█▓▒ معاد جسمانی در اندیشه شیخ احمد احسایی بنیانگذار مکتب شیخیه ▒▓█

[سابحات]

http://www.askdin.com/gallery/images/8361/1_besmelah.gif


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/66829868263621311282.gif




معاد در اندیشه شیخ احمد احسایی بنیانگذار مکتب شیخیه



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/78984510361985992441.gif


در طول قرن‎هاي متمادي تنازعي كه بين برخي از متكلمين و برخي از فلاسفه در مورد معاد جسماني به وجود آمده بود، باعث شده بود تا برخي از فلاسفه معاد جسماني را منكر شوند و تنها به معاد روحاني اعتقاد پيدا كنند و در مقابل برخي از متكلمين نيز براي رفع ايرادات فلاسفه، فرضيه اعاده معدوم را مطرح سازند و اين نزاع و افراط و تفريط‎ها ادامه داشت تا اين كه صدر المتألهين با طرح نظريه حركت جوهري به اثبات معاد جسماني پرداخت؛ اما احمد احسايي به ناكار آمدي اين نظريه اعتقاد داشت و خود براي حل مناقشه متكلم و فيلسوف فرضيه جديد هور قليا را مطرح ساخت كه نه تنها مشكل را حل نكرد بلكه باعث تكفير خودش و ايجاد فرقه‎اي جديد در ميان شيعه اماميه شد

و اين تنها به اين دليل بود كه به جاي استفاده از احاديث اهل بيت ـ عليه السلام ـ و اصطلاحات مكتب معصومين ـ عليه السلام ـ به دامن اصطلاحات صابئين افتاده و سعي كرد با روش و اصطلاح آنها مسائل كلامي اسلام را تبيين كند و بدون دليل عقلي يا نقلي مستحكم براي انسان دو جسد اثبات كند كه يكي جسم عنصري و ديگري جسد هور قليايي بود. در حالي كه اين سخن ادعايي بيش نيست و قرآن در بيان معاد جسماني مي‎فرمايد: «آيا انسان گمان مي‎كند استخوان‎هاي او را جمع نخواهيم كرد بلكه ما قدرت داريم سر انگشتان او را به حال نخستين برگردانيم[7].»



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/66829868263621311282.gif

[سابحات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/78984510361985992441.gif


شيعه اماميه با استناد به آيات قرآن7 و روايات معصومان(ع) معتقدند، در قيامت بدن انسان باز گردانده خواهد شد.



خداوند متعال انسان‌ها را پس از مرگ‌شان در روز قيامت زنده مي‌کند و بندگان براي حسابرسي و گرفتن جزا و پاداش اعمال خود در پيشگاه عدل الهي حاضر مي‌شوند. در اين معاد، شخص بعينه با همان جسم و روح به گونه‌اي که اگر کسي او را ببيند او را کاملاً مي‌شناسد و مي‌گويد اين فلاني است، حاضر مي‌شود.

ولي کلام شيخ احمد در مورد معاد، گاه چنان غامض است که موهم قائل بودن او به معاد روحاني صرف است.

اگر بتوان او را از اين اعتقاد مبرا دانست، باز هم اشکال انکار معاد جسماني، که همان بازگشت بدن است، براي او باقي مي‌ماند.در حالي که، معاد با جسم عنصري از امور قطعي در نزد تمام اماميه است. اگر برخي از فيلسوفان نتوانسته‌اند آن را با برهان‌هاي عقلي ثابت کنند، اما از باب تعبد آن را پذيرفته‌اند.8

شيخ احمد معتقد است: انسان داراي دو جسد: عنصري و هورقليايي است. در قبر جسد عنصري از او جدا شده و با جسم هورقليايي در قيامت برانگيخته خواهد ‌شد.
ظاهراً هورقليا از کلمه‌ عبري «هبل قرنيم» گرفته شده که «هبل» به معناي هواي گرم، تنفس و بخار است و «قرنيم» به معناي درخشش و شعاع و ترکيب اين دو به معناي تشعشش بخار است.9 در جهان اسلام، اصطلاح هورقليا اولين بار توسط سهروردي مطرح شد.10 مقصود از هورقليا در کلام شيخ اشراق، اقليم هشتم است. تمام عالم جسماني به هفت اقليم تقسيم مي‌شود. عالمي که مقدار داشته باشد و خارج از اين عالم باشد، اقليم هشتم يا عالم مثال ‌نام دارد.11


در مجموع، با مراجعه به مطالبي که در اين خصوص نگاشته شده، اين نتيجه به‌دست‌مي‌آيد که مراد از بدن هورقليايي، بدن مثالي است.

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/66829868263621311282.gif

[سابحات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/78984510361985992441.gif



اگر بدن مثالي در معاد مراد باشد، با ظاهر آيات و روايات و ديدگاه غالب در ميان علماي اسلام مخالف است؛ چرا که بر اساس نصوص ديني، ملاک در معاد بازگشت بدن است.

به تعبير علامه طباطبايي، اگر بدني را که در آخرت به انسان ملحق مي‌شود با بدن سابق او مقايسه کنيم، عين آن است، نه مثل آن.12 قائل شدن به بدن مثالي، سبب تصحيح معاد جسماني نمي‌شود.

حشر اجساد و موجب تصحيح معاد جسمانى، نه با اتصال نفس به جسم سماوى جهت تخيّل متحقق مى‏شود و نه با تعلق به فرد برزخى حاصل در قوس نزول مى‏توان معاد را تصحيح نمود، بلكه محشور در يوم نشور، نفس است با بدن موجود در دار غرور.13

ولي شيخ احمد حشر در قيامت را به گونه‌اي متفاوت بيان کرده، در تشريح ديدگاه خود مي‌نويسد:

ان الانسان له جسمان و جسدان، فاما الجسد الاول: فهو ما تألف من العناصر الزمانيه و هذا الجسد کالثوب يلبسه الانسان و يخلعه و لا لذه له و لاألم و لاطاعه و لامعصيه ... و أما الجسد الثاني: فهو الجسد الباقي و هو الطينه التي خلق منها و يبقي في قبره؛14

همانا انسان داراي دو جسم و دو جسد است و اما جسد اول، آن چيزي است که از عناصر زماني تشکيل شده است و اين جسد مانند لباسي است که انسان مي‌پوشد و بيرون مي‌آورد و براي اين جسد هيچ گونه لذت و درد يا طاعت و معصيتي نيست... و اما جسد دوم آن جسدي است که باقي مي‌ماند و آن طينتي است که انسان از آن خلق شد و در قبرش باقي مي‌ماند.

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/66829868263621311282.gif

[سابحات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/78984510361985992441.gif



به اعتقاد شيخ احمد، زماني که زمين جسد عنصري را تجزيه مي‌کند، تمام اجزاي جسد پراکنده شده و به اصل خودش ملحق مي‌شود. براي مثال، اجزايي که از جنس آتشند به آتش و اجزايي هوايي به هوا و آنچه از آب تشکيل شده به آب زمين ملحق مي‌شود. از نظر شيخ احمد، جسمي که پس از تجزيه اعضاي بدن باقي مي‌ماند، همان انساني است که کم و زياد نمي‌شود، و در قبر باقي خواهد ماند. و گمان کساني که مي‌گويند انسان در قبر معدوم شده باطل است؛ زيرا جسم لطيف در قبر موجود است و چون از عوارض دنيا جدا شده، قابل رؤيت نيست. شيخ احمد اين جسم لطيف را، که در قبر باقي مي‌ماند، مربوط به سرزمين هورقليا مي‌داند. معتقد است در قيامت انسان با جسم هورقليايي محشور خواهد شد.

و هذا الجسد الباقي هو من ارض هورقليا و هو الجسد الذي فيه يحشرون و يدخلون به الجنه او النار ...15؛ يعني، و اين جسدي که باقي مي‌ماند از زمين هورقليا است و آن جسدي است که در آن محشور مي‌شوند و با آن داخل در بهشت يا آتش مي‌گردند.

اين عبارات‌ ثابت مي‌کند که شيخ احمد احسائي بر معاد انسان با جسم مثالي يا برزخي و يا هور قليايي اعتقاد دارد.

