرهنگي بر محور همان باور‌هاي زير بنايي و با الگوگيري از چشم انداز آرماني ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏«فرهن� � مهدوي‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏» تحقّق مي‌يابد. با اين وصف، منظور ما از ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏«ف� �هنگ مهدوي‏» در اين سطور، نوع دوم بوده که در راستاي رسيدن به فرهنگ آرماني و کمال مطلوب، ترسيم شده است.



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif






2- عناصر فرهنگ مهدوي:


همان گونه که بيان كرديم، هر فرهنگي، از مجموعه عناصر فرهنگي تشکيل شده است که اين عناصر، محتوا و خمير مايه آن فرهنگ را تشکيل مي‌دهند. فرهنگ مهدوي نيز از اين قاعده مستثنا نيست، بنابراين به برخي از مهمترين اين عناصر اشاره مي‌كنيم:

الف. باور‌هاي فرهنگ مهدوي:

باورهاي فرهنگ مهدوي، عناصر زيربنايي آن را تشکيل مي‌دهند. که عبارتند از :

خدا محوري: (اللّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ) (بقره/ 255) هيچ معبودي نيست، جز او که زنده و قائم به ذات خويش است.

اعتقاد به نبوت: (وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ) (نساء/ 64) هيچ پيامبري را نفرستاديم، مگر اين که به اذن خدا، مردم موظف به اطاعت از او هستند.

اعتقاد به امامت: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ…) (نساء/ 59)‌اي کساني که ايمان آورده ايد، خدا را اطاعت کنيد و پيامبر و اولياي امر خدا را اطاعت کنيد.

كرامت انساني: اين باور برچند بعدي بودن و مختار بودن انسان، تاكيد دارد.

تأکيد بر پيوند دين و سياست: چرا که منجي، برقراري يک نظم سياسي عادلانه را در رأس همۀ امور خويش قرار مي‌دهد.

عقيده به منجي موعود و زنده بودن او و پيروزي مستضعفان وصالحان در نهايت امر و تأکيد بر اين نکته که عصر غيبت، فرصتي براي زمينه سازي ظهور مي‌باشد.




http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif




عناصر فرهنگ مهدوي:

ب. ارزش‌هاي فرهنگ مهدوي:

عنصر مهم ديگر هر فرهنگ را ارزش‌هاي آن فرهنگ شكل مي‌دهند؛ ارزش‌هايي كه خود بر مبناي باور‌ها تعريف مي‌شوند و بر خوبي و بدي امور دلالت دارند.
ارزش‌هاي خاصّ، مورد توجّه اين فرهنگ عبارتند از:

1. نارضايتي از وضع موجود به عنوان يک نگرش سلبي و اميد به وضع مطلوب به عنوان يک نگرش ايجابي.

2. انتظار فرج كه عبادت به شمار مي‌رود (مجلسي:1403: ج52، ص125،).

3.معرفت امام عصر؛ همچنان که در روايتي از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم آمده است:
« هر کس از امّتم بميرد و امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهليت مرده است» (هلالي، 1386: ص347).



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif




عناصر فرهنگ مهدوي:

ج. هنجار‌هاي فرهنگ مهدوي:

عمل به شريعت، اصلي ترين هنجار در فرهنگ مهدويت است.
همراه اين هنجارها، هنجارهايي چون:
دعا براي فرج؛ « اکثروا الدعاء بتعجيل‏« فرج، فإن ذلک فرجکم»
(مجلسي، همان: ج 53،ح10‏»؛
ايجاد آمادگي در خود و محيط، ايمان و اطمينان به وجود حجت؛ « ان الله تعالي نهي الشيعة عن الشک في حجه الله تعالي»
(نعماني، 1363: ص24)
و...مورد توجّه هستند.






http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


عناصر فرهنگ مهدوي:

د. نماد ها

نماد‌ها اعتقادات و باور‌هاي اين فرهنگ را در قالب اشکال نمادين به منصۀ ظهور مي‌گذارند. مهم ترين آن‌ها عبارتند از:

روز جمعه و روز عاشورا، به عنوان روزهايي که در آن‌ها وعدۀ ظهور داده شده است (شيخ طوسي، بي‌تا: ص469)، و نيمۀ شعبان که مصادف با روز تولد آن حضرت ‌است.

از ديگر نماد‌ها، مکان‌هاي منسوب به حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف هستند كه از مهمترين آن‌ها مي‌توان به مسجد مقدس جمکران، مسجد سهله (اقامت گاه حضرت در زمان ظهور)، مسجد کوفه (مرکز قضاوت و محل منبر و کلاس آن حضرت در زمان ظهور)، مقام وادي السلام در نجف اشرف و شهر کوفه به عنوان پايتخت حکومت ايشان در زمان ظهور، اشاره كرد.
ادعيه و زيارت نامه‌هايي که به حضرت حجّت عجل الله تعالي فرجه الشريف منسوب است، نيز از ديگر نماد‌هاي فرهنگ مهدوي که از مهم ترين آن‌ها مي‌توان به دعاي عهد، دعاي ندبه، دعاي فرج و... اشاره نمود...

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


و يژگي‌هاي فرهنگ مهدوي


الف. خصلت آرمان شهري:

آرمان شهري که شيعه در فرهنگ مهدوي ترسيم مي‌کند، زميني و واقعي است و در آن، فرجام تاريخ بشري، خجسته و سعادت بخش است. خداوند، به صالحان، وعدۀ خلافت آن‌ها را در ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� � �‏‏‏‏‏‏‏‏‏«زمين‏‏‏� �� ‏» داده است:

(وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ) (نور/ 55)
خداوند به کساني از شما که ايمان آورده و کار‌هاي شايسته انجام داده‌اند، وعده مي‌دهد که قطعاً آنان را حکمران روي زمين خواهد کرد؛ همان گونه که به پيشينيان آنها خلافت روي زمين را بخشيده است...

ريشۀ فساد‌ها و تباهي‌ها، نقص روحي و معنوي انسان است... انسان در راه تکامل فکري و اخلاقي و معنوي پيش مي‌رود... آينده‌اي بس روشن و سعادت بخش که در آن شر و فساد از بيخ و بن بر کنده خواهد شد، در انتظار بشريت است.
(مطهري،1378: ص52)

در چنين جامعه اي، هدف حقيقي خلقت که همانا ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� � �‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� �� ��‏«قرب الي الله‏‏‏‏‏‏» و عبوديت حق تعالي است، محقق شده و انسان به نهايت كمال خود ـ يعني عبوديت و بندگي ـ دست مي‌يابد‌.

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif



و يژگي‌هاي فرهنگ مهدوي

ب. جهان شمولي فرهنگ مهدوي:

از ويژگي‌هاي ديگر فرهنگ مهدوي جهانشمول و فرابخشي بودن آن است و فرابخشي بودن به اين معنا است که اين فرهنگ، تمام اقشار از هر جنس و نژاد و سن و مسلک را مخاطب خويش قرار مي‌دهد.
زيرا پيامش براي تمام انسان‌هاي کره زمين، ياد آور رسالت انبيا و اولياي الهي است.

«بشارت‌هاي مؤکّد و مکرّر قرآن مبني بر تحقّق حتمي و قطعي اهداف جهان شمول خداوند به هنگام، تکامل و تعالي غايي انسان در زمين، مباني عقيده به مهدويت در اسلام را تشکيل مي‌دهد»
(ساشادينا و جاسم حسين،1371:ص56)..

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


و يژگي‌هاي فرهنگ مهدوي

ج. ديني بودن فرهنگ مهدوي:

تنها درمان درد بي‌هويتي امروز بشر، در برقراري ارتباط مجدّد با خدا و دعوت دوباره او به آغوش اجتماع بشري است و اين امر، جز با برقراري يک حکومت ديني به رهبري يک منجي الهي ميسر نخواهد بود.
«در جامعه‌ مهدوي‌، امام‌ معصوم عليه السلام لطفي‌ الهي‌ است‌ که‌ با هدايت‌ خويش‌ و اجراي‌ احکام‌ الهي‌ در عرصه‌ فردي‌ و اجتماعي،‌ جامعه‌ را به‌ سوي‌ سعادت‌ رهنمون‌ مي‌شود»
(بهروز لک، 1382).
بدين ترتيب فرهنگ مهدوي، يك فرهنگ ديني است كه از قانون الهي الهام گرفته و به فراگير شدن ارزش‌هاي معنوي و انساني و الهي بشارت مي‌دهد..

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


کارکرد‌ها و آثار فرهنگ مهدوي:


در تعريف کارکرد اجتماعي گفته مي‌شود که کارکرد اجتماعي « عملکرد ساختارها براي رفع نياز‌هاي اجتماعي است»
(شايان مهر، 1377: ج1، ص428).
بنابراين، کارکرد‌هاي هر نهاد يا سازمان را به دو دسته آشکار و پنهان تقسيم مي‌كنند.

کارکرد‌هاي آشکار، « کارکرد‌هاي مورد انتظار يک نهاد اجتماعي است» (شايان مهر، همان: ص427).
و کارکرد‌هاي پنهان، نتايج پنهاني، است که عموماً ناشناخته باقي مي‌مانند.

در واقع کارکرد‌هاي آشکار از ابتدا ترسيم ‌شده‌اند ؛ در حالي که کارکرد‌هاي پنهان، بدون برنامه ريزي، تحقّق يافته و مورد انتظار نيستند.
در فرهنگ مهدوي، کارکردي که از ابتدا ترسيم شده، کارکرد ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏« زمينه سازي ظهور‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ ‏‏» و تحقّق ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏«فرهن� � آرماني مهدوي‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏» است،
امّا مهم ترين کارکرد‌هاي پنهان اين فرهنگ عبارتند از:
ترسيم اهداف زندگي،خوش بيني و نشاط، پويايي و هويت بخشي انسجام‌آفرين.



