با امام کاظم (ع) در سایه قرآن

[درج]

علی مختاری
امام كاظم (ع) قرآن ناطق و از ثقلين است و ارتباط آن حضرت با كتاب الهي از زاويه ‏هاي گوناگون تفسير و علوم قرآن قابل بررسي است اينك در اين مجال و به اهتمام آن بزرگوار به تلاوت قرآن و ثواب تلاوت مي ‏پردازيم.آداب تلاوت :

1ـ صداي زيبا و حزن ‏آور :

عالم بزرگوار شيخ مفيد (ره) مي‏ نويسد : طبق ادله گذشته ، آن حضرت دانشمندترين مردمِ زمانه بود و بيش از همه حافظ كتاب الهي و خوش‏ صدا ترين آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت ، آهسته و حزن ‏آور مي ‏خواند و مي‏ گريست و شنوندگان هم گريه مي ‏كردند ، اهل مدينه او را «زين المجتهدين» مي ‏ناميدند. (1)
در روايتي ديگر آمده است : «و كانت قراءته حزنا» يعني قرائت آن حضرت حزن‏ آور بود. (2)
به ابرهه مسيحي فرمود : «با كتاب خودت چقدر آشنايي ؟
پاسخ داد : به متن و تأويل آن آگاهم ، هشام مي ‏گويد : حضرت كاظم (ع) شروع كرد به قرائت انجيل ، آنگاه ابرهه گفت :
«حضرت مسيح اين ‏چنين مي ‏خوانند و جز او هيچ كسي چنين نخوانده است و از پنجاه سال پيش تا كنون در جستجوي چنين شخصيتي بودم» و در اين هنگام ، ابرهه به دست امام مسلمان شد. (3)

[درج]

ـ ترتيل :

يعني حروف كاملاً ادا و بيان و وقوف رعايت گردد.
حضرت كاظم (ع) مي ‏فرمايد :
از پيامبر اكرم در باره معناي «وَ رَتَّلِ الْقُرآنَ تَرْتيلا» (4) پرسيدند ، در پاسخ فرمود : (5)
يعني قرآن را واضح و كاملاً روشن بيان كن و حروفش را مانند رمل و شن‏ هايي كه باد يكباره مي ‏پاشد بر روي هم نريز و آن را مانند شعرخواني پشت سر هم و با شتاب مخوان ؛ نزد شگفتي هاي قرآن بايستيد و دلها را با آن تكان دهيد و همت و نظر شما رسيدن به آخر سوره نباشد ، يعني به كيفيت بپردازيد نه به كميّت. (6)

[درج]

3ـ ارج نهادن به حاملان قرآن :

آن حضرت در حديثي از جدّ بزرگوارش نقل مي ‏فرمايد :
خداي تعالي بخشنده است و جود را دوست دارد و كارهاي عالي را دوست مي ‏دارد و از كارهاي پست ناخرسند است و واقعا از احترام به جلال الهي بزرگداشت سه گروه است :
الف) ريش سفيد مسلمان ، ب) امام عادل ، ج) آن كسي كه حامل و تسليم قرآن كريم است به گونه ‏اي كه نه اهل غلوّ است و نه از بار تكاليفش شانه خالي مي‏ كند. (7)

[درج]

4ـ اهداي ثواب قرائت به معصومان (ع) :

علي بن ‏مغيره به امام كاظم (ع) مي ‏گويد : پدرم از جدّ شما پرسيد آيا رواست شبي يك ختم قرآن بخوانم ؟
جدّ شما فرمود : هر شب.
دوباره پرسيد : آيا در ماه رمضان هم ؟ جدّ شما فرمود : در ماه رمضان نيز ، جدم عرض كرد : بلي هر چه توانستم.
و برنامه پدرم اين بود كه در ماه رمضان چهل بار قرآن را ختم مي‏ كرد ؛ و من نيز پس از پدر قرآن مي‏ خوانم بيشتر و گاهي كمتر از پدرم ، كم و زياديش بستگي داشت به اندازه فرصت و فراغت و يا كار و سرگرمي و نشاط و بيماريم و هنگام عيد فطر ، قرآن هايي كه خوانده بودم ، يك ختمش را براي رسول اكرم (ص) يكي براي علي (ع) ، يكي براي فاطمه (ع) و همچنين براي هر كدام از امامان تا به شما رسيد و يكي هم براي شما قرار مي‏ دادم ، از هنگامي كه خدا اين بينش و حال را به من عنايت كرده است و در سلك پيروان شما قرار گرفته ‏ام.
حال آيا براي خودم نيز پاداشي هست ؟
حضرت فرمود : پاداش تو آن است كه در قيامت با آنها هستي ، گفتم اللّه ‏اكبر ، آيا چنين اجري دارم ؟
حضرت سه بار فرمود : بلي. (8)

[درج]

شيعه و قرائت قرآن :

حضرت كاظم به مردي فرمود : آيا دوست داري در دنيا بماني ؟
پاسخ داد : بلي ، پرسيد : براي چه ؟
گفت : به خاطر قرائت قل هو اللّه أحد ، آنگاه حضرت ساكت شد و پس از زماني گفت : اي حفص ! هركس از دوستان و شيعيان ما بميرد و قرآن را خوب نداند ، در عالم برزخ آموزش داده مي‏ شود تا خدا به واسطه آن درجه و مقامش را بالا ببرد
زيرا درجات بهشت به قدر آيه ‏هاي قرآن كريم است : به قاري گفته مي‏ شود : بخوان و ترقّي كن پس او مي‏ خواند و ترقّي مي‏ كند.
حفص گويد :
در عمرم نديدم كسي را كه از امام كاظم (ع) بيشتر خداترس و به رحمت حق اميدوار باشد و قرآن خواندنش همراه با حزن بود و گويا هنگام قرائت به شخصي خطاب مي ‏كند. (9)

[درج]

پرهيز از بحث هاي بي ‏فايده :

همچنانكه امروزه ، پرداختن به طرح و حلّ بسياري از معمّاهاي قرآني ، وقت‏ گير ، كم‏ فايده و مايه غفلت از اهداف اصلي قرآن كريم است ، در گذشته نيز مباحثي چون مخلوق بودن يا قديم بودن قرآن ، به صورت مشكلي جنجالي درآمده بود و مايه درگيري و خونريزي ‏ها و اتلاف وقت و ... مي‏ شد.
هنگامي كه در اين باره از امام كاظم (ع) نظرخواهي و گفته شد مردم در اين باره اختلاف دارند برخي قرآن را مخلوق مي ‏دانند و بعضي غير مخلوق ؛ فرمود : من آنچه را آنان مي ‏گويند ، نمي ‏گويم ولي مي ‏گويم : «إنّه كلام اللّه» قرآن سخن خداست. (10)
اين روش و منش بايد سرمشق امروز و هميشه ما باشد كه از مباحث نظري بي ‏فايده و مشكل ‏آفرين بپرهيزيم.

[درج]

عنايت به تفسير قرآن :

به جاست كه قاري به معني و تفسير هم توجه نمايد ، در سخنان امام كاظم (ع) مواردي از تفسير آيات بيان شده مثلاً «توبه نصوح» در آيه «يا اَيُّهَا الّذينَ آمَنُوا تُوبُوا اِلَي اللّه‏ِ تَوْبَةً نَصَوُحا» (11) را چنين تفسير مي فرمايد :
بنده به درگاه خدا توبه مي‏ كند و ديگر برنمي‏ گردد و توبه نمي‏ شكند و به راستي كه محبوب ترين بندگان خدا در پيشگاه حق ، فريب خوردگان توبه ‏كننده ‏اند. (12)

[درج]

تفسير واژه‏ هاي مشكل :

در تفسير «اَلَّذينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ» (13) ـ سهو در نماز را تضييع نماز مي ‏داند. (14)
و يا در تفسير «اللّه‏ الصَّمد» (15) مي‏ فرمايد : «الصمد الذي لا جوف له» (16) يعني صمد كسي است كه تو خالي نيست ؛ بديهي است كه اجسام همه توخالي و داراي هسته مركزي و پروتون هستند ، و طبق اين تفسير صمد يعني غير مادي و غير جسم.

[درج]

بيان مصداق و مورد آيه :

شأن نزول و يا روشن‏ ترين مصداق هاي برخي آيات ، در سخنان امام بيان شده است مثل مصداق «ماء معين» كه منظور از آن غيبت حضرت مهدي امام زمان (ع) است. در اين آيه از انسان سؤال شده : «قُلْ أَرَءَيْتُمْ إنْ أَصْبَحَ ماؤُكُمْ غَوْرا فَمَنْ يَأْتيكُمْ بِماءٍ مَعينِ» (17)
يعني بگو : به من خبر دهيد ، اگر آب شما فرو رود ، چه كسي آب روان برايتان خواهد آورد ؟
و در توضيح «فجّار» در آيه : «كَلاً إِنّ كِتابَ الْفُجّارِ لَفي سِجّين» (18) مي‏ فرمايد :
بدكاران و فاجران كساني هستند كه در حق ائمه (عليهم السلام) نافرماني و بر آنان قلدري كردند. (19)

گفتني است كه بيشترين تفسيرهاي آن بزرگوار در شرح آيه ‏هايي است كه در اثبات امامت و رهبري و يا بيزاري و مذّمت منحرفانِ از امامت نازل شده است.
در معرفي مهم‏ترين مصداق منافقان ، كساني را نشان مي‏ دهد كه به ولايت حضرت علي (ع) ايمان نمي ‏آوردند ، قرآن كريم مي‏ فرمايد : «هنگامي كه منافقان نزد تو آيند مي ‏گويند : «ما شهادت مي ‏دهيم كه يقينا تو رسول خدايي» خداوند مي‏ داند كه تو رسول او هستي ، ولي خداوند شهادت مي‏ دهد كه منافقان دروغگو هستند ...» (20)
اين به خاطر آن است كه نخست ايمان آوردند سپس كافر شدند از اين ‏رو بر دل هاي آنان مهر نهاده شده و حقيقت را درك نمي‏ كنند.
امام(ع) مي‏ فرمايد : منظور منافقاني است كه نخست ايمان آوردند به رسالت پيامبر (ص) و سپس به ولايت حضرت علي (ع) وصيّ آن حضرت كفر ورزيدند.

[درج]

ب ـ ثواب تلاوت :

در سخنان امام (ع) ثواب و آثار تلاوت بسياري از آيه‏ ها و سوره ‏ها بيان شده كه نمونه‏ هايي را مرور مي‏ كنيم :
1ـ هرگاه از چيزي ترسيدي صد آيه از هر جاي قرآن كه خواستي ، بخوان ، آنگاه سه بار بگو : اللّهم اكشف عنّي البلاء. (21)
2ـ امام كاظم (ع) : نسيم رحمت الهي در هر روز جمعه هزار بار مي‏ وزد و به هر بنده‏ اي هر چه خدا بخواهد مي‏ دهد پس هر كه بعد از عصر جمعه صد بار سوره قدر را بخواند خداوند آن هزار رحمت و همانند آن را به او مي ‏بخشد. (22)

[درج]

پاورقي ها :

1ـ ارشاد مفيد ، ص 235 ؛ بحارالانوار ، ج 48 ، ص 102





















2 ـ كافي ، ج 2، ص 606، به نقل از مسند الامام الكاظم (ع) ، ج 2، ص 11 3ـ بحارالانوار ، ج 48 ، ص 104 4 ـ سوره مزمّل ، آيه 4 5 ـ بحارالانوار ، ج 76، ص 63 ؛ مسند الامام الكاظم (ع) ، ج 2، ص 44 6 ـ مسند الامام الكاظم (ع) ، ص 44 ، نقل از بحارالانوار ، ج 92، ص 215 7 ـ بحارالانوار ، ج 92، ص 184 8 ـ كافي ، ج 2، ص 418 ؛ مسند الامام الكاظم (ع) ، ج 2، ص 8 ـ 9 9 ـ همان ، ص 606؛ نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ص 11 10 ـ توحيد صدوق ، ص 224 ، مسند الامام الكاظم (ع) ، ج 2، ص 7 11ـ سوره تحريم ، آيه 77 12ـ تفسير نورالثقلين ، ج 5، ص 374 ؛ مسند الامام الكاظم (ع) ، ج 2، ص 42 ، با اندكي تفاوت 13ـ سوره ماعون 14 ـ مسند الامام الكاظم (ع) ، ج 2، ص 47 15ـ سوره توحيد 16ـ مسند الامام الكاظم (ع) ، ج 2، ص 48 17ـ سوره ملك ، آيه 30 18ـ سوره مطففين ، آيه 8 19ـ مناقب ابن شهر آشوب ، ج 2، ص 352 ، نقل از مسند الامام الكاظم (ع) ، ج 2، ص 46 20ـ سوره منافقون ، آيه 3 ـ 1 21 ـ مناقب ابن شهرآشوب ، ج 1، ص 559 ، نقل از مسند الامام الكاظم (ع) ، ص 41 22 ـ ثواب الاعمال، ص 157 ، نقل از مسند الامام الكاظم (ع) ، ج 2، ص 11 23ـ امالي صدوق ، ص 361 ، نقل از مسند الامام الكاظم (ع) ، ج 2، ص