اخلاق در معاشرت با دیگران

[صافات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/25444670867851487527.gif
https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/04860554877582906270.gif




نام كتاب : اخلاق معاشرت
نام نويسنده : جواد محدثى
مقدمه
دوست داريم زندگى هايمان ، سرشار از صميميت و خونگرمى و صفا باشد.
حـريـم انـسـانها و حرمت همگان ، محفوظ بماند و معاشرت هايمان نشاءت گرفته از فرهنگ قرآنى و تعاليم مكتب باشد.
و اين ، يعنى زندگى مكتبى .
پـايـدارى و اسـتـحكام رابطه هاى مردمى ، در سايه رعايت نكاتى است كه برگرفته از حقوق متقابل افراد جامعه باشد.
در ايـنـكه چگونه بايد زيست و چه سان با ديگران بايد رابطه داشت ، نكته اى است كه در بحث آداب معاشرت مى گنجد.
بـر خـلاف فـرهـنـگ غـربـى ، روح و مـحتواى فرهنگ دينى ما بر پايه ارتباط، صميميت ، تعاون ، همدردى و عاطفه استوار است . جلوه هاى اين فرهنگ بالنده نيز در دستورالعملهاى اخلاقى اسلام ديده مى شود.
زنـدگـى مـكـتبى ، در سايه شناخت اين رهنمودها و به كار بستن آنها در صحنه هاى مختلف زنـدگـى اسـت ، نـه بـا شـعـار و ادعـا. به هر ميزان كه معيشت و معاشرت ما با اين گونه هـدايـتـهـاى ديـنى در مقوله رفتار، هماهنگ باشد، به همان اندازه زندگيهايمان مكتبى است . مسلمان بايد به گونه اى در چهارچوب اصول و سنن فرهنگ دينى خودش زندگى كند كه بـا شـهـامت و افتخار، بتواند امضاى دين را پاى همه رفتارش بگذارد و زندگيش برچسب اسلام داشته باشد و الگوى اسلامى را بر زندگى خويش در خانه و جامعه ، سايه افكن سازد.
آداب برخورد، ديد و بازديد، رفت و آمدهاى خانوادگى و دوستانه ، نحوه گفتار و رفتار بـا اقـشـار مـخـتـلف ، دوسـتـى و حـد و حـدود آن ، مراعات آن ، مراعات حقوق ديگران ، ادب و سـپاس و احترام ، از جلوه هاى بارز اخلاق معاشرت است . اين گونه رابطه هاى اجتماعى ، با عنوانهاى مختلف و در شرايط گوناگون انجام مى گيرد. گاهى به صورت صله رحم است ؛ در ارتباط با اقوام و بستگان . گاهى نام عيادت به خود مى گيرد؛ در مورد بيماران . گـاهى نسبت به برادران و خواهران دينى ، عنوان زيارت مى يابد، گاهى با همسايگان اسـت ، گـاهـى بـا مـسـتـمـنـدان . گـاهـى هـم بـر مـحـور اطـعـام اسـت و گـاهـى بـه شكل مسافرتهاى دور و نزديك و بردن هديه و آوردن سوغات سفر. گاهى هم براى شركت در مجلس عقد و عروسى يا مشاركت در مراسم سوگ و تسليت گويى است .
بـه هـر حـال ، هـمـه ايـنها نوعى رابطه و معاشرت است و نشان دهنده منش انسانى و فرهنگ اخـلاقـى هـر فـرد. اسـلام نـيز در اين باره بسيار سخن گفته و رهنمود داده است كه در اين كتاب ، گوشه اى از معارف و آموزشهاى دين در اين زمينه ها را مرور مى كنيم .
بـاشـد كـه فرهنگ خودى و هويت دينى را پاس بداريم و با افتخار و سربلندى و رها از سـلطـه فـرهنگى بيگانه و با تكيه بر رهاورد مكتب و وحى ، زندگى و روابط خويش را بر پايه ارزشهاى برگرفته از قرآن و اهل بيت (عليهم السلام )، سامان بخشيم و براى نسلهاى آينده هم ادب و اخلاق را ميراث بگذاريم .
آنـچـه پـيش روى شماست مجموعه اى است از رهنمودهاى اخلاق دينى در معاشرت با ديگران كه نخست ، در سالهاى 78 ـ 1376 در مجله پيام زن با عنوان اخلاق معاشرت انتشار يافت و اينك با اندكى بازنگرى تقديم مى گردد.


قم ـ جواد محدثى
اسفند 1378 ش


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/28612680291643576114.gif

[صافات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/43950742262694350607.gif



1 - شناخت و مراعات حقوق ديگران

شناخت وظيفه ، پايه انجام وظيفه است .
انـسـانـهـا در جـامـعـه نـسـبت به يكديگر وظايف متقابل دارند و به تعبيرى ديگر، بر عهده خـويـش نـسـبـت بـه افراد ديگر حقوق متقابل دارند. شناخت اين حقوق و انجام آن و مراعات دو جانبه ، ضامن تصحيح روابط و سالم سازى معاشرتها و زدودن كدورتها و كاهش اختلافها و گله منديهاست .
در جامعه انسانى ، جز با مراعات ديگران و حقوقشان ، وضع رفتارى سامان نمى پذيرد. مـثـلا پـدر و مـادر نـسـبـت به فرزندان و به عكس ، وظايفى دارند. زن در برابر شوهر و شـوهـر در بـرابـر زن ، تـعهداتى دارد. فرمانده و سرباز، نسبت به هم حقوق و وظايفى دارنـد. دو شـريـك بـا يـكـديـگـر، كـارفـرما و كارگر، رئيس و مرئوس ، معلم و شاگرد، هـمـسايه با همسايه ، مشاور و مشورت خواه ، خويشاوندان و ارحام نسبت به هم ، برادران و خـواهـران ديـنـى نسبت به يكديگر، مسلمان با مسلمان و... نمونه هاى ديگرى از ارتباطهاى اجـتـماعى ، هر كدام نسبت به هم محدوده و مجموعه اى از تكاليف را دارند كه در آيين اسلام ، به انجام آنها توصيه شده است . اين وظايف و تكاليف و حقوق ، اگر:
1 - شناخته شود،
2 - به آنها عمل شود،
3 - عمل هم دو سويه و متقابل باشد،
بسيارى از مشكلات ، يا پيش نخواهد آمد، يا برطرف خواهد گشت .
شـبـيـه ايـن در قـوانين راهنمايى و رانندگى وجود دارد و رانندگان اگر آن آيين نامه ها را بـدانـنـد و بـه آنـهـا عـمـل كـنـنـد و عـمـل هـم بـه صـورت مـتـقابل و از سوى همه رانندگان باشد، نه يكجانبه و ناقص ، طبيعى است كه بسيارى از تصادفات و حوادث و ضايعات رانندگى پيش ‍ نخواهد آمد.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/63659284677531544878.gif

[صافات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/43950742262694350607.gif


حقوق مسلمانى
جـامـع تـريـن مـتـن حـديـثـى كـه بـه بـيـان ايـن حـقـوق و وظـايـف مـتـقـابـل پـرداخـتـه اسـت ، رسالة الحقوق از امام زين العابدين (عليه السلام ) است كه در كتابهاى روايى (از جمله در تحف القول و مكارم الاخلاق و...) آمده است . حق برادر دينى ، حق هـمـسـايـه ، حـق خـويـشاوند، حق فرزند و اولاد و پدر و مادر، حق زن و شوهر، حق شاگرد و اسـتـاد، حق مولا و بنده ، حق همنشين و دوست و شريك ، حق والى و رعيت ، حق مشير و مستشير از جمله حقوقى است كه در آن حديث ارزشمند بيان شده است .
در جـامـعـه اسـلامـى ، مـسـلمـان مـتـعـهـد خـود را نـسـبـت بـه بـرادران ديـنـى مـسـؤ ول احساس مى كند و تكاليفى بر عهده او است . طبعا هر مسلمانى بايد اين حق را بر گردن خـويـش احـسـاس كـند و آن گونه كه ياد شد، مراعات و به كار بستن اينها طرفينى بايد بـاشـد، تا اثر خويش را بگذارد. اين حقوق بسيار است ، به برخى از آنها كه در احاديث اسلامى آمده است ، اشاره مى شود:
1 - ايـنـكـه مـسـلمـان آنـچه را براى خود دوست دارد، براى برادر دينى خودش هم بپسندد و آنـچـه را بـراى خـود نـمـى پـسـنـدد، بـراى ديـگـران هم نپسندد و روا نشمارد. اين اولين و مـهـمـتـريـن حـقـى اسـت كـه هـر مـسـلمـان بـر گـردن مـا دارد و روايات بسيارى در اين زمينه نقل شده است ، حقى بسيار مهم ، اما بسيار آسان و اندك !
امـام صـادق (عـليـه السـلام ) بـه مـعـلى بـن خـنيس در حديثى كه به برشمارى اين حقوق پرداخته است ، مى فرمايد:
ايسر حق منها ان تحب له ما تحب لنفسك و تكره له ما تكره لنفسك (1)
آنچه براى خود دوست مى دارى ، براى او هم دوست بدارى و آنچه براى خويش ناخوشايند مـى دانـى ، بـراى او هـم نـاخـوشـايـنـد بـدانـى !... البـتـه گفتن اين سخن آسان است ، اما عمل به آن بسى دشوار!
https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/63659284677531544878.gif

[صافات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/43950742262694350607.gif


2 - اينكه مسلمان ، مسلمان ديگر را با دست و زبان نرنجاند.


خدا را بر آن بنده بخشايش است


كه خلق از وجودش در آسايش است


و ايـن از مـهـمـتـريـن اصول اخلاقى و معاشرتى اسلام و نشانه مسلمانى است . تا آنجا كه رسـول خـدا (صـلى الله عـليـه و آله و سـلم ) فـرمـوده اسـت : المـسلم من سلم المسلمون من لسانه و يده ؛(2)
مسلمان كسى است كه مسلمانان از زبان و دست او در سلامت و آسايش باشند.
3 - اينكه مسلمان در برابر مسلمان ، متواضع باشد و از تكبير بپرهيزد.
4 - حرف ديگران را درباره مؤ من و مسلمان نشنود و نپذيرد و به سخن چينيها گوش ندهد و در پـى خـطـاها و عيوب نباشد و اگر هم نقطه ضعفى از كسى شنيد يا فهميد، آن را فاش نـسـازد و آبـرويـش را نـبـرد. كسى كه در پى عيوب مسلمين باشد از نظر مسلمانى و دينى گرفتار سقوط است و از ولايت خدا بيرون رفته ، در ولايت شيطان قرار مى گيرد. پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
يـا مـعـشـر مـن اسلم بلسانه و لم يسلم بقلبه ، لا تتبعوا عثرات المسلمين فانه من تتبع عثرات المسلمين تتبع الله عثرته و من تتبع الله عثرته يفضحه ؛(3)
اى گروه كسانى كه به زبان مسلمان شده ايد ولى دلها مسلمان نشده است ! در پى عيبها و لغـزشـهـاى مـسـلمـانـان نـبـاشـيـد، چرا كه هر كس در پى شمارش و يافتن عيبهاى مسلمانان باشد، خدا هم پى جوى عيب او خواهد شد و هر كه را كه خدا در پى عيوبش افتد، رسوايش ‍ مى سازد.

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/63659284677531544878.gif

[صافات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/43950742262694350607.gif



5 - پـرهـيـز از قهر كردن و قطع رابطه ، و اگر هم مفارقت و قطع ارتباط پيش آمد، آن را بـيـش از سـه روز طـول نـدهد. و فضيلت از آن كسى است كه زودتر آشتى كند و در صلح كـردن پـيـشـگـام و پـيـش قـدم گـردد. هـر انـدازه كـه ايـن جـدايـى بـيـشـتـر شـود، شـيطان خـوشـحـال تـر مـى گـردد. در ايـن زمـيـنـه هـم احـاديـث بـسـيـارى نقل شده است .
6 - بـى اجـازه و سـرزده وارد بـر خـانـه بـرادر مـؤ مـن نـشـود و اگـر مـى خـواهـد داخـل خـانـه يـا اتـاق يـا مـحـل كـار او بـشـود، قـبـلا اجـازه بـگـيـرد (در ايـن زمـيـنـه ، در فصل حريم خانه و زندگى مفصلا بحث شده است ).
7 - بـرخـورد بـا افـراد، بـا چهره اى گشاده و خندان و كدورت زدا، و زدودن غم و اندوه از دل بـرادر ايـمـانـى و ادخـال سـرور و شـادمـانى بر يك مسلمان ، كه اين كار، نزد خداوند، پاداشى عظيم دارد.
8 - وفـاى به عهد و عمل كردن به وعده و پرهيز از خلف وعده ، يكى ديگر از حقوقى است كـه در روايـات آمـده و مـسـلمـان در برابر مسلمان خود را به آن موظف بداند. به تعبير امام سـجـاد (عـليـه السـلام ): آن كـس كـه وعـده مـى دهـد و عمل نمى كند، منافق است . و رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
من كان يؤ من بالله واليوم الاخر فليف اذا وعد؛(4)
هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، هرگاه كه وعده مى دهد، به آن وفا كند.
https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/63659284677531544878.gif

[صافات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/43950742262694350607.gif




9 - انصاف در برخورد با مسلمانان ، يعنى آن گونه كه دوست دارد با خودش رفتار كنند و بـا او بـرخـورد داشته باشند، خودش هم همان گونه معاشرت كند. اين فضيلت اخلاقى در احـاديـث ، مـايـه عـزت نـزد خـدا و نـجـات از آتـش دوزخ در قيامت به شمار آمده است و در سـخنى از امام صادق (عليه السلام )، به عنوان يكى از سخت ترين تكاليفى كه خدا بر بـنـدگـانـش مـقـرر كرده ، به حساب آمده و در كنار انصاف ، مواسات و ذكر خداوند در همه حال بيان شده است (5).
10 - احترام به بزرگترها و محبت و رفق نسبت به كوچكترها
11 - اصـلاح مـيـان افراد و آشتى دادن آنان ، كه اين وصيت پيامبر اسلام در همه دورانها و تـوصـيـه حـضـرت عـلى (عـليـه السـلام ) در بـسـتـر شهادت و سفارش ائمه ديگر است و رسـول خـدا آن را به عنوان افضل الصدقه دانسته است و حتى دروغ مصلحتى براى زدودن اختلاف و ايجاد آشتى بين دو مسلمان مجاز شمرده شده است (6).
12 - پـوشـانـدن عـيـوب مـسـلمـانـان جـهـت حـفـظ آبـروى آنـان . بـه تـعـبـيـر رسـول خـدا (صـلى الله عـليه و آله و سلم ): هر كس عيب پوش ‍ مسلمانى باشد، خداوند هم عيب او را در دنيا و آخرت مى پوشاند.
13 - پرهيز از حضور در جاهايى كه سوءظن مسلمانان را بر مى انگيزد. پرهيز از مواضع تهمت يك تكليف است و چون ناپرهيزى از حضور در جاهايى كه بدگمانى ديگران را سبب مـى شـود، مـوجـب بـه گـنـاه افـتـادن آنـان مـى شـود، پـس در مـقـابـل مـؤ منان وظيفه داريم كه از اين گونه حضورهاى شائبه دار و سوءظن آور و مساءله ساز بپرهيزيم تا موجب به گناه افتادن ديگران نشويم .



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/63659284677531544878.gif

[ال یاسین]

شوخی با نامحرم

ابوبصیر می گوید: در کوفه برای زنی قرآن می خواندم، یک بار در موردی با او شوخی کردم. بعد از مدّتی خدمت امام باقر (ع) رسیدم، امام مرا مورد مؤاخذه و سرزنش قرار داد و فرمود: «کسی که در خلوت مرتکب گناه شود خداوند به او نظر لطف نمی کند ، چه سخنی به آن زن گفتی؟!»
وی گوید: از شرم و خجلت سر در گریبان افکندم و توبه کردم.

امام باقر (ع) فرمود: «شوخی با زن نامحرم را تکرار نکن!»

(بحار الانوار،ج:46،ص:247. قصه های چهارده معصوم(ع)، ص:104)