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif



چشم انداز آينده جهان در فرهنگ مهدوي


گفتيم که فرهنگ مهدوي، آيندۀ جهان را به گونه‌اي ترسيم مي‌کند که در آن، مدينۀ فاضلۀ اسلامي، تحقّق مي‌يابد. بنابر اين، مي‌توان ابعاد مختلف آن را در عناوين زير بررسي كرد.

1- توسعۀ اجتماعي

در يک تعريف عامّ، « منظور از توسعۀ اجتماعي، اشکال متفاوت کنش متقابلي است که در يک جامعۀ خاصّ همراه با توسعۀ تمدّن رخ مي‌دهد » (شايان مهر، همان: ج2، ص194).
بايد تذکّر داد، که همواره توسعۀ اجتماعي و فرهنگي، مکمّل يکديگر محسوب مي‌شوند، به گونه‌اي که حتّي برخي توسعۀ فرهنگي را بخشي از توسعه اجتماعي به شمار مي‌آورند.

الف. گسترش عدالت:

قرآن کريم در باره اهميت عدل و قسط مي‌فرمايد:

(لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ) (حديد/25).

بنابراين رويکرد، در چشم اندازي که فرهنگ مهدوي نيز ترسيم مي‌كند، گسترش عدالت نمودي چشمگير دارد؛
به گونه‌اي كه يكي از بزرگ‌ترين اهداف منجي در آخرالزمان برقراري عدالت در سراسر جهان مطرح شده است و كمتر روايتي در زمينه مهدويت مي‌بينيم كه در آن، به اين موضوع پرداخته نشده باشد؛
آن گونه كه از امام صادق عليه السلام روايت است كه مي‌فرمايد:
هنگامي که قائم آل محمد عليه السلام قيام مي‌کند، به حکم داوود در ميان مردم حکم مي‌كند؛ در حالي که نياز به گواه و شاهد ندارد. خداوند به وي الهام مي‌فرمايد و او از روي علم خود داوري مي‌کند...
(شيخ مفيد،1399:ص365)
اين روايت، نشان‌دهندۀ اوج عدالت قضايي در عصر ظهور مي‌باشد كه به دست تواناي امام عصر محقّق خواهد شد.




http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


چشم انداز آينده جهان در فرهنگ مهدوي

2-توسعه فرهنگي


اين نوع توسعه در اصطلاح، به معناي گسترش خلاقيت‌هاي فکري و علمي و ديني و هنري... و در يک کلام، گسترش کيفي و کمّي هر گونه فعاليت و نگرش فکري و فرهنگي است.

الف. گسترش اسلام:

عظمت اسلام که با مديريت فرهنگي امام عصر، به يکباره نمايان مي‌گردد، چنان جلوه‌اي از دين الهي به نمايش مي‌گذارد که در سراسر جهان با استقبال بي‌نظيري مواجه مي‌شود.
بدين سان هر فرد از مردم جهان يك موحد مؤمن خواهد بود.
در حكومت مهدوي عجل الله تعالي فرجه الشريف مردم به گونه‌اي بي‌سابقه به اسلام روي مي‌آورند به گونه اي که اسلام در هر خانه، كوخ، و چادري رخنه مي‌كند؛ چنان كه سرما در آن نفوذ مي‌نمايد.
(طبسي، 1380: ص181).



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif



چشم انداز آينده جهان در فرهنگ مهدوي

2-توسعه فرهنگي

ب. توسعه علمي، فکري:

روايات، عصر ظهور را عصري ترسيم كرده‌اند که، بشر در آن دوران به واسطۀ حضور و رهبري منجي، به درياي بيکران دانش‌ها و معارف دست مي‌يابد:

«اذا قام قائمنا وضع يده علي رؤوس العباد فجمع بها عقولهم وكملت بها احلامهم؛
هنگامي كه قائم ما قيام كند، دستش را بر سر مردم مي‌گذارد و عقول آنها را كامل و فكرشان را تكميل مي‌كند»
(علامه مجلسي، همان: ج52، ح47).

البته اين معارف، نه تنها معارف مادّي، بلکه معارف معنوي و ماورائي را نيز در بر مي‌گيرد.
در واقع عصر ظهور، عصر حرکت از ماديت به سوي معنويت و از جهان مادّه به جهان غيب است.




http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif



جهانی شدن

از اين مفهوم تعريف مشخّص و معيني ارائه نشده و هر کس از ديد خود، به آن نگريسته است، اما تعريفي که در اين مقاله مورد توجّه ما قرار گرفته است، تعريفي است که، توسط يان آرت شولت ارائه شده است.
وي از جهاني شدن با عنوان ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� � �‏« فوق قلمروگرايي‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ »، ياد مي‌کند، و آن را معادل مفاهيمي چون جهاني، فراجهاني و فرامرزي قرار مي‌دهد.
بر اساس تحليل شولت:
جهاني شدن نوعي تغيير گسترده در ماهيت فضاي اجتماعي است. انتشار و گسترش ارتباطات فوق قلمروي...موجب پايان يافتن قلمروگرايي يعني وضعيتي که در آن جغرافياي اجتماعي کاملاً مربوط به يک قلمرو يا سرزمين است، خواهد شد. اما ديگر کلّ جغرافيا ي ما را تشکيل نخواهد داد.
(شولت، 1382: ص50).
به اين معنا که تا پيش از اين،جغرافيا عامل مهمي در تفاوت‌هاي اجتماعي جوامع مختلف محسوب مي‌شد، به ويژه در بعد هويتي و فرهنگي، تفاوت‌هاي جغرافيايي تأثير بسزايي در تفاوت‌هاي فرهنگي بر جاي مي‌گذارد؛ چراکه ارتباطات در يک وضعيت جغرافيايي و ارضي مشترک شکل مي‌گرفت و فراتر نمي‌رفت.
از منظر شولت، جهاني شدن في نفسه بد يا خوب نيست، بلکه پيامد‌ها و نتايج سياست‌هايي که اتخاذ مي‌شود، آن را مثبت يا منفي جلوه مي‌دهد.
لذا با انتخاب اين تعريف در پژوهش حاضر، نگاه ما به جهاني شدن به عنوان يک پديده است؛ پديده‌اي که از يک سو خنثي و حاصل گسترش شرايط فوق قلمرويي مي‌باشد و از سويي ديگر به دليل ادارۀ کنوني آن توسط ليبرال دموکراسي، به يک پروژه تبديل شده است.
نکتۀ ديگر اين که جهاني شدن، از ابعاد مختلف سياسي، اقتصادي و فرهنگي، تشکيل شده است.
اين ابعاد به هم پيوسته و در هم تنيده‌اند و به هيچ روي، نمي‌توان آن‌ها را از هم جدا كرد.
امّا از آن جا که بحث مورد نظر ما بر مسائل فرهنگي متمرکز است به گونه‌اي فرضي، ميان آن‌ها يک تفکيک نظري قائل شده و تمرکز خود را معطوف به جهاني شدن فرهنگي و اجتماعي مي‌كنيم...


http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


جهاني شدن فرهنگ:


جهاني شدن، مفهوم سازي ما را از فرهنگ مختل مي‌کند؛ زيرا فرهنگ، از قديم به معناي ضمني به ايدۀ محلّيت ثابت، گره خورده بود. فرهنگ، به طور ضمني معني سازي را به خصوصيت و محليت ربط مي‌داد.
(حاجي يوسفي بي‌تا: ج1، ص47)
اما اينک، فرد در ديالکتيک با محيط پيرامونش، خود را در مواجهۀ با دنيايي سيال، مبهم و مسخ کننده مي‌يابد که به گونه‌اي گسترده، روند توليد معنا را دگرگون مي‌كند.
بدين سان بشر، سرنوشت محتوم خويش را با ميليون‌ها انسان کرۀ خاکي و سرزمين‌هاي دور و ناشناخته، در پيوندي تنگاتنگ مي‌بيند؛
چراکه « به سبب جريان آرام و گسترده اطلاعات، جوامع نسبت به هويت، فرهنگ، و هنجارهاي يکديگر بيش از ساير زمان‌ها دسترسي دارند (سجادي،1381:ص43).
و عملکرد رسانه ها، اينترنت، ماهواره و...، نيز اين دسترسي را به طور روزافزوني تشديد مي‌كند؛ لذا رويارويي با دنياي جهاني شده، به بازتعريف هنجارهاي قديمي و پاي بندي به نرم‌هاي نو و جهاني مي‌انجامد و بدين سان رفتار‌ها در چارچوب‌هاي فرهنگي جديد، نظام يافته و هدايت مي‌شوند.



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


پيامد‌هاي فرهنگي-اجتماعي جهاني شدن:


پيش از ورود به بحث لازم است بر اين نکته تأکيد كنيم که بيشتر پيامد‌هايي که ما در باره آن‌ها به قضاوت نشسته ايم، حاصل شرايطي است که ما آن را‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏« شرايط گذار‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ ‏» مي‌ناميم.
همان گونه که شولت نيز بيان داشته، اين سياست‌هاي اتّخاذ شده در قبال وضعيت جديد فوق قلمرويي است که پيامد‌هاي جهاني شدن را مثبت يا منفي جلوه مي‌دهد و نه خود جهاني شدن. از آن جا که سياست‌هاي اتّخاذ شده در جهان، امروزه تحت تأثيرليبرال دموکراسي امريکا است بسياري از اين پيامد‌ها از شرايط هژموني فعلي ناشي شده، و با دگرگوني اين شرايط، امکان تغيير آن‌ها نيز وجود خواهد داشت.

