برای خواب بهتر

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/99983017253600472360.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/99983017253600472360.gif)


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/49144931856351239262.jpg (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/49144931856351239262.jpg)

غلامرضا حیدری ابهری

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




مقدمه

بسم الله الرحمن الرحیم

والحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

اثری که از نظرتان خواهد گذشت کتابی است پیرامون آداب و راههای رسیدن به خواب بهتر و مؤثر که با بهره مندی از معارف نورانی اهل بیت (علیهم السلام) تألیف گشته است. در نخستین فصل کتاب به طور مشروح توضیح داده شده که با وجود این همه موضوع مهم و ضروری برای تحقیق و تألیف، چرا نویسنده درباره آداب خواب به تألیف پرداخته است . حال در این مقدمه کوتاه، به دیگر نکاتی که توجه به آن برای خوانندگان گرامی ضروری است، اشاره می کنیم:
1. این کتاب گذشته از آن که خود یک اثر مستقل در موضوع آداب خواب به شمار می آید، جزئی از مجموعه بزرگتری است که به منظور خرافه زدایی از موضوع خواب و مسایل مربوط به آن، در حال تألیف و تدوین می باشد. امید که آن مجموعه نیز به زودی منتشر شود و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.
2. پیش از این نویسندگان مسلمان در زمینه آداب اسلامی خواب به تحقیق و تألیف همت گماشته اند که از جمله می توان به مرحوم محدث نوری - مؤلف کتاب ارزشمند دارالسلام - و دکتر شهید سید رضا پاک نژاد - نویسنده کتاب اولین دانشگاه اشاره کرد. گذشته از نویسندگانی که به طور مستقل کتابی درباره خواب و آداب آن نوشته اند، محدثان قرن های مختلف نیز در فصل مربوط به احادیث خواب، این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار داده اند. در حالی که پرداختن به موضوع در بسیاری از فرهنگ ها امری نو به حساب می آید، در جهان اسلام سابقه ای بس طولانی برخوردار است.
3. در کتاب حاضر، علاوه بر احادیث نورانی اهل بیت (علیهم السلام) برخی نتایج علمی و تجربه های بشری نیز بیان شده تا خوانندگان گرامی به درک بهتری از سخنان معصومین (علیهم السلام) دست یابند.
4. همراه نقل مطالب نویسندگان غربی، از نقد مطالب سست و نادرست آنان غفلت نکرده ایم. بی شک همه باید از یافته های علمی دیگر جوامع بهره ببریم، اما نباید با تسلیم محض در برابر اندیشه های وارداتی، به مسخ فرهنگ خودی بپردازیم.
5. به عقیده نویسنده می باید بین چاپ حدیث و نشر حدیث تفاوت قایل شد. چاپ حدیث لزوماً به انتقال عمیق و اثرگذار مفاهیم دینی به مردم نمی انجامد؛ زیرا گاه در چنین وضعیتی، نیازها ظرفیت ها و سلایق مخاطبان نادیده گرفته می شود. اما در نشر حدیث، تدوین و تألیف یک کتاب، کاملاً مطابق با نیازها و ظرفیت ها و علاقه های فکری و فرهنگی و حتی هنری مخاطبان صورت می پذیرد. مردم ایران نشان داده اند همچنان از آثار مذهبی متکی به دانش و هنر و شناخت و بصیرت استقبال می کنند. این خطای ما مؤلفان و ناشران مذهبی است که گمان می کنیم وقتی متنی در زیر دستگاه چاپ تکثیر شد - هر چند که از نظر محتوا یا قالب و یا هر دو نازل باشد - باید مورد توجه مردم قرار گیرد.
6. جامعه برای رفع نیازهای فکری و فرهنگی و تربیتی خود منتظر نمی مانند که استخاره فلان عزیز مذهبی یا اما و اگرهای فلان روشنفکر فرهیخته به نتیجه برسد. تا مؤلفان و ناشران، محصولات در خور و متناسب با فرهنگ بومی کشور را عرضه نکنند، ترجمه فله ای و بی حساب و کتاب ادامه خواهد داشت. متأسفانه مشکلات مالی مؤلفان، آنان را از خلق آثار ممتاز متناسب با ذائقه مردم ایران باز می دارد و مؤسسات صاحب قدرت و امکانات نیز - به رغم همه خدماتی که ارائه کرده و می کنند - چنان در روابط بی خاصیت اداری گرفتار آمده اند که فرصت تصمیم گیری و قدرت حرکت برای اهداف بلند، از آنان سلب شده است. ظاهراً تنها راه چاره، فداکاری است. البته سرزمین دلاور پرور ایران، در میدان تلاش فرهنگی نیز سربازان غیوری پرورده و خواهد پرورد که همچون مجاهدان دوران دفاع مقدس، با از خود گذشتگی و شجاعت تمام، از فرهنگ دینی و ملی این سرزمین حراست کنند.
7. لازم است از برادر گرانقدر جناب آقای علی رضا سبحانی نسب - مسئول محترم نشر جمال - که به نشر این اثر اهتمام ورزیدند، صمیمانه تشکر کنم. در مدت تألیف این کتاب، از راهنمایی ها و مشاوره های ایشان بهره فراوان برده ام که از این جهت نیز جای سپاس و تشکر فراوان است.
و لله الحمد
سیزدهم رجب 1426
میلاد با سعادت امیرمومنان علی (علیه السلام)
غلامرضا حیدری ابهری




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



فصل نخست : چرا آداب خواب؟

وقتی سخن از آداب خواب به میان می آید، اولین پرسشی که در ذهن برخی خوانندگان نقش می بندد این است که اساساً چه نیازی به یادگیری آداب خواب داریم؟ سال هاست که بدون هیچ قاعده و قانونی سر بر بالش می نهیم و به خواب می رویم و هیچ مشکلی هم پیش نمی آید. مگر خوابیدن هم نیاز به آموزش دارد؟ همین که چراغ اتاق خواب را خاموش کنی و در بستر خود آرام بگیری و چشم هایت را بر هم بگذاری، کار تمام است. سخن درباره آموختن آداب خواب، مانند بحث از روش نفس کشیدن است.
طرح این پرسش در زمینه آداب خواب - که در رسانه ها کمتر مطرح شده - کاملاً طبیعی است. از این رو شایسته است که پیش از ورود در بحث آداب خواب، نخست به این پرسش مهم پاسخ دهیم و در آغاز این نوشتار، دلیل پرداختن به چنین بحثی را روشن سازیم. بنابراین طی چند نکته بیان می کنیم که چرا باید از آداب خواب سخن گفت.
دست کم هفت دلیل برای طرح این بحث وجود دارد که درباره هر یک توضیحی کوتاه داده می شود:
1. 25 سال عمر: تقریباً یک سوم زندگی ما را تشکیل می دهد. یعنی در روز هشت ساعت، در هفته 5/2 روز، در ماه 10 روز، در سال 4 ماه و در یک عمر 75 ساله 25 سال (معادل 9125 روز، یا 219000 ساعت) را در خواب به سر می بریم. چه اشکالی دارد که یک ده هزارم این زمان، یعنی حدود 20 ساعت را به یادگیری آداب خواب اختصاص دهیم و برای افزایش کیفیت 25 سال خواب خود، لااقل یکی دو کتاب را از نظر بگذرانیم.
2. خواب، بخشی از مسیر تکاملی انسان: بر اساس دیدگاه اسلام، زمان خواب نیز بخشی از مسیر تکاملی انسان به سوی خداست؛ بنابراین زمان مرده به حساب نمی آید. همان گونه که در فصل های آینده خواهید خواند، با رعایت آداب خواب می توانیم از زمان خواب نیز برای رشد و تعالی روح خود بهره ببریم و از این فرصت مهم نیز برای اندوختن ثواب و پاداش الهی استفاده کنیم.
در حدیثی از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) آمده است که هنگام خواب، روح مؤمن بالا می رود و از برکات خداوند بهره مند می گردد. البته در همان حدیث، برای استفاده از این برکات شروطی ذکر شده که از آداب خواب به شمار می آیند. به یاری خدا پس از این نمونه های دیگری از این روایات را نیز تقدیمتان می کنیم تا روشن شود که مؤمن، برای سفر روحانی و معنوی خود به سوی خدا، هر روز 24 ساعت در اختیار دارد،نه فقط ساعات بیداری را.
3. پله پله رفت باید سوی بام: بسیاری از مردم خیلی دیر به خواب می روند و گاه باید ساعت ها در بستر خود غلت بزنند تا بخوابند. دشواری ورود در دنیای خواب، فشار روانی زیادی بر آنان وارد می سازد و همین فشارهای روحی، باعث دیرتر خوابیدن آنان می گردد. یکی از مهم ترین عوامل چنین مشکلی، ناآگاهی این افراد از قانون ((تدریجی بودن ورود در دنیای خواب)) است. همان گونه که پیر فلو شر(1) در صحفه 178 کتاب چگونه بهتر بخوابیم؟ نوشته است و البته شما نیز خود به تجربه آن را یافته اید: ((فرو رفتن در خواب مانند یک سقوط نیست، بلکه نوعی پایین آمدن از یک سراشیبی ملایم است. در خواب، شخص دقیقاً به همان شکل پایین می رود که گویی از پلکانی گام به گام و پله پله پایین می آید.
البته با توجه به دیدگاه اسلام در زمینه خواب - که آن را نوعی پرواز روح می داند، به جای مثال پیر فلو شر، می توان خواب را به پرواز یک هواپیما تشبیه کرد که یک باره اتفاق نمی افتد، بلکه مراحل گوناگونی را برای رسیدن به نقطه اوج می گذراند؛ موتور هواپیما روشن می شود، سیستم ایمنی هواپیما توسط خلبان کنترل می گردد، درهای هواپیما را می بندند، هواپیما از باند فرعی به باند اصلی می رود، هماهنگی های لازم با برج مراقبت صورت می پذیرد، هواپیما آهسته به حرکت در می آید، کم کم به سرعتش می افزاید، اندکی بعد بر جاذبه زمین غلبه می کند و بالا می رود و پس از چند دقیقه، چرخ هایش را نیز جمع می کند و اوج می گیرد.
خوابیدن نیز همین گونه است و برای اوج گرفتن در جهان خواب نیز باید مراحل مختلفی را گذراند و آداب آن را آموخت و به کار بست.
تقریباً از یک ساعت پیش از خواب، باید خود را برای آن آماده کنیم.
4. افزایش کیفیت خواب: حتماً شما هم فراوان شنیده اید که برخی از بی خوابی شب گذشته خود شکوه کرده و گفته اند: ((من شب گذشته دو سه ساعت بیشتر نخوابیده ام و الان خیلی خسته ام.)) اما کمتر کسی از نداشتن خواب عمیق گلایه می کند. با آنکه نداشتن خواب عمیق نیز - مانند کم خوابی - آثار سوئی بر روح و جسم ما بر جای می گذارد. برخی به خاطر داشتن خواب کوتاه با کیفیت، نیاز خود به خواب را به راحتی بر طرف می سازند ولی انسان های بسیاری به خاطر محرومیت از خواب عمیق: حتی از ساعت ها خواب طولانی نیز بهره چندانی نمی برند. رعایت آداب خواب، کیفیت خواب ما را بهتر می کند و خواب ما را عمیق تر می سازد. به برکت خواب عمیق نیز کمبود ساعات خواب جبران می شود.
5. نجات از بی خوابی و بدخوابی: بی خوابی و بدخوابی یکی از شایع ترین مشکلات یا بیماری های روزگار ما به شمار می آید. این مشکل گرچه در جوامع غربی بیش از سایر نقاط جهان وجود دارد، ولی با گسترش موج غربزدگی، بیماری بدخوابی و بی خوابی در مردم مشرق زمین هم روبه فزونی نهاده است. شگفت این که انسان روزگار ما در طول روز تلاش می کند، با استفاده از انواع محرک ها با خواب آلودگی مبارزه می کند، ولی شب هنگام، برای غلبه بر بی خوابی دست به دامن قرص خواب آور می شود. نتیجه این رفتارها، سستی انسان در طول روز و آشفتگی و عصبانیت در شب می گردد.(2)




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



اثرات بد خوابی

بدخوابی و بی خوابی اثرات بسیار ویرانگری بر روح و جسم ما به جای می گذارد که برخی از آن ها را بر اساس آن چه در کتاب چگونه بهتر بخوابیم؟ آمده، با هم مرور می کنیم:



الف - ضعف و بیماری

کمبود خواب، مقاومت بدن را در برابر انواع سموم، هجوم میکروب ها، اختلالات آب هوایی و به طور خلاصه در برابر هر گونه تهاجمی کاهش می دهد. دکتر لیپو گفته است: خوابیدن به معنای معالجه شدن است. بنابراین در حالت بی خوابی، بیماری های حادتر شده درمان آن بیشتر طول می کشد.
از سوی دیگر، گروهی از بیماری های جسمی - که علت پیدایش آنها را در جاهای دیگر جستجو می کنند - مستقیماً به بی خوابی مربوط می شوند. از جمله این موارد می توان از برخی ناراحتی های قلبی، گوارشی، پوستی، کبدی، ناراحتی های گردش خون و بسیاری از بیماری های عصبی نام برد.
افزون بر این، آزمایش ها نشان داده، کسی که خوب نخوابیده است، انرژی بسیار بیشتری از دیگران در طول روز مصرف می کند و این مقدار حداقل 25% بیش تر است. این حالت نه تنها باعث خستگی بیشتر می شود، بلکه نیروی جسمی را نیز کاهش داده و عمل گوارش را مشکل تر و کندتر می سازد.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




ب - افزایش ناکامی ها

در دوران معاصر، برای موفق شدن، نه تنها باید افکار و ایده ای خوب داشت، بلکه باید خلاق و باهوش نیز بود و برای تحقق این امر باید خوب خوابید و خوب رؤیا دید. گرچه خواب فقط یک سوم زمان زندگی ما را تشکیل می دهد، ولی کیفیت دو سوم دیگر زندگی نیز به کیفیت خواب ما بستگی دارد. خوب بخوابید تا بهتر زندگی کنید. با خواندن دیگر آثار مخرب بی خوابی و بدخوابی، معنی این جمله برایتان روشن تر خواهد شد.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)


