دانستنی هایی درباره هفتمین اختر تابناک امامت

[نصرالله عاشق خداومولا]

دانستنی هایی درباره هفتمین اختر تابناک امامت


اشاره:
شخصيت‌هاي برجسته و ممتاز، كساني هستند كه بر همه ابعاد زندگي انساني توجه دارند و در همه آن ابعاد، بروز و ظهور مي‌كنند و به درجه عالي آن دست مي‌يابند. آنها در عين آنكه در ميدان زهد و پارسايي يگانه‌اند، در ميدان جهاد و مبارزه نيز يكّه‌تاز هستند و در عين آنكه با ديدن يتيم سرافكنده، بر اثر مهر و عاطفه، اشك مي‌ريزند، با ديدن طاغوت سركش هر چه خشم دارند، بر ضد او آشكار مي‌نمايند و به اصطلاح، جامع اضداد هستند.
امام موسي كاظم(علیه السلام) در عين آنكه انساني رئوف و مهربان بود، در برابر طاغيان سركش، خشمگين بود. در عين آنكه استاد پارسايان بود، يكه‌تاز ميدان جهاد و عرصه سياست بود. امام كاظم(علیه السلام) نهمين اختر آسمان عصمت و هفتمين ستاره درخشان فضاي دل‌انگيز امامت، تبلوري از ارزش‌هاي والاي انساني بود و لحظه‌لحظه عمر پربارش، درس‌هاي بزرگ اسلامي را الهام مي‌بخشيد.[1]
«امام موسي كاظم(علیه السلام) در روز يكشنبه هفتم ماه صفر سال صدوبيست‌وهشت هجري قمري درروستاي ابواء ـ بين مكه و مدينه ـ به دنيا آمدند و پنجاه‌وپنج سال زندگي كردند. ايشان در بيست‌ويك سالگي به امامت رسيدند. كنيه مباركشان «ابوابراهيم» و «ابوالحسن» بود و به كاظم و باب‌الحوائج شهرت داشتند. امام در زمان خلافت منصور، مهدي، هادي و هارون‌الرشيد زندگي مي‌كردند و سال‌ها در زندان هارون‌الرشيد بودند. ايشان ابتدا در زندان بصره بودند و بعد هارون دستور داد كه امام را به زندان بغداد ببرند. در همان‌جا بود كه يحيي بن خالد با خرما ايشان را مسموم كرد. مدفن شريف امام كاظم در شهر كاظمين است و زمان شهادتشان بيست‌وپنج رجب سال صدوهشتادوسه هجري قمري».[2]
«امام موسي بن جعفر(علیه السلام) همان راه و روش پدرش حضرت صادق(علیه السلام) را بر محور برنامه‌ريزي فكري و آگاهي عقيدتي و مبارزه با عقايد انحرافي ادامه داد. آن حضرت با دلايل استوار، بي‌مايگي افكار الحادي را نشان مي‌داد و منحرفان را به اشتباه راه و روششان آگاه مي‌ساخت. كم‌كم‌جنبش فكري امام درخشندگي يافت و قدرت علمي‌اش دانشمندان را تحت‌الشعاع خود قرار داد. اين كار بر حاكمان حكومت عباسي سخت و گران آمد و به همين دليل با شيفتگان مكتبش با شدت و فشار و شكنجه برخورد كردند».[3]
«امام كاظم(علیه السلام) عابدترين، زاهدترين، فقيه‌ترين و كريم‌ترينِ مردم زمان خود بود. هرگاه دو سوم از شب مي‌گذشت، نمازهاي نافله را به‌جا مي‌آورد و تا سپيده صبح به نماز خواندن ادامه مي‌داد و هنگامي‌كه وقت نماز صبح فرا مي‌رسيد، بعد از نماز شروع به دعا مي‌كرد و از ترس خدا آن‌چنان گريه مي‌كرد كه تمام محاسن شريفش به اشك آميخته مي‌شد و هرگاه قرآن مي‌خواند، مردم پيرامونش جمع مي‌شدند و از صداي خوش او لذت مي‌بردند. آن حضرت، صابر، صالح، و امين لقب يافته بود و به سبب تسلط بر نفس و فرو بردن خشم، به كاظم مشهور گرديد».[4]

[نصرالله عاشق خداومولا]

مادر امام کاظم علیه‏السلام
مادر امام موسی کاظم حمیده بربریه، معروف به «حمیدة الصفا» بود. امام صادق علیه‏السلام درباره ایشان فرموده‏اند: «حمیده مثل زَرناب و تصفیه شده، از آلودگی‏ها و پلیدی‏ها پاک است و این از لطف خدا بر من و امام بعد از من است که پای چنین بانوی پاک دامنی را به خانه من گشود».

القاب امام کاظم (علیه السلام)
لقب و کنیه در زبان عربی نمایانگر نحوه پذیرش جامعه و طرز تلقی آن از فرد میباشد و هویت شخصی او را در زندگی روشن میسازد، و تقریبایک نوع تاریخ متحرک است که از شخص ثابت میماند، از اینرو گاهی یک فرد به تناسب شئون و خدمات و فعالیتها یا خصائص و ویژگیهای خود دارای عناوین و القاب متعددی میگردد.بدین جهت قهرمان گفتار ما دارای چند لقب افتخار آمیز و انسانی است که ذیلا توضیح داده می شود :
1. ابو الحسن الاول ـ ابو ابراهیم ـ ابو علی ـ ابو اسماعیل این چهار کنیه نامهای دوم بود که گاهی در مکالمات و اغلب در کتب حدیث به آن حضرت اطلاق شده است که کنیه‏ی نخستین، معروفترین و مشهورترین آنها میباشد و آن کنیه خاطرات و مبارزات امام نخستین را در دلها زنده میسازد و چند تن از پیشوایان معصوم ما این کنیه را داشته‏اند که پس ازحضرت علی (علیه السلام) امام کاظم امام رضا امام جواد علیهم السلام هستند از اینرو محض تشخیص کامل، مقصود از ابو الحسن تنها و بدون قید، حضرت علی (علیه السلام) است.
ابو الحسن الاول: امام موسی (علیه السلام) ابو الحسن الثانی: امام رضا و ابو الحسن الثالث امام جواد (علیه السلام) است.
2. کاظم: (فرو دهنده خشم) امام در مقابل سعه‏ی صدر و حلم و بردباری و گذشتی که داشت اغلب به دشمنان و بدخواهان و متجاوزین حقوق شخصی و خصوصی خود عفو و گذشت روا میداشت و گاهی نه تنها مرتکب قصاص یا انتقام نمیشد بلکه آنانرا مورد عنایت و بذل توجه خاص خود قرار میداد.
3. عالم: (دانشمند و دانا) و آگاه لقبی بود که در آن عصر مشعشع اسلامی در بین جمع علما و دانشمندان متعددیکه وجود داشتند به سبب وفور علم و احاطه‏ی کامل او بر علوم و دانشها به آن بزرگوار اختصاص یافته بود.
4. صالح: (فرد شایسته) عنوانی بود که دوستان و علاقمندان حضرتش بر اساس شایستگی و عبادت و اطاعت او به امام داده بودند و گاهی این لقب، علامت رمز و استتاری بود که میخواستند دشمنان از راز شیعه آگاه نگردند.
5. باب الحوائج: مردم بغداد پس از تجربه‏های فراوان و امتحانهای مکرر از آنرو که در مواقع نیازمندی و گرفتاری هنگام توسل به درگاه الهی، از احترام وجودی آن بزرگوار بهره‏مند شده و بدرخواستهای خود به برکت توسل به آن محبوب حضور الهی، رسیده‏اند او را «باب الحوائج» نامیده‏اند و این لقبی است که پس از رحلت به ایشان تعلق گرفته است که در تأیید آن از منابع سنت مطالبی در بخش آراء و گفته‏های این کتاب آمده است که مطالعه خواهید فرمود .
6. صابر: پایدار و استقامت کننده در برابر جور و ظلمهائی که ازطرف خلفای غاصب نسبت به آن شخصیت عالیقدر صورت میگرفت.خلفاء جور او را با انواع و اقسام ناروائیها و مظالم اذیت کردند ولی او ثبات و استقامت خود را از دست نداد و کوچکترین ضعف و فتوری از خود نشان نداد.
7. الاءمین: امانت دارای و درستکاری در اداء امانت با تمام معنای لفظ آن در وجود آن بزرگوار فراهم آمده بود علاوه بر امانت‏داری دنیوی، امین صادق و درستکار در اداء رسالت الهی و انجام تعهدات انسانی و پیشوائی ملت خود بود و در راه ادای امامت جان خود را فدا نمود و زندگی را در زندانها سپری ساخت تا انسانها آزاد زندگی کنند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

کودکی امام موسی کاظم(علیه السلام)
امام موسی کاظم علیه‏السلام از همان کودکی در مجلس درس پدر، که مؤسس و رئیس دانشگاه جعفری است، شرکت و جانش را از سرچشمه علوم و معارف اصیل اسلامی سیراب می‏کرد و در بحث‏های علمی شرکت می‏جست و در عین ناباوری اطرافیان، فردی کهنه‏کار و قوی، اهل بحث و منطق و قادر به اثبات مباحث دشوار و معضل علمی بود و این موجب محبوبیت آن حضرت نزد امام جعفر صادق علیه‏السلام و اصحاب گردیده بود. مسئله امامت این کودک بعد از امام جعفر صادق علیه‏ السلام و جانشینی رسول الله صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله ‏وسلم و هادی و راهنما بودن او محبوبیتی مضاعف نزد پدر به وجود آورده بود.

[نصرالله عاشق خداومولا]

جوانی امام و کار و اشتغال
امام موسی کاظم علیه‏السلام با این‏که وضع مالی امام جعفر صادق علیه‏السلام بد نبود و او می‏توانست راحت و بی‏غم زندگی کند و آسان بخورد و بپوشد و روزگار بگذراند، در جوانی در مزرعه پدر کار می‏کرد و با دیگر کارگران، دوش به دوش، در برابر آفتاب به کشاورزی می‏پرداخت ناگفته نماند این امر سبب نمی‏شد که او خود را از شرکت در مجالس درس پدر محروم کند یا لطمه‏ای به دیگر وظایف او وارد آورد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

شهادت پدر و امامت آن حضرت
امام موسی کاظم علیه‏السلام بیست سال از دوران زندگی پدر را درک کرد که برای او بسیار گران‏قدر و پر ارج بود. محضر پدر برای او از آن بابت ارزنده بود که او قدر پدر، امام و استاد خود را می‏شناخت و چه بهره‏ها که از اشراقات آن استاد و پدر گرامی برای او حاصل نمی‏شد. منصور عباسی که زنده بودن امام جعفر صادق علیه‏السلام را سدی برای خود می‏دانست به طراحی نقشه قتل آن حضرت پرداخت و به حضرت زهر خورانید. امام پس از خوردن زهر بیمار و بستری شد و در فاصله اندک به دیدار اجداد پاکش شتافت و سکان امامت را به امام موسی کاظم که بیست سال بیشتر نداشت سپرد. امام کاظم علیه‏السلام نیز همان راه و روش پدر را تعقیب کرد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

امام بر حق
مردم، پس از شهادت حضرت صادق(علیه السلام) براي امر ولايت دچار سردرگمي شدند؛ زيرا خفقان موجود در دولت عباسيان اين اجازه را به امام نمي‌داد تا علناً امام بعد از خود را براي عموم مردم معرفي كند، لكن افراد باايمان و زيرك، با توجه به معرفتي كه از امام معصوم(علیه السلام) داشتند، با روش‌هايي امام خود را پيدا مي‌كردند. ابن شهر آشوب از ابوعلي راشد نقل مي‌كند: «جمعي از مردم نيشابور براي پرداخت حقوق مالي خود به امام زمانشان، محمد بن علي نيشابوري را انتخاب كردند و سي هزار دينار و پنجاه درهم و دو هزار طاقه پارچه به او دادند تا به امام برساند. در ميان اموال، اموال زني به نام شطيطه بود به اين صورت: يك درهم پول و پارچه حريري كه به دست خودش بافته بود و چهار درهم ارزش داشت. با اين حال آن زن مؤمن از دادن حقش به امام ـ اگر چه بسيار كم بود ـ حيا نكرد و خجالت نكشيد، اما مردم براي اينكه اين اموال به دست امام برحق برسد، چاره‌اي انديشيدند. آنها سؤالات شرعي خود را در هفتاد ورق نوشتند و در هر ورقي تنها يك سؤال را مرقوم كردند و مابقي را براي جواب، سفيد گذاشتند. بعد آنها را روي هم گذاشتند و پيچيدند و چند مُهر بر آن گذاشتند تا كسي آن را باز نكند و به محمد بن علي گفتند اين جزوات را شب به امام بده و فردا پس بگير. پس اگر ديدي مهرها شكسته نشده، مهرها را باز كن و ببين آيا جواب داده شده است يا نه؛ اگر پاسخ داده شده بود، او امام برحق است. پس اموال را به ايشان بسپار، وگرنه اموال را پس بياور.
آن شخص به مدينه رسيد و به پيش عبدالله افطح، پسر امام صادق(علیه السلام) رفت، اما او را آن‌طور كه بايد نيافت و حيران از كوچه‌ها مي‌گذشت و از خداوند براي پيدا كردن راه مستقيم مدد مي‌جست. ناگاه پسري را ديد كه به او گفت: «اجابت كن آن كسي را كه مي‌خواهي» و او را به در خانه موسي بن جعفر(ع)، فرزند ديگر امام برد. علي بن محمد مي‌گويد: «هنگامي‌كه به حضور حضرت رسيدم،‌چون آن حضرت مرا ديد، فرمود: براي چه نوميد مي‌شوي اي ابوجعفر؟ منم حجت‌الله و وليّ خدا؛ به سوي من آي! آيا ابوحمزه مرا به تو نشناسانيد در مسجد جدم، رسول خدا(ص) بعد حضرت فرمود: «آن اوراق را روز گذشته جواب دادم. پس حالا بياور درهم شطيطه را كه وزنش يك درهم و دو دانگ است و كيسه‌اي كه چهارصد درهم در آن است و آن پارچه ابريشمي كه در پشت جامه آن دو برادر بلخي است.» من از فرمايش حضرت سخت شگفت‌زده شدم و آنچه را امر فرموده بود، در برابر حضرت نهادم. بعد حضرت پارچه شطيطه و آن درهم ناچيز را برداشتند و حرفي را كه شطيطه در نيشابور زده بود تكرار كردند درست به همان عبارت و بعد فرمودند: «اي ابوجعفر! سلام مرا به شطيطه برسان و اين هميان پول را كه چهل درهم دارد به او بده به عنوان هديه من و بگو قسمتي از كفن‌هاي خودم را كه خواهرم حليمه دختر امام صادق(علیه السلام) با دست خود بافته و از پنبه‌هاي قريه مادرم فاطمه(س) است براي او فرستادم و بگو كه او نوزده روز بيشتر زنده نيست. پس شانزده درهم از آن هميان را خرج خود كند و بيست‌وچهار درهم آن را صدقه دهد و من هم بر جنازه او نماز خواهم خواند. و اي ابوجعفر! اگر ديدار با من را كتمان كني براي تو بهتر است.» امام قسمتي از مال‌ها را هم نپذيرفتند و امر فرمودند: «آنها را به صاحبانشان پس بدهم و در مورد سؤال‌ها هم سفارش كردند كه مهرها را باز كنم و آنها را ببينم.» من سه مهر را شكستم و سه سؤال را با پاسخي دقيق و فصيح يافتم و به نيشابور برگشتم. هنگامي كه به ديار خود رسيدم ديدم، اشخاصي كه حضرت اموالشان را قبول نفرموده، فطحي‌مذهب شده‌اند و عبدالله افطح را به امامت برگزيده‌اند، اما شطيطه بر مذهب خود باقي‌است و درست بعد از نوزده روز شطيطه از دنيا رفت و حضرت درحالي‌كه سوار بر شتر بود براي تشييع او آمد و دوباره بعد از مراسم دفن سوار بر شتر به طرف بيابان رفت و فرمود: «سلام مرا به دوستان خود برسان و بگو من و كساني كه بعد از من و در جايگاه امامت هستند بر جنازه هر كدام از شما هر كه باشيد حاضر مي‌شويم، پس، از خدا بپرهيزيد و تقوا پيشه كنيد در امر خودتان».

خلفای زمان امام کاظم علیه ‏السلام
امام کاظم علیه‏السلام در بیست سالگی به امامت رسیدند، مدّت امامتشان سی و پنج سال بود و در زمان حیات ایشان چهار خلیفه عباسی به نام‏های منصور دوانقی، مهدی عباسی، هادی عباسی و هارون الرشید به حکومت رسیدند. امام در زمان هارون‏الرشید و در زندان سندی بن شاهک،به دستور هارون‏الرشید به شهادت رسید.

[نصرالله عاشق خداومولا]

دیدگاه هارون‏ الرشید درباره امام کاظم علیه‏السلام
مقام بلند امام موسی کاظم علیه‏السلام چنان بود که حتی مخالفان امام هم به حقانیت ایشان اعتراف کرده‏اند، ولی به دلیل عناد با ایشان، همواره در اماکن عمومی از ابراز آن خودداری می‏کردند؛ از جمله هارون‏الرشید به پسرش مأمون می‏گوید: «ای پسر، موسی بن جعفر امام و پیشوای مردم و حجت خدا برای مردم و بندگان خلیفه خداست، من در ظاهر، امام مردمان هستم و با زور بر او چیره شده‏ام، به خدا قسم، او به مقام رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وس� �م از همه مردم حتی من شایسته‏تر است و لیکن اگر بخواهد در این امر با من نزاع کند، چشمش را بیرون می‏آورم؛ زیرا خلافت عقیم است، او وارث پیغمبران است، اگر علم و روش صحیح می‏خواهی، باید از او یاد بگیری».

[نصرالله عاشق خداومولا]

استناد به آیه مباهله
هارون را اصرار بر این مسئله بود که بنی‏عباس از نظر وراثت به مقام خلیفگی پیامبر سزاوارترند؛ زیرا عباس جدّ اصلی اینان عموی پیامبر بود. غافل از آن که مسئله امامت عهدی الهی است، نه منصبی مالی و ارثی. امام موسی کاظم علیه‏السلام نیز در مقام استدلال و اثبات حقانیت خود به آیه مباهله استناد می‏کرد که در آن رسول‏خدا صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله‏ وسلم ، علی علیه‏السلام و خاندان او، فاطمه علیهاالسلام و حسن علیه‏السلام و حسین علیه‏السلام ، را نفس و جان خود معرفی کرد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

ادامه نهضت علمی و فرهنگی
امام موسی کاظم علیه‏السلام پس از پدر نهضت علمی او را دنبال کرد و پیروانش را که پراکنده شده بودند، از نو گرد هم آورد و به مجلس درس آنها سر و سامان داد. البته وضعیت برای این اقدام امام مساعد نبود، اما او از هر فرصت و امکانی برای تحقق این هدف سود می‏جست و لحظه‏ای از تلاش و کوشش باز نایستاد و در راه تکامل جنبش علمی و نهضت فرهنگی اسلام تلاش کرد و صدها محدّث و مفسر و مبلّغ تربیت نمود و به کمک آنها توانست از مکتب تشیع پاسداری کند و حرکت آن را تداوم بخشد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

توصیه به تعقّل
امام موسی کاظم علیه‏السلام مردم را به تفکر و تعقل دعوت می‏کرد و متذکر می‏شد که هرچیزی راهنمایی دارد و راهنمای عقل، تفکر است و از نشانه‏های تفکر، سکوت و خاموشی است. این خود سبب می‏شود که افراد کم‏تر سخن بگویند و بیشتر بیندیشند تا حقایق را به دست آورند. امام موسی کاظم علیه‏السلام در این‏باره می‏فرماید: «آدمی از سوی خدا دو حجت دارد: حجت ظاهر و حجت باطن. حجت ظاهرْ خدا و انبیا و ائمه‏اند و حجت باطن عقل است».

[نصرالله عاشق خداومولا]

پرهیز از تنبلی
امام موسی کاظم علیه‏السلام همانند پیامبر اسلام(س) مشوّق کار و فعالیت بود و خود الگوی کار و تلاش مشروع در نزد مردم بود و می‏فرمود: «از تنبلی و سستی بپرهیزید که این امر مانع بهره‏گیری شما از دنیا و آخرت است» آن بزرگوار در تشویق به کار می‏فرمودند: «آن‏گاه که کار برای تأمین زندگی خانواده و عیال باشد، نوعی از جهاد و دارای همان پاداش است».


زندگی مورد نظر
امام موسی کاظم علیه‏السلام هم‏چون جد بزرگوارشان امام سجاد علیه‏السلام در قالب دعاهایی به هدایت و آموزش مردم می‏پرداختند. آن حضرت در دعاها و اعمال ماه رجب نوع زندگی مطلوب و هدفمند را به زیباترین بیان به تصویر کشیده‏اند: «خدایا، از تو می‏خواهم که زندگی مرا، زندگی پاک و پاکیزه‏ای قرار دهی، به من گشایش و فراخی و نیز آزادی ورهایی عنایت کنی؛ به من آن زندگانی بخشی که در آن امنیت و تندرستی همراه با فروتنی و قناعت و سپاس‏گزاری باشد و عافیت و پرهیزکاری و پایداری در آن موج زند».

[نصرالله عاشق خداومولا]

توصیه امام به تفریحات سالم
امام موسی کاظم علیه‏السلام با بیانی الهام‏گرفته از وحی الهی، در سفارش به مناجات و عبادت خداوند می‏فرمایند: «بکوشید که اوقات خود را به چهار بخش تقسیم کنید: بخشی را برای مناجات با خدا، بخشی را برای امور زندگی، و ساعتی را برای معاشرت با دوستان و افراد مطمئن ـ کسانی که عیب‏های شما را به شما بشناسانند و در نبود شما، دوستدار شما باشند ـ و بخشی را هم برای تفریحات و لذت‏های حلال خالی کنید که به وسیله این تفریحات حلال است که می‏توانید سه برنامه قبلی را درست انجام دهید».

[نصرالله عاشق خداومولا]

مکارم الاخلاقی
سجایای اخلاقی امام موسی کاظم علیه‏السلام ، چنان آشکار بود که شیعه و سنی به آن اعتراف می‏کنند؛ از آن جمله یکی از بزرگان اهل تسنّن می‏گوید: او پیشوایی بزرگ‏قدر و جلال، شأن و مرتبه‏اش از همه بالاتر بود، در عبادت مشهور و از اطاعت خدا نگاه‏بانی و مراقبت می‏کرد کرامت وجودی داشت، شب‏ها را به سجده و نماز می‏گذراند و روزها را با صدقه دادن و روزه گرفتن سپری می‏کرد، هر گاه به او بدی می‏کردند نیکویی می‏کرد، به دلیل کثرت عبادتش عبد صالح نامیده شد و در عراق به باب الحوائج معروف شد؛ زیرا هر کس به ایشان متوسّل می‏شد، به حاجت خود می‏رسید.

[نصرالله عاشق خداومولا]

مصداق انسان کامل
در بررسی زندگانی ائمه اطهار علیه‏السلام ، آنان را مصداق انسان کامل می‏یابیم. درباره سیره زندگی امام کاظم علیه‏السلام آمده است که ایشان از تمام خلق، عبادتش بیشتر و معرفتش درباره پروردگار کامل‏تر بوده، علمش از دانش‏مندان عصرش بیشتر و گذشت و جوان مردی‏شان همگان را به اعجاب درآورده، شب‏ها برای بیچارگان و بیوه زنان و یتیمان آرد و خرما می‏برد، قرآن کریم بسیار تلاوت می‏کرد و در آثار قدرت الهی تفکر می‏فرمود، تلاوت قرآنش هر شنونده‏ای را مجذوب و به گریه وا می‏داشت، در صبر و شکیبایی بی‏مانند و همیشه سپاس گزار و بردبار بود، شب زنده‏دار و باوقار بود، حتی مخالفان ایشان نیز به خلق و خوی ایشان در کتاب‏های خود اعتراف کرده‏اند و رفتار و کردار و گفتار حکیمانه‏شان را بیان نموده‏اند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

بخشش جود و کرم حضرت امام کاظم علیه‏السلام
امام موسی کاظم علیه‏السلام از اهل بیت پیامبر صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله ‏سلمو از خاندان انسان‏های الهی و فردی بخشنده و بزرگ منش بوده‏اند. درباره سخاوت ایشان گفته ‏اند:
امام کاظم علیه ‏السلام کیسه ‏های طلا را به مردم می‏بخشید. در حجاز و عراق کیسه ‏های اعطایی حضرت، به نام کیسه‏های موسوی مشهور بود، او مخالفان و بد خواهان را از راه بخشش و کرم دوست می‏کرد، با فقیران می‏نشست و از افراد تهی‏دست دل‏جویی می‏کرد، آزاد و بنده را برابر می‏دانست و می‏فرمود: همه مخلوق خداوند و فرزندان آدم هستیم.

[نصرالله عاشق خداومولا]

توصیه به کار و کوشش
علی بن حمزه، از یاران حضرت موسی بن جعفر علیه‏السلام ، می‏گوید: روزی ایشان را در باغستان و نخلستانی دیدم که کار می‏کرد و عرق می‏ریخت، عرض کردم: خادمان شما کجا هستند که چنین عرق می‏ریزید؟ فرمود: آن‏که از من و پدرم بهتر بود، کار می‏کرد و عرق می‏ریخت (منظور ایشان امیرمؤمنان علیه‏السلام بود) این کار پیامبران و اولیا و اوصیای آنان است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

فرزندان آفتاب
امام موسی کاظم علیه‏السلام فرزندان بسیار داشتند که مشهورترین فرزند پسر ایشان، امام رضا علیه‏السلام و با فضیلت‏ترین دختران ایشان، حضرت فاطمه معروف به معصومه علیهاالسلام است. امام موسی کاظم علیه‏السلام درباره امام رضا علیه‏السلام فرمود:
همانا علی بزرگ‏ترین اولاد من است و خوش رفتارترین و محبوب‏ترین آنان نزد من است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

بخشش به شاعر
حضرت کاظم علیه‏السلام در زمان منصور دوانقی در روز عید نوروز، به دربار او احضار شدند. منصور با هدف عوام فریبانه‏ای مأموران خود را موظف کرد که تمام هدیه‏هایی که برای خلیفه از گوشه و کنار مملکت‏های بزرگ اسلامی فرستاده بودند، جمع آوری کنند و تمام آن‏ها را به حضرت بدهند، با این‏که ارزش آن اموال بسیار بود. شاعر بینوایی، سه بیت شعر در مرثیه جد بزرگوارش؛ حضرت امام حسین علیه‏السلام سرود و برای آن پیشوای عالی قدر خواند، امام تمام آن مال را به او بخشید.

[نصرالله عاشق خداومولا]

عالِم کتب آسمانی
امام کاظم علیه‏السلام عالم و بیان کننده کتاب‏های آسمانی بودند و به همان صورت نخستین و راستین آن‏گونه که انبیا آورده بودند، همه را می‏دانستند. روزی نصرانی‏ای، خدمت امام کاظم علیه‏السلام رسید، امام به او فرمود: تا چه اندازه به کتاب خودتان آشنایی داری؟ گفت: من عالم هستم و تأویل آن را هم می‏دانم. امام انجیل را قرائت کرد. او گفت: جز حضرت عیسی علیه‏السلام کسی انجیل را این گونه قرائت نمی‏کرد. باز حضرت تورات را خواند، عرض کرد: این همان حقیقتی است که پیامبران آورده‏اند. او پنج سال در خدمت آن پیشوای روحانی و عالم ربانی بود و اسلام آورد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

سجده نور
امام کاظم علیه‏السلام چنان شیفته عبادت حق بود که هیچ چیز، نمی‏توانست ایشان را از این حضور باز دارد، حتی آن حضرت در زندان در مناجات با پروردگار می‏فرمود:
خداوندا من همیشه از تو گوشه خلوت و خاطر راحت درخواست می‏کردم تا تو را عبادت کنم، اکنون شکر می‏کنم که دعای مرا مستجاب کرده‏ای.
فضل بن ربیع زندان‏بان امام می‏گوید: موسی بن جعفر علیه‏السلام وقتی نماز صبح را می‏خواند، مشغول تعقیب می‏شد، سپس به سجده می‏رفت تا آفتاب طلوع می‏کرد و بعد از آن بر می‏خاست و نماز می‏خواند، وقتی نماز ظهر و عصر را با نافله‏ها به جا می‏آورد، باز به سجده می‏رفت تا آفتاب غروب می‏کرد و پیوسته نماز و تعقیب می‏خواند، او تا وقتی نزد من بود، این گونه خو می‏کرد.


باب الحوائج
تا تابش خورشید، تلألؤ ماه و نور مهتاب به جا مانده است، موسی بن جعفر علیه‏السلام بر آورنده نیازهای مستمندان است. ای امید ناامیدان، به آن لحظه که تو را باب الحوائج خوانند و تو را در پیش گاه پروردگار شفیع قرار دهند تا نیازشان را بر آوری و ای مظهر کامل حقیقت و عرفان! عاجزانه از آستان مقدست خواهانیم، از خداوند بطلبید تا معرفت کامل شما اهل بیت علیه‏السلام را، به ما عنایت فرماید. یا وجیها عِنْدَاللّه‏ اِشْفَعْ لَنا عِنداللّه‏

[نصرالله عاشق خداومولا]

آزمایش الهی
مؤمنان در آزمایش‏های الهی آزموده می‏شوند که دانسته شود آیا لب به گله می‏گشاید یا چون ایوب نبی علیه‏السلام همه آزمایش‏ها را با موفقیت پشت سر می‏گذارد. دریافتن چنین چیزی، به میزان ایمان انسان پیوسته هست و با این آزمون‏ها، روح سیر صعودی به سوی کمال را می‏پیماید و به سر منزل هستی می‏رسد. امام کاظم علیه‏السلام می‏فرماید:مؤمن مثل کفّه ترازوست؛ هر چه ایمانش زیاد شود، بلایش بیشتر می‏شود!
«هارون براي اينكه بتواند از حيثيت امام كاظم(علیه السلام) بكاهد، يك كنيز جوان بسيار زيبا را مأمور كرد كه خدمتكار امام در زندان شود، اما بعد از مدتي خبر آوردند كه اين كنيز مانند امام كاظم(علیه السلام) به سجده افتاده و تسبيح خدا را مي‌گويد. هنگامي ‌كه هارون كنيز را نزد خود آورد، علت را از او پرسيد. كنيز گفت: وقتي اين مرد (امام كاظم(ع)) را ديدم، ديگر هيچ نفهميدم، فقط فهميدم كه در عمرم خيلي گناه كرده‌ام و بايد توبه كنم».[5]
«روزي امام كاظم(علیه السلام) از كوچه‌اي مي‌گذشت كه از يكي از خانه‌هاي آن صداي ساز و پايكوبي به گوش مي‌رسيد. يكي از خدمتكاران از آن منزل بيرون آمد و امام از او پرسيد: ‌صاحب اين خانه آزاد است يا بنده؟ خدمتكار از اين سؤال امام تعجب كرد و گفت: از خانه‌اي به اين مجللي معلوم است كه صاحب آن آزاد است. حضرت فرمود: «بله، آزاد است؛ اگر بنده بود، اين سر و صداها از خانه‌اش بلند نمي‌شد.» خدمتكار وقتي به داخل منزل بازگشت، ماجرا را براي صاحب‌خانه تعريف كرد. صاحب‌خانه وقتي فهميد اين حرف را امام كاظم(علیه السلام) بيان فرموده، با پاي برهنه سريع از خانه بيرون رفت و خود را به پاي امام انداخت و گفت: آقا! من از همين ساعت مي‌خواهم بنده خدا باشم».[6]
و او كس نبود جز بشر حافي كه به سبب آنكه پابرهنه در پي امام دويده بود، به «حافي» معروف شد.
«رسيده بود به در خانه امام؛ در زد: به مولايم بگوييد صفوان به ديدار ايشان آمده است. چيزي نگذشت كه امام موسي بن جعفر(علیه السلام) صفوان را به حضور پذيرفت، صفوان مؤدبانه در نزد امام نشست و گفت: آيا از من راضي هستيد مولاي من؟ امام كاظم(علیه السلام) فرمود: «اي صفوان همه چيز تو نيكو و پسنديده است جز يك چيز. صفوان با نگراني چشم دوخت به چهره امام؛ چه كار كرده است كه امام آن را نمي‌پسندد؟
ـ فدايت شوم، آن چيز چيست؟
ـ كرايه دادن شترانت به هارون.
صفوان اصلاً فكر نمي‌كرد كه در اين كار اشكالي وجود داشته باشد. به امام عرض كرد:
ـ فدايت شوم، من شترانم را براي لهو و لعب كرايه نداده‌ام، آنها را در راه مكه استفاده مي‌كنند.
ـ مي‌دانم، ولي آيا از هارون كرايه نمي‌گيري؟
ـ‌چرا فدايت شوم.
ـ كرايه‌ات را كه همان اول نمي‌گيري؟
ـ نه، بعد از برگشتن از سفر، كرايه را مي‌دهد.
ـ اگر هارون بميرد، آيا مي‌تواني كرايه بگيري؟
ـ‌نه، فدايت شوم.
ـ پس تو دوست داري هارون زنده باشد تا بتواني كرايه‌ات را بگيري.
صفوان سكوت كرد، حالا فهميد كه علت آزردگي امام كاظم(علیه السلام) چيست، گفت: آري مولاي من، شما درست مي‌گوييد، من دلم مي‌خواهد كرايه‌ام را بگيرم و براي اينكه كرايه‌ام را بگيرم دوست دارم هارون زنده بماند.
ـ بدان كه هر كس بقاي ظالم را دوست داشته باشد، از ايشان است، هر كس از ايشان باشد، اهل دوزخ است».[7]

[نصرالله عاشق خداومولا]

دری از معرفت پروردگار
امام صادق علیه‏السلام درباره فرزندشان امام کاظم علیه‏السلام می‏فرمایند:
در میان مسلمانان کسی دارای برتری اخلاقی، مانند فرزندم موسی نیست. او برتری‏های برجسته و بلندمرتبه دارد و در زهد و تقوا، مانند عیسی بن مریم است. او حلم، حکمت، بخشش و معرفت دارد و آن‏چه مردم به آن نیازمندند، در نزد اوست و او اختلاف از بین آنان بر می‏چیند. در دین امامی بزرگ است که دارای حسن خلق و سخاوت و احسان است. او دری از درهای معرفت پروردگار است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

نيايش پيشواى هفتم
پيشواى پارسايان، حضرت سجاد عليه‏السلام درباره نماز مى‏فرمايد: «حق نماز بر تو اين است كه بدانى با آن به ميهمانى خدا مى‏روى و در پيشگاه او مى‏ايستى و چون اين را دانستى، سزاوار است كه مانند بنده‏اى خوار و حقير، خواستار، ترسان، اميدوار، بى‏مقدار و بزرگ دارنده كردگار نمازت را با جان و دل به پا دارى».
به راستى كه بهترين ساعت‏ها در نظر امام موسى بن جعفر عليه‏السلام ، همان ساعت‏هايى بود كه با خداى خود خلوت مى‏كرد و به راستى او حق نماز را به بهترين شيوه رعايت مى‏نمود. درباره آن حضرت گفته‏اند كه وقتى براى نماز يا دعا در برابر خداوند مى‏ايستاد، اشك از چشمانش سرازير مى‏شد و قلبش به تپش مى‏افتاد. هنگامى كه امام كاظم عليه‏السلام به دستور هارون به زندان افتاد، چنين فرمود: «خداوندا! چه بسيار مدت بود كه از تو مى‏خواستم مرا براى عبادت خويش فراغت دهى. اينك دعايم را به اجابت رساندى. پس تو را سپاس مى‏گويم».

[نصرالله عاشق خداومولا]

سفارش به نماز
نماز، ستون دين و نور چشم مؤمن است. انسان هرچه زودتر و در سال‏هاى پايين‏تر با نماز آشنا شود، الطاف الهى را سريع‏تر درك مى‏كند. انسانى كه از كودكى با نماز انس بگيرد، زودتر شيرينى عبادت را مى‏چشد و از فرو رفتن در گرداب آلودگان پرهيز مى‏كند. به همين علت است كه پيشوايان معصوم، فرزندان خود را پيش از سن تكليف با نماز آشنا مى‏ساختند. امام موسى بن جعفر مى‏فرمايد: «هنگامى كه فرزندانتان به هفت سالگى رسيدند، آنها را به نماز فرمان دهيد».


پارسايى
امام هفتم، سرآمد پارسايان و از نعمت‏هاى دنيا روگردان بود. درباره اين صفت نيكوى آن حضرت نقل شده است كه فردى مى‏گويد: «به خانه‏اى كه امام در آنجا نماز مى‏خواند، وارد شدم. در آنجا چيزى جز يك كيسه از برگ خرما و شمشيرى آويخته و قرآن مجيد نديديم.» آن حضرت افزون بر آن، اموال فراوان و حقوق شرعى بسيارى را كه نزدش جمع مى‏شد و زمين‏هاى كشاورزى متعلق به خود را سخاوتمندانه به درماندگان و محرومان انفاق مى‏كرد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

ارزش دانش در جوانى
يكى از مهم‏ترين و زيربنايى‏ترين عوامل پيشرفت انسان، بهره‏گيرى از دانش است. دانش‏آموزى در دوره جوانى، اهميت ويژه‏اى دارد؛ زيرا افزون بر اينكه مايه رشد و تكامل شخصيت او در آينده است، سبب حفظ دين و معرفت الهى او نيز مى‏شود.
همچنين دانش آموختن در دوره جوانى دوام و ثبات بيشترى دارد. امام موسى بن جعفر عليه‏السلام مى‏فرمايد: «هر كه در جوانى دانش بياموزد، همانند نقشى روى سنگ باقى مى‏ماند».


كار
هدف از كار، به دست آوردن مقدمات زندگى بهتر با حفظ ارزش‏ها و قراردادهاى اجتماعى است. به همين دليل، در اسلام، كار و كسب حلال و تأمين نيازهاى خود و خانواده، با رعايت شرع و قانون واجب دانسته شده است. امام كاظم عليه‏السلام در اين‏باره مى‏فرمايد: «هر كس در پى روزى حلال رود تا خود و خانواده‏اش را بهره‏مند سازد، اجر او همانند سربازى است كه در راه خدا جهاد مى‏كند».

[نصرالله عاشق خداومولا]

بخشش و سخاوت
سخاوت، يكى از مهم‏ترين صفات پيشواى هفتم بود. امام كاظم عليه‏السلام امكانات مالى خود را كه از راه كشاورزى به دست آورده بود، در اختيار نيازمندان مى‏گذاشت. كمك‏هاى حضرت به مردم معروف بود و نقل شده است كه اگر بخشش ايشان به كسى مى‏رسيد، بى‏نياز مى‏شد. نقل كرده‏اند هرگاه كسى او را مى‏آزرد و به او بدى مى‏كرد، آن حضرت به جاى مقابله به مثل، از سر عطوفت و بزرگوارى، برايش كيسه‏اى حاوى هزار دينار مى‏فرستاد.


بخشش بى ‏نظير
امام موسى بن جعفر عليه‏السلام با اطرافيان و بعضى از فرزندان خويش به قصد رفتن به زمين كشاورزى‏اش از مدينه خارج شد. پس از رسيدن به مزرعه، در يكى از مناطق نزديك آنجا به استراحت پرداخت. در اين ميان، غلامى سياه، فصيح و گشاده‏زبان وارد شد، در حالى كه مقدارى نان روغنى داشت كه خود پخته بود. او خدمت امام رسيد و گفت: اين را براى شما هديه آورده‏ام. حضرت، هديه را پذيرفت و غلام برگشت و باز با دسته‏اى هيزم خدمت ايشان آمد و عرض كرد: اين هيزم‏ها را براى شما هديه آورده‏ام. امام اين بار نيز هديه او را پذيرفت و آن‏گاه كه مولاى او را ملاقات كرد، آن غلام را با مزرعه‏اى كه در آن كار مى‏كرد، از مولاى وى خريد. سپس غلام را آزاد كرد و مزرعه را نيز به او بخشيد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

صبر كريمانه
بردبارى و شكيبايى نيز از ويژگى‏هاى موسى بن جعفر عليه‏السلام بود. امام همواره به فرزندان خود توصيه مى‏كرد تا به صفت والاى صبر آراسته شوند و به ايشان امر مى‏كرد تا از كسانى كه بر آنان بدى كرده‏اند، گذشت كنند. ايشان به فرزندان خويش مى‏فرمود: «پسران من! شما را به چيزى سفارش مى‏كنم كه هر كس آن را رعايت كند، بهره‏مند شود. هرگاه كسى نزد شما آمد و در گوش راست شما سخنى گفت كه بر شما ناگوار بود، سپس به طرف چپ شما رفت و عذرخواهى كرد، عذرش را بپذيريد».


آراستگی امام موسی کاظم(علیه السلام)
امام موسی کاظم علیه‏السلام در آراستگی و نظافت هم‏چون امامان قبل از خود بود و با سر و وضعی آراسته و لباس و جامه‏ای پاکیزه و مرتب در بین مردم حضور می‏یافت. لباس آن حضرت از بَس نظیف و مرتب بود به نظر فاخر می‏آمد. به هنگام بیرون آمدن برای دیدار با مردم یا حضور در مجلسِ درس، با وضعی آراسته و مرتب در جمع مردم حاضر می‏شد و این را نوعی حرمت‏گزاری نسبت به مردم به حساب می‏آورد. کفش آن حضرت تمیز و زیبا و راه رفتنشان نه تند بود و نه کند. سعی و حرکتش موقّرانه و از روی متانت بود.

[نصرالله عاشق خداومولا]

صوت خوش قرآن
امام موسی کاظم علیه‏السلام دارای آوائی خوش در تلاوت قرآن بود. عشق به قرآن آن آوا را حزین‏تر و جاذب‏تر ساخته و با صدای خوش و لحنی زیبا آن را قرائت می‏کرد. در حین قرائت قرآن در عالمی دیگر بود. چنان قرآن تلاوت می‏کرد که گویی آن آوا از سراسر وجودش برمی‏خواست و کل وجود و اعضای آن حضرت سرگرم تلاوت قرآنند؛ آن‏چنان که شنوندگان از حرکت باز می‏ماندند و به آوای تلاوت او گوش فرا می‏دادند.
چه خوش است صوت قرآن ز تو دلربا شنیدن
به رُخت نظاره کردن سخن خدا شنیدن


معرفی حضرت از زبان خود
روزی امام موسی کاظم علیه‏السلام از مسجدالحرام برخاست که بیرون رود. وقتی سوار مرکب شد و حرکت کرد، فردی از دیدن شکوهش متحیر شد و پرسید: تو که‏ای؟ امام علیه‏السلام فرمودند: «اگر نسب مرا می‏پرسید من فرزند محمدمصطفی صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله ‏وسلم حبیب خدایم. از نسل اسماعیل ذبیح اللّه‏ و فرزند ابراهیم خلیل هستم. اگر از شهر من می‏پرسی، من اصالتا از شهر و دیاری هستم که واجب است مسلمانان در طول عمر یک بار برای انجام وظیفه [گذاردن حج و مناسک] بدان‏جا آیند. اگر از مفاخر من می‏پرسی، از خاندانی هستم که بینیِ گردن‏کشان و ستمگران را به خاک مالیده، باعث شدند مردم راه هدایت را بشناسند و به سوی توحید روی آرند. اگر شهرت مرا خواهی، من از آل محمدم که خدای دستور داده است که در نماز بر ما درود فرستند».

[نصرالله عاشق خداومولا]

نجات جان علی بن یقطین
علی‏بن یقطین از شاگردان و یاران حضرت بود که به سفارش امام موسی کاظم در دستگاه خلافت بود تا به دست‏گیری از یتیمان و مستضعفان بپردازد. سخن‏چینان به هارون خبر دادند که وی طرف‏دار امام موسی کاظم علیه‏السلام است. هارون در مقام بررسی درستی این خبر، چندین نوبت علی بن یقطین را آزمود. یکی از آنها بدین قرار است که هارون روزی بر سبیل انعام پولی و لباس و جبّه‏ای به علی بن یقطین داد. او نیز عین هدیه را برای امام موسی کاظم علیه‏السلام ارسال کرد. امام پول و لباس را قبول و جبه را به وی باز گرداند و فرمود که از آن خوب نگه‏داری کن تا روزی تو را به کار آید. هارون روزی علی بن یقطین را احضار کرد و خبر آن جبّه را گرفت. چون به وی خبر داده بودند که علی بن یقطین آن جبّه برای امام موسی کاظم علیه‏السلام فرستاده است. علی بن یقطین گفت: آن جبّه را معطور و مهمور کرده و در صندوقی نهاده است و به غلامی دستور داد تا برود و آن جبّه را نزد هارون بیاورد. غلام رفت و جبه را حاضر کرد و پیش روی هارون نهاد. نظر هارون تغییر کرد و علی بن یقطین را مورد مرحمت قرار داد و آن خبرچین را به صد تازیانه کیفر کرد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

هدایت اهل فسق به دست امام کاظم(علیه السلام)
روزی حضرت موسی بن جعفر علیه‏السلام از جلو خانه «بُشْر» می‏گذشت. صدای ساز و آواز شنید. از خدمت‏گزاری که برای کاری به دَرِ خانه آمده بود سؤال کرد: «صاحب تو آزاد است یا بنده؟» خدمت‏گزار گفت: مولای من آزاد است. حضرت فرمود: «راست گفتی، اگر او بنده بود از خدا پروا می‏کرد و چنین نمی‏کرد». وقتی خادم داخل خانه شد بُشْر علت تأخیر او را جویا شد. او هم ماجرا را نقل کرد. از شنیدن ماجرا در بُشْر تحولی رخ داد. با پای برهنه بیرون دوید و خود را به حضرت موسی بن جعفر علیه‏السلام رسانده، عذرخواهی کرد و بعد از گریه و زاری در حضور مبارک آن حضرت توبه کرد و از اعمال زشت گذشته خود پشیمان شد و بعد از این ماجرا از عابدان و زاهدان روزگار شد .

[نصرالله عاشق خداومولا]

امام کاظم(علیه السلام)و حکومت بر دل‏ها
هارون‏الرشید، خلیفه عبّاسی، با این که قدرتمندترین خلیفه عباسی بود از این‏که می‏دید مردم احترام فراوانی به امام کاظم علیه‏السلام می‏کنند به شدت ناراحت بود و تمام تلاشش این بود که نفوذ معنوی امام علیه‏السلام را خنثی کند. او از این‏که می‏شنید مردم حقوق و مالیت‏های اسلامی را مخفیانه به موسی بن جعفر علیه‏السلام می‏پردازند و با این عمل خود در واقع حاکمیت ایشان را به رسمیّت شناخته، از حکومت عبّاسی بیزاری می‏جویند، سخت رنج می‏برد. روی همین اصل بود که روزی هارون امام علیه‏السلام را کنار کعبه دید و به ایشان گفت: «تو همان هستی که مردم پنهانی با تو بیعت کرده تو را به پیشوایی بر گزیده‏اند؟ امام فرمودند: «اَنَا اِمامُ القُلُوبِ و اَنْتَ اِمامُ الجُسُوم؛ من بر دل‏های مردم حکومت می‏کنم و تو بر تن‏ها».

[نصرالله عاشق خداومولا]

معنی جواد از نظر امام کاظم(علیه السلام)
مردی از امام کاظم علیه‏السلام معنی جواد را پرسید ایشان در پاسخ فرمودند: «اگر منظور تو از بنده جواد، است باید بدانی که جواد کسی است که هرچه از جانب خدا بر او واجب است ادا کند و بخیل کسی است که تکلیف الهی را ادا نکند، و اگر مقصود تو جواد بودن خداست باید بدانی که خداوند چه ببخشد و چه دریغ کند جواد است؛ چون اگر ببخشد چیزی را بخشیده که از آن تو نبوده است و اگر هم دریغ ورزد، آنی را دریغ کرده که از آنِ تو نبوده است».

[نصرالله عاشق خداومولا]

دست‏گیری حضرت از مستمندان
آن حضرت تهی‏دستان مدینه را شناسایی می‏کرد و شبانه برای آنان پول و چیزهای دیگر می‏برد و آنان نمی‏دانستند که این پول‏ها از جانب کیست.