الف. عدالت اجتماعي:

عدّه‌اي معتقدند جهاني شدن با ايجاد شرايط و زمينه‌هاي يکسان در امر اطلاع رساني، گسترش آگاهي‌هاي عمومي، گسترش آموزش‌هاي همگاني، نظارت بر عملکرد‌هاي اقتصادي و سياسي نهاد‌هاي مختلف،و... زمينه‌هاي تحقق عدالت اجتماعي را در سطح جهاني فراهم مي‌كند.
اين، در حالي است که از ديد برخي ديگر، جهاني شدن نه تنها با عدالت سازگار نيست، بلکه زمينه‌هاي بسط بي‌عدالتي در جامعه را نيز افزايش مي‌دهد. به زعم ايشان در بعد اقتصادي،تنها سرمايه داران، کارفرمايان، و صاحبان مشاغل از راه اندازي بازار‌هاي مالي و تجاري سود فراوان مي‌برند و بسياري از فقير ترين کشور‌ها قرباني نزول چشم گير سطح زندگي خود مي‌شوند.
(فاکس، 1381:ص46).
با اين اوصاف، جهاني شدن به تشديد شکاف طبقاتي، و فاصله گيري ميان فقير و غني مي‌انجامد.
و اين مساله نيز به نوبۀ خود به نابرابري فرصت‌ها در فرايند جهاني شدن منجر مي‌گردد.
واقعيت آن است که به لحاظ تاريخي، همواره فرصت‌هاي اجتماعي، براي مردان به نسبت زنان، براي شهري‌ها به نسبت روستاييان، براي سفيد پوستان به نسبت رنگين پوستان، و براي اغنيا به نسبت فقرا بيشتر بوده ا‌ست.
درست است که جهاني شدن با گسترش ارتباطات جهاني، به افزايش آگاهي‌ها انجاميده است؛ اما دربيشتر موارد، با تمرکز ارتباطات جهاني بر طبقات متخصص، مرفّه و شهرنشينان روبه رو هستيم. از سوي ديگر با وجود آنكه جهاني شدن، فرصت‌هاي شغلي زنان را افزايش داده ا‌ست، اين اشتغال به مشاغلي با سطح اجتماعي و حقوق پايين‌تر محدود شده است.
به لحاظ اقتصادي نيز بسياري از سياست‌هاي حمايتي که از سوي کشور‌هاي مرکز يا شرکت‌هاي چند مليتي اتخاذ مي‌شود، در نهايت، به سود طبقات مرفّه است.


http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


پيامد‌هاي فرهنگي-اجتماعي جهاني شدن:

ب. امنيت:

با پيشرفت فن آوري و افزايش آگاهي بشري، انتظار مي‌رفت در شرايط جهاني شدن، شاهد امنيت بيشتر در بعد جهاني باشيم؛ اما شرايط موجود بيانگر آن است که صلح و امنيت به يک کالاي ناياب تبديل شده است.
در دنيا هنوز هم به اندازه‌اي کلاهک هسته‌اي وجود دارد که براي نابودي کامل نژاد بشر کافي است.
تسليحات جهاني مانند جت‌هاي جنگي، موشک ها، و ماهواره‌هاي جاسوسي، با وجود آنكه ممکن است فعال نباشند، در هر حال احساس عدم امنيت را در مردم کشور مورد نظر دامن مي‌زنند.
(شولت،همان:ص258).
در حوزۀ امنيت اجتماعي نيز فعّاليت گروه‌هاي تبهکار جهاني، با استفاده از امکاناتي که جهاني شدن در اختيارشان قرار مي‌دهد، هر روز افزايش مي‌يابد.
به همين دليل، به اعتقاد برخي « گروه‌هاي تبهکار سودبرندگان اصلي جهاني سازي به شمار مي‌روند»
(فاکس،همان: ص41).



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


پيامد‌هاي فرهنگي-اجتماعي جهاني شدن:

ج. بيکاري و فقر:

واقعيت آن است که بيکاري، در تحول تکنولوژيکي، جهاني شدن تجارت، محدوديت اقتدار دولت، و... ريشه دارد؛
براي مثال گسترش تکنولوژي‌هاي جديد ـ از جمله بيوتکنولوژي، ميکروالکترونيک، و تکنولوژي ارتباطات از راه دور ـ در عرصه تکنولوژي‌هاي اقتصادي تحولي عميق ايجاد كرده که خود به تغييرات گسترده در نيروي کار مي‌انجامد، بدين معنا که بخش عظيمي از نيروي کار غيرمتخصص را از جريان کار خارج كرده و نرم افزارها، سخت افزار‌ها و نيروهاي متخصص تکنولوژي برتر را جايگزين آنان مي‌کند.
اين گونه است که بخش عظيمي از کارگران، در شرايط فوق قلمرو گرايي،به صف بيکاران فقير افزوده مي‌شوند.
تحولات گستردۀ اقتصادي، بازار آزاد، از ميان رفتن تعرفه ها، و ورود بازيگران بين المللي و... به خودي خود، توان رقابت سالم توليد کنندگان خرده پا را تحليل برده و کم کم آنان نيز به خيل بيکاران موجود مي‌پيوندند.
از سوي ديگر، شركتهاي موفق كه با استفاده از فن آوري پيشرفته، توانايي توليد قابل ملاحظه دارند، با محدوديت بازار فروش روبه رو مي‌شوند. اين محدوديت را كاهش درآمد افراد طبقه متوسط از يك سو و حضور رقباي بسيار در بازار توليد از سوي ديگر، شدت مي‌بخشد... (کاظمي، 1380:ص156).
بدين سان، تنها برخي غول‌هاي اقتصادي در اين عرصه باقي مانده و بقيه به مرور از صحنه حذف مي‌شوند.
در بسياري از مواقع، عملکرد‌هاي سازمان‌هاي اقتصاد جهاني همچون بانک جهاني و صندوق بين المللي پول از سوي ديگر، در راستاي کاهش فقر در سطح جهاني بوده است،
در دراز مدت، بسياري از سياست‌هاي تعديل اقتصادي نه تنها به نفع کشور‌هاي فقير نينجاميده، بلکه حتّي باعث افزايش فشار بر اقشار آسيب پذير اين کشورها شده است.
واقعيت آن است که همواره، اقشار آسيب پذير جوامع گوناگون، نخستين قربانيان تحوّلات اقتصادي بوده و تا رسيدن به ثبات اقتصادي، بايد بدترين شرايط ممکن را متحمّل شوند.





http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


پيامد‌هاي فرهنگي-اجتماعي جهاني شدن:

د. گسترش دنياي مجازي:

در‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� �� ��‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� �‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� � �‏‏‏«دنياي مجازي‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏� �� ��‏»، فرد در ارتباط خويش با دنياي اطراف، با تصوير‌ها و نه خود واقعيت مواجه است و گويي همواره واقعيت را از پس آينه مي‌بيند.
با اين وصف، با وجود آن كه فرد با انبوهي از اطلاعات کامپيوتري و ديجيتالي رو به رو است، همواره اين ابهام وجود دارد که آيا واقعيتي که اين دستگاه‌هاي ارتباطي در اختيار او قرار مي‌دهند، واقعي هستند؟
بدين سان، « براي هر کسي از جمله رهبران سياسي درک آنچه واقعاَََََ رخ مي‌دهد، دشوارتر مي‌شود»
(تافلر، 1374: ص407، به نقل از سجادي، همان:، ص62).
چراکه اخبار منتشر شده، هرگز خالي از جهت دهي‌هاي سياسي و اقتصادي نبوده و در واقع، در بسياري از مواقع، واقعيت سازي است، نه خود واقعيت.
بر اين اساس؛ « نيروهاي اغو اگر و فريبندۀ بازار در دنياي مک، استنتاج بشر را از کار مي‌اندازد»
(رجايي، 1380: ص155).
در واقع، دنياي مجازي، دنيايي است که همه جا هست و هيج جا نيست.
و « به يمن مجازي سازي، اشخاص، اعمال و اطلاعات از جا بر کنده مي‌شوند، يا به عبارت ديگر، در فضايي نامعلوم، در دگر جا، جاي مي‌گيرند»
(شايگان،1380: ص340).




http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


پيامد‌هاي فرهنگي-اجتماعي جهاني شدن:

ه‍. هويت چهل تکّه و ورود به عصر پساتجددگرايي:

گسترش روابط فوق قلمروگرايي، هم چنان که مرزهاي جغرافيايي را کم رنگ مي‌كند، مرزهاي فرهنگي و عقيدتي و هويتي را نيز در مي‌نوردد، لذا قالب‌هاي جديدي، وارد فضاي فرهنگي جوامع مي‌شود، اين قالب‌ها فرد را با هنجارهاي گوناگون و گاه متضاد روبه رو مي‌گرداند.
در چنين شرايطي اجزاي مختلف و متضاد هويتي کنار يکديگر، هويت فرد را شکل مي‌دهند.
از سوي ديگر، نقاط مرکزي و محوري فرهنگ‌هاي گوناگون نيز به يکديگر نزديک شده و فاصله‌هاي فرهنگي پيشين به يکباره محو و نابود مي‌گردند.
پيامد منطقي چنين رويدادي، اختلاط عقيدتي و درهم ريختگي هويتي است.
و لازمۀ پذيرش چنين اختلاطي، عقب نشيني از ادّعاهاي گذشته و پذيرش نوعي نسبي گرايي است. اين شالوده شکني، به تحقّق عصر پساتجددگرايي مي‌انجامد.
بنابراين تجدّدگرايي که تا کنون تنها قرائت ممکن و منطقي در صحنۀ جوامع مطرح مي‌شد، مورد ترديد و انتقاد گستردۀ نگرش‌هاي پساتجددگرا قرار مي‌گيرد.


http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

چالش‌ها در حوزۀ عناصر فرهنگ مهدوي


تهديدات فرهنگي در درجۀ اول، ناظر به عناصر فرهنگ مهدوي ـ يعني مبادي اعتقادي و باور‌ها، ارزش‌ها و هنجارها و… ‏‏‏‏ـ ‏هستند.‏‏‏‏

الف. در بعد باور ها:

در اين بعد، مهم ترين بخش، مسائلي است که به هستي شناسي، و معرفت شناسي و انسان شناسي مرتبط است.
نوع پاسخ جهاني شدن به اين گونه سؤلات، به نگرش جرياناتي بستگي دارد که بر فرايند جهاني شدن سوار شده و افسار آن را به دست مي‌گيرند.
در شرايط کنوني دو جريان اصلي مدرنيزم و پسامدرنيزم بيش از ساير جريانات، متولّي امر جهاني شدن هستند و به همين سبب در تعارض آشکار با فرهنگ مهدوي قرار مي‌گيرند؛
براي مثال يکي از مهم ترين ويژگي‌هاي هستي شناسي مدرنيزم فردگرايي است.
«فردگرايي يعني نفي هرگونه اصل عاليه و برتر از فرديت...يعني خودداري از پذيرفتن يک اقتدار برتر از فرد و نيز يک معرفت برتر از عقل و استدلال فردي»
(گنون، 1372: ص82 و 98، به نقل از: ابوالقاسمي و سجادي، 1384، ص55)
بنابراين، در انديشۀ مدرن، انسان محوري جايگزين خدامحوري مي‌شود.
از سوي ديگر، پست مدرن‌ها نيز معتقدند هيچ حقيقت عالي و غايت متعالي براي زندگي وجود ندارد.
(ر.ک: ابوالقاسمي و سجادي، همان: ص50ـ ص87)
لذا در هر دو ديدگاه مسائلي همچون بعثت پيامبران و هدايت اولياي الهي و در رأس آن، امامت امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف مورد ترديد قرار مي‌گيرد که در تعارض آشکار با هستي شناسي مهدوي ‌است.
در بعد معرفت شناختي، يکي از اصلي ترين اصول مدرنيسم، خردگرايي ابزاري است.
خردگرايي ابزاري که در مسير تکاملي خويش، به پوزيتويسم منطقي و سپس به ابطال گرايي منتهي مي‌شود، جز به معرفت تجربي بها نداده و به نفي هر گونه شناخت متافيزيک و ماورايي دلالت دارد که با نگرش مهدوي در تضاد و تعارض قرار مي‌گيرد.
همچنين از نگاه پست مدرنيستي،گرايش به نوعي تکثرگرايي مشاهده مي‌گردد که هرگونه مطلق گرايي و فراروايت گرايي را نفي مي‌کند.
در واقع در اين ديدگاه، چه دانش را محدود به ساختار زبان بدانيم و چه تأکيد بر فضاي گفتماني داشته باشيم
(ر.ک: ابوالقاسمي وسجادي، همان: ص80)
هيچ حقيقت ثابت و بنياديني وجود ندارد و همه چيز حتّي دانش نيز محصول تفسير‌هاي ما است.
با اين وصف، پست مدرنيزم، يا قائل به هيچ حقيقتي نيست يا هر چه که فرهنگ‌هاي مختلف بيان مي‌كنند را برداشتي از حقيقت مي‌داند.
اين نگرش،به گونه‌اي اساس و شالودۀ فرهنگ مهدوي را نشانه مي‌رود، چرا که در نگرش مهدوي، همه چيز از باورهاي يقيني و قطعي سرچشمه مي‌گيردو وجود خدا، پيامبران، و امامان معصوم ‏‏‏‏‏‏‏‏ـ خصوصاًَ آخرين آن‌ها که زنده و ناظر است ـ قطعي و بلاشکّ است.
در نتيجه، فرهنگ مهدوي نيز همانند هر فراروايت ديگر، سوژۀ نقد پسامدرنيسم قرار مي‌گيرد.
بدين سان، جهاني شدن، تحت تأثير نگرش‌هاي پست مدرنيستي، تنوّع طلبي و ترديد را وارد فضاي فرهنگي جوامع شيعي كرده و به ترويج آن مي‌پردازد.
اين در حالي است که در فرهنگ مهدوي، مؤمن حقيقي کسي است که بيش از ديگران به ايمان قلبي و يقيني نائل شده باشد.
در بعد انسان شناسي نيز در حالي که فرهنگ مهدوي به انسان به عنوان موجودي چند بعدي مي‌نگرد که هر يک از ابعاد وجودي اش نيازمند تغذيه و تکامل و رشد است. جهاني شدن با نگرش مدرنيستي و حتي پست مدرنيستي اش، به دليل نگاه مادّي گرايانه‌اي که در آن‌ها نهفته است، تنها بعد مادّي وجود انسان را در نظر آورده و تکامل بشر را در گرو تکامل همين بعد مي‌داند.
کوتاه سخن آن که، جهاني شدن با هر دو رويکرد مدرنيستي و پست مدرنيستي اش، هم در هستي شناسي، هم در معرفت شناسي و هم در انسان شناسي، و در يک کلام، در باورهاي ريشه‌اي خود با فرهنگ مهدوي در تعارض و تقابل قرار ‌دارد.



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


چالش‌ها در حوزۀ عناصر فرهنگ مهدوي

ب. در بعد ارزش ها:

گسترش روابط فوق قلمروگرايي، به گونه‌اي در جريان است که ارزش‌هاي مورد نظر مدرنيزم يا پست مدرنيزم را ارزش‌هاي عامّ و جهاني معرفي مي‌كنند، اين، در حالي است که بسياري از اين ارزش‌ها در تعارض صريح با ارزش‌هاي جهان شمول مهدوي است.
براي مثال، مدرنيسمي که در هستي شناسي خويش، بر فردگرايي تأکيد دارد، در حوزۀ ارزش ها، متمايل به آزادي خواهد بود و بنابراين بدون ترديد، سرلوحۀ ارزش‌هاي جامعۀ مدرن، آزادي است... مدرنيته آزادي را عمدتاَ به معني فقدان موانع خارجي و شرايط خالي از اجبار و فشار و عدم دخالت ديگران مي‌داند »
(ابوالقاسمي و سجادي،همان: ص59).
مسلماً اين تعريف از آزادي، با آزادي در فرهنگ مهدوي متفاوت است؛ چرا که« مفهوم مدرن آزادي با خود بنيادي بشر و اعراض آن از مذهب و وحي، محقّق گرديده و بر همان مبنا تداوم يافته است و صبغۀ سوداگرانه و سودپرستانه و قدرت طلبانه دارد»
(ابوالقاسمي و سجادي، همان: ص60).
در حالي که در فرهنگ مهدوي، آزادي در چارچوب قوانين شرع و اسلام معنا مي‌يابد.
يکي ديگر از ارزش‌هاي مدرنيزم، حاکميت قانون و برابري برابر آن است که البته قانون مدّ نظر ايشان قانوني بشري است که توسط اکثريت پذيرفته شده است.
در انديشۀ مهدوي نيز همه مردم برابر قانون برابرند؛ امّا تنها قانون حقيقي و لازم الاجرا قانون الهي است.
مسالۀ ديگر آن که مدرنيزم با پررنگ كردن برخي ارزش‌ها همچون آزادي، برخي ديگر از ارزش‌ها را ناديده مي‌انگارد. به ديگر سخن، اين نگرش، ارزشي را فداي ارزش ديگر مي‌كند؛
براي مثال؛ ارزش‌هايي چون برابري، عدالت، فساد ستيزي، و... که از مهم ترين ارزش‌هاي مدّ نظر فرهنگ مهدوي هستند، از نظر اين ديدگاه، مغفول مي‌مانند.
نگرش پست مدرنيستي هيچ اصلي را ذاتاَ ارزشمند ندانسته و به نفي خصلت استعلايي ارزش‌ها و هنجارها مي‌پردازد ؛
لذا در بعد ارزش‌ها نيز، ميان فرهنگ مهدوي و قرائت‌هاي مختلف مدرنيستي و پست مدرنيستي جهاني شدن، تفاوت‌هاي عميقي وجود دارد.



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif



چالش‌ها در حوزۀ عناصر فرهنگ مهدوي

ج. در بعد هنجارها:

جهاني شدن با ترويج باورها و ارزش‌هاي گوناگون و حتّي متضاد، شيوۀ خاصّي از زندگي را در جوامع به وجود مي‌آورد؛
لذا«الگو‌هاي خاصّي از زندگي را در عرصه‌هاي مختلف حيات بشري مطرح مي‌کند و به صورت طبيعي با بايد‌ها و نبايد‌هاي چندي نيز همراه خواهد بود»
(سجادي، همان: ص88).
در واقع، شکل گيري هويت‌هاي چهل تکّه و تو در تو، با لايه‌هاي ضدّ و نقيض هويتي که تار و پود شخصيتي افراد را در دنياي فوق قلمروگرايي شکل مي‌دهد، در بسياري از افراد به ناچار به انتخاب شيوه‌اي از زندگي منجر مي‌گردد که به رهايي از هر گونه تعهّد اخلاقي و پاي بندي به هنجار‌هاي سنّتي و انساني مي‌انجامد.
اين گونه است که ما با چالش ديگري در حوزۀ تعليم و تربيت مهدوي مواجه مي‌گرديم که عبارت است از:
کاهش قدرت والدين و نظام آموزشي در جهت کنترل و هدايت رفتار و اخلاق جوانان...
چنين مساله اي( با تأکيدي که در توسعۀ فرهنگ ديني )مهدوي(بر نقش والدين و نظام‌هاي آموزشي مي‌شود، منافات دارد و اين تضاد، خود مانعي بر سر راه بهبود توسعۀ فرهنگ ديني است.
(ابوالقاسمي و سجادي، همان: ص178).
به طور کلي مي‌توان چنين بيان كرد که جهاني شدن با روندي که در پيش گرفته است، با اساسي ترين هنجار فرهنگ مهدوي که همان «عمل به شريعت اسلام» است، منافات دارد.