ج - اختلالات روانی و عاطفی بدخواب گاهی به تدریج و گاهی به سرعت - و بیشتر بدون آن که ما متوجه شویم - زندگی را بر ما تلخ می کند. در چنین حالتی شخص احساس ناخوشایندی داشته و در وضعیت نامتعادل به سر می برد.
افرادی که به مقدار کافی نمی خوابند عصبی، نگران، ناپایدار و مضطربند و از مرحله تهییج شدید به کوفتگی و خستگی می رسند. کسی که بد می خوابد همه چیز را تیره و تار می بیند یا در برابر هر فشاری از خود واکنش نشان می دهد. آیا می دانید که بخش مهمی از مشاجرات خانوادگی بر اثر بدخوابی به وجود می آید؟
گذشته از این، فرد بی خواب، خیلی حساس بوده و نسبت به دیگران مشکلات را کم تر تحمل می کند. این زود رنجی خود، بی خوابی را بیشتر می کند.







https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




د - آشفتگی فکری و ذهنی

افراد بدخواب در زمینه فکری نیز دچار اشکال هستند؛ زیرا به سرعت اختلالات و ناراحتی های مربوط به حافظه در آنان ظهور می کند. در این شرایط، شخص به سختی چیزی را خلق می کند، به خاطر می سپارد یا یاد می گیرد. آزمایش ها نشان داده که در چنین حالتی، مدت به خاطر سپردن بسیار بیشتر شده و زمان در حافظه داشتن کوتاه تر شده و به خاطر آوردن نیز با اشکال صورت می گیرد.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




پیری زودرس

بدخوابی یکی از علل پیری زودرس بوده و هر شب خواب خوب، یک حمام واقعی جوانی به شمار می آید. بدخوابی، عمر را کوتاه می کند و می توان آن را نوعی خودکشی تدریجی دانست. آمارها نشان می دهند که درصد مرگ و میر مبتلا به بدخوابی بالاتر است. دکتر سو بیران می گوید: اگر خوب بخوابید، شانس زیادتری خواهید داشت که از مرز هشتاد سالگی با سلامتی کاملاً عبور کنید.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)






و - حادثه آفرینی ها

بدخوابی، خواب آلودگی شخص در طول روز می گردد و در نتیجه زمینه ایجاد حوادث بزرگی را فراهم می آورد. آماری که در سال 1966 در آمریکا گرفته شده تخمین می زند که تعداد تصادفات مرگ آور به دلیل خواب آلودگی، دو برابر تعداد این تصادفات بر اثر مصرف الکل بوده است.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)






ز - نابودی زیبایی

برای زیبا شدن - همان گونه که در افسانه ها گفته شده - صد سال بخوابید؛ یک شب خواب خوب، یک گام به سوی زیبایی است. یک شب خواب درست بر تمام تولیدات آرایشی برای زیبا شدن برتری دارد. به عنوان مثال، خواب، بهترین داروی ضد چین و چروک است. یک فرد بدخواب، عملاً هرگز رنگ صورتش شاداب نمی ماند و خطوط صورتش بد حالت و کشیده و چشمانش گود رفته است.
اکنون که با عوارض مخرب بدخوابی و بی خوابی آشنا شدید، بهتر می توانید به اهمیت آداب خواب که نقش چشم گیری در در درمان بدخوابی دارند، پی ببرید. در این کتاب، کلیدی ترین راه های خواب بهتر را مطرح خواهیم ساخت و مدد از سخنان نورانی اهل بیت (علیهم السلام)، راه درست خوابیدن را ارائه خواهیم کرد.
6. خواب خوب دیدن: رعایت یا عدم رعایت آداب خواب، در خوابی که می بینیم نیز تأثیر دارد. مردی، مضطرب و نگران خدمت پدر علامه مجلسی رسید و گفت: شب گذشته خواب دیدم شیر سفید که یک مار سیاه دور گردن او حلقه زده بود به من حمله کرد و می خواست مرا بکشد. آن عالم بزرگ در پاسخ فرمود: شاید دیشب پنیر و رب انار خورده ای. مرد گفت: آری، شب گذشته پنیر و رب انار خورده ام. پدر علامه فرمود: آن چه در خواب دیده ای تصویر از غذاهای مضری بوده که خورده ای.(3)
7. ره یافتن به عمق معارف آل الله: همه ما باید با فضایل اهل بیت (علیهم السلام) - که آینه جمال پروردگار و میراث دار حقیقی انبیا و اولیاءاند - آشنا شویم. برای این کار راه های گوناگونی پیش رو داریم. می توانیم با تفکر در آیات مربوط به شأن منزلت این بزرگواران و یا سخنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره آن ها و یا سیر حوادث زندگی این عزیزان، به عظمت شخصیت آنان پی ببریم. همان گونه که می توان با تفکر در احادیث این بزرگواران که قرن ها پیش، جزئی ترین مسائل زندگی را مورد توجه قرار داده و درباره کوچک ترین امور آن - از جمله آداب خواب - انسان ها را راهنمایی کرده اند، به بزرگی شخصیت و گستره دانش و اندیشه شان آگاه گردیم. خدا را سپاس می گویم که پس از تحقیق درباره آداب خواب و مقایسه سخنان آسمانی اهل بیت (علیهم السلام) با گفته های دیگران، ایمانم به این خاندان بیشتر و الهی بودن دانش این بزرگواران برایم روشن تر شد. امیدوارم که مطالب این کتاب، برای خوانندگان فرهیخته ما نیز چنین نتیجه ای را درپی داشته باشد.
بی گمان در دیگر زمینه ها نیز سخن برتر از آن معصومین (علیهم السلام) هم است که کلمه الله هی العلیا(4) سخن خدا (و آیین الهی) برتر و بالاتر است.
حال که با ضرورت توجه به آداب خواب آشنا شدید، این آداب را یک به یک بیان می کنیم و به توضیح آن می پردازیم. برای یادگیری بهتر این آداب، فرض می کنیم شما می خواهید دو ساعت پیش از خواب، خود را برای خواب آماده کنید؛ بنابراین، از زمان خوردن شام تا زمان بیدار شدن، هر مسأله ای را در جای خود و براساس ترتیب طبیعی آن مورد بحث قرار می دهیم. ان شاء الله.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





فصل دوم : درست خوردن - درست خوابیدن

نوع غذا خوردن و چگونگی مصرف آن، تأثیر مستقیمی بر خواب دارد. بسیاری از کسانی که به بی خوابی مبتلا هستند، فقط با رعایت چند نکته به ظاهر ساده درباره نوع غذا و نحوه مصرف آن، می توانند به راحتی بخوابند. نویسنده کتاب چگونه بهتر بخوانیم؟ در صفحه 264 می گوید : جمله معروفی می گوید: تمام بیماری های ما از بشقاب غذا شروع می شود. (این گفته رئیس انسیتو بیولوژی انسانی و طبیعی درمانی است) و این موضوع، به ویژه در رابطه با بی خوابی واقعیت دارد.
البته سال ها پیش از آن که رئیس انستیو بیولوژی انسانی جمله معروف خود را بر زبان آورد، پیامبر گرامی حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در عبارتی رساتر فرموده اند: المعده بیت کل داء ؛ معده، خانه همه بیماری هاست.(5) یعنی همه بیماری ها و آشفتگی ها و نابسامانی های جسمی از غذا آغاز می شود. به همین دلیل، در روایات اسلامی به آداب غذا خوردن و آشامیدن، اهمیت ویژه ای داده شده است. رعایت آداب اسلامی خوردن و آشامیدن، تأثیر بسیار بر خواب دارد. اگر می خواهید بهتر بخوابید، براساس برنامه ای که از بزرگان دین رسیده غذا بخورید. گر چه در این جا مجالی برای پرداختن به تمامی آداب اسلامی خوردن نیست، ولی چند نکته کلی و مهم بیان می شود، و رعایت همین اندازه نیز کمک بسیاری به بهتر خوابیدن شما خواهد کرد. بنابراین پنج اصل مرتبط با خوردن و تأثیرگذار بر خواب را از نظر می گذرانیم:




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





1. شام را ترک نکنید

برخی چنین می پندارند که برای خواب بهتر، باید با شکم خالی سر بر بالش بگذارند، در حالی که این روش، درست نیست. اگر معده کاملاً خالی باشد، گرسنگی باعث بی خوابی و بدخوابی می شود.(6) درست است که هنگام خواب، فعالیت زیادی نداریم؛ اما بدن ما در این مدت، بی نیاز از غذا نیست؛ از این رو در سخنان پیشوایان دین، خوردن شام مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. آوردن همه روایات مربوط به اهمیت خوردن شام در این نوشتار ممکن نیست، ولی چند حدیثی که از نظرتان می گذرد، می تواند شما را به اهمیت این وعده غذایی به ظاهر بی اهمیت آگاه سازد.
امام صادق (علیه السلام) از شخصی پرسیدند: طبیبان شما درباره غذای شب چه می گویند؟ وی گفت: آنان ما را از شام باز می دارند. امام (علیه السلام) فرمودند: اما من شما را به خوردن شام فرمان می دهم.(7)
در حدیثی دیگر از آن بزرگوار نیز آمده است: اساس خرابی بدن نخوردن شام است.(8)
شام و وعده غذایی پایان روز آنقدر پر اهمیت است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: شام بخورید هر چند یک خرما خشک و نامرغوب مصرف کنید، زیرا نخوردن شام باعث پیری و سالخوردگی می شود.(9)
بزرگسالان و پیران باید توجه بیشتری به شام داشته باشند؛ زیرا به خاطر ضعف و ناتوانی در این دوران، امکان اختلال خواب در آنان بیشتر است. خضرت رضا (علیه السلام) فرمود: زمانی که شخص به سن کمال می رسد، باید شب ها چیزی بخورد؛ زیرا خوردن شام باعث خواب راحت تر و آرام تر و خوشبوتر شدن دهان است. (10)
بنابراین، عبارت معروف صبحانه ات را تنها بخور، ناهارت را با دوستت بخور، شامت را بده به دشمنت چندان درست نیست. پیشنهاد می شود شامتان را هم با دوستتان بخورید!





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





2. پر خوری ممنوع!

در نکته پیشین تأکید کردیم که حتماً شام بخورید و در این نکته هشدار دادیم که پر خوری ممنوع!؛ زیرا همان گونه نخوردن شام باعث بدخوابی می شود، پرخوری هم خواب را مختل می کند. به نوشته پاول ویلسون: اگر زیاد غذا بخورید، متابولیسم بدن سرعت می گیرد، سیستم هضم سخت تر می شود و در نتیجه، موقع خواب مرتب در رختخواب غلت خواهید زد.(11)
پرخوری یکی از شایع ترین و البته خطرناک ترین عادات غذایی در روزگار ماست. پیر فلو شر در این باره سخن جالبی دارد. وی می گوید: یک سوم مردم دنیا، مرگی زود رس دارند، زیرا به اندازه کافی غذا نمی خورند و یک سوم دیگر،خلی زود می میرند چون بیش از نیاز بدنشان غذا می خورند. او در ادامه از قول یکی از دوستان خود می نویسد: این تغذیه نیست که درمان می کند، اکنون تغذیه بیشتر در حال کشتن است.(12)
بهترین دستور برای حفظ اعتدال در خوردن، سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است که فرمودن: کل و انت تشتهی و امسک و انت تشتهی؛(13) وقتی که اشتها داری بخور، و زمانی از خوردن دست بکش که هنوز اشتها داری.
پر خوری، گذشته از آن که موجب بی خوابی می شود، باعث دیدن خواب های آشفته و پریشان نیز می گردد. در حدیثی از امام علی (علیه السلام) نقل شده است: کسی که با شکم پر و سنگین بخوابد، رؤیاهای غیر واقعی می بیند.(14)
از سوی دیگر، براساس این حدیث رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که فرمودن: دوری از خدا از سیری است(15) و سخن امام باقر (علیه السلام) که فرمودن: دورترین خلق از خدا کسی است که شکمش پر باشد.(16) و دیگر احادیثی که با این مضمون رسیده، می توان نتیجه گرفت که انسان پرخور، از برکاتی که خدا در زمان خواب به روح مؤمنان می دهد، بی بهره یا کم بهره است و این خسارت کمی نیست. بسیاری از هدایتهای الهی در خواب صورت می گیرد و دانش ها و علوم و اشعار بسیاری در خواب به انسان الهام می شود.(17) بی تردید، فردی که با پرخوری خود را از خدا دور کرده، فرصت بهره مندی از این گونه نعمت ها را از دست می دهد.
پرخوری هم چنین باعث افزایش زمان خواب می گردد و همان گونه که در آینده خواهید خواند، پرخوری هم آثاری ویرانگری بر روح و جسم به جای می گذارد.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





3. به آرامی غذا بخورید

امام صادق (علیه السلام) فرموده: نشستن بر سر سفره ها را طول دهید که این زمان از عمرتان به شمار نمی آید.(18) پس در خوردن عجله نکنید. عجله در خوردن باعث می شود که غذا را خوب نجوید و کار معده را در هضم و جذب غذا دشوار کنید و در نتیجه دیرتر بخوابید.
در حدیثی از امیر مؤمنان علی (علیه السلام)، خوب جویدن غذا را از چهار کار شمرده شده که با انجام آنها، انسان از پزشک بی نیاز می شود(19) در حدیث دیگری از همان حضرت، درست جویدن غذا عاملی برای حفظ سلامتی و در امان ماندن از بیماری ها دانسته شده است.(20) پس اگر به سلامتی خود علاقه مندید و اگر مایلید خواب راحت و بی دردسر داشته باشید در خوردن غذا عجله نکنید و به ویژه شام خود را به آرامی بخورید.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




