تفاوت سوگندهاي الهي با سوگندهاي غير الهي

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

http://www.shiaupload.ir/images/92566955342862765102.gif (http://www.shiaupload.ir/images/92566955342862765102.gif)



تفاوت سوگندهاي الهي با سوگندهاي غيرالهي

سوگندهاي الهي يا سوگندهاي متعارف ميان مردم تفاوتهاي قابل توجهي دارد، مردم معمولاً به چيزهايي سوگند ياد مي‏كنند كه در نظرشان مقدس و يا بسيار عزيز است و در تمام آنها نگران مؤاخذه و يا صدمه، در صورت دروغ‏گويي هستند مثلاً وقتي كسي به خدا، پيامبر، امام و قرآن به دروغ سوگند مي‏خورد نگران است كه آنان آسيبي به وي رسانده يا روز قيامت مؤاخذه كنند و هرگاه به جان خود، فرزند، آشنا، دوست و رفيق خود سوگند ياد مي‏كند خوف آن دارد كه صدمه‏اي متوجه آنان گردد علاوه بر اينكه هدف اصلي از سوگند مردم اثبات مطلب است، وقتي گوينده‏اي احتمال مي‏دهد كه شنوندگان سخن او را باور نكنند با سوگند خوردن سعي مي‏كند آنان را وادار به قبول نموده شك و ترديد را برطرف سازد. و اين در حالي است كه هيچيك از اين مطالب در سوگندهاي قرآن نيست، زيرا خداوند نه از كسي يا چيزي ترس دارد و نه فقدان چيزي برايش ضرر مي‏رساند تا سوگند ياد كند، از طرف ديگر درباره سخن خدا مؤمن نياز به سوگند ندارد و براي كافر و معاند سوگند سودي ندارد و نكته سوم اينكه در قرآن به موجوداتي سوگند ياد شده كه برخي از آنها در نظر مردم از تقدس و عزّت خاصي برخوردار نيستند، بنابراين آنچه كه مفسرين در ابتدا اعتقاد دارند آن است كه سوگند در كلام الهي غير از سوگندي است كه در مباحث فقهي و يا كتابهاي لغت از آن ياد مي‏شود. از ديدگاه فقهاء كاربرد سوگند موقعي است كه در محاكم قضائي بعلت فقدان شهود به قسم متوسل شوند و يا در نذرها يا عهدهاي مردمي براي اثبات يا اسقاط حقي به آن متوسل شوند كه در هر حال به عنوان يك حجت و دليل شرعي كه آثار حقوقي و تكليفي و وضعي بر آن مترتب مي‏شود. قلمداد شده است. لكن در نظر مفسرين، سوگندهاي قرآن داراي چنين مشخصه‏اي نيست. پس اين سؤال مطرح مي‏شود كه حكمت و فلسفه سوگندهاي الهي قرآن چيست؟
حكمت و فلسفه سوگندهاي قرآن
قطعا خداوند از سوگندهائي كه در قرآن ياد نموده، مقصودي داشته است و داراي حكمتي است اگر چه خداوند نيازي به سوگند ندارد، ولي سوگندهاي قرآن فوائدي را دارا مي‏باشد، كه به برخي از آنها مي‏پردازيم.
1. براي تأكيد و بيان اهميت اموري كه خداوند براي آنها سوگند ياد كرده (جوابهاي قسم) تا مردم در آنها نيك بينديشند و به آنها اهميت ويژه قائل شوند.
2. براي متوجه كردن انسان به منافع و فوائد فراوان چيزهايي كه به آنها سوگند ياد شده است مانند خورشيد و ماه و ستارگان و شب و روز و حتي مثل انجير و زيتون كه آنها وسيله رحمت و نعمتند. و نشانه هائي بر يگانگي و وحدانيت خداوند و آثار قدرت نامتناهيش در آنها نمودار است.
3. براي بيان واقعيت داشتن اموري كه مورد انكار يا شك و ترديد مردم مي‏باشد مانند سوگند به قيامت و فرشتگان و وجدان انسان و امثال آنها، و محمد عبده در اين زمينه مي‏گويد: «وقتي به همه چيزهائي كه مورد سوگند قرآن قرار گرفته دقت مي‏كني مي‏بيني كه بعضي از مردم آن را انكار مي‏كرده‏اند و يا در اثر بي اطلاعي از فايده‏اش مورد تحقير قرار مي‏دادند و خلاصه آنكه از حكمت در آفرينش آنها غافل بوده‏اند كه اين سوگندها به همه آنها پاسخ داده و مردم را از شك و ترديد و وهم و غفلت بيرون آورده و موفقيت هر كدام از موجودات را به درستي نشان داده و حقايق امور را آشكار ساخته است»
4. براي تعظيم و تكريم اعمال خير و شايسته تا مردم به انجام آنهاتشويق و ترغيب شوند، مانند سوگند به اسبان مجاهدان و اوقات فريضه حج و امثال آن.
مرحوم طبرسي از امام باقر و امام صادق(ع) نقل مي‏كند كه آن دو امام فرموده‏اند: «خداوند به آفريده‏هاي خود سوگند ياد مي‏كند تا انسان را به جايي كه بايد عبرت و پند گيرد آگاه سازد چون قسم به عظمت و بزرگي آنچه به آن سوگند ياد شده، دلالت دارد.»(طبرسي امين الاسلام، مجمع البيان، ج 10، ص 254).
پس آن طوري كه از آيات قرآن و بيانات ائمه(ع) و پژوهشگران اسلامي استفاده مي‏شود، سوگندهاي قرآن عالي‏ترين وسيله جهت گرايش افكار انسان به تحقيق در ژرفاي مسائل و موجودات جهان است تا از رهگذر اين كوششها و دقتها درهاي علوم و دانشها را بسوي جامعه انساني بگشايند. و بقول طنطاوي «سوگندهاي قرآن كليد دانشها است»(الجواهر طنطاوي، ج 25، ص 258 به نقل از سوگندهاي قرآن ابوالقاسم رزاقي)





http://upload.tazkereh.ir/images/74414305581868462462.gif (http://upload.tazkereh.ir/images/74414305581868462462.gif)

[عهد آسمانى]

انسان هنگامیکه به چیزی سوگند می خورد، در حقیقت، امر مورد احترامی را که برای خودش محترم است و مخاطب هم می داند که آن چیز مورد علاقه اوست و حاضر نیست آن را خوار و زبون سازد، پشتوانه صحت و درستی سخنش قرار می دهد، لهذا (برای این) علماء ادب می گویند سوگند تأکید و تأیید راستی سخن حق است، ولی گاهی انسان سوگند یاد می کند نه برای این منظور بلکه برای افاده امری است که لازمه سوگند است، یعنی برای افاده اینکه طرف بداند گوینده برای آن چیز احترام قائل است، وقتی که کسی می خواهد به مردم بفهماند برای فلان شخص احترام قائلم به سر او و جان او سوگند می خورد، در اینگونه قسم ها هدف متوجه مقسم به (چیزی که به او قسم خورده شده) است نه مقسم علیه (مطلبی که در مورد او قسم یاد شده است).

سوگندهای قرآن از نوع دوم است، قرآن اگر به ماه و خورشید و زیتون و انجیر و روز و شب سوگند یاد کرده است می خواهد بشر را متوجه اهمیت این امور کند.
در قرآن به حروف الفبا نیز سوگند خورده شده چرا که یکی از مهمترین اموری که نقش اساسی در تمدن و فرهنگ انسانیت داشته، همین حروف الفبا است.
حتی نوشتن و خط که خود نعمتی بسیار بزرگ است، قرآن در جای خود به آن نیز سوگند می خورد.

http://smiles.al-wed.com/smiles/13/ff131.gif