امام باقر عليه السلام مرزبان علوم نبوى

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22054189808275110759.gif


(https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22054189808275110759.gif)۩•~✫~•۩ امام باقر عليه السلام مرزبان علوم نبوى ۩•~✫~•۩


(https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22054189808275110759.gif) https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/63248928274505830376.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/63248928274505830376.gif)

(https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22054189808275110759.gif) https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif)




امام محمد باقر عليه السلام در شهر مدينه، در اول رجب سال 57 ه . روز جمعه يا سه شنبه ديده به جهان گشود . (1)

او اولين فرزند در خاندان علوى بود كه از نسل دو امام (حسن و حسين عليهما السلام) متولد شد . پدرش امام سجاد عليه السلام و مادرش ام عبدالله (فاطمه)
دختر امام حسن عليه السلام است . (2)

نامش محمد و لقبش باقر، شاكر، هادى، امين، شبيه (مانند رسول خدا صلى الله عليه و آله) است . (3) كنيه آن حضرت ابوجعفر (4) بود

آن حضرت داراى دو همسربنام های ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر (مادر امام صادق عليه السلام و عبدالله بن محمد) و ام حكيم دختر اسيد بن ثقفى (مادر ابراهيم و عبدالله) بود و دو ام ولد هم داشت . على، زينب و ام سلمه نام ديگر فرزندان آن حضرت است . (5)

آن حضرت بعد از شهادت پدرش امام سجاد عليه السلام در سال 95 ه . كشتى هدايت امت را در ميان طوفانهاى حوادث راهبرى كرد و به مدت 19سال پيشوايى شيعيان را عهده ‏دار شد . (محرم 95 تا ذى‏حجه 114) .




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif)



اوضاع علمى عصر امام عليه السلام

سالهاى (94 تا 114 ه . ق) زمان آغاز مشربهاى فقهى و اوج‏گيرى روايت‏ حديث در رابطه با تفسير است . از علماى اهل سنت افرادى مثل زهرى، مكحول، قتاده، هشام بن عروه و ... در زمينه نقل حديث و ارايه فتوى فعاليت مى‏كردند و البته وابستگى اشخاصى مثل زهرى، ابراهيم نخعى، ابوالزناد، رجاء ابن حيوة و ... به دستگاه حكومتى، ضرورت پرداختن امام عليه السلام به سنت واقعى پيامبر صلى الله عليه و آله را روشن مى‏ كرد .

امام باقر عليه السلام به خوبى اين خطر را احساس مى‏ كرد، در نامه‏اى به سعد الخير، مى ‏فرمايد:

«فاعرف اشباه الاحبار والرهبان الذين ساروا بكتمان الكتاب وتحريفه فما ربحت تجارتهم وما كانوا مهتدين; (6)
همانند احبار و رهبانها را بشناس . آنان كه كتاب خدا را از مردم كتمان و تحريف كرده و [با تمام اين احوال] سودى از كارشان نبرده و هدايت نشده بودند .»

در اين دوره اساسا فقه نزد اهل سنت وارد مرحله تدوين خود شد . فروكش كردن تنشهاى سياسى پس از حادثه كربلا و شكست ابن زبير و يك پارچه شدن حاكميت‏ بنى اميه بسيارى از علماء را از صحنه سياست دور كرد و آنان به حوزه‏هاى ديگر مانند درس و حديث روى آوردند .

فرمان تدوين حديث توسط عمر بن عبدالعزيز، در سال 100 ه . ق به ابوبكر بن حزم، (7) بهترين شاهد بر تكاپوى فرهنگى اهل سنت در آغاز قرن دوم، مقارن با دوران امامت امام باقر عليه السلام است .

پيش از آن، فقه و حديث در جامعه مورد بى ‏اعتنايى كامل قرار گرفته بود و بى ‏خبرى مردم زمانى به اوج خود رسيد كه فتوحات اسلامى آغاز شد . در طول نيمه دوم قرن اول هجرى، حتى مردم كيفيت اقامه نماز و حج را نيز نمى ‏دانستند . (8)





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif)



اقدامات امام باقر عليه السلام

در برابر يك دوره خاموش فقه و حديث و خيزش علمى اهل سنت در مرحله بعد، امام باقر عليه السلام به دو كار عمده دست زد:

1 . ايجاد جنبش علمى شيعى در فقه، تفسير، حديث، اخلاق و ... .