4. بین شام و خواب فاصله بیندازید

گرچه درباره این نکته، حدیثی نیافته ام، ولی نتیجه انجام آداب اسلامی خواب، ایجاد فاصله بین زمان خوردن شام و زمان خوابیدن است. اگر کسی بخواهد تنها به نیمی از آداب اسلامی خواب هم عمل کند، حداقل باید نیم ساعت پس از شام بخوابد. انسان تا بخواهد مسواک بزند، وضو بگیرد، برخی سوره ها را بخواند و به محاسبه نفس بپردازد، نیم ساعت از زمان شام خوردنش می گذرد.
گذشته از این، بررسی وضعیت بدن پس از شام، جای شک و شبهه ای نمی گذارد که حتماً باید زمان شام و زمان خواب فاصله ای قرار دهیم. پس از صرف غذا، معده تازه مشغول فعالیت برای هضم و جذب غذا می شود و تا رسیدن به نقطه تعادل و آرامش، نیازمند زمان است.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




5. از خوردن محرک ها کمی پیش از خواب بپرهیزید

گوشت، شکلات، قهوه، و چایی و نوشابه خاصیت تحریک کنندگی دارند و به راحتی می توانند باعث بی خوابی شوند. اگر می خواهید از این خوردنی ها استفاده کنید، بهتر است ظهر یا پیش از ظهر این کار را انجام دهید. سه چهار ساعت پیش از خواب، چنین چیزها را نخورید تا سر بر بالش گذاشتید، راحت و آسوده بخوابید.
بر عکس این خوراکی ها، مواد کلسیم داری مانند شیر، بهترین درمان برای بی خوابی هستند. خوردن موز، پنیر با گردو، ماهی، سویا، ذرت و سبوس گندم می توانند به خواب بهتر شما کمک کنند.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



فصل سوم : بهداشت خواب

نکات بهداشتی مرتبط با خواب فراوانند. داشتن لباس تمیز هنگام خواب، خوابیدن روی تشک تمیز و سر گذاشتن روی بالش پاکیزه، توجه به تهویه درست اتاق خواب و تأمین کامل اکسیژن مورد نیاز، همگی از موارد مهم نظافت مرتبط با خواب به شمار می آیند.
در این فصل تنها از سه مورد بهداشتی پیش از خواب سخن می گوییم. اگر در احادیث اهل بیت (علیهم السلام) نیز فقط از این سه مورد سخن به میان آمده بدان خاطر است که دیگر موارد نظافت به طور طبیعی مورد توجه هستند؛ ولی این سه نکته اساسی به راحتی مورد غفلت قرار می گیرند. هیچ انسان متعادلی بر بالش کثیف سر نمی نهد، یا در محل زباله ها نمی خوابد، اما بسیارند کسانی که به بهانه خستگی مسواک نمی زنند. البته دستورهای کلی اسلام؛ حفظ نظافت و نیز احادیث مرتبط با نظافت لباس و مانند آن، به بهداشت خواب هم مربوط می شود و این بخش از زندگی را هم دربر می گیرند.
باید توجه داشت که در ساعات پیش از خواب، هر گامی که به سوی نظافت و بهداشت بر می داریم، گامی برای خوابی راحت تر و سودمندتر است؛ زیرا نظافت، باعث آرامش جسم و روح می شود و بی توجهی به نظافت نیز - در هر زمینه ای که باشد - خواب را هم دچار آسیب می سازد و دست کم از کیفیت آن می کاهد.
با این مقدمه، اکنون به بررسی سه نکته اصلی مرتبط با بهداشت خواب می پردازیم:






https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



1. مسواک زدن

در دین اسلام، مسواک زدن - چه پیش از خواب و چه در زمان های لازم - اهمیت فوق العاده ای دارد. امام صادق (علیه السلام) مسواک زدن را از عادات پیامبران بر شمرده اند(21) و پیامبر عزیز اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره مسواک فرموده اند: جبرائیل پیوسته مرا به مسواک زدن سفارش می کرد تا آن جا که پنداشتم به زودی آن را واجب خواهد کرد.(22) و امام باقر (علیه السلام) - شکافنده علوم و میراث دار دانش انبیاء - در حدیثی پرمعنا چنین گفته اند: اگر مردم از فواید مسواک با خبر بودند، آن را شب ها با خود به بستر می بردند.(23)
اهمیت و ارزش مسواک زدن تا آن جاست که دو رکعت نماز با مسواک از هفتاد رکعت نماز بی مسواک برتر است.(24) پیامبر گرامی اسلام (صلوات الله علیه) که اسوه و الگوی همه اهل ایمان اند، تا مسواک نمی زدند به بستر خواب نمی رفتند(25) و شگفت انگیز این که هنگام خواب، مسواک را بالای سر خود قرار می دادند و پس از بیداری، اولین کارشان، مسواک زدن بود.
در احادیث اهل بیت علیهم السلام آن قدر آثار و فواید برای مسواک زدن آمده - و البته تاکنون دانش پزشکی معاصر بسیاری از این فوائد را فهمیده و گوشزد کرده - که درباره کمتر عملی این مقدار اثر خوب بیان گشته است.
البته مسواک زدن پیش از خواب اهمیت دو چندان دارد؛ زیرا از یک سو به خاطر بسته بودن دهان هنگام خواب، آسیب پذیری دندان ها بیش تر و نیاز به نظافت افزون تر می شود و از سوی دیگر، تمیزی دهان و دندان زمینه ساز خواب راحت تری می گردد. شاید این حدیث نبوی که فرمودند: مسواک زدن باعث حضور فرشتگان می شود(26). با خواب راحت بی ارتباط نباشد. فرشتگان مأمورند که عطر طمأنینه و یاد خدا را در دل ادمیان بیفشانند و با این کار، آسودگی و آرامش را در دل اهل ایمان مستقر سازند. طبیعی است که آرامش روحی و آسودگی خیال، باعث خواب بهتر و با کیفیت تر خواهد شد.



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




2. رفتن به دستشویی

امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمودند: ((پسرم!آیا می خواهی چهار کار به تو بیاموزیم که از پزشکی (و دارو و درمان) بی نیاز شوی؟ امام حسین (علیه السلام) عرض کرد: آری ای امیرمؤمنان!امام علی (علیه السلام) فرمودند: تا گرسنه نشدی بر سر سفر غذا منشین و تا زمانی که هنوز اشتهایت باقی است برخیز. جویدن را خوب انجام بده و هرگاه خواستی بخوابی دستشویی برو. که اگر این نکات چهارگانه را به کار بندی از پزشکی و {درمان های طبی }بی نیاز می شوی.(27)
بنابراین رفتن به دستشویی پیش از خواب آن قدر اهمیت دارد که جزء چهار امری شمرده شده که انسان را از طب و طبیب بی نیاز می کند. برای روشن شدن این اهمیت، می توانیم سه دلیل برای سخن امام (علیه السلام) بر شماریم:
الف - با دفع مواد زاید از بدن، احساس راحتی و آسودگی بیشتری می کنیم و در نتیجه راحت تر می خوابیم. هر کاری که بتواند وضعیت جسمی ما را بهبود بخشد، در افزایش کیفیت خواب هم تأثیرگذار خواهد بود. از موارد آداب خواب، جز برداشتن موانع راحتی بدن، کار دیگری به عهده ندارند.
ب - بر عکس تصویر موجود که خواب را یک پدیده یک نواخت و ممتد می شمارد، خواب از دوره های تقریباً دو ساعته ای شکل می گیرد که هر دوره، خود به پنج مرحله تقسیم می شود. یعنی هر دو ساعت خواب دارای پنج قسمت است که عبارتند از: خواب خیلی سبک، خواب سبک، خواب عمیق، خواب خیلی عمیق، و خواب متناقض . ما پس از طی این پنج مرحله که تقریباً 110 دقیقه (حدود دو ساعت) به طول می انجامد بار دیگر به خواب می رویم و هر شب تقریباً سه بار این مراحل را می گذرانیم.
من در مقام شرح و توضیح این مراحل نیستم. مقصود اصلی از این پنج مرحله آن بود که ارتباط این مراحل را با خواب کیفیت دار روشن سازم. همان طور که در کتب علمی مربوط به خواب آمده، رضایتمندی کامل از خواب زمانی است که در هر دوره دو ساعته، تمام آن پنج مرحله را طی کنیم. اگر در بین مراحل مذکور از خواب بیدار شویم و این روند طبیعی را تا آخر طی نکنیم، لذت واقعی خواب را درک نخواهیم کرد. از رو هر عاملی که باعث برهم خوردن خواب طبیعی شود، اثر نامطلوبی بر کیفیت خواب برجای خواهد گذاشت.
حال ببینیم این مقدمه چه ارتباطی با سفارش رفتن به دستشویی پیش از خواب دارد. اگر شب ها پیش از خواب به دستشویی بروید، در طول شب دیگر نیاز به تخلیه مواد زائد بدن نخواهید داشت. در نتیجه، مراحل پنجگانه هر دوره از خواب به راحتی پشت سر خواهید گذاشت و از خواب خود بهتر استفاده خواهید برد. اما اگر قبل از خواب به دستشویی نروید، احتمالاً در بین یکی از مراحل پنج گانه بیدار می شوید و با رفتن به دستشویی، سیر طبیعی خواب خود را قطع خواهید کرد. روشن است که این وضعیت، از کیفیت خواب شما به شدت خواهد کاست.
ج - برخاستن از خواب و جدا شدن از بستر گرم و نرم - آن هم در نیمه های شب - برای همه سخت و دشوار است. به ویژه اگر قرار باشد در یک شب سرد زمستانی برای دستشویی از بستر گرم و نرم جدا شویم و به حیاط پوشیده از برف برویم، این کار دشوارتر خواهد بود. در چنین وضعیتی، بسیاری ترجیح می دهند خودشان را کنترل کنند و با فشار به خویشتن و به قول معروف خودشان را نگه دارند. اینجاست که مثانه دچار مشکل می شود و آسیبی جدی بر این عضو حساس وارد می گردد.
امام رضا (علیه السلام) در حدیثی فرمودند: اگر کسی می خواهد مثانه اش دچار درد و اشکال نشود، هیچ گاه - حتی وقتی که بر پشت مرکب خود نشسته است - بول خود را نگه ندارد.(28)
متأسفانه در بسیاری از مدارس و بسیاری از خانواده ها، نگه داشتن بول، نشانه ادب و حیای کودکان به شمار می رود. ما باید به فرزندانمان بیاموزیم که هرگز چنین نکنند و در این گونه امور، خجالت را کنار بگذارند. اولیای مدارس هم باید ترتیبی بیندیشند که ضمن حفظ نظم مدرسه، دانش آموزان با حبس بول سلامتی خود را به خطر نیندازند. گذشته از ذهنیت ها غلط برخی بزرگ ترها، کم بودن دستشویی ها برخی مدارس نیز زمینه ساز چنین رفتار نادرستی می شود که حتماً باید در رفع این کاستی چاره ای اندیشید.
بنابر آنچه گفته شد، اکنون بهتر می فهمیم که چرا باید قبل از خواب حتماً به دستشویی برویم و این کار، چه کمک بزرگی به حفظ سلامتی ما می کند.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




2. رفتن به دستشویی

امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمودند: ((پسرم!آیا می خواهی چهار کار به تو بیاموزیم که از پزشکی (و دارو و درمان) بی نیاز شوی؟ امام حسین (علیه السلام) عرض کرد: آری ای امیرمؤمنان!امام علی (علیه السلام) فرمودند: تا گرسنه نشدی بر سر سفر غذا منشین و تا زمانی که هنوز اشتهایت باقی است برخیز. جویدن را خوب انجام بده و هرگاه خواستی بخوابی دستشویی برو. که اگر این نکات چهارگانه را به کار بندی از پزشکی و {درمان های طبی }بی نیاز می شوی.(27)
بنابراین رفتن به دستشویی پیش از خواب آن قدر اهمیت دارد که جزء چهار امری شمرده شده که انسان را از طب و طبیب بی نیاز می کند. برای روشن شدن این اهمیت، می توانیم سه دلیل برای سخن امام (علیه السلام) بر شماریم:
الف - با دفع مواد زاید از بدن، احساس راحتی و آسودگی بیشتری می کنیم و در نتیجه راحت تر می خوابیم. هر کاری که بتواند وضعیت جسمی ما را بهبود بخشد، در افزایش کیفیت خواب هم تأثیرگذار خواهد بود. از موارد آداب خواب، جز برداشتن موانع راحتی بدن، کار دیگری به عهده ندارند.
ب - بر عکس تصویر موجود که خواب را یک پدیده یک نواخت و ممتد می شمارد، خواب از دوره های تقریباً دو ساعته ای شکل می گیرد که هر دوره، خود به پنج مرحله تقسیم می شود. یعنی هر دو ساعت خواب دارای پنج قسمت است که عبارتند از: خواب خیلی سبک، خواب سبک، خواب عمیق، خواب خیلی عمیق، و خواب متناقض . ما پس از طی این پنج مرحله که تقریباً 110 دقیقه (حدود دو ساعت) به طول می انجامد بار دیگر به خواب می رویم و هر شب تقریباً سه بار این مراحل را می گذرانیم.
من در مقام شرح و توضیح این مراحل نیستم. مقصود اصلی از این پنج مرحله آن بود که ارتباط این مراحل را با خواب کیفیت دار روشن سازم. همان طور که در کتب علمی مربوط به خواب آمده، رضایتمندی کامل از خواب زمانی است که در هر دوره دو ساعته، تمام آن پنج مرحله را طی کنیم. اگر در بین مراحل مذکور از خواب بیدار شویم و این روند طبیعی را تا آخر طی نکنیم، لذت واقعی خواب را درک نخواهیم کرد. از رو هر عاملی که باعث برهم خوردن خواب طبیعی شود، اثر نامطلوبی بر کیفیت خواب برجای خواهد گذاشت.
حال ببینیم این مقدمه چه ارتباطی با سفارش رفتن به دستشویی پیش از خواب دارد. اگر شب ها پیش از خواب به دستشویی بروید، در طول شب دیگر نیاز به تخلیه مواد زائد بدن نخواهید داشت. در نتیجه، مراحل پنجگانه هر دوره از خواب به راحتی پشت سر خواهید گذاشت و از خواب خود بهتر استفاده خواهید برد. اما اگر قبل از خواب به دستشویی نروید، احتمالاً در بین یکی از مراحل پنج گانه بیدار می شوید و با رفتن به دستشویی، سیر طبیعی خواب خود را قطع خواهید کرد. روشن است که این وضعیت، از کیفیت خواب شما به شدت خواهد کاست.
ج - برخاستن از خواب و جدا شدن از بستر گرم و نرم - آن هم در نیمه های شب - برای همه سخت و دشوار است. به ویژه اگر قرار باشد در یک شب سرد زمستانی برای دستشویی از بستر گرم و نرم جدا شویم و به حیاط پوشیده از برف برویم، این کار دشوارتر خواهد بود. در چنین وضعیتی، بسیاری ترجیح می دهند خودشان را کنترل کنند و با فشار به خویشتن و به قول معروف خودشان را نگه دارند. اینجاست که مثانه دچار مشکل می شود و آسیبی جدی بر این عضو حساس وارد می گردد.
امام رضا (علیه السلام) در حدیثی فرمودند: اگر کسی می خواهد مثانه اش دچار درد و اشکال نشود، هیچ گاه - حتی وقتی که بر پشت مرکب خود نشسته است - بول خود را نگه ندارد.(28)
متأسفانه در بسیاری از مدارس و بسیاری از خانواده ها، نگه داشتن بول، نشانه ادب و حیای کودکان به شمار می رود. ما باید به فرزندانمان بیاموزیم که هرگز چنین نکنند و در این گونه امور، خجالت را کنار بگذارند. اولیای مدارس هم باید ترتیبی بیندیشند که ضمن حفظ نظم مدرسه، دانش آموزان با حبس بول سلامتی خود را به خطر نیندازند. گذشته از ذهنیت ها غلط برخی بزرگ ترها، کم بودن دستشویی ها برخی مدارس نیز زمینه ساز چنین رفتار نادرستی می شود که حتماً باید در رفع این کاستی چاره ای اندیشید.
بنابر آنچه گفته شد، اکنون بهتر می فهمیم که چرا باید قبل از خواب حتماً به دستشویی برویم و این کار، چه کمک بزرگی به حفظ سلامتی ما می کند.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




3. شستن دست ها قبل از خواب

در طول خواب، حرکت بدن ما - به ویژه حرکت دست ها - متوقف نمی شود. گاه دست به چشمانمان می کشیم. گاهی انگشتانمان را در گوشمان فرو می بریم، و گاه برای آسوده شدن از تحریک قسمتی از لثه ها، دست در دهان می کنیم. با این وضع آیا فکر نمی کنید شستن دست ها قبل از خواب لازم و ضروری باشد؟
دست ها مهم ترین وسیله ارتباط حس لامسه با دیگر قسمت های بدن و اشیاء خارج هستند. از این رو اسلام، توجه زیادی به نظافت دست ها - به ویژه هنگام مصرف غذا و زمان خواب - کرده است.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: دستانتان را پیش از غذا و پس از غذا بشویید که این کار، فقر را می برد و عمر می افزاید.(29) امام علی (علیه السلام) نیز فرمودند: شیطان علاقه زیادی به بوی چربی (غذا) دارد، پس هرگاه یکی از شما خواست به بستر خواب برود باید، دستانش را از مانده چربی غذا بشوید.(30) و رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هم در سخنی هشدار دهنده فرمودند: اگر یکی از شما در حالی خوابید که دستانش آلوده به چربی بود و دستش را نشست، چنانچه مشکلی برایش پیش آمد، تنها خودش را سرزنش کند.(31)
باید توجه داشت که اگر کل بدن کثیف باشد، تنها نشستن دست ها کافی نخواهد بود؛ زیرا با برخورد دست با بدن، دست ها دوباره آلوده شده و آلودگی نقاط حساسی مانند چشم و گوش و دهان را درپی خواهد داشت. در این صورت تنها راه حل، رفتن به حمام است. حمام کردن، هم به بهداشت خواب کمک می کند و هم به خاطر خاصیت آرامش بخشی آب، باعث خواب بهتر می شود.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




فصل چهارم : بهره مندی از نور وضو

تا از جلوی شیر آب کنار نرفته اید، خوب است برنامه های بهداشتی خود را با یک وضو کامل کنید.
همان طور که پیش تر گفتم، ارتباط با آب - چه حمام کردن و چه با وضو گرفتن - فشار عصبی را کم می کند و اثر مطلوبی بر کیفیت خواب می گذارد. اما خاصیت وضوی پیش از خواب، بیش از یک ارتباط ساده با آب، بر روح و جسم تأثیر می نهد. وضو که مقدمه کار بزرگی مانند نماز است، روح پاکی و طهارت را در وجود ما می دمد و احساس معنوی ما را بیشتر می کند و از این راه باعث خواب راحت تر می گردد.
ثواب هایی که هم برای وضوی قبل از خواب ذکر شده، نشانگر آن است که رنگ معنوی این کار بر ظاهر مادی آن غلبه دارد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر کس شب را با وضو بخوابد، گویا همه شب را به عبادت پرداخته است.(32) همان حضرت در حدیثی دیگر فرمودند: هر کس که با وضو بخوابد و در همان شب بمیرد،نزد خدا شهید به شمار می آید.(33)امام جعفر صادق (علیه السلام) نیز گفتار جد بزرگوارشان را به شکل دیگری بیان داشته اند که: هرکس وضو بگیرد و به بستر رود، در حالی می خوابد که بستر او مسجد و عبادتگاه اوست.(34)
من اکنون تردید دارم که آیه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)
و امام صادق (علیه السلام) در این احادیث تنها نظر به ثواب وضو داشته اند، یا فراتر از این می خواهند بفرمایند که داشتن وضو هنگام خواب، همچون عبادت در مسجد، باعث ارتقای روح مؤمن می گردد. البته احتمال دوم - با توجه به احادیث مربوط به وضو - قوی تر به نظر می رسد. یعنی همان طور که قبلاً گفتیم، مسیر تکاملی انسان به سوی خدا، هنگام خواب، قطع نمی شود و گرفتن وضو، بهره مندی از برکات الهی را آسان تر می سازد.
بهتر است بدانیم که سه نکته فصل قبل به عنوان مستحبات پیش از وضو نیز از طرف اهل بیت علیهم السلام بیان شده اند. یعنی مستحب است پیش از وضو دستشویی برویم، مسواک بزنیم و دستهایمان را بشوییم. بنابراین، با انجام یک وضو کامل، مهم ترین نکات نظافت پیش از خواب را رعایت کرده ایم.



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




فصل پنجم : مکان خواب

دیشب هوای اتاق خیلی گرم بود و نتوانستم خوب بخوابم.
آن شب که در خانه تنها بودم، خیلی دیر خوابم برد.
آیا نمی شود جلوی پنجره یک پرده بزنیم؟ نور این تیر چراغ برق، تا صبح اذیتم کرد.
نمونه این جملات را شما هم زیاد شنیده اید و به گمانم نیازی نیست که درباره تأثیر مکان خواب بر کمیت و کیفیت آن توضیحی بدهم. اما علیرغم تأثیر فوق العاده مکان خواب بر خواب، بیشتر آدم ها از توجه به این عامل مؤثر بر خواب غافلند. پیر فلو شر دراین باره می نویسد: اگر امروزه اکولوژی، روز به روز توجه بیشتری نسبت به محیط اطراف انسان در طول زندگی بیداریش مبذول می کند، متأسفانه تا به حال مقدار بسیار کمی به محیط اطراف خواب توجه کرده است. در حالی که آن چه در اطراف خواب وجود دارد، حائز اهمیت بسیار زیادی است.(35)
شگفت آن که اسلام، در چهارده قرن پیش به مکان خواب توجه ویژه کرده و نکات بسیار ظریفی را در این باره بیان نموده که در این فصل از نظرتان خواهد گذشت.
برای خواب بهتر این ده نکته مربوط به مکان خواب را از یاد نبرید:




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



1. بر بام بی حصار نخوابید

هوا خیلی گرم و خوابیدن در در این اتاق کوچک دشوار. باید مکان دیگری را برای خواب انتخاب کنید. به نظر می رسد پشت بام جای مناسبی برای خواب است اما یک اشکال کوچک (و شاید هم بزرگ) در این کار وجود دارد و آن نبود حصار امن در اطراف پشت بام است. پس بهتر است برای خواب امشب فکر دیگری بکنید؛ زیرا خوابیدن در پشت بام بی حصار دو نتیجه ناگوار در پی دارد:
اول آن که ممکن است در نیمه های شب، شما یا یکی از فرزندانتان از خواب برخیزد و برای خوردن آب یا کار دیگری، قصد پایین رفتن داشته باشید و به خاطر خواب آلودگی، به جای پایین رفتن از پله ها، سقوط از پشت بام را انتخاب کنید!
دوم آن که ترس از خوابیدن در چنین مکان ناامنی، بر کیفیت خوابتان تأثیر می گذارد. هر چه اضطراب و نگرانی شما در زمان خواب کمتر باشد، خواب عمیق تر و مؤثرتری خواهید داشت. شاید گمان کنید که خوابیدن بر بام بی حصار، برایتان دشوار و اضطراب آور نیست، اما همان ترس پنهان گوشه روحتان هم می تواند خواب شما را مختل کند. این را هم بدانید که هر نوع ترسی، هنگام خواب شب تشدید می شود؛ زیرا تاریکی و سکوت، حس ناامنی را در انسان بیشتر می کند.
آن چه گفته شد، توضیح سخن رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) است که فرموده اند: هر که شب بر بام سنگ چین نشده خوابید و اتفاقی برایش افتاد، فقط خودش را سرزنش کند.(36)
اندک تأملی در حدیث هشدار دهنده، خطر خواب بر بام بی حصار را کاملاً روشن می کند.






https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



2.هوای تازه را از یاد نبرید

چنان که پیش از این نیز گفته شده، هرچه آرامش بیشتری بر روح و جسم ما حکمفرما باشد، از خواب بهتر و مؤثرتری برخوردار خواهیم بود.
از آن جا که استفاده از هوای تازه اهمیت فوق العاده ای برای جسم دارد، حتماً باید به فکر تأمین اکسیژن مورد نیاز بدن در وقت خواب باشیم. کمبود اکسیژن در اتاق خواب، باعث بی خوابی یا بیدار شدن های پی درپی می گردد. پس همیشه - حتی در شب های سرد زمستانی که به هوای گرم نیاز دارید - چاره بیندیشید تا ریه های شما از هوای مطلوب بهره مند شود و افزایش اکسیژن بدن، خواب بهتری را ارزانی تان سازد.
چنانچه ممکن باشد کمی پنجره اتاق را باز بگذارید و اگر به خاطر باز بودن پنجره از سرمای نیمه شب یا از رفت و آمد حشرات موذی به اتاق احساس نگرانی می کنید، پیش از خواب، اکسیژن اتاق خواب را تأمین کنید. برای این کار، دقایقی قبل از رفتن در بستر خواب، پنجره اتاق را باز بگذارید تا هوای اتاق کاملاً تغییر کند.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



3.تنها نخوابید

اگر شنیده اید که ادبای خوش ذوق ایرانی گفته اند: دو بلبل بر گلی خوش تر سرایند یادو هیزم را به هم بهتر بود سوز این تنها در جریان فعالیت های زمان بیداری نیست.
اگر هنگام خوابیدن نیز همراه و همدلی داشته باشیم، بهتر می خوابیم. در زمان خواب، ترس ها و نگرانی های گوناگونی ما را دربر می گیرند که تنهایی، این ترس ها و نگرانی ها را تشدید می کند و باعث بی خوابی و بدخوابی ما می گردد. از این رو رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، کسی را که تنها در خانه بخوابد لعن کرده(37) و احتمال دیوانه شدن وی را داده اند.(38) فرزند فرزانه و صادقشان - حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) - نیز فرموده اند:
مهم ترین و جدی ترین توجه شیطان به آدمی زمانی است که وی تنها باشد. پس هرگز شب، تنهایی نخواب و هیچگاه تنهایی مسافرت نکن.(39) نتیجه حضور شیطانی شیطان در وقت تنهایی، افزایش اضطراب آدمی و وسوسه شدن وی به سوی گناه برای رهایی از نگرانی است.
هنگام تنهایی، افکار شیطانی به قدری بر انسان هجوم می آورد و روح آدمی چنان جولانگاه اندیشه های پست و پریشان می گردد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این چنین آدمی را نه مسخر و اسیر شیطان که خود شیطان خوانده و در این باره فرموده اند: آن که شب در خانه تنها می خوابد و آن که تنها سفر می کند هر دو شیطان اند.(40)
البته اگر چاره ای جز تنها خوابیدن و تنها سفر کردن نباشد، باید با توجه بیشتر به خدا و افزودن بر ذکرهای قلبی و زبانی، راه را بر نفوذ شیطان و شیطنت های او ببندیم و از شر آن دشمن قسم خورده، به آستان قدس و رحمت و فیض و کرم پروردگار پناه بریم.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



4.مراقب درجه حرارت باشید

توضیح این نکته را به پیر فلو شر می سپاریم که درباره درجه حرارت مکان خواب می نویسد: باید خیلی مراقب درجه حرارت باشید، زیرا با تغییر دو یا سه درجه، یک خواب خوب یا بد خواهید داشت. امروزه بیشتر انسان ها در زمستان زیاده روی کرده و درجه دمای اتاق را بسیار بالا می برند. دمای اتاق خواب باید حدود 3 درجه از درجه حرارتی که در طول روز در آن قرار داشته اید، کمتر باشد تا بتوانید بهتر بخوابید. جز برای افراد مسن که درجه حرارت برایشان باید مساوی درجه حرارت روز باشد.(41)
یاد آور می شویم که طبیعت های استثنایی نیز وجود دارد که آنها باید بهترین حالت دمای اتاق خواب خود را به دست آورند.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




5.از نظافت مکان خواب غفلت نکنید

آیا حاضرید برای خوردن آب یا شیر یا چایی از لیوان کثیف استفاده کنید؟ شاید استفاده از چنین لیوانی در رنگ یا مزه این نوشیدنی ها تغییری ایجاد نکند و به سلامتی شما صدمه چندانی وارد نسازد، اما باز هم حاضر نیستید از چنین لیوانی استفاده کنید. چرا؟ پاسخ روشن است؛ زیرا خوردن عسل نیز در لیوان کثیف، تهوع آور و آزار دهنده است. شیرینی عسل وقتی خوشایند است که آن را در ظرفی پاکیزه ریخته باشند.
ماجرای خواب هم تقریباً همین گونه است. خواب شیرین، وقتی می تواند دلپذیر باشد که در مکان تمیزی بخوابید. البته در زمان ضرورت، هر جا می توان خوابید. شاید شما هم خاطرات دوران دفاع مقدس را به یاد داشته باشید که عزیزان رزمنده، مجبور بودند در بستری از تیر و ترکش و خون و آتش و خاک و خاکستر بخوابند. اما در شرایط عادی، نظافت مکان خواب، به سرعت ورود شما به دنیای خواب کمک فراوان می کند و همچنین، کیفیت خوابتان را افزایش می دهد.
ضمناً توجه به نظافت مکان خواب، اثر مطلوبی بر حفظ سلامتی خواهد داشت. فراموش نکنید که هنگام خواب، قرار است شما هشت ساعت از هوای اتاق بهره ببرید و خود را در معرض برخورد با اشیاء آن اتاق قرار دهید.
از سوی دیگر، کثافات، لانه شیطان اند و بی توجهی به نظافت، زمینه حضور شیطان را فراهم می کند و به همین دلیل، اثرهای ویرانگری بر روح و روان ما به جای می گذارد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند: خانه شیطان در خانه های شما لانه عنکبوت است.(42) و در حدیثی دیگری نیز بیان داشته اند که: خاکروبه ها را شب در خانه نگذارید آن را روز از خانه بیرون ببرید؛ زیرا محل نشستن شیطان است.(43)
معلوم است که حضور شیطان، وسوسه را در انسان افزایش می دهد و باعث خروج آدمی از حال تعادل و فاصله گرفتن از آرامش مؤمنانه می گردد. برخی خواسته اند از این روایات چنین استفاده کنند که در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) میکروب شناخته شده نبود؛ بنابراین پیامبر برای دور نمودن مسلمانان از میکروب ها همواره از واژه ((شیطان)) بهره جسته اند. گرچه عنایت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) که آگاه به همه رموز جهان بوده اند، پلیدی های ظاهری برخاسته از کثافات، در این روایات مورد توجه هست اما تنها آنها را مورد دقت قرار نداده اند. بی گمان ارمغان این روایات همان چیزی است که قرآن می فرماید اگر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نمی آمد شما هیچ راهی برای آموختن آن نداشتید. بی توجهی به شیطان واقعی که با وسوسه های خود روح انسان را به مخاطره می اندازد بسیار ویرانگرتر از توجه نکردن به میکروب ها می باشد. و پیامبران برای هشدار این دسته از دشمنان به انسان ها برانگیخته شده اند.



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





6.در انتخاب رنگ اتاق خواب دقت کنید

حتماً شما هم کم و بیش مطالبی درباره روانشناسی رنگ ها شنیده اید و از تأثیر رنگ بر روح و روان انسان آگاهی دارید. در حالی که غربی ها - به نوشته پیر فلو شر - تنها چند سال است که از تأثیرات رنگها بر خلقیات و روحیات انسان باخبر گشته اند،(44) دین اسلام در چهارده قرن پیش به این مسأله توجه داشته است. اگر توحید مفضل را خوانده باشید، حتماً دیده اید که امام صادق (علیه السلام) در آن گفتار حکیمانه با چه وضوحی از علت رنگ ویژه آسمان و تأثیر آن بر روان آدمی سخن گفته اند. از کلام صریح امام صادق (علیه السلام) هم که بگذریم، توصیه اسلام به پوشیدن لباس سفید و مگروه دانستن لباس سیاه، نشان از توجه دین اسلام به روانشناسی رنگ ها دارد.
آزمایش هایی که در سال اخیر انجام شده، نکات شگفتی از تأثیر رنگ بر روان آدمی را کشف کرده است. به نوشته پیر فلو شر: با استفاده از رنگ ها به راحتی می توان ریتم قلبی و تنفسی را تند یا کند کرد. اگر دائماً در اتاق های زندگی که تمام آن به رنگ سیاه در آمده باشد، حتی اگر این اتاق ها از نظر نور، کاملاً روشن شده باشند، شما به سرعت دچار ضعف عصبی خواهید شد.(45) وی در ادامه می نویسد: برای رنگ آمیزی اتاق خواب، نباید از رنگ های تند و محرک یا رنگ های حزن آور یا از کاغذ دیواری هایی که اشکال پیچیده ای دارند استفاده کنید. بدترین رنگ ها برای اتاق خواب، رنگ قرمز تند و زرد تند است. در حالی که یک بررسی نشان داده، دقیقاً همین دو رنگ بیشتر از بقیه، در اتاق خواب آمریکایی ها مورد استفاده قرار گرفته اند. این رنگ ها موارد ایده آل برای جلوگیری از خواب هستند. رنگ های ایده آل برای خوابیدن، سبز کم رنگ و آبی ملایم و کم رنگ است.(46)
شاید علت خواب راحت تر قایقرانان، موج سواران و غواصان هم تماس مستمر بینایی آنان با رنگ آبی دریا باشد.البته پاول ویلسون علت چنین امری را بهره مندی آنان از فضای آرام دریا می داند.(47) سخن او نیز درست است، ولی نباید تأثیر رنگ زیبای دریا را ایجاد آرامش روحی و در نتیجه آن ، بهره مندی از خواب راحت تر نادیده انگاشت.
شاید برخی از خوانندگان چنین بپندارند که چون هنگام خواب چشمانمان را می بندیم، پس رنگ اتاق خواب تأثیری بر خواب ما نخواهد داشت؛ اما چنین نیست. از لحظه ورود ما به اتاق خواب تا زمان خاموش کردن چراغ و دراز کشیدن در بستر خواب، معمولاً زمان قابل توجهی - حداقل ده تا پانزده دقیقه - طول می کشد.
در این فاصله، بین روح ما و محیط اطراف دادوستدهایی انجام می پذیرد که بر خواب ما تأثیر گذارند. پس، به بهانه بستن چشمان هنگام خواب، نباید در در انتخاب رنگ اتاق خواب سهل انگاری کنیم.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





6.در انتخاب رنگ اتاق خواب دقت کنید

حتماً شما هم کم و بیش مطالبی درباره روانشناسی رنگ ها شنیده اید و از تأثیر رنگ بر روح و روان انسان آگاهی دارید. در حالی که غربی ها - به نوشته پیر فلو شر - تنها چند سال است که از تأثیرات رنگها بر خلقیات و روحیات انسان باخبر گشته اند،(44) دین اسلام در چهارده قرن پیش به این مسأله توجه داشته است. اگر توحید مفضل را خوانده باشید، حتماً دیده اید که امام صادق (علیه السلام) در آن گفتار حکیمانه با چه وضوحی از علت رنگ ویژه آسمان و تأثیر آن بر روان آدمی سخن گفته اند. از کلام صریح امام صادق (علیه السلام) هم که بگذریم، توصیه اسلام به پوشیدن لباس سفید و مگروه دانستن لباس سیاه، نشان از توجه دین اسلام به روانشناسی رنگ ها دارد.
آزمایش هایی که در سال اخیر انجام شده، نکات شگفتی از تأثیر رنگ بر روان آدمی را کشف کرده است. به نوشته پیر فلو شر: با استفاده از رنگ ها به راحتی می توان ریتم قلبی و تنفسی را تند یا کند کرد. اگر دائماً در اتاق های زندگی که تمام آن به رنگ سیاه در آمده باشد، حتی اگر این اتاق ها از نظر نور، کاملاً روشن شده باشند، شما به سرعت دچار ضعف عصبی خواهید شد.(45) وی در ادامه می نویسد: برای رنگ آمیزی اتاق خواب، نباید از رنگ های تند و محرک یا رنگ های حزن آور یا از کاغذ دیواری هایی که اشکال پیچیده ای دارند استفاده کنید. بدترین رنگ ها برای اتاق خواب، رنگ قرمز تند و زرد تند است. در حالی که یک بررسی نشان داده، دقیقاً همین دو رنگ بیشتر از بقیه، در اتاق خواب آمریکایی ها مورد استفاده قرار گرفته اند. این رنگ ها موارد ایده آل برای جلوگیری از خواب هستند. رنگ های ایده آل برای خوابیدن، سبز کم رنگ و آبی ملایم و کم رنگ است.(46)
شاید علت خواب راحت تر قایقرانان، موج سواران و غواصان هم تماس مستمر بینایی آنان با رنگ آبی دریا باشد.البته پاول ویلسون علت چنین امری را بهره مندی آنان از فضای آرام دریا می داند.(47) سخن او نیز درست است، ولی نباید تأثیر رنگ زیبای دریا را ایجاد آرامش روحی و در نتیجه آن ، بهره مندی از خواب راحت تر نادیده انگاشت.
شاید برخی از خوانندگان چنین بپندارند که چون هنگام خواب چشمانمان را می بندیم، پس رنگ اتاق خواب تأثیری بر خواب ما نخواهد داشت؛ اما چنین نیست. از لحظه ورود ما به اتاق خواب تا زمان خاموش کردن چراغ و دراز کشیدن در بستر خواب، معمولاً زمان قابل توجهی - حداقل ده تا پانزده دقیقه - طول می کشد.
در این فاصله، بین روح ما و محیط اطراف دادوستدهایی انجام می پذیرد که بر خواب ما تأثیر گذارند. پس، به بهانه بستن چشمان هنگام خواب، نباید در در انتخاب رنگ اتاق خواب سهل انگاری کنیم.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




7.به تدریج از نور اتاق کم کنید

اگر فکر می کنید که می توانید زیر چراغ های پرنور بخوابید، سخت در اشتباهید. قرآن کریم در آیات متعددی شب را مایه آرامش و سکون می شمارد.(48) این ویژگی شب، بیشتر به خاطر غروب خورشید و تاریک شدن هواست که مردم را به آرامش و استراحت فرا می خواند. از این وضعیت طبیعی باید درس بگیریم و برای خواب بهتر، پیش از خوابیدن، ابتدا چراغ های اتاق را خاموش کنیم.
حتی بهتر است ساعتی پیش از خواب به کم کردن چراغ های خانه بپردازیم. اگر یادتان باشد در فصل اول کتاب گفته شد که خوابیدن مانند پرواز مرحله به مرحله هواپیماست. پس در خاموش کردن چراغ ها هم به این نکته توجه داشته باشید و برای خواب بهتر، از یک ساعت پیش از خواب، با کم کردن چراغ های روشن، محیط را برای خواب آماده کنید.
جای شگفتی است که چرا وقتی می خواهیم فرزندانمان به خوابیدن دعوت کنیم، به جای آماده کردن مقدمات خواب آنها، داد و فریاد راه می اندازیم. نیازی نیست که آخر شب، صدایتان را بلند کنید و خشمگین شوید. لطف کنید لوسترهای پرنور اتاق را که مانع خواب فرزندانتان شده اند، خاموش کنید، آن وقت خمیازه های خواب آور آنان آغاز خواهد شد.(49)
اگر به روستاهای بدون برق رفته باشید حتماً دیده اید که اهالی آن روستاها شب ها چه زود می خوابند. علت زود خوابیدن آنها - در کنار سایر عوامل محیطی - نبودن چراغ پر نوری است که خواب را از خانه های ما فراری داده اند.
بد نیست در همین جا، از دیگر دشمن خواب یعنی موسیقی های هیجان آور یاد کنم که باعث بی خوابی می شوند. اثر این محرک های صوتی، حتی پس از خاموش کردن ضبط یا تلویزیون هنوز در ما باقی مانده و گاه تا ساعت ها، ما را بیدار نگه می دارد. شگفت این که برخی افراد برای مبارزه با بی خوابی به این محرک ها روی می آورند. این کار مثل آن است که کسی برای خواب بهتر، مرتب به خودش سوزن فرو کند.
گذشته از موسیقی، هر صدای هیجان آور دیگری هم می تواند خواب ما را مختل کند. فریادهای برخی گزارشگران فوتبال که پس از رد و بدل شدن گل یا ایجاد یک موقعیت به اصطلاح خطرناک، ابراز احساسات می کنند، کمتر از موسیقی های مهیج نیست. پس در یکی دو ساعت پیش از خواب، فضای خانه را از این محرک های صوتی در امان بدارید. اما اگر چنین نکردید و تا نیمه های شب خوابتان نبرد، تعجب نکنید.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




8.از نصب عکس و تابلو در اتاق خواب بپرهیزید

پیر فلو شر در کتاب چگونه بهتر بخوابیم؟ می نویسد: سعی نکنید آن گونه که امروزه مد شده، در اتاق خواب خود انواع و اقسام اشیاء، عکس و تابلو را بیاویزید. بین آنها و شما (بدون آگاهی شما) بده بستان هایی انجام می گیرد که خواب را مختل نموده و رؤیاهای شما را بر هم می زند. به عنوان مثال درست قبل از خوابیدن ممکن است شما با دیدن یک تصویر به یاد والدین از دست رفته خود بیفتید. همچنین اتاق نباید یادآور فعالیت های روزانه شما باشد.(50)
ضرر و زیان این گونه تصاویر و عکس ها، آن گاه که مهیج و شهوت انگیز هم باشند، بیشتر خواهد بود. متأسفانه در جامعه ما برخی محیط خواب خود را با تصاویر زننده زنان کاغذ دیواری می کنند. باباطاهر می گوید: هر آن چه دیده بیند دل کند یاد و البته پیش از او، اولیاء دین در سخنان خود به این حقیقت اشاره کرده اند که چهار حدیث ذیل از آن جمله اند:
1.امام علی (علیه السلام): رب صبابه غرست من لحظه.(51)
بسا نهال هوسی که از نیم نگاهی کاشته شده است.
2.امام علی (علیه السلام): من غض طرفه اراح قلبه.(52)
کسی که چشم خود را فرو افکند، دلش را آسوده گرداند.
3.امام صادق (علیه السلام): کم من نظره اورثت حسره طویله.(53)
ای بسا نگاهی که حسرت طولانی به بار آورده است.
4.امام صادق (علیه السلام): ایاکم و النظره؛ فانها تزرع فی القلب الشهوه و کفی بها لصاحبها فتنه.(54)
از نگاه کردن بپرهیزید؛ زیرا بذر شهوت را در دل می کارد و این خود برای به فتنه و گناه انداختن نگاه کننده کافی است.
پیام این احادیث آن است که چشم هوسباز، باید خود را برای بیداری ها و بی خوابی هایی که زاییده حسرت ها و شهوت هایند، آماده سازد.
ناگفته نماند که برخی از تابلوها، نه تنها برای خواب راحت شما زیانبار نیستند، بلکه مفید و سودمند نیز هستند. تابلوهایی که در آن یک دعا، یک آیه قرآن، یک شعر یا گفتار حکیمانه نقش بسته است، باعث آرامش روحی و خواب بهتر می شود. معنویت، کیمیای همه راحتی ها حتی در زمینه خواب است. هر عاملی که نور معنویت را در دل ما تقویت کند، به خواب بهتر ما کمک کرده و هر عاملی که ما را از این نور محروم کند، ما را از خواب راحت دور ساخته است.
باید بدانیم که شکل و شمایل اتاق کودکان از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا تخیل آنها قوی تر و تأثیرپذیری شان از محیط بیشتر است حتماً این مثل معروف را شنیده اید که مادری به فرزندش گفت: قربان چشم های بادامی ات. و فرزند در واکنش به این ابراز محبت مادر جواب داد: مامان! من بادام می خواهم! این مثل، بیان لطیفی است از انتقال سریع کودکان از مفهومی به مفهومی دیگر و تصویری گویا از اوج خیال پردازی بچه هاست.
کودکی که در اتاق خوابش پر است از عروسک خرس و سگ و خرگوش به هزار دنیای شناخته شده و نا شناخته سفر می کند و این سفرهای دور دراز، خواب او را مختل می کند.
اگر شکل و شمایل این عروسک ها کمی وحشت آور نیز باشند، باید منتظر باشیم که کودک ما به خاطر کابوسی که خواهد دید از خواب بیدار شود. پس مبادا اتاق خواب فرزندمان به یک باغ وحش وحشتناک تبدیل کنیم.(55)



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



9.صداهای آزار دهنده را خاموش کنید

یکی از عواملی که باعث دیر خوابیدن افراد می شود یا انسان خواب را به سرعت از جای می کند و بیدار می نماید صداهای آزار دهنده است. گاهی صدای تیک تیک ساعت دیواری یا رومیزی چنان ذهن انسان را آزار می دهد که درون انسان جنگ روانی درمی گیرد تا بر این صدا غلبه کند. راه حلش ساده است، ساعت دیجیتال بخرید که صدا نداشته باشد و اگر نیاز به ساعت ندارید از محل خواب، ساعت پر صدا را دور سازید.
گاهی یک تکه طناب یا سیم که بیرون از خانه وجود دارد و با هر حرکت باد به پنجره یا در اتاق می خورد اعصاب آدمی را مورد حمله قرار می دهد و نمی گذارد به راحتی بخوابیم یا پس از خواب با صدایی دلخراش از خواب می پریم. وقت بگذارید و مشکل را حل کنید.
از این دست مشکلات بسیارند، صدای بد کار کردن کولر، پنکه، موتور شوفاژ خانه، لرزش یخچال داخل آشپزخانه و.....برای این مشکلات به راحتی می توان اندیشه کرد.
از صدای داخل خانه می توان به ناهماهنگی در خواب افراد خانه اشاره کرد که هنگام خواب یکی از اعضای خانواده، بانوی خانه در حال گوشت چرخ کردن، شستن ظروف، کار با ماشین لباسشویی یا تماشای یک فیلم پرصدا یا مسابقه ای هیجانی باشد.
اگر مزاحم تلفنی دارید یا افرادی با تلفن های بی موقع به شما آزار می رساند تدبیری بیندیشید. یا تلفن منشی دار بخرید که هنگام خواب روی پیغام گیر باشد یا تلفن را از پریز بکشید.
تا می توانید تلفن را از اتاق خواب خود دور کنید و چنانچه ناچار باشید، صدای زنگ آن را کم کنید.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



فصل ششم : زمان خواب

پس از بحث مکان خواب، به موضوع زمان خواب می پردازیم. از آیات قرآن کریم چنین استفاده می شود که طبیعی ترین زمان برای خواب، شب است:
الله الذی جعل لکم اللیل لتسکنوا فیه.(56)
خدا کسی است که شب را برای شما آفرید تا در آن بیاسایید.
و جعلنا اللیل لباسا(57)
و شب را پوششی (برای شما) قرار دادیم.
من اله غیر الله یأتیکم بلیل تسکنون فیه.(58)
کدام معبود غیر از خداست که شبی برای شما بیاورد تا در آن آرامش یابید.
تاریکی هوا، کاسته شدن از سر و صداهای مزاحم، کاهش دما و برخی دیگر از ویژگی های شب، باعث خواب بهتر ما در این بخش از زمان می شود. انسان در طبیعت زندگی می کند و از طبیعت تأثیر می پذیرد. پس برای رسیدن به آسایش، بهتر است خود را با طبیعت هماهنگ کند. چرا از فرصتی که طبیعت برای خواب راحت ما ایجاد کرده بهره نبریم و چرا شب ها را که خدا برای آسایش و آرامش ما آفریده، به بیداری سپری کنیم.
شهید دکتر سید رضا پاک نژاد تحت عنوان خوابیدن در روز نمی تواند نخوابیدن در شب را جبران کند می نویسد: هشت دختر پرستار را که در یکی از بیمارستان های آلمان فدرال کار می کردند و برای پست شب استخدام شده بودند، پس از پایان سه ماه خدمت شبانه به یک آزمایشگاه منتقل کردند تا در آنجا روزها بخوابند تا خوابشان تحت بررسی و پژوهش قرار گیرد. مسؤول این آزمایشات دانشگاه فنی مونیخ بود.
دستگاه های مجهز به الکترودهای متعدد همه چیزشان (امواج مغزی - تنفسی - کار قلب و ضربان آن - تغییرات درجه حرارت - متابولیسم - جریان های الکتریکی اکثر اعضا) را به ثانیه به ثانیه کنترل و ثبت می نمود.
در پایان، دویست و پنجاه هزار مطلب علمی مشخص الکتروفیزیولژیک برای ارزیابی به کامپیوتر سپرده شد.
پس از بررسی ها چنین اعلام گردید که خواب شب و خواب روز آن قدر اختلاف دارند که هیچگونه نمی توان ارزش های آن دو را با یکدیگر سنجید و مقایسه کرد. براساس این آزمایش روشن شد که خواب روز - حتی در اتاق تاریک و بی سر و صدا و بهداشتی - از نظر کیفیت نمی تواند دارای مزایا و ویژگی خواب شب باشد. جالب ترین قسمت این تحقیق آن بود که معلوم شد سیکل های طبیعی خواب روز، در حدود 20 دقیقه کوتاه تر می شوند و موجب کاهش مراحل خواب سبک و خواب دیدن (همان خواب دیدنی که یک امتیازش کمک به تکامل مغز است) می گردند و خواب روز - گرچه خواب عمیقی هم باشد - همیشه شخص را ناخودآگاه به کمبود استراحت مبتلا می سازد. و تکرار ترک خواب شبانه، نوعی خستگی مزمن و مفرط را به وجود می آورد.
آیا می توان اتاقی همانند شب تاریک کرد و از هر جهت - چه از نظر مقدار تاریکی و چه از نظر عمق تاریکی در نیمه های شب و چه از نظر مدت طول شب - به طور مصنوعی شب را به وجود آورد و افراد شبکار را در آن اتاق دعوت کرد و از عوارض نخوابیدن در شب آنها را در امان داشت؟ این سؤالی است که برای پاسخ به آن آزمایش های مکرری انجام گرفته و جواب منفی بوده است، برای ما امکان ندارد.(59)
البته دعوت به خواب شبانه، به معنای بی توجهی به مناجات شبانه و عبادت شبانگاهی نیست. نه، اصلاً چنین نیست. عبادت شبانه باید داشته باشیم ولی نباید کل شب را به بیداری بپردازیم.
شب، سکون و سکوت را به همراه دارد و این وضعیت برای دو کار کاملاً مناسب است: خواب و مناجات با خدا. انسان خردمند کسی است که از فرصت شب برای هر دو کار استفاده کند.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



خواب قیلوله

از خواب شب که بگذریم، زمان مناسب دیگر برای خواب که در روایات اهل بیت علیهم السلام به آن اشاره شده، خواب ((قیلوله)) است. منظور از خواب قیلوله خواب پیش از ظهر است؛ خوابی که یکی دو ساعت قبل از اذان ظهر باشد.
از آنجا که مؤمن بین الطلوعین (از اذان صبح تا طلوع آفتاب) را بیدار است، پیش از ظهر نیازمند استراحت خواهد بود. بنابراین، روشن ترین فائده خواب قیلوله، به دست آوردن انرژی برای ادامه فعالیت های روزانه است.(60)
از دیگر ویژگی های خواب قیلوله آن است که رؤیا در این زمان، به واقعیت نزدیک تر است. از امام حسین (علیه السلام) روایت شده که در زمان خواب قیوله رؤیایی دروغ نخواهد بود.(61) از حضرت صادق (علیه السلام) نیز نقل است: رؤیایی که زودتر واقعیت می یابد، رؤیایی است که در زمان قیلوله دیده می شود.(62) از این دو حدیث روشن می شود که اهمیت خواب قیلوله، فراتر از یک استراحت میان روز است. در حالی که خواب - در هر زمانی که باشد - نعمتی الهی است، چرا رسول خدا از خواب قیلوله با عنوان نعمت یاد می کند؟(63) آیا این خود اشاره ای شایسته تأمین و توجه به ارزش خواب قیلوله نیست؟
از برخی روایات چنین بر می آید که خواب قیلوله به افزایش حافظه نیز کمک می کند. مردی خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و عرض کرد: ای رسول خدا! من شخص خوش حافظه ای بودم ولی مدتی است فراموشکار شده ام. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسیدند: آیا خواب قیلوله داشته ای؟ عرض کرد: آری. حضرت فرمودند: بعد آن را ترک کرده ای؟ گفت: آری. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: پس باز آن را انجام بده. آن مرد هم بار دیگر به خواب قیلوله روی آورد و حافظه خود را باز یافت.(64)
اکنون که دو زمان مناسب خواب - شب و پیش از ظهر - را شناختیم، شایسته است زمان های نامناسب خواب را نیز بررسی کنیم. در این زمینه می توان از پنج زمان یاد کرد که بیدار بودن در آنها، بسیار بهتر از خوابیدن است:




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




1.خوابیدن بین الطلوعین

فاصله زمانی بین فجر صادق (هنگام اذان صبح) تا طلوع آفتاب را بین الطلوعین می گویند. در روایات اهل بیت علیهم السلام، خواب بین الطلوعین بسیار مکروه شمرده شده و در مقابل، بیدار ماندن در این زمان، مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل است که: هیچگاه زمین نزد خدای عز و جل آن گونه که از سه چیز فریاد می کند، بانگ بر نمی آورد. یکی هنگام ریخته شدن خون به ناحق، دیگری هنگام ریختن آب غسلی که از زنا باشد، و دیگری هنگام خواب پیش از طلوع آفتاب بر زمین.(65)
روش امامان بزرگوار ما نیز بیداری بین الطلوعین بوده است. درباره امام سجاد (علیه السلام) آمده که آن بزرگوار، پس از نماز صبح در محل نمازش به خواندن تعقیبات نماز می پرداخت تا خورشید طلوع می کرد.(66) درباره امام رضا (علیه السلام) نیز این گونه به ما رسیده که حضرت، پس از نماز صبح تا طلوع خورشید، تعقیبات می خواند و به حمد و تسبیح خدا و گفتن الله اکبر و لا اله الا الله و صلوات بر پیامبر و خاندان او می پرداخت.(67)
در برخی روایات علت کراهت این خواب، محروم ماندن از روزی دانسته شده است. امام سجاد (علیه السلام) در این باره می فرماید: هرگز پیش از طلوع آفتاب نخواب که آن را بر تو خوش نمی دارم. در این زمان خداوند روزی بندگان را تقسیم می کند.(68) امام صادق (علیه السلام) سخن پدربزرگ خویش را این گونه تأکید می کند: فرشتگان، روزی فرزندان آدم را در هنگام طلوع فجر (وقت اذان صبح) تا طلوع خورشید تقسیم می کنند. پس هر کس در این مدت بخوابد، از روزی خویش باز مانده است. (69) نتیجه روشن دو حدیث مذکور آن است که خواب بین الطلوعین، فقر و محرومیت را در پی خواهد داشت.(70)
گذشته از این اثر نامطلوب که خواب بین الطلوعین به جای می گذارد، پراکندگی و آشفتگی نیز به عنوان دیگر پی آمد چنین خوابی ذکر گردیده است.(71) شاید این پراکندگی و آشفتگی از آن رو باشد که خواب بین الطلوعین، آدمی را هم از رزق و روزی مادی و هم از روزی های معنوی مانند علم، شوق به عبادت، توفیق در کارها، نظم و ... محروم می سازد.
یاد آور می شویم که اگر گفته اند در فاصله زمانی فجر تا طلوع خورشید نباید خوابید، این بدان معنا نیست که حتماً باید در این مدت به عبادت پرداخت، بلکه خود بیدار ماندن در این فاصله ارزشمند و مفید است. عالم عارف وارسته آیه الله شیخ مجتبی قزوینی می فرمود: اگر کاری هم نمی کنیم و به عبادت هم نمی پردازید، باز هم بین الطلوعین را بیدار باشید. گرچه همان طور که از سیره معصومین علیهم السلام پیداست، عبادت در این زمان بسیار مطلوب است و بی گمان در بهره مندی بیشتر ما از رزق و روزی الهی تأثیر می گذارد، اما تأکید اصلی روایات بر بیدار ماندن است نه عبادت کردن.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




2. خواب ابتدای روز

از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که: النوم من اول النهار خرق؛(72) خواب ابتدای روز جهل و بی خردی است. مشابه این حدیث از امام باقر (علیه السلام) نیز روایت شده است.(73)
اگر اول و ابتدای روز را همان بین الطلوعین بدانیم، این حدیث درباره کراهت خواب بین الطلوعین خواهد بود که درباره آن کردیم. اما اگر منظور از آغاز روز در این حدیث، ساعات اولیه پس از طلوع خورشید باشد، این حدیث بیانگر مطلب تازه ای است. مرحوم محدث نوری در جلد سوم کتاب دارالسلام ص 46 احتمال دوم را می پذیرد. براساس این احتمال - که به نظر ما نیز صحیح تر است - نباید اولین ساعات روز خود را با خواب آغاز کنیم.
پس از خواب شبانه، بدن ما نیروی تازه به دست می آورد و ذهن و اندیشه ما برای رو به رو شدن با مشکلات و یافتن و راه های جدید موفقیت، کاملاً آماده است. این فرصت طلایی کار و کوشش را نباید از دست داد. حکیمان ادب پرور ایران چه زیبا سروده اند که: هر سخن جایی و نکته مقامی دارد و چه بجا گفته اند که: هر چیزی را مقامی و هر کاری را هنگامی است. خواب، خوب است ولی آغاز روز، مقام خواب و هنگام خواب نیست.
به نظر شما، روزی که با خواب و خمیازه آغاز شود، موفقیت آمیز و ثمربخش خواهد بود؟! چنانکه در کتاب های مدیریت زمان نیز آمده، شروع روز تأثیر فوق العاده ای بر کل روز به جای می نهد. یک شروع خوب یعنی یک روز خوب، و شروع بد یعنی روز بد. اگر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، پس از بیداری از خواب شبانه، اول به سجده می رفتند و در اولین لحظات بیداری، به حمد و ثنای خدا و دعا و مناجات لب می گشودند،(74) یا اگر حضرت صادق (علیه السلام) دستور می دهند که روز خود را با صدقه آغاز کنید،(75) به خاطر اهمیت فوق العاده چگونه آغاز کردن روز است.(76)
با توجه به آن چه گفته شد، به روشنی در می یابیم که آن کلام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که خواب ابتدای روز را جهل و بی خردی خوانده بودند، از هر گونه اغراق و مبالغه ای دور بوده و بیانگر یک حقیقت روشن و قابل فهم و تجربه برای همگان است.(77)





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




3. خواب عصر (78)

امام محمد باقر (علیه السلام)، خواب عصر را - که تقریباً دو سه ساعت پس از اذان ظهر آغاز می شود - حماقت خوانده(79) و رسول گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم)، در کلامی هشدار دهنده چنین فرمودند: هر کس پس از عصر خوابید و عقلش ربوده شد، تنها خودش را سرزنش کند.(80)
کلام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به اثر ویرانگر خواب عصر بر عقل و خرد آدمی اشاره دارد. بی گمان هر جا اهل بیت علیهم السلام، ما را از کاری باز می دارد، برای در امان داشتن ما از یک آسیب و خطر و حفظ ما از یک رنج و سختی احتمالی است. البته گاه می فهمیم آن بزرگواران ما از کدام امر دردسر آفرین در امان داشته اند و گاه، از درک حکمت کلام آنان عاجز می مانیم. در هر صورت همواره حکمتی در سخنان و رهنمودهای آل الله نهفته است.
شاید برخی افراد، از کلام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شگفت زده شوند و بپرسند چگونه بین خواب عصر و آسیب دیدن عقل ارتباط وجود دارد؟ برخی یافته های جدید علمی پاسخ بعضی از پرسش ها را به خوبی داده است. مثلاً دانشمندان کشف کرده اند که موقعیت ماه در جزر و مد دریا بسیار مؤثر است. حال که نور ماه باعث جزر و مد دریاها می گردد، آیا نمی توان پذیرفت که خواب در شرایط خاصی، تأثیر نامطلوبی بر عقل آدمی به جای نهد؟
با پیشرفت علوم، هر روز نکات تازه ای از تأثیرات اجرام آسمانی بر کره زمین آشکار می گردد. نگاه کوته بینانه ای که بدون توجه به شرایط دیگر پدیده های هستی، برای انسان برنامه ریزی می کرد، دیگر حرفی برای گفتن ندارد. توجه ویژه اسلام به زمان و تنظیم درست اعمال - حتی عملی مانند ارتباط زناشویی - با نظر به تغییرات طبیعی مانند ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی و مانند آن، نشانه آسمانی بودن این دین و عظمت پیامبری است که این آیین پاک را برای ما ساکنان کره خاک به ارمغان آورده است.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




5. خواب پیش از نماز عشاء

از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت است که: ان الله کره النوم بین العشائین لانه یحرم الرزق(81)؛ خدا خواب بین نماز مغرب و عشا را مکروه شمرده است؛ زیرا این خواب باعث محرومیت از روزی می گردد.
مشابه این حدیث، احادیث دیگری نیز وارد شده که همگی، خواب بین نماز مغرب و عشا را باعث فقر و نداری و از دست دادن رزق و روزی می دانند.(82) اگر معنای روزی را به معنای وسیع آن - یعنی روزی مادی، علمی و معنوی - بگیریم، آنگاه در می یابیم که خواب پیش از نماز عشا تا چه اندازه زیان بار است.
این که خواب پیش از نماز عشا چگونه باعث فقر آدمی می گردد، پرسشی است که پاسخ به آن، برای ما اسیران حجاب های نفسانی دشوار است. پیامبران و اوصیای آنان، از بلندترین قله های معرفت به مسائل زندگی می نگرند. درک عمیق سخنان آنان برای ما که در پست ترین دامنه های علم و دانش مأواگزیده ایم و البته برای دیدن حقایق در همین افق محدود نیز از چشم تیزبینی برخوردار نیستیم. حقیقتاً سخت است. اما نباید به بهانه نفهمیدن، از عمل کردن باز مانیم. باید بدانیم که حتی نیل به ژرفای معارف اسلامی نیز، تنها با عمل کردن ممکن می گردد نه با بی عملی و تنبلی.






https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




6.خواب هنگام جنابت

لاینام المسلم و هو جنب؛(83) مسلمان نباید در حال جنابت بخوابد.
این حدیث از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) که امام صادق (علیه السلام) آن را روایت کرده اند. در ادامه همین حدیث، حضرت علی (علیه السلام) درباره علت کراهت چنین خوابی فرموده اند: روح مؤمن هنگام خواب به سوی آسمان می رود و خدا با او دیدار می کند و به او برکت و عنایت می فرماید. نتیجه کلام امام (علیه السلام) آن است که جنابت، مانع بهره مندی کامل انسان، از برکات زمان خواب می گردد.
مردی در حال جنابت خدمت امام سجاد (علیه السلام) رسید. حضرت به وی فرمود: آیا حیا نمی کنی که در حال جنابت نزد امام خویش می آیی؟!(84) وقتی که فردی با جنابت نزد امام معصوم (علیه السلام) می رود شایسته سرزنش است، آیا کسی که با چنین وضعی به ملاقات خدا برود، سزاوار ملامت نیست؟! البته گاه انجام سریع غسل ممکن نیست یا به خاطر خستگی، غسل کردن دشوار است. در این صورت اسلام راه حل ساده تری در نظر گرفته است و می توان با یک وضو، کراهت خواب در حال جنابت را بر طرف کرد. گر چه در هر صورت، انجام غسل بهتر و مناسب تر است.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




فصل هفتم : دل آرام گیرد به یاد خدا

یاد خدا در هر شرایطی پسندیده و نیکوست(85) و دل پر آشوب آدمی، جز با یاد آن معبود محبوب، به ساحل طمأنینه و آرامش نخواهد رسید.(86) اما بررسی و مطالعه دقیق دقایق پیش از خواب نشان می دهد که یاد پروردگار، در این زمان ضروری تر و با اهمیت تر است. برای این اهمیت و ضرورت، سه دلیل می توان برشمرد:
1. رهایی از ترس

ترس و دلهره یکی از شایع ترین حالت های پیش از خواب است. ترس، خواب را از چشم ما می رباید و گاه تا ساعت ها، آن را به تأخیر می اندازد. کسانی که لحظات پرخطر عملیات های شبانه را درک کرده اند می دانند که ترس، چه تأثیر عجیبی در فراری دادن خواب دارد. خوش خواب ترین افراد وقتی احساس خطر می کنند، از خواب دست می کشند.
با وجود ترس حتی آنگاه که به خواب می رویم، به خواب عمیق و نشاطآور همیشگی دست نخواهید یافت. پیر فلو شر، در توضیح این مطلب، مثالی از زندگی حیوانات می زند که بسیار جالب است. وی می نویسد: آیا می دانید حیواناتی - مثل گوزن - که شکار می شوند و در ترس زندگی می کنند خواب سبکی دارند بر عکس، حیوانات شکارچی - مانند شیر - دارای خواب بسیار عمیقی هستند؟ گربه وحشی (که در محیط ناامن جنگل به سر می برد) خواب بسیار سبکی دارد، در حالی که گربه خانگی که در یک محیط امن، بی خطر و بدون مشکلات برای یافتن غذا زندگی می کند، خیلی طولانی تر و عمیق تر می خوابد. خواب یک گاو در یک طویله آرام است و مخصوصاً در مرحله عمیق خواب بسیار طول می کشد. ولی همین گاو وقتی در مرتع می خوابد و احساس ترس کند، از مرحله سبک خواب فراتر نمی رود(87).(88)
حال باید ببینیم که چرا در آستانه خواب، دچار ترس و دلهره می شویم؟ پیر فلو شر در این باره نیز حرف های بسیار شنیدنی و دقیقی دارد. وی درباره علت ترس موقع خواب می گوید: اما در وهله اول با دراز کشیدن و قرار گرفتن در وضعیت افقی، احساس می کنیم آسیب پذیرتر شده ایم و می اندیشیم که ضعیف تر، بی پناه تر و مانند کودکانی کم سن، خلع سلاح شده ایم.
علاوه بر این، قرار گرفتن در تاریکی و تنها بودن نیز این روند را شدت می بخشد و به چیزهایی که در طول روز برای ما نامفهوم است، ابعاد غیر منتظره ای می دهد. این مسئله باعث بی خوابی، از خواب پریدن، یا به هر صورت اختلال در خواب می شود.
در طول روز، مشغولیات و تفریحات، ما را از ترس هایمان غافل می سازد. اما شب - هنگامی که تنها می شویم - دوباره ترس ها ظاهر شده و پس از این که چراغ ها را خاموش می کنیم، مشکلات، نگرانی ها و تضادهایمان درست مثل این که روی صفحه تلویزیون ظاهر شده باشند، حضور پیدا می کنند.(89)
فلو شر در قسمت دیگری از کتابش، درباره یکی از عوامل ترس در لحظات پیش از خواب می نویسد: ترس از سکوت نیز وجود دارد، برای بعضی، سکوت کامل، اضطراب آور است و آنان برای احساس اطمینان و آرامش به سر و صدای کوچک و آشنا نیاز دارند.(90) وی می افزاید: ترسی نیز وجود دارد که هیچ کس به آن اعتراف نمی کند و آن این است که، خواب قرار ملاقاتی با خود و (من) حقیقی است. برخی افراد این رو به رو شدن با خود را نمی توانند تحمل کنند. خواب، گفتگویی است بین آنان با خودشان و آنها از این گفتگو می ترسند.(91)
حال باید بررسی کرد که ذکر پیش از خواب، چه تأثیر در بر طرف ساختن یا کم کردن ترس دارد. حقیقت ذکر، یاد خدای قادر و مهربان و پناه بردن به قلعه امن رحمت و عنایت اوست. برای خواب راحت، ما شدیداً به احساس امنیت نیازمندیم و تا از وجود نگهبان امین و دلسوز و توانا مطمئن نشویم، نمی توانیم بخوابیم. ذکر خدا، در حقیقت ارتباط با چنین نگهبانی است. در برابر موج ترسهایی که در روزگار کنونی شیرینی زندگی را از ما گرفته، تنها با مدد از یاد او می توان مقاومت کرد. برای کسانی که مایلند پیام های جاویدان دین را از زبان غربی ها بشنوند و حقایق آسمانی قرآن و حدیث را به تأیید آنها برسانند! این سخن فلو شر جذاب خواهد بود که می نویسد: دعا کردن، به شخص احساس امنیت می بخشد و راه آرامش را برای روح باز و هموار می سازد.(92)
ذکر خدا، ترس از سکوت را نیز نابود می کند و همچون لالایی آرامش بخشی، دل آدمی را به طمأنینه می رساند.
از سوی دیگر، چون یاد حضرت حق، روح آدمی و (من) حقیقی او را روشن و نورانی می سازد، ترس از مواجهه با خویشتن را نیز بر طرف می کند. بی گمان مواجه شدن با (من) اسیر شهوات و کینه و خودخواهی ها و نفرت ها، ترس آور و نگران کننده است، اما اگر این (من) آلوده را در زلال ذکر پروردگار - جل و علا - شستشو دهیم، دیگر تنها بودن با او سخت و رنجش آور نخواهد بود.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




2. فراموش کردن مشکلات روزمره

هر یک از ما در طول روز با مشکلات و مسائل گوناگونی سر و کار داریم. برای برخی برنامه ریزی برای درس و امتحان، مهم ترین مسأله است. برای برخی دیگر انتخاب همسر و پیدا کردن یک شریک صادق در زندگی مهم ترین مشکل است. برای گروه دیگر، کسب و کار و تجارت و سود و زیان اولویت اول زندگی است. برای عده ای کارهای سیاسی و زد و خوردهای حزبی و کشمکش های جناحی و باندی مهم ترین درگیری روزانه به شمار می آید.
آیا اگر این افراد بخواهند در بستر خواب درباره مشکلاتشان فکر کنند، طعم شیرین خواب را خواهند چشید؟ هرگز. فرض مثالی از مشکل مطرح بسیاری از جوانان خالی از لطف نیست. جوانی را تصور کنید که پس از ماه ها جستجو برای یافتن همسری ایده آل، به تازگی با دختری آشنا شده است. او قبل از خواب به بررسی این مورد اقدام می کند تمام اطلاعاتی را که از این دختر دارد از ذهن می گذراند. تلاش می کند که با قدری فکر و تأمل به نتیجه برسد. اما آیا چنین می شود و وی می تواند به جمع بندی روشنی درباره آن دختر برسد؟ معلوم است که نه. احتمالاً که پس از نیم ساعت فکر کردن درباره مزایای ازدواج با آن مورد، به مقایسه میان او و دیگرانی که بیشتر معرفی شده اند، خواهد پرداخت. جدال تماشایی و هیجان انگیزی در ذهن آن جوان شکل می گیرد که برای او نتیجه ای جز تردید ندارد. به ذهنش فشار می آورد تا خود را از حیرت رها سازد؛ اما نمی تواند. پس از یکی دو ساعت فکر کردن، تصمیم می گیرد بخوابد تا بعد بهتر بیندیشد؛ ولی دیگر خوابیدن ممکن نیست.
ذکر حق، برای برطرف ساختن این مشکل نیز بسیار مؤثر است. یاد خدا، فضای ذهنی ما را تغییر می دهند و ما را وارد جهانی می کند که در آن، از مشکلات روزمره خبری نیست. همان نویسنده اروپایی که در صفحات قبل از او یاد کردیم، در این باره می نویسد: شخصاً معتقدم که مطالعه کتب مذهبی {پیش از خواب } خوب است. این گونه کتاب ها حتی برای کسانی که اعتقادات مذهبی ندارند نیز باعث می شود از جو مشکلات حرفه ای، شخصی و خانوادگی خارج شوند و در دنیای مافوق دنیای کوچک خود قرار گیرند.(93)





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




3. رهایی از احساسات ضد خواب یکی از عوامل بی خوابی و بدخوابی، هیجانات و احساساتی است که با خود به بستر می بریم. در این زمینه، هیجانات خوشایند و ناخوشایند تفاوتی با هم ندارند. حسادت، نفرت، خشم، خوشحالی، خودکم بینی، خودبزرگ بینی و ..... همگی باعث اختلال خواب می گردند. اثر ذکر آن است که روح آدمی را به تعادل می رساند و احساسات انسان را معقول و منطقی می کند.
اگر کسی خدا را یاد کند و بفهمد که همه چیز در دست قدرت اوست، بی جهت از این و آن خشمگین نمی شود. دل معطر به یاد خدا، کینه را به خود راه نمی دهد و حسادت نمی ورزد. قلب متذکر به یاد حق، از خودکم بینی و خودبزرگ بینی و ناامیدی و سرکشی مبرا بوده و در یک کلام، ذاکر، از همه عوامل برهم زننده تعادل، در امان است.
اگر بالش در زیر سرمان شکل متعادلی نداشته باشد، یا زیر بسترمان شی ء مزاحمی قرار گرفته باشد، تا این وضعیت را اصلاح نکنیم، نمی خوابیم؛ اما از حالات و هیجانات مزاحمی که باعث آزار روحمان می شوند غفلت می کنیم. متأسفانه بشر امروز به جسم بیش از روح اهمیت می دهد. البته توجه به بهداشت تن کار درست و عاقلانه ای است؛ اما نباید بهداشت روح و روان را نادیده انگاشت.
گذشته از این، آیا بدون توجه به بهداشت روح، سلامتی جسم را می توان تضمین کرد؟ آشفتگی خواب موجب بی خوابی می شود و اختلال در خواب - چنانکه در آغاز کتاب گفتیم - آسیب های شدیدی به جسم وارد می سازد. نتیجه آن که یاد خدا، علاوه بر اثر مستقیمی که بر سلامتی روح دارد، به طور غیر مستقیم بر سلامتی جسم اثرگذار است.







https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




نقد روش غربی ها در ایجاد آرامش

بر عکس تصور موجود که گمان می کند، معنویت و دین به یکباره از کشورهای غربی رخت بربسته، نشانه های بسیاری از توجه روز افزون مردم آن کشورها به دین و معنویت وجود دارد. شاید شما هم شنیده باشید که چند سال پیش، ترجمه کتاب مثنوی مولوی، پر فروش ترین کتاب سال آمریکا شد. مطالعه آثار نویسندگان غربی از رویکرد جدید آنان به جهان غیب حکایت دارد. برای نمونه می توان به کتاب های مربوط به آداب خواب اشاره کرد که نویسندگان این کتاب ها، خوانندگان خود را به یاد خدا و مناجات با او برای رسیدن به آرامش توصیه می کنند. مثلاً پاول ویلسون می نویسد: دعا کردن و احساس معنویتی که با دعا به انسان دست می دهد، فواید روانی بسیاری دارد. محلی به نام (مکان خدا) در مغز هر انسانی هست که دسترسی به این محل، عروج معنوی و آرامش ذهنی به همراه می آورد. کسانی که از ته دل دعا می کنند، هرگز کمبود خواب را احساس نمی کنند.(94) وی همچنین در جای دیگر می گوید: قرن هاست که میلیون ها نفر برای رهایی از تنش های عصبی و رسیدن به آرامش از تسبیح استفاده می کنند. عده ای عقیده دارند که آرامش آن، ناشی از حرکت های تکراری انگشت هاست. عده ای دیگر بر این عقیده اند که این آرامش در اثر فشار بر نقاط رهایی از فشار دست به وجود می آید. شاید هم دلیل اصلی آن، آرامشی است که از گفتن ذکر حاصل می گردد. به هر حال هر چه هست، راهی ساده برای رسیدن به آرامش است.(95)
اما یک مشکل اساسی - حتی در نوشته های این گونه نویسندگان - وجود دارد آن نشناختن صحیح انسان و غفلت از نیازهای عمیق روح آدمی و نیز تفکیک نکردن بین مسائل اصلی و فرعی است. خدایی که تنها برای ایجاد آرامش قبل خواب باید به یاد او بود، آن خدایی نیست که در دل و جان مؤمن خانه می کند و همه روح او را در بر می گیرد.(96)
نیاز آدمی به خدا بسی فراتر از آن است که تنها برای خواب راحت دل به او بسپاریم. خدا، قرص خواب نیست که فقط در زمان خواب نیازمند او باشیم. باید خدا را شناخت، او را دوست داشت و به یادش بود. آرامش حقیقی تنها در سایه معرفت واقعی حضرت حق ایجاد می شود. خدایی که فقط به عنوان وسیله خواب بهتر در خانه دل آدمی حضور پیدا کند، با خدایی که معشوق و محبوب و مقصد و مقصود انبیا و اولیا صلحا و شهدا بوده، فرسنگ ها فاصله دارد و آرامش عمیقی که روح آدمی بدان نیازمند است، فقط با حضور این خدا میسر می گردد.
متأسفانه رویکرد برخی نویسندگان غربی به دین و معنویت یک رویکرد ابزارانگارانه از مسائل معنوی است. از نگاه اینان، دعا، عبادت، ذکر، نماز و سایر اعمال معنوی، اعمالی برای رسیدن به آسایش روحی اند نه پل هایی برای رسیدن به ساحت قرب پروردگار، من نمی خواهم اثر ذکر را در ایجاد آرامش نادیده بگیرم، اما باید توجه داشت بین ذکر خالصانه مؤمنانه عارفانه عاشقانه با ذکر ابزار خواب فرق بسیار و میان ماه من تا ماه گردون، تفاوت از زمین تا آسمان است.
این نکته را نیز نباید از یاد برد که نمی توان در طول روز، بشر را از خدا دور کرد و ناگهان در لحظات پیش از خواب، او را به یاد حق واداشت. وقتی درباره آثار ذکر سخن می گفتیم، بازگو شد که ذکر، هم ترس را می زداید، هم ما را از دل مشغولی های روزانه رها می سازد و از احساسات مزاحم خلاص می کند. از آنجا که پیشگیری بهتر از درمان است، اسلام با دعوت به ذکر همیشگی، راه ورود ترس و اضطراب و احساسات مزاحم را می بندد.(97) انسان غربی در لحظات قبل خواب دعوت به ذکر می شوند تا آرامش یابد، و انسان مؤمن دعوت به ذکر می شود تا به آرامشی عمیق تر برسد.
دیگر اشکال روش های غربی برای ایجاد آرامش آن است که می خواهند جهنم دوری از خدا را با قطره چکان خاموش کنند. اینکه برخی از مطالب نویسندگان غربی را که در همین زمینه قلم فرسایی کرده اند، می آوریم تا شما ببینید، آیا چنین توصیه هایی می تواند انسان آشفته عصر ما را به آرامش برساند یا نه؟
پاول ویلسون می نویسد: سکوت شب احساس تنهایی را چندین برابر می کند. پاد زهر تنهایی، راحت بودن و لذت بردن از با خود بودن است. ممکن است به نظر برسد که این کار نیاز به تلاش زیادی دارد. اما زمانی که این تغییر نگرش در شما به وجود آمد، متوجه می شوید که چه همدم خوبی هستید.(98)
ببینید این نویسنده غربی چگونه تلاش می کند که با یک تلقین ساده، رنج تنهایی را برطرف سازد. آیا ترس از تنهایی با تصور این که من با خودم هستم بر طرف می شود؟ با خود بودن به چه معناست؟ آیا تعبیر فریبنده ای از همان تنهایی نیست؟
وی در قسمتی از کتابش می نویسد: آیا تاکنون توجه کرده اید که کودکان چه راحت می خوابند؟ آنها طوری به خواب می روند که انگار هیچ فکری در دنیا ندارند و به همه خواسته های خود رسیده اند. هنگام شب وقتی دست از کار می کشید، این احساس را در خود ایجاد کنید. وانمود کنید که هیچ فکری ندارید و تمام خاسته هایتان برآورده شده است. به این ترتیب شما هم می توانید مثل یک کودک بخوابید.(99)
برای تجربه یک شب که نمی توانید بخوابید به این توصیه ویلسون عمل کنید و ببینید آیا خوابتان می برد؟! من قدرت و تأثیر تلقین را انکار نمی کنم، اما آشفتگی انسان معاصر آن قدر هم ساده نیست که با چنین سفارش هایی به آرامش تبدیل شود. نظیر چنین توصیه ای را در قسمتی دیگر از کتابش مطرح می کند و می گوید: سعی کنید رؤیایتان، رؤیای شاد باشد. قرن سیزدهم را مجسم کنید. بیژامه زیبا و راحتی را که قهرمان قرن سیزدهم در فیلم های هالیوود بر تن می کردند، به یاد آورید. چگونه می شود در بیژامه هایی به آن زیبایی به خواب نرفت؟!(100)
برادر جانبازی تعریف می کرد که یک شب در بیمارستان به خاطر درد، چند آمپول مسکن به من تزریق کردند اما اثری نبخشید. به پرستار بیمارستان گفتم: انگار این مسکن های شما مسکن نیست. او در جواب گفت: نه درد تو درد نیست! قصه بشر امروز هم همین است. درد او دردی نیست که با چنین تلقین هایی تسکین بپذیرد. وقتی انسان شب و روز در آتش دوری از خدا می سوزد، چگونه می تواند با تصور این که بیژامه قهرمان قرن سیزدهم را به تن کرده، آرامش یابد؟! متأسفانه بسیاری از نویسندگان غربی هنوز نتوانسته اند مشکلات انسان را به درستی بشناسند و برای این مشکلات چاره جویی کنند و درمان حقیقی و صوری را از هم تمیز دهند.






https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




فصل هشتم : انواع ذکرهای پیش از خواب

پیش از بیان انواع ذکرها، تذکر این نکته ضروری است که تنوع اذکار در کتاب های دعا به این معنا نیست که باید همه این دعاها و ذکرها را بخوانیم. برخی می گویند: اگر قرار باشد ما همه دعاهایی را که در مفاتیح آمده بخوانیم، دیگر به هیچ کاری نمی رسیم. در جواب این توهم باید گفت که اولیاء خدا، برای انواع و اقسام سلیقه ها و نیازها و ذائقه ها، ذکرها و دعاهای بیان کرده اند تا کسی، برای دوری از یاد پروردگار بهانه ای نداشته باشد.
این از رحمت حق است که راه دوستی و گفتگو با خود این چنین هموار کرده است، آن قدر ذکر و دعا از طرف انبیا و اولیا رسیده که هر کس با هر سلیقه و هر ظرفیت روحی و جسمی می تواند از یاد معبود بهره ببرد. ذکرهای کوتاه و مختصر، ذکرهای بلند و زمان بر، اذکار قرآنی، اذکار غیر قرآنی، اذکار تکرار شونده، اذکار بی تکