حسن خوش خلقی

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://upload.tazkereh.ir/images/52152734696212127290.gif
http://shiaupload.ir/images/im48fld2wqza4qnhlx0.gif

http://shiaupload.ir/images/im48fld2wqza4qnhlx0.gifحسن خوش خلقیhttp://shiaupload.ir/images/im48fld2wqza4qnhlx0.gif


صفات پسندیده پس از تأثیرگذاری در حالات و ویژگی‌های شخصی فرد، وی را در زمینه برقراری ارتباطی شایسته با دیگران به نیکوترین شکل یاری می‌رساند.


گرچه به راحتی نمی‌توان این کارکرد را ازکارکرد نخست متمایز دانست. خوش خلقی را نیز باید در زمره خصلت‌های ستوده‌ای به‌شمار آورد که در شکل دهی روابط اجتماعی سالم با دیگران به عنوان ابزاری کارآمد و نتیجه بخش همیشه و همواره مورد توصیه ویژه تعالیم اسلامی بوده است. در اهمیت و امتیاز این صفت همین بس که بنا بر آیات وروایات، یکی از صفات مشترک تمامی انبیاء و اوصیای الهی، خلق نیکو معرفی شده است.






حضرت امام صادق(ع) در این ارتباط می‌فرمایند: «حسن خلق از اخلاق انبیاء است.» (وسایل الشیعه، ج۳، ص۲۶۰). همچنین ایشان در بیانی دیگر به سرآمد و خاتم انبیاء حضرت رسول اکرم (ص) به عنوان نمونه اعلای نیک خلقی توجه داده‌اند. آن امام در مقام شرح آیه چهارم از سوره قلمکه خطاب به پیامبر عالی مقدار اسلام (ص) می‌فرماید: «وانک لعلی خلق عظیم» (همانا تو از خلقی بزرگ برخورداری) مقصود از «خلق عظیم» را سخاوتمندی وخوشرویی و خوش برخوردی رسول خدا (ص) عنوان فرموده‌اند. (وسایل الشیعه،ج۱۵، ص۲۰۰)






البته تمامی آنچه از خصال نیک در قرآن کریم یاد شده را باید آئینه تمام نمایی از وجود سراسر مهر و محبت رسول خدا (ص) دانست. اما در این میان گواه گویای خوش اخلاقی آن حضرت را می‌توانیم درآیه ۱۵۹ سوره آل عمران بیابیم. آنجا که خداوند به کلیدی بودن اخلاق نیک پیامبر خود پرداخته و از‌آن به عنوان عامل اصلی کامیابی ایشان در تبلیغ وانجام رسالت، سخن به میان آورده است. در این آیه می‌خوانیم: «پس از رحمت خداست که برآنها نرم شدی و اگر تندخو و سنگدل بودی قطعاً از اطراف توپراکنده می‌شدند...»




http://upload.tazkereh.ir/images/52152734696212127290.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://upload.tazkereh.ir/images/52152734696212127290.gif




اصولاً در مفهوم واژه «ولی» دو مفهوم توأمان نهفته است و هیچ‌یک را نمی‌توان بدون درنظر گرفتن دیگری در ترجمه این واژه، رجحان داد. واژه شناسان در بیان مفهوم آن گفته اند «ولی» به معنای سرپرست و دوست است. این موضوع دامنه گسترده‌ای دارد که فقط در حد اشاره واختصار به سبب روشن شدن موضوع بحث بازگو می‌شود. نکته کارگشایی که به شکلاسرارآمیز و لطیف و ظریف در واژه «ولی» و اطلاق آن بر انبیاء و اوصیاء ودر مراتب پائین‌تر برتمامی مؤمنان، حضور دارد عبارت از این است که دوستی ومحبت میان مردم و رهبر آنان بنیانی مستحکم برای برقراری و ادامه و تقویت رابطه فرمانروایی و فرمانبرداری میان آنان است.






به بیان دیگر هر اندازه این دوستی و محبت ازعمق بیشتری برخوردار باشد، نفوذ اوامر ولی و حاکم و ضمانت توجه و اطاعت مردم از‌آن بیشتر است.