2 . تلاش براى زدودن تحريفهاى ناشى از اقدامات علمى اهل سنت . (9)

درخشش امام عليه السلام در هر دو جبهه احياى ارزشهاى نبوى، به گونه‏اى بود كه عبدالله بن عطاء مكى مى ‏گفت:
«ما رايت العلماء عند احد قط اصغر منهم عند ابى جعفر ولقد رايت الحكم بن عيينة مع جلالته فى القوم بين يديه كانه صبى بين يدى معلمه; (10)
علماء را در محضر هيچ كس كوچكتر از آنها در حضور ابوجعفر عليه السلام نديدم . حكم بن عيينه با تمام عظمت علمى‏اش در ميان مردم، در برابر او، مانند بچه ‏اى مقابل معلم خود بود .»

و ابوزهره مى‏ نويسد: «امام باقر عليه السلام وارث امام سجاد عليه السلام در امامت و هدايت مردم بود . از اينرو علماى تمام بلاد اسلامى از هر سو به محضر او مى ‏شتافتند و كسى از مدينه ديدن نمى‏ كرد، مگر اينكه به خدمت او شرفياب شده و از علوم بى ‏پايانش بهره‏ها مى ‏گرفت .» (11)





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif)



الف) ايجاد جنبش علمى

در مورد ايجاد جنبش عظيم علمى امام، همين قدر كافى است كه بدانيم امام باقر عليه السلام و فرزندش امام صادق عليه السلام در سايه بحرانهاى درونى نظام اموى كه آنها را مشغول خود ساخته بود، به تاسيس حوزه‏هاى بزرگ درسى و علمى موفق شدند و بيشترين آراى فقهى، تفسيرى و اخلاقى را از خود در كتب مربوطه به جاى گذاشتند، به گونه‏ اى كه تنها يكى از شاگردان امام باقر عليه السلام يعنى محمد بن مسلم، 30 هزار روايت از حضرت نقل مى‏ كند و شخصى مانند جابر جعفى هفتاد هزار روايت و شيخ طوسى شاگردان حضرت را 462 نفر مى ‏داند . (12)




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif)



1 . مبارزه با انديشه خوارج

فردى از خوارج مدعى بود كه على عليه السلام در جنگ نهروان به خاطر كشتن خوارج گرفتار ظلم شده است . وى مى ‏گفت: اگر بدانم كسى هست كه براى من ظالم نبودن على عليه السلام را اثبات كند به سويش مى ‏روم .

امام باقر عليه السلام را به او معرفى كردند . او هم گروهى از يارانش را جمع كرد و به حضور امام رسيد . بعد از سخنان امام و برشمردن فضائل حضرت على عليه السلام توسط ياران امام، آن مرد برخاست و گفت: من بيش از اين جمع به فضائل على آگاهم، ولى اينها مربوط به زمانى است كه حكميت رانپذيرفته بود، و بعد از حكميت كافر شد .

سخن در فضائل على عليه السلام به حديث‏ خيبر رسيد كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: «فردا پرچم را به فردى خواهم داد كه خدا و رسول را دوست دارد و خدا و رسول هم او را دوست دارند . بر دشمن مى ‏تازد و هرگز از ميدان نبرد نمى ‏گريزد ...»

امام باقر عليه السلام فرمود: درباره اين حديث چه مى ‏گويى؟ گفت: حديث درست است ولى كفر على بعد از اين بود .

امام فرمودند: آيا آن روز كه خدا على را دوست مى ‏داشت، مى ‏دانست كه او در آينده اهل نهروان را خواهد كشت‏ يا نه؟

مرد گفت: اگر بگويم نمى ‏دانست كافر مى ‏شوم، پس مى ‏دانست .

حضرت فرمودند: آيا محبت‏ خدا به على عليه السلام از آن جهت‏ بود كه وى در خط اطاعت‏ خدا حركت مى‏ كرد يا به خاطر عصيان بود؟

مرد گفت: روشن است كه دوستى خدا به خاطر بندگى و اطاعت على بود .