http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

چالش‌ها در حوزۀ عناصر فرهنگ مهدوي

د - در بعد نمادها

يکي از چالش‌هاي اين حوزه، وضعيتي است که در آن، نماد‌ها از حالت تقدّس معنوي بيرون آمده و به فرايند « تجاري شدن فرهنگي» آلوده مي‌شوند؛
براي مثال، اماکني همچون مسجد مقدس جمکران، مسجد امام حسن عسکري عليه السلام يا قدمگاه، صرفاً از بعد زيبايي شناختي، معماري بناي ساختمان يا طبيعت زيباي اطراف آن، مورد توجّه قرار مي‌گيرند و اعيادي هم چون روز جمعه يا نيمۀ شعبان و مناسکي همچون دعاي ندبه و... تنها از زاويۀ مطالعات جامعه شناختي و روان شناختي مورد قبول واقع مي‌شوند.
در نتيجه، اين گونه نماد‌ها که خود داراي محتواي ديني و زبان گفتاري يا جسماني يا نوشتاري فرهنگ مهدوي محسوب مي‌شوند، مورد مناقشه قرار گرفته و تقدّس خويش را از دست مي‌دهند. از آن بالاتر، حتي گاهي، همين ارزش زيبايي شناختي را نيز از دست داده، و تنها بعد اقتصادي مي‌يابند.
بنابراين هنگامي که نماد‌ها يعني صور سمبليک فرهنگ، ارزش واقعي خويش را از دست دهند محتواي دروني آن‌ها نيز ناديده انگاشته مي‌شود.به اين صورت، کم کم« نماد‌هاي غير ديني جايگزين آداب و هنجارها و تشريفات نمادين مذهبي مي‌شوند»
(ابوالقاسمي و سجادي، همان: ص67).
البته جف هينس معتقد است رسانه‌ها در عصر جهاني شدن مي‌توانند به فراگير كردن نماد‌ها بينجامند؛
به اين صورت که«رسانه‌هاي نوين مي‌توانند با کم کردن شکاف‌هاي اجتماعي، موضوعات و نماد‌ها را از چارچوب اوليه و معنادار خود جدا ساخته و در نتيجه آن‌ها را هرچه بيشتر فراگير نمايند»
(هانس،137: ص118).
اما آيا خارج کردن نماد‌ها از چارچوب اوليۀ خويش ماهيت آن‌ها را از بين نخواهد برد؟ اين، دقيقاً همان چيزي است که ما را در روند جهاني شدن دچار ترديد و نگراني مي‌كند.


http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


2. چالش‌ها در حوزۀ ويژگي‌هاي فرهنگ مهدوي


برخي پيامدهايي که گسترش روابط فوق قلمروگرايي را به طور غير مستقيم به بار مي‌آورد، ويژگي‌هاي جهان شمولي، ديني بودن و آرماني بودن فرهنگ مهدوي را با چالش جدي روبه رو مي‌گرداند.
در بعد جهان شمولي، ادّعاي جهان گرايي فرهنگ مدرن، به عنوان يک فرهنگ هژمون و مسلّط،جهان گرايي فرهنگ مهدوي را با چالشي جدّي روبه رو كرد و به عنوان يک رقيب موازي به آورد گاه مي‌کشاند.
در بعد ديني بودن نيز، بي‌ترديد بسياري از پيامد‌هاي جهاني شدن گرايش به گسترش مادّي گرايي و ماترياليزم دارد، چرا که سکولاريزم« مديريت جامعه و نظارت بر نهاد‌هاي اجتماعي را وظيفۀ عقل و دانش بشري دانسته و براي دين و اهداف و آرمان‌هاي ديني در اين امور سهم و نقشي قائل نيست»
(ابوالقاسمي و سجادي، همان: ص65).
چنين نگرشي، وقتي با داعيۀ جهانشمولي ليبرال دموکراسي همراه شود، تا حدّ بسيار زيادي مي‌تواند به نگرش مهدوي ضربه بزند. زيرا در انديشۀ مهدوي، هيچ چيز نمي‌تواند جايگزيني براي حاکميت دين در جامعه باشد.
در بعد آرماني بودن فرهنگ مهدوي نيز مي‌توان گفت در حالي که، انديشۀ مهدوي ترسيم کنندۀ آينده‌اي آرماني است که در آن، سعادت افراد بشر در گرو تحقّق فرهنگ آرماني و کمال مطلوب مهدوي است، انديشۀ مدرنيزم، مدعي است که به مصالح حقيقي و واقعي‌اي دست يافته است که سعادت انسان را تأمين مي‌كنند.
بنابراين تحقّق مدينۀ فاضله را در گرو پيروي از ارزش‌هاي مدرنيزم و تحقق آرمان‌هاي آن در سطح جهان مي‌داند.
از سويي ديگر پست مدرنيزم نيز با داعيۀ فرهنگ مهدوي در اين رابطه به مقابله بر مي‌خيزد.
با اين وصف، هر دو قرائت، مخالف آرمان‌هاي فرهنگ مهدوي و اشاعه دهندۀ ديدگاه‌هاي متضادّ با اين نگرش مي‌باشند. اين، در حالي است که جهاني شدن، مروّج و مبلّغ چنين ديدگاه‌هايي بوده و در اين خصوص نيز انديشۀ مهدوي را به چالش فرا مي‌خواند.



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

3. چالش‌ها در حوزۀ کارکرد‌هاي فرهنگ مهدوي


گفتيم که فرهنگ مهدوي در بعد فردي و اجتماعي، داراي کارکرد‌هايي است که مهم ترين آن‌ها عبارتند از:
هويت بخشي و انسجام آفريني.
جهاني شدن در شرايط کنوني اين کارکرد‌ها را نيز با چالشي جدّي روبه رو مي‌كند.
براي مثال، جهاني شدن با روندي کنوني که به سوي گسترش فقر و بي‌عدالتي و فساد و... در حرکت است، تا حدّ بسياري مي‌تواند به ايجاد دل زدگي و نااميدي و عدم نشاط و پويايي بينجامد وبه همين دليل، کارکرد نشاط بخشي و پويايي فرهنگ مهدوي را تحت الشّعاع خويش قرار دهد.
از جمله آثار سوء ديگر آن را مي‌توان در مواردی عنوان کرد که در پستهای بعدی به آنها خواهیم پرداخت .


http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


3. چالش‌ها در حوزۀ کارکرد‌هاي فرهنگ مهدوي

الف.چالش‌هاي هويتي:

چنان که متذکّر شديم، يکي از مهم ترين پيامدهاي فوق قلمروگرايي، کم رنگ شدن مرزها و در نتيجّه، تکثّر فرهنگي است که پيامد منطقي آن در سطح جوامع، شکل گيري هويت‌هاي چهل تکّه مي‌باشد.
در چنين شرايطي، دو حالت امکان پذير است:
اوّل آن که بر اين اساس، ناچار به حرکت در فضاهاي بينا متني شده و لذا به دليل نبود يک هويت مرکزي و مرجع، نوعي بي‌نظمي بر هويت تک تک افراد مستولي مي‌شود؛ و بنابراين، مرز ميان خودي و غير خودي از ميان رفته و هويت افراد با چالش جدي روبه رو مي‌شود.
چنين فرايندي، براي فرهنگ‌هايي همچون فرهنگ مهدوي که درصدد حفظ موقعيت خويش در عصر جهاني شدن هستند، بسيار خطرآفرين است. دکتر نصر ضمن بيان يک ضرب المثل، اين خطر را براي فرهنگ اسلامي چنين گوشزد مي‌كند:
يک ضرب المثل سنتّي مي‌گويد:
«شيطان از نقطه‌ها و لبه‌هاي تيز متنفّر است»...
شيطان که در همه جا هست، تأثير خود را با تيره کردن همۀ نقطه‌ها و لبه‌هاي تيزي که به آن‌ها دسترسي داشته باشد بر جاي مي‌نهد؛ به طوري که در محيط‌هاي فرهنگي تحت سيطرۀ او، تمايزات دقيق، از ميان رخت بر مي‌بندد. لبه‌هاي تعاليم، مي‌فرسايند و صورت دقيق آن‌ها به تدريج از ميان مي‌رود. حقيقت و خطا هر چه بيشتر در هم مي‌شوند .
(نصر، 1381: ص284).
در اين شرايط، فرد، ميان هويت‌هاي گوناگون دچار نوعي سرگرداني و تضاد مي‌شود و از اين رو انديشه‌اي سيال و بي‌بنيان يافته و هر روز به گونه‌اي مي‌انديشد. با اين وصف، هيچ نقطۀ اتّصال و اتّکايي نيست که شخصيت فرد آن، ثبات يابد. حاصل چنين روندي، ايجاد التقاط بين حق و باطل ‌است.

دوم اینکه اين درست است که ما از هويت بخشي فرهنگ مهدوي سخن به ميان رانديم؛ اما چنين کارکردي در شرايطي رخ مي‌دهد که فرد معتقد، دچار بي‌هويتي و از خود بيگانگي فرهنگي نشده باشد و باورها و ارزش‌هاي مهدوي را با عمق وجود خويش دريافته باشد. در غير اين صورت شرايط فوق قلمروگرايي، هويت‌هاي چهل تکّه‌اي را مي‌آفريند که به هيچ ارزشي پاي بند نيستند.
به همين دليل است که فرهنگ مهدوي از يک سو از آرميدن و حصاربندي و دوري از رويارويي با فرهنگ‌هاي ديگر، باز مي‌دارد و از سوي ديگر، از التقاط و محو مرزهاي ميان حق و باطل رويگردان است. در واقع در انديشۀ مهدوي، راه درست، صراط مستقيم است، راهي که از افراط و تفريط دوري گزيده و در ميانه حرکت مي‌کند.