اینک باید بگوییم که یکی از مهمترین عوامل ایجاد چنین محبتی، خلق نیکوست که سرشت دین نیز به آن ممزوج شده است. چنانکه امام باقر (ع) فرمود: «هل الدین الا الحب» (آیا دین چیزی جز دوست داشتناست؟!) (کافی، ج۸، ص۷۹)






در واقع اولیای دین با بهره‌مندی از این ویژگی، مسیر دستیابی به اهداف الهی خود را هموار نموده‌اند و به مدد این ویژگی سرعت و عمق و گستره نفوذ دعوت انبیا در مقایسه با دیگران اعجاب‌آورو اعجازآمیز بوده است. البته نباید از نظر دور داشت که نگاه آن بزرگواران به خوش‌اخلاقی فقط به عنوان یک ابزار نبوده بلکه اساساً برخاسته از اعتقادو بینش آنها به این صفت به عنوان یک خصیصه و فضیلت انسانی است. چیزی که مکرر به پیروان خود رعایت آن را گوشزد فرموده‌اند. در حدیثی، امام صادق(ع) می‌فرماید: «رفتار پسندیده و خوشرویی محبت دیگران را جلب و فرد را به بهشت وارد می‌کند.» (کافی، ج۲، ص۱۰۳)



http://upload.tazkereh.ir/images/52152734696212127290.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://upload.tazkereh.ir/images/52152734696212127290.gif


در روایت دیگر، از جد بزرگوارشان، حضرت رسول‌اکرم(ص) رعایت این موضوع موجب تثبیت و استحکام دوستی معرفی شده است. (تحف‌العقول، ص ۴۵) آنچه در یکی از روایات منقول از حضرت امیرالمؤمنین (ع) آمده، گویای آن است که خوش‌خلقی، مقدم بر هر توصیه گفتاری و زبانی است وزمینه توجه به سخن گوینده را فراهم می‌کند. ایشان می‌فرمایند: «هرگاه خلقو خوی نیکو شود، بیان فرد نیز گوارا خواهد شد.» (غررالحکم، ص ۲۵۵)




خوش‌خلقی چنان علاقه عجیبی را پدید می‌آورد که مردم تشنه دیدار فرد خواهند شد و تاب فقدان او را ندارند. علی(ع) در خلال سفارش‌های خود به محمد بن حنفیه چنین افقی را پیشنهاد می‌کنند ومی‌فرمایند: «اخلاقت را در برخورد با مردم نیک گردان تا آنجا که اگر ازنظر آنها غایب شدی، دلشان برای تو تنگ شود و اگر وفات نمودی، برای از دستدادن تو بگریند.» (وسایل‌الشیعه، ج۱۲، ص۲۰۲) ایشان همچنین می‌فرمایند: «هرکس اخلاقش نیک شود، دوستدارانش فراوان شود و همگان به او انس گیرند.» (غررالحکم، ص۲۵۵)






پس درواقع باید اساس حکومت را از منظر اسلاممحبت و دوستی دانست. لذا اولیای دین ضمن پایبندی به این قاعده، پیروان خودرا نیز در برقراری چنین پیوندی تحریض و تشویق می‌نمودند.






خوشخویی به جهت نقش تعیین‌کننده‌ای که درزندگی فردی و اجتماعی و مادی و معنوی انسان دارد، در روایات نیز با تعابیرخاص مورد سفارش قرار گرفته است. چرا که امام علی(ع) می‌فرمایند: «خوی نیکسرآغاز هر کار نیک دیگر است.» (همان، ص ۲۵۴) ارزش و موقعیت خلق پسندیده رافقط زمانی می توان درک کرد که در مقایسه با سایر فضایل برجسته و ممتازتعریف شود. امام صادق(ع)، در روایتی پاداش خوش‌خلقی را هم سنگ جهاد در راهخدا (کافی،ج۲، ص ۱۰۱) و در جای دیگر هم طراز با روزه‌داری و شب‌زنده‌داریاعلام نموده‌اند. (همان، ص ۱۰۳) امام زین‌العابدین(ع) هم برای این که اهمیت دوچندان و منحصر به فرد نرم خویی را در سرنوشت اخروی انسان یادآورشوند، حدیثی از رسول خدا (ص) پیش کشیده‌اند که فرمود: «روز قیامت چیزی بهتر از خوشخویی در ترازوی فرد قرار داده نمی‌شود.»(بحارالانوار، ج ۷، ص۲۴۹)






بیشترین چیزی که قرآن کریم به دفعات رعایت آنرا هشدار داده تقوای الهی است. شگفت‌آور است که پیامبر اکرم(ص) صفتی رامناسب‌تر و سزاوارتر از خوش‌اخلاقی را برای همنشینی و همجواری با تقوانمی‌دانند. ایشان می‌فرمایند: «بیش از هر چیز دیگری تقوای الهی و خوشخویی است که امت مرا به بهشت وارد می‌کند.» (کافی، ج۲، ص۱۰۰)




امروزه نسبت به برقراری روابط عمومی سالم وآمیخته با احترام و لبخند و محبت در فرایندهای تجاری و به طور کلی معیشتی تأکید فراوان می‌شود و شرکت‌های تولیدی و خدماتی بخش زیادی از سرمایه خودرا صرف جلب نظر و اعتماد مشتریان و مخاطبان خود می‌کنند تا از این روزنه به گسترش دامنه فعالیت خود و به تبع آن رشد اقتصادی پایدار و رو به افزایش دست یابند. حال تصور کنید که اگر ارادت و مهربانی و خوش‌رویی و دلسوزی فردیا گروهی نسبت به دیگران فارغ از هر منظور دیگری و فقط از سر خلوص وخیرخواهی و حس انجام وظیفه و توجه به جایگاه انسانی ظهور یابد و نه به خاطر منفعت‌طلبی مادی صرف، چه دوستی و محبت متقابلی را در مقیاس وصف ناپذیر رقم می‌زند. خواه ناخواه روزی خداوندی نیز از چنین مجرای پربرکتی تضمین می‌شود.


http://upload.tazkereh.ir/images/52152734696212127290.gif

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

http://upload.tazkereh.ir/images/52152734696212127290.gif






اگر به یاد داشته باشید، اشاره شد که از این نظر خوش خلقی با سخاوت و گشاده‌دستی شباهت بسیاری دارد.






یعنی هر دو به میزانی مشابه فراهم کننده ارتباطی مبتنی بر دوستی با دیگران است. لذا امام صادق‌(ع) می‌فرمایند: «هیچ بندهخوش اخلاق و گشاده دستی نیست مگر آنکه قطعاً تحت حمایت خداوند قرار گرفتهو از جمله کسانی است که خدا او را هدایت می‌کند و به بهشت واردمی‌فرماید.» (مشکاه‌الانوار، ص۲۳۰)






حال باید بگوییم که بنا بر فرموده حکیمانه حضرت امیرالمؤمنین علی‌(ع) خوش‌خلقی ساده‌تر از سخاوت محبت دیگران رافراهم می‌کند و اصولاً خود نوعی سخاوتمندی و سرآغاز آن است. ایشانمی‌فرمایند: «خوش رویی اولین بخشش و ساده ترین سخاوتمندی است.» (غررالحکم،ص۲۵۴)






برخلاف آنچه معمولاً در میان مردم اعتقاد بهآن رواج دارد، حضرت علی‌(ع) نه فقط بخشش پول و ثروت، بلکه خوش خلقی را درشکل‌گیری شأن اجتماعی فرد مؤثر می‌دانند و می فرمایند: «چه بسیار کسانی کهاز جایگاه پائینی در جامعه برخوردار بودند و فقط حسن خلق آنها، مقامشان راارتقا داد.» (همان، ص۲۵۵)



با این حال باید به این نکته نیز عنایت داشتکه حتی توانگران نیز لازم است بخشش و سخاوت خود را با خوش اخلاقی همراهکنند تا انتظار احترام و محبت واقعی از مردم را داشته باشند.

از سوی دیگر به هر حال در قیاس با تعداد افرادجامعه و نیازهای آنها، ثروت همیشه پاسخگو نیست و همواره با محدودیتروبه‌روست. بنابراین باز هم بذل اخلاق نیک کم هزینه‌تر بوده و همیشه دردسترس است. چنان که رسول خدا‌(ص) می‌فرمایند: «شما نمی‌توانید با داراییخود به همه مردم کمک کنید، پس با آنها با روی خوش گشاده برخورد کنید.» مستدرک الوسایل، ج۸، ص۴۵۳).


http://upload.tazkereh.ir/images/52152734696212127290.gif