امام باقر عليه السلام فرمودند: اكنون تو در ميدان مناظره مغلوب شدى، از جاى برخيز و مجلس را ترك كن . زيرا محبت‏ خدا به على نشان مى‏ دهد كه على تا پايان عمر در راه اطاعت‏ خدا گام برمى ‏دارد و از مسير رضاى او خارج نمى ‏شود و آنچه كرده طبق وظيفه الهى ‏اش بوده است .»

مرداز جاى برخاست و گفت: «الله اعلم حيث‏ي جعل رسالته; (13) خدا داناتر است كه رسالت‏ خويش را در كجا قرار دهد .»




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif)



3 . مبارزه با بدعت گذاران

امام باقر عليه السلام مى ‏فرمود: كسى كه با گناه و ارتكاب كبائر به مبارزه با خدا برخاسته و از خود جرات نشان دهد، كافر است . كسى كه روشى غير از دين خدا پى نهد مشرك است .» (19)
آن حضرت همواره با بدعتها مبارزه مى ‏كرد كه نمونه‏ اى را مرور مى ‏كنيم .

جواز يا حرمت متعه
عبدالله معمر ليثى به امام باقر عليه السلام گفت: شنيده ‏ام متعه را جايز مى ‏دانيد . امام فرمودند: بلى! خداوند آن را جايز شمرده و سنت رسول خدا هم بر آن بوده و اصحاب هم عمل مى ‏كردند .
عبدالله گفت: ولى عمربن خطاب آن را ممنوع كرد . حضرت فرمودند: بنابراين تو بر سخن رفيقت ‏باش، من هم بر سخن و راى رسول خدا صلى الله عليه و آله استوار خواهم ماند .

عبدالله گفت: آيا شما خشنود مى‏ شوى وقتى ببينى شخصى با زنى از بستگان و خانواده شما چنين عملى را انجام دهد؟

امام عليه السلام فرمودند: اى بى ‏خرد! چرا سخن از زنان به ميان مى ‏آورى؟ آن خدايى كه ازدواج موقت را حلال كرد، از تو و همه كسانى كه به تكلف و اجبار متعه را حرام شمرده‏ اند، غيرتمندتر است . آيا دوست دارى كه زنى از خانواده تو به همسرى مردى درآيد كه تهيدست است؟ ...

عبدالله گفت: خير .
امام عليه السلام فرمودند: چرا تو حلال خدا را حرام مى ‏شمارى؟
عبدالله گفت: من حلال خدا را حرام نمى‏ شمارم، ولى معتقدم مرد فقير و بافنده تهيدست كفو و هم سطح ما نيست .

امام عليه السلام فرمودند: ولى برنامه خدا غير از اين است، زيرا اعمال نيك همين مرد را م ى‏پذيرد و حوريان بهشتى را به ازدواج او در مى ‏آورد، ولى تو از روى كبر و نخوت از خويشاوندى با مؤمنى كه شايسته همسرى حوريان بهشتى است، ناخشنود هستى .

عبدالله تسليم شد و خنديد و گفت: به راستى كه سينه ‏هاى شما محل رويش درختان تناور دانش است . ميوه ‏هاى درخت دانش از آن شماست و برگ هايش در اختيار مردم . (20)





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif
(https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif)



4 . مبارزه با انحرافات علماء

در اين دوره فقها به شدت فعال بودند و همين امر لزوم هوشيارى امام را مى‏ طلبيد . حضرت در برابر فقهايى مثل ابوحنيفه به شدت ايستادگى مى ‏كرد . (21)
از جمله درباره اهل قياس به زراره فرمودند: «يا زرارة اياك واصحاب القياس فى الدين فانهم تركوا علم ما وكلوا به وتكلفوا ما قد كفوه يتاولون الاخبار ويكذبون على الله عزوجل; (22)
اى زراره! از كسانى كه در كار دين قياس مى‏ كنند، بپرهيز; زيرا آنان علمى را كه مكلف به آن بودند كنار گذاشته و به چيزى پرداخته اند كه به آنها سپرده نشده است . خبرها را [به ذوق خود] تفسير كرده و بر خداى بزرگ دروغ مى ‏بندند .

محمد بن طيار از اصحاب امام باقر عليه السلام مى ‏گويد: امام باقر عليه السلام به من فرمودند: آيا با مردم بحث مى‏ كنى؟ گفتم: آرى .

فرمودند: آيا هرچه مى‏ پرسند تو به هر حال پاسخى مى ‏دهى؟ گفتم آرى! فرمودند: پس در چه زمينه سكوت كرده و علم و دانش واقعى را به اهلش ارجاع مى ‏دهى؟

امام عليه السلام با اين سؤال به او فهماند كه نحوه پاسخگويى او به پرسشهاى مردم غلط است و در مسائل دينى بايد به مرجع اصلى آن كه ائمه اطهار عليهم السلام هستند مراجعه كرد .

همچنين ابوحمزه ثمالى از گفتگوى امام با قتاده چنين ياد مى ‏كند: امام رو به آن مرد كرد و پرسيد: تو كيستى؟ گفت: قتادة بن دعامه بصرى . فرمود: تو فقيه اهل بصره‏ اى؟ گفت: آرى . فرمود: واى بر تو اى قتاده! خداوند بندگان شايسته‏ اى را آفريده است تا حجت‏بر ديگران باشند . آنان اوتاد زمين و برپادارنده امر الهى و نخبگان علم خدايند، آنان را قبل از آفرينش ديگر بندگان برگزيده است .

قتاده پس از سكوتى طولانى گفت: به خدا سوگند من تا كنون در برابر فقيهان بسيار و نيز پيش روى ابن عباس نشسته ‏ام ولى آن گونه كه در برابر شما مضطرب شده ‏ام، در مقابل هيچ يك از آنان، اضطراب مرا فرا نگرفت .

امام فرمود: تو مى‏ دانى كجا نشسته ‏اى؟ در مقابل خاندانى هستى كه خدا درباره ‏اش فرموده است:

«فى بيوت اذن‏الله ان ترفع ويذكر فيها اسمه يسبح له فيها بالغدو والآصال‏»

(23) و فرموده است

«رجال لا تلهيهم تجارة ولا بيع عن ذكر الله واقام الصلاة وايتاء الزكاة‏» (24)

پس جايگاه تو آن جاست كه خود مى‏ دانى و ما آن خاندانيم كه خدا توصيف كرده است . (25)





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif)



5 . پاسخ به پرسشها و شبهات

از مسئوليتهاى مهم امام باقر عليه السلام در راستاى وظيفه پاسدارى از ارزشها، رد شبهات فكرى بود . آن حضرت اين مسئوليت را در قالب نامه، سخنرانى، مناظره و ... انجام مى‏داد . نمونه ‏هايى را در ذيل مى‏ خوانيم .

از امام باقر عليه السلام سؤال شد: آيا درست است واژه شى‏ء برخدا اطلاق شود؟ فرمودند: بلى! اطلاق لفظ شى‏ء بر خدا درست است، چون اين اطلاق او را از حد تعطيل و تشبيه بيرون مى ‏آورد . (26) (يعنى واژه شى‏ء بر هر چيزى اطلاق مى ‏شود كه وجود دارد و اگر اين واژه را به كار نبريم، لازم مى ‏آيد درباره‏ اش هميشه سكوت كنيم و راه انديشه را تعطيل كنيم).

فردى به امام باقر عليه السلام گفت: خدا از چه زمانى وجود داشت؟ آن حضرت فرمودند: واى بر تو! زمان براى موجودى است كه سابقه نيستى دارد، اما خدا داراى وجود هميشگى است . (27)

از آن حضرت درباره تفسير آيه «يا ابليس ما منعك ان تسجد لما خلقت‏ بيدى‏» (28) سؤال شد . آن حضرت فرمودند: «يد» در كلام عرب به معناى قوت و عظمت است . خداوند مى‏ فرمايد: «والسماء بنيناها بايد» (29) ; آسمان را با قدرت و نيرو افراشتيم .»

مردى از خوارج به امام باقر عليه السلام گفت: چه چيز را مى ‏پرستى؟ فرمود: خداى متعال را . گفت: آيا او را ديده‏ اى؟

فرمود: «چشمها با مشاهده حسى او را نديده ‏اند، ولى قلبها به حقيقت ايمان خدا را يافته ‏اند . خدا را به وسيله مقايسه نمى‏ توان شناخت و با حواس نمى‏ توان درك كرد و شباهتى با آدميان ندارد .

خدا به وسيله نشانه ‏ها و آياتش، وصف و شناخته مى ‏شود و در حكم و داورى اش هرگز ستم نمى ‏كند . اين همان خدايى است كه جز او معبودى نيست . (30)









https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/22142631477334624331.gif)



پی نوشت :
1) اعلام الورى، ص‏264; مناقب ابن شهر آشوب، ج‏4، ص‏227 . در سال تولد حضرت چهار نظريه وجود دارد: سال 56 و 57 (اصول كافى، ج‏2، ص‏372 و . .). ، سال 58 (اثبات الوصية، ص‏150 - 153)، سال 59 (بحارالانوار، ج‏46، ص‏217)، و سال 57 كه با رواياتى كه حضور امام را در سه سالگى در كربلا نشان مى‏دهد، سازگارتر است .
در ماه تولد هم 4 نظر وجود دارد: سوم و پنجم صفر، جمعه اول رجب; دوشنبه يا شنبه اول رجب .
2) اصول كافى، ج‏2، ص‏372 .
3) دلايل الامامة، ص‏940; تاج المواليد، ص‏39; كشف الغمه، ج‏2، ص‏318; تذكرة الخواص، ج‏5، ص‏302; احقاق الحق، ج‏12، ص‏165; تاريخ يعقوبى، ج‏2، ص‏302 .
4) سير اعلام النبلاء، ج‏4، ص‏401 .
5) فصول المهمه، ص‏221; ارشاد مفيد، ج‏2، ص‏172; طبقات ابن سعد، ج‏5، ص‏236; تذكرة الخواص، ص‏306 . برخى زينب و ام سلمه را نام يك نفر مى‏دانند (اعلام الورى، ص‏265)
6) كافى، الروضه، ص‏77 .
7) المصنف، عبدالرزاق، ج‏9، ص‏337 .
8) كشف القناع عن حجية الاجماع، ص‏56، ضحى الاسلام، ج‏1، ص‏386 .
9) ر . ك . به: حيات فكرى و سياسى امامان شيعه، رسول جعفريان، ص‏208 تا 214 .
10) ارشاد مفيد، ص‏280 .
11) الامام الصادق، ابوزهره، ص‏22 .
12) ائمتنا، ج‏1، ص‏332 .
13) كافى، ج‏8، ص‏349; بحارالانوار، ج‏21، ص‏26 .
14) اختيار معرفة الرجال، جزء 4، ص‏302، ح‏543 .
15) اعراف/175; بحارالانوار، ج‏46، ص‏322 . (ترجمه آيه: آن كسى كه آيات خود را به او داديم; ولى خود را از آن تهى ساخت و شيطان در پى او افتاد، و از گمراهان شد .»
16) اختيار معرفة الرجال، ص‏301 .
17) طبرى، ج‏5، ص‏457; الكامل فى التاريخ، ج‏4، ص‏209 .
18) فرق الشيعه، ص‏38 .
19) بحارالانوار، ج‏72، ص‏222 .
20) كشف الغمه، ج‏2، ص‏362; بحارالانوار، ج‏46، ص‏356 .
21) المجالس المفيدة، ص‏39; وسايل الشيعه، ج‏18، ص‏39 .
22) بحارالانوار، ج‏2، ص‏304 و 308; وسائل الشيعه، ج‏27، ص‏59 و امالى مفيد، ص‏51 .
23) نور/36 . «[اين چراغ پرفروغ] در خانه‏هايى قرار دارد كه خداوند اذن فرموده آن را بالا برند; خانه هايى كه نام خدا در آنها برده مى‏شود و صبح و شام در آنها تسبيح او مى‏گويند .»
24) نور/37 . «مردانى كه نه تجارت و نه معامله‏اى آنان را از ياد خدا و برپا داشتن نماز و اداى زكات غافل نمى‏كند .»
25) اصول كافى، ج‏6، ص‏256; بحارالانوار، ج‏46، ص‏358 .
26) اصول كافى، باب اطلاق القول بانه شى‏ء، ج‏7 .
27) همان، باب الكون والمكان، ج‏3 .
28) ص/75 . «اى ابليس! چه چيزى تو را مانع شده است از اينكه براى آنچه با دست‏خود آفريدم، سجده كنى؟»
29) سيرة الائمة الاثنى عشر، ج‏3، ص‏213 .
30) الاحتجاج، ص‏321 .




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/94711169218516003970.gif