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/66829868263621311282.gif

[سابحات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/78984510361985992441.gif

همچنين شيخ احمد در خصوص جسد عنصري و ارتباط آن با فلک قمر معتقد است:


جسد عنصري بشري از عناصر چهارگانه‌اي که زير فلک قمر قرار دارد، تشکيل شده است. فلک قمر هر شيئي را فاني کرده و به اصل خود ملحق مي‌کند. برگشتش به صورت آميخته (امتزاج) و استهلاک است ... و جسد دوم، که جسد اصلي است و از عناصر هورقليا تشکيل شده است، درون جسم محسوس پوشيده شده و مرکب روح است. جسد دوم، به همان صورت دنيايي خود در قبر باقي مي‌ماند. اين جسد از عناصر برزخ بوده، از عناصر برزخ به بهشت دنيا و آتش دنيا تعبير مي‌کنند و لطيف است...

همان‌گونه که جسد عنصري از احکام و لوازم دنياست و از آن خارج نمي‌شود، همچنين جسم دوم برزخي است، مشمول احکام برزخ است. پس همانند جسم عنصري، که از احکام و لوازم دنيا خارج نمي‌شد، جسد دوم نيز از احکام برزخ خارج نمي‌شود.16


اين مطلب نيز تأکيدي است بر اين‌كه جسد اول، که از عناصر دنياست در قبر از بين مي‌رود و معاد با آن جسدي که از عناصر عالم برزخ که همان عالم مثال است، رخ مي‌دهد.



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/66829868263621311282.gif

[سابحات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/78984510361985992441.gif


شيخ احمد وقتي مي‌خواهد از اين اشکال، که ظاهر کلامش مخالف با نظر اهل بيت عصمت و طهارت(ع) است و انسان آن‌گونه که خداوند متعال مي‌فرمايد:

(وَأَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ)؛ (حج: 7) از قبر برانگيخته خواهد شد، رهايي يابد، دچار تناقض در گفتار شده و مي‌گويد:


آنچه من گفته‌ام، همان است که اکثر مسلمانان مي‌گويند؛ چرا که آنان مي‌گويند اجسادي که محشور مي‌شوند، همين اجسام دنيايي است. لکن از تيرگي‌ها و اعراض عاري گشته است... «فتبعث صافيهً و هي بعينها» پس در حالي که خالص شده است، مبعوث مي‌شود. اين جسد عين همان جسد است...
و اگر اين جسد را در دنيا وزن کني و بعد از وزن کردن آن را تصفيه کرده تا جسم عنصري از آن خارج شود و فقط جسد هورقليا را که باقي مي‌ماند وزن کني به اندازه دانه خردلي از وزن آن کم نشده است؛ چرا که تيرگي جسد اولي عرض است و اعراض بر وزن اضافه نمي‌کنند و اگر خارج شوند هم باعث کم شدن وزن نمي‌شود. «فان الجسد الذي في الدنيا مريي بعينه هوالمحشور بعد التصفيه. يعني اينکه، پس به درستي که همان جسدي که در دنيا قابل رويت است، بعد از تصفيه بعينه محشور مي‌شود.17


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/66829868263621311282.gif

[سابحات]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/78984510361985992441.gif





ولي حقيقت آن است که نظر او مخالف ظاهر آيات و نظر اکثر عالمان اسلامي است.



دليل تکفير او از سوي برخي از علما نيز همين نظر نادر و مخالف با عقيدة صحيح بوده است. شيخ احمد در جاهاي مختلف ديگري، به صورت اجمالي بحث معاد را بيان کرده و بر مکلفين، اعتقاد به برگشت ارواح به بدن‌ها را در روز قيامت واجب مي‌داند:

يجب أن يعتقد المکف أن وجود المعاد، يعني عود الارواح الي اجسادهم يوم القيامه ... اي عود الارواح الي اجسادها کما هو في الدنيا و يجب الايمان بهذا؛18

واجب است مکلف اعتقاد به معاد داشته باشد؛ يعني برگشت ارواح به اجساد در روز قيامت... يعني برگشت ارواح به اجسادشان همآن‌گونه که در دنيا بوده‌اند و ايمان به اين واجب است.

حاصل آنکه، شيخ احمد احسائي در مسئله معاد، قائل به معاد در جسد هور قليايي است و منکر معاد با بدن عنصري است. اگر سخني نيز دربارة معاد جسماني بيان کرده، با تأثيرپذيري از فلاسفه بوده و يا براي کاهش سيل تکفيراتي است که از سوي علما متوجه او شده بود.19



منبع:
http://kalami.nashriyat.ir/node/22



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/66829868263621311282.gif