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

3. چالش‌ها در حوزۀ کارکرد‌هاي فرهنگ مهدوي

ب.چالش‌ها در زمينۀ انسجام بخشي:

پيش از اين، بيان كرديم که يکي از اصلي ترين کارکرد‌هاي فرهنگ مهدوي، انسجام بخشي به جامعه اسلامي است.
اين کارکرد، از آن جا ناشي مي‌شود که فرهنگ مهدي با مرزبندي ميان خودي و غير خودي که بر اساس مرزهاي اعتقادي ترسيم مي‌شود، و از يک سو به فرد منتظر، هويت مي‌بخشد و از سوي ديگر در جامعۀ شيعي انسجام مي‌آفريند.
امّا جهاني شدن، با ايجاد هويت‌هاي دو رگه و چهل تکّه، منجر به از هم گسيختگي فرهنگي شده. و چنين کارکردي را دچار خدشه مي‌كند.
به اعتقاد بسياري از جامعه شناسان و فرهنگ شناسان، جهاني شدن، موجب يک نوع تجزيۀ اجتماعي مي‌شود. تجلي تجزيۀ اجتماعي، ظهور هويت‌هاي متفاوت اجتماعي است. بر اين اساس تلاقي جهاني شدن با فضاي عمومي مذهبي جديد و به تعبيري « تودرتو » شدن فرهنگ‌ها و يا ظهور «فضاي واحد فرهنگي در کنار فضاهاي متمايز فرهنگي» موجب ظهور هويت‌هاي متفاوت اجتماعي و ديني شده است (عاملي:1382‌،ص131).
اين حالت در درجۀ اوّل، از کارکرد انسجام بخشي فرهنگ مهدوي جلوگيري كرده
و در حفظ، تقويت و گسترش اين فرهنگ اختلال ايجاد مي‌نمايد.



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

چالش‌ها در بعد آرمان‌ها و چشم انداز فرهنگ مهدوي


جوّ حاکم بر فرايند جهاني شدن، رستگاري را در داشتن بيشترين لذّت مادّي، قلمداد مي‌كند.
بدين سان، «جهاني شدن، رستگاري و سعادت بشري را با مفهوم قرارداد اجتماعي به عنوان مبناي اساسي ليبراليسم پيوند مي‌زند»
(سجادي، همان: ص103).
و آن را تنها، در چارچوب رفاه مادّي تفسير مي‌كند، در حالي که فرهنگ مهدوي رستگاري بشر را در گرو عبادت الهي و در چارچوب ارزش‌هاي ديني در نظر مي‌آورد.
البته سعادتي که فرهنگ مهدوي مطرح مي‌كند؛ «در عرصۀ اجتماعي، روابط عادلانه و برابر را مدّ نظر دارد و در حوزۀ سياست نيز با ساختار سياسي مشروع و کارآمد که قبل از هر امري بتواند عدالت اجتماعي را برپا دارد، پيوند مي‌يابد»
(سجادي،همان: ص103).
يعني در انديشۀ مهدوي، سعادت و رفاه مادّي نيز مورد توجه قرار گرفته و در آرمان شهر مهدوي نيز بدان وعده داده شده است؛ اما رفاه و سعادت مادّي، هدف نهايي قلمداد نمي‌گردد.
در اين نگرش سعادت بشر در گرو رسيدن به عبوديت حق است.
اين در حالي است که جهاني شدن با روندي که در پيش گرفته است، به سوي زوال انسانيت، تباهي، فقر، بي‌عدالتي، بي‌بندوباري، بيماري و... در حرکت است. گويي هرگز به سرانجام نيکويي نخواهد رسيد.
چنين روندي، حاصل پيشتازي انديشه‌هاي ليبرال دموکراسي در سطح جهان است و به اعتقاد ما، با تغيير اين رويکردها، تحولات عظيمي را شاهد خواهيم بود، اما در چنين شرايطي، قضاوت درباره آينده‌اي نامعلوم، قدري دور از ذهن خواهد بود وبه همين سبب، چشم انداز مدّ نظر فرهنگ مهدوي را دست نيافتني مي‌نماياند.


http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

نتيجه گیری


با توجه به مطالب گفته شده، آن چه تا کنون، جهاني شدن براي جوامع شيعي به ارمغان آورده، فاجعه آميز است.
جهاني شدن با قلمروزدايي از مرزهاي جغرافيايي، بيش از همه باورها و وجوه زيربنايي فرهنگ مهدوي را به چالش مي‌خواند، به گونه‌اي که هم در بعد هستي شناسي، هم در بعد معرفت شناسي و روش شناسي، و هم در حيطۀ انسان شناسي با گسترش باورها و انديشه‌هاي متضاد به اين جوامع، فرهنگ مهدوي را از بنياد به چالش فرا مي‌خواند.
از سويي ديگر جهاني شدن، ويژگي ها، کارکرد‌ها و آرمان‌هاي فرهنگ مهدوي را نيزبا چالشي جدّي روبه رو مي‌كند.
امّا هم چنان که پيش‌تر نيز اشاره كرديم، اين‌ها حاصل سياست‌ها و تصميماتي است که از سوي متولّيان کنوني جهاني شدن (مدرنيزم و پست مدرنيزم) اتّخاذ شده است، و به ذات و ماهيت پديدۀ جهاني شدن مربوط نيست؛ و لذا بيشترين چالش‌هايي که پيش روي فرهنگ مهدوي است، نه مربوط به ذات و جوهرۀ پديدۀ جهاني شدن، بلکه از سياست‌هاي اتخاذ شدۀ کنوني و مديريتي است که همينک بر فرايند جهاني شدن مستولي شده است.



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif



آسیب خرافات و یا خرافه‌گرایی

الف) معنای لغوی خرافات

خرافه در لغت، سخن بیهوده ولی خوشایند و ملیح، امّا بیرون از مبنای عقل و ناسازگار با آموزه‌های شرع و عرف عام را گویند. و همچنین به چیزی گفته می‌شود که علم به حقیقت آن نداشته باشیم و ندانیم که خیر است یا شر.
با توجه به این معنا، خرافات عبارت است از اعتقاد بی‌اساسی که با عقل و منطق و علم و واقعیت، سازگاری نداشته باشد. در بین همه خرافات، خرافات مذهبی بدترین نوع آن بوده است؛ زیرا، وقتی که اندیشه‌ای موهوم و خرافی، رنگ دینی بگیرد، بر همه افکار و کردار انسان مذهبی سایه خواهد افکند و وسیله تحریف افکار و اندیشه‌های اعتقادی او خواهد شد.
علل و عوامل پیدایش خرافی و زمینه گسترش آن، از دیدگاههای دانشمندان متفاوت است.
روانشناسان علت عمده اعتقاد به خرافات را «تقلید کورکورانه» می‌دانند و این نظریه را به همه جوامع بشری تعمیم می‌دهند. اما از دیدگاه جامعه‌شناسی و روانشناسی اجتماعی، جامعه بدون تقلید قابل تصور نیست، ولی هر تقلیدی هم، پذیرفتنی نمی‌باشد.




http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

آسیب خرافات و یا خرافه‌گرایی

ب)پیشینه و خاستگاه خرافات

در متون و اندیشه‌ دینی، موارد سخن از خبر دادن ماورای طبیعت به میان آمده‌اند.
گزارشهایی درباره توانائی برخی انبیاء الهی و اولیاء خداوند که حتی منصب رسالت و نبوت را ندارند به چشم می‌خورند. اما هرگاه اینگونه موارد را تعمیم داده و بدون قاعده خاص، منهای زمانی و مکانی خاص و یا شخص بخصوص امر شدنی و قابل قبول بداند، خودبخود به نوعی خرافه منجر شده و راه را به سوی مدعیان کاذب باز کرده و به بازار خرافه‌گرائی رونق می‌دهد.
اما در این جهت شکی نیست که معتقدان به ادیان الهی، قاعده خرق عادات، اعجاز و معجزه را پذیرفته و معتقد بدان می‌باشد. ولی این دلیل بر آن نمی‌شود که باید هر خیالبافی‌هایی را بدون قاعده و ضابطه‌مندی بپذیرد و آن را به عنوان یک اصل کلّی تلقی نماید.
با این وصف، از جمله افتخارات پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله) را مبارزه جدی با اوهام و خرافات دانسته و او را شستشو دهنده افکار و اندیشه‌های خرافی جاهلی می‌داند.
چنانکه از امام کاظم(علیه السلام) چنین نقل شده است:
«هنگامی که ابراهیم، فرزند رسول اکرم(صلی الله علیه واله) رحلت کرد، آفتاب گرفته شد. مردم گفتند: این خورشیدگرفتگی لابد به سبب مرگ فرزند پیامبر(صلی الله علیه واله) بوده است؛ اما پیامبر خدا(صلی الله علیه واله) بر منبر رفت و پس از حمد و ثنای الاهی، ماه و خورشید را دو آیه از آیات الاهی دانست که به امر خدا در جریان هستند، کسوف و خسوف را پدیده‌هایی معرفی کرد که به سبب مرگ یا تولد کسی پدیدار نمی‌شوند.»
حقیقت مطلب این است که حقیقت‌گرائی، در اندیشه انسانهای واقع‌بین، با دید خرافه و خرافات‌گرائی قابل جمع نیست؛ زیرا، تردیدی در آن نیست که انتشار این خبر که کسوف به سبب مرگ فرزند پیامبر(صلی الله علیه واله) بوده، باعث ارادت بیشتر مردم به آن حضرت می‌شد. اما پیامبر(صلی الله علیه واله) نمی‌خواست خرافات پای گرفته و ریشه آن در اندیشه رسوخ پیدا کند. لذا آنرا یک عقیده خرافی تلقی کرده و مردم را از اینگونه اندیشه بر حذر داشت.
در گذشته‌های تاریخ، و همچنین در دنیای معاصر و اندیشه‌های نوظهور، بیشترین قلمرو خرافه‌ها در محدوده عقاید، بیش از احکام و اخلاق می‌باشد.
از این جهت است که عقاید خرافی به گونه‌های مختلفی، هرچند گاهی شکل گرفته و عده‌ای از انسان‌های پاک و ساده‌اندیشان را به دام خود اسیر می‌کند.





http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

آسیب خرافات و یا خرافه‌گرایی

ج)راهیابی «خرافه» در اندیشه موعودگرائی و مهدویت

موعودگرائی و مهدی‌باوری که در اندیشه همه اقوام، ملل و نیز تمامی فرق و نحل وجود دارد.
اما راستی‌ترین باور و اعتقادی‌ترین آن، متعلق به اسلام، بخصوص مذهب تشیع است. این باور و تفکر آینده‌نگری صحیح، موجب گردیده است که امیدی خوش به آینده داشته باشد.
اما در عین حال، در طول تاریخ عده‌ای با بهره‌مندی کاذب از این باور، و عقیده پاک انسانهای مهدی‌باور سوءاستفاده نموده و سعادت‌ آنها را به آسیب جدی روبرو ساخته، تله ‌های انحرافی و خرافی را در مسیر راه عاشقان مهدی بکار گذاشته و آنها را اسیر اغراض شوم کرده‌اند.
و یا به تعبیری:
ظهور تفکرات خرافی در موعودگرائی و مهدویت‌باوری، ناشی از تحرکات بت‌های ذهنی طمع‌ورزان رواج یافته‌اند، تا بهره‌گیری از خرافات و خرافه‌گرائی در جهت طمع‌ورزی آسان‌تر گردد.
از طرف دیگر، مکتب‌های شیخیه، بابیت، ازلیت و بهاییت و... هرکدام به فرهنگ دشمنان مهدی‌ستیز رونق داده و طمع آنان را تحریک کرده است؛ و همچنین، ابعاد و دامنه خرافات را در اسلام و اندیشه‌ مهدی‌گرائی گسترش داده و ظهور خرافه‌هایی را در آموزه‌های موعودگرایانه توسعه دادند. چنانکه در سال‌های اخیر، در باب مهدویت شاهد آن هستیم که بازار آلایشهای خرافی در باب مهدویت محل کسب عده‌ای را گرم کرده و مقدس‌مآبهایی ظاهر گشته و به نوعی، خود را ارتباط با امام زمان(عج) می‌دانند.
انسانهای ساده‌دلی را گرد خود جمع می‌کنند. این پدیده‌ها هرچند بیشتر گردد و در گوشه و کنار توسعه یابد، طمع بیگانگان را نمی‌شود در این مسیر نادیده گرفت؛ بلکه بهره‌گیری آنها از این نوع پدیده بیش از پیش رونق خواهد گرفت.
روی این جهت است که آیت‌الله جوادی آملی در دیدار با اعضای گفتمان مهدویت تاکید بر این دارد که در جهت مدعیان رؤیت باید روشنگری گردد، تا اینگونه اهل بساط، بساطشان را جمع کنند؛ چون مردم به شدت به حضرت علاقه‌مند و ارادتمندند، اگر کسی ادعای رؤیت بکند و ظاهر صلاح هم باشد ممکن است مورد قبول قرار گیرد. این کارها مشکلات فراوانی را بوجود می‌آورد.
اینگونه سفارشها و احساس خطر از ناحیه بزرگان دینی جهتش آن است که امروز محافل و مجالسی برای جلب و توجه و جذب به مهدویت، فلسفه انتظار و غیبت را به فراموشی سپرده‌اند، صرفاً به نقل خواب و رؤیاها و حکایتهای بی‌اساس و ضعیف عده‌ای را مشغول داشته و هر روز نوید ظهور و یا دیدار با مهدی(عج) را می‌دهند.
و همچنین، آنان را از مسئولیت سنگین منتظران و وظایف آنها در زمان غیبت غافل کرده و بر آن می‌دارند که امام(عج) را در خلوت‌ها جستجو کرده و توسلات و ختم‌ها را باید زیاد کرد، تا اینکه راهی برای ملاقات و تشرف به حضور حضرت فراهم گردد.
قطعاً اگر این قبیل افراد به آرزوی خود دست نیابند، و راهی برای ملاقات پیدا نکنند دچار دلزدگی و ناامیدی شده و شاید به طور کلی از فرهنگ مهدوی روی‌گردان شوند.




http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


طولانی شدن غیبت، یأس و ناامیدی از ظهور

بخش اول


از دیگر آسیب های که در مهدی باوری زیان آور بوده و ذهنیت منتظران را خدشه دار می کنند، مطرح کردن این سوال است که غیبت چه زمانی پایان می یابد؟ اگر نجات دهنده وجود دارد و ظهور کننده هست چرا ظهور نمی کند و به این ظلم ها خاتمه نمی دهد. اگر آینده بشریت امیدوار کننده هست، روزنه این امید کی روی مردم باز می شود؟
دغدغه بعضی اندیشه های که نتیجه یأس و ناامیدی از آینده را بدنبال دارد. افزون بر اینکه اصل زندگی انسان را آسیب پذیر می کند، آینده نگری که درباره انتظار از مصلح بزرگ و سعادت بشری است، نیز آسیب پذیر کرده و اندیشه منتظران را تبدیل به یأس و ناامیدی می‌نمایند، تا آینده را تاریک دیده و از آن ناامید گردد.
نتیجه این اندیشه ها، از آن جهت ناامیدی است که آنها خود را در یک جهان عاطل و باطل می بیند. و از جهان و نظام هستی، فقط همان دلخوشی به ظاهر را فهمیده اند؛ فلذا از آینده ناامید بوده و به آن نگران‌اند.
هر گاه انسان از جهان و از زندگی چنین تصوری داشته باشد، آینده را تاریک و بی معنا می بیند. اینگونه اندیشه ها اگر در جامعه منتظران مهدویت رسوخ پیدا کند، چنانکه کم کم رسوخ پیدا کرده است، قطعاً آسیب پذیر شده و امید آنها به یأس و ناامیدی تبدیل خواهد شد.
از این جهت است که حکمت و اسرار غیبت را نادیده گرفته و از طولانی شدن آن احساس ناامیدی می کنند و آینده غیبت در نظر آنها تاریک جلوه می کنند.
اما در اندیشه اسلام که اساس و ریشه مهدویت است، روح منتظران را اینگونه می پروراند و پرورش می دهد که نه تنها در آینده از جهان و شکوفایی آن نگرانی ندارد، بلکه آن ها را در انتظار مصلح بزرگ حریص تر کرده و انتظار امنیت آنرا شب و روز آرزو می کنند.
و هر انسان موءمنی، اندک توجهی به آموزه دینی و معرفتی آن بکند، آسیب ناامیدی هیچگاه به آن آسیبی نرسانده و طولانی شدن غیبت و ظهور، او را از صفات منتظران حقیقی خارج نخواهد کرد. چون قرآن کریم یکی از مهمترین اسباب آرامش روحی و رفع دلهره را ایمان به خداوند می داند چنانکه می فرماید:
«الذین آمنوا و لم یلبسوا ایمانهم بظلم اولئک لهم الامن و هم مهتدون» [انعام:83]
کسانی که ایمان آورده و ایمانشان آشفته ای به ظلم نباشد آنها در امنیت و آرامش بوده و اهل هدایتند.
درباره اولیا و دوستان خدا آمده است:
« ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» [یونس:92]
اولیا خداوند، خوف و اندوه ندارد زیرا خوف و اندوه برای کسانی است که زندگی فعلی خود را آشفته دیده و از آینده نگران باشد.
هیچ کدام اینها برای اهل معرفت و ایمان مصداق ندارد؛ فلذا خوف اندوه هم در آن ها راه ندارد.





http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


طولانی شدن غیبت، یأس و ناامیدی از ظهور

بخش دوم

بنابراین، در اندیشه منتظران امام مهدی«عج»، ایمان به خداوند، عمل صالح و توجه به او، اساس و بنیاد انتظار را تشکیل می دهد.
گروهی که با این اندیشه و باور باشند، یأس و ناامیدی از آینده نداشته و طولانی شدن غیبت، هیچگاه آنها را از ظهور ناامید نمی کند و آسیبی به آینده نگری صحیح نیز وارد نخواهد کرد.
و هم چنین، اگر به حقیقت و فلسفه غیبت توجه شود، آینده خوب و خوش بینانه ای در انتظار آن است؛
زیرا ظهور حضرت مهدی و آشکار شدن از غیبت، ظهور ارزشهای است که بر جامعه انسانی حاکم خواهد شد. و قرآن کریم، ظهور این غیبت را، پیروزی ایمان برکفر، غلبه صالحان بر ستمگران دانسته و نوید این آینده روشن را نیز داده است.بر این اساس، نگرانی های بشر نسبت به آینده از بین رفته و اعتقاد منتظران را از هر آسیبی مصون می دارد.
یکی از فرضیه های آینده نگری که اندیشه و افکار منتظران را از آسیب بیمه می کند، اعتقاد داشتن بوجود حجت الهی در عالم، و اندیشه رابطه فیض میان عالم و خالق هستی است روی این قاعده، هر چند غیبت طولانی باشد و مردم از فیض حضور امام و حجت الهی محروم باشد، ولی این حرمان با عنایت این قاعده(رابطه فیض بودن) جبران شده و مرهم دلها و وسیله رفع دلهره و مایه آرامش خواهد شد.
اما این عقیده، از عقیده های است که مختص مذهب تشیع و پیروان اهل بیت(علیهم السلام) است.
چنانکه، هانری کربن، فیلسوف و اسلام‌شناس فرانسوی می گوید:
« به عقیده مذهب تشیع، که تنها مذهبی است که رابطه هدایت الهیه را میان خدا و خلق برای همیشه حفظ داشته و به استمرار ولایت اعتقاد دارد... تنها مذهب تشیع است که می گوید: نبوت با رحلت حضرت محمد(صلی الله علیه واله) ختم شده اما ولایت که همان رابطه هدایت و تکمیل است، پس از رحلت آن حضرت هم چنان باقی است. مهدی حقیقی زنده است که هرگز نظرهای علمی نمی توانند او را از خرافات بشمارند و او را از فهرست حقایق حذف کنند.»
بنابراین، داشتن چنین اعتقادی به حضرت مهدی«عج»، هیچگاه غیبت او باعث یأس و ناامیدی نخواهد شد.
بی قراری، ناآرامی در زندگی و ناامیدی از آینده برای اندیشه هایی است که وجود حضرت مهدی«عج» را اینگونه باور نکرده و از غیبت آن حضرت مفهومی دیگری فهمیده است؛ فلذا در معرض آسیب ناامیدی قرار گرفته و آینده بشریت را تاریک می بیند.


http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


عوامل آسیب ناامیدی


از واقعیت های زمان معاصر، پیشرفت علم و دانش صنعتی است.
این نیز واقعیت دیگری است که استفاده نادرست از آن، نه تنها بشر را از آن خوشبخت نکرده، بلکه مایه گرفتاری،نگرانی و بدبختی های روز افزون برای آنها گردیده است؛
زیرا، همین سوغات و تحفه های علم و صنعت است که امروز نه تنها آرامش جهانی را از مردم سلب نموده، بلکه آرامش خانوادگی و روحی را نیز از بسیاری گرفته و آنها را گرفتار دلهره، ترس و اضطراب از آینده خود و نسل جدید کرده است.
فساد اخلاقی، تعدی و تجاوز از نمونه هایی است که هر لحظه جامعه را تهدید به تباهی کرده و از دین و معتقدات دینی بیگانه می کند.
هر روزی که بر این سیره عملی جامعه می گذرد، ناامیدی از آینده و نگرانی از آن بیشتر می‌گردد.
از پدیده های آینده نگری درآموزه‌های دینی، اعتقاد به غیبت و ظهور حضرت مهدی (عج) است که در سایه آشفتگی های اجتماعی و گرفتاری های روزافزون بشری، این اعتقاد نیز دستخوش ناامیدی شده و بشر آینده خود را در هاله‌ای از نگرانی و دلهره می بیند.
به نمونه‌ای از عوامل ناامیدی در پستهای بعدی اشاره می شود.




http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif


عوامل آسیب ناامیدی

1. انحطاط بشر و سقوط ارزشها

یکی از عوامل شوم وحشتناک ناامیدی ، انحطاط بشر و انسانیت از درجه انسانیت و سقوط ارزشها می باشد.
این عامل یأس و ناامیدی در دنیای کنونی همانند یک بیماری واگیردار و مسری در زندگی همه انسانها راه یافته و مانند یک بلای عمومی و خطرناک کلیه جوامع بشری را تهدید می نماید. زیرا در برابر این عامل خانمان برانداز هیچگونه عامل بازدارنده وجود ندارد، تا روزنه امید برای آینده و صلح آن باشد.
در اثر همین عامل شوم است که هر روز جوانان و نوجوانان را از تحصیل باز داشته و آنها را در چنگال اعتیاد و فحشا گرفتار می سازد. از هدایا و تحفه های صنعت و تمدن ،ماهواره، و سی دی های ضد ارزشی و انسانی است. که بسیاری از خانواده ها را در معرض سقوط انسانی قرار داده و از ارزشهای دینی بیگانه کرده است.
از این جهت است که، در جهان کنونی ، زندگی از مسیر صحیح خود منحرف گردیده، سعادت انسان‌ها مورد تهدید جدی قرار می گیرد.
از آن طرف، اگر به امیال نامشروع خود دست نیابد، وجود خود را لغو و بیهوده تلقی می‌کنند و زندگی را پوچ و بی معنا می دانند. برای این که از این وضع رنج آور رهایی یابد، دست به انتحارو خود کشی می زنند.
بنابراین، وضعیتی که امروز بر دنیا حاکم است، هدایای دنیای صنعت، در جهت سقوط انسانیت و ارزش‌های انسانی، به عنوان سفره گسترده در اختیار جامعه، بخصوص نسل جوان قرار می گیرد،
طبیعی است که ارزشهای انسانی و دینی سقوط کرده انحطاط و پستی بر جامعه حاکم خواهد شد. عده‌ی محدودی از انسانهای که یا براساس همان فطرت درونی و خدادادی خود و یا در اثر عوامل بیرونی بهره از معرفت دینی و از ارزشهای آن برده اند، و به آن پای بندی دارند، آنان نیز در اثر جوی نامناسب و فضای ناخواسته‌ی حاکم بر جامعه، تردیدی به آموزه های دینی پیدا کرده، کابوس ناامیدی اندیشه آنها را نیز مخدوش کرده و از آینده خویش ناامید می گردد چنانکه:
همه چیز جامعه بشری وارونه و دگرگون جلوه‌گر شده و افراد به سبب نابود شدن الفت و همبستگی، خود و زندگی خویش را پوچ و تهی از ارزشها می‌بینند، از این رو، خیلی زود از زندگی خسته شده و همه چیز را بی مفهوم احساس می کنند. و هم چنین، بالا رفتن میزان جرایم و جنایات و شدت یافتن قساوتها و سنگدلی های که حتی در شأن درندگان هم نیست، بر نظام حاکم بر جامعه سلطه انداخته، و جامعه که مدینه فاضله باید گردد، ارمغان دنیای ماشینی و صنعت، آنرا به مجمع بربریت تبدیل می کند.




http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif

عوامل آسیب ناامیدی

2. غفلت از خدا و بیگانگی از تکالیف دینی

از دیگر عوامل و آثار شوم ناامیدی از آینده ، غفلت از خدا و بیگانه شدن از تکالیف دینی است.
باید به این حقیقت اعتراف کرد که تمدن صنعتی، هر روز با عرضه‌هایی از محصولات جدید خود، مردم و انسانها را سرگرم کرده، آنان را از یاد خدا و تکالیف دینی بیگانه می‌کنند.
این سرگرمی مایه گمراهی آنها از خدا و ارزشهای دینی شده و معطوف به دنیا و دنیاگرایی می‌گردد.
از طرف دیگر، مبلغان دنیای صنعت و تمدن، از موقعیت جاذبه‌های دنیاگرایی استفاده کرده، خداپرستی را ارتجاع دانسته، دین را خرافات، تقوا را کهنه‌پرستی و اخلاق و مروت‌های انسانی را موهوم می‌شمارند. از این رو است که معنویات را سرکوب کرده و پیوند روحها را با معنویت و آموزه‌های معنوی قطع کرده، میان روح و معنویت فاصله انداخته‌اند.
از این جهت است که خداوند فرموده:
«ومن اعرض عن ذکری فأنّ له معیشه ضنکاَ»[طه/124]
هرکس از یاد من دوری کند و [غافل باشد]، زندگی نکبت‌باری دارد.
بنابراین، دوری از یاد خدا آشفتگی‌هایی را در زندگی بوجود آورده دچار گمراهی و حیرت می‌کند. و تنها راه نجات از حیرت سردرگمی و ناامیدی، پیوند به دین و اعتقاد داشتن به امورات دینی است. چنانکه امیرمؤمنان(ع) فرموده است:
«فاقدالدّین متردّدُ فی الکفر و الضلال» آدم بی‌د‌ین در میان کفر و گمراهی سرگردان است.
و باز فرموده است:
«إذا اکرم اصلُ الرّجل کرم مغیبَهُ و محضَرَهُ» هرگاه اصل و ریشه انسان شریف باشد، ظاهر و درون او نیز شریف خواهد بود.
با این دو بیان شریف، پیوند با دین، هم انسان را از سردرگمی و حیرت نجات داده و هم ظاهر و باطن او را نیکو می‌کند. اینکه دین و پیوندهای دینی، باعث نجات از ناامیدی و حیرت می‌شود، تنها اندیشه اسلام نیست؛ بلکه بسیاری از اندیشمندان غیرمسلمان نیز بر این مبنا تأکید کرده‌اند. از آن جمله «دیل کارن‌گی» گفته است:
«...دین به من، ایمان، امید، و شهامت می‌بخشد. هیجان، اضطراب، ترس و نگرانی را از من دور می‌سازد و برای زندگی هدف می‌بخشد»
و همچنین «ویکتورهوگو» گفته است:
به عقیده من، امروز تعلیم مذهب از همه وقت واجب‌تر است، هرچه انسان ترقی کند ایمانش باید کامل‌تر و عقیده به دین و مذهب محکم‌تر شود. به عقیده من، یک بدبختی در دوره ما پیش آمده است که آن تمایل دنیاگرائی است که همه چیز انسان را منحصر به این زندگی می‌کند. اگر این اندیشه بر انسان حاکم شد، عاقبت انسان نابودی و گرفتار رنج و نومیدی می‌گردد.
در نتیجه اینکه، علی‌رغم پیشرفت‌هایی در علوم جدید، جهان در آتش بی‌اعتمادی، انحطاط اخلاقی می‌سوزد. و در سراسر جهان ترس، دلهره، اضطراب، نگرانی، یأس و ناامیدی بر مردم حکومت می‌کند. از آنجایی که عامل بازدارنده در اینگونه حوادث و پدیده‌ها وجود ندارد، نه تنها از ناهنجاری‌های اجتماعی کاسته نمی‌شود؛ بلکه بر رقم آن افزوده می‌گردد، ناامیدی که آسیب روشن در آینده‌نگری است فضای جامعه و اندیشه بسیاری را فرا گرفته و آینده او را تاریک نشان می‌دهد.
لذا، ظهور امام زمان(عج) که تنها امید ستمدیده‌ها و آسیب‌دیدگان جهان تمدن و صنعت است، از آن نیز ناامید شده از آینده خود و دیگران نگران اند.



http://www.askquran.ir/gallery/images/5405/1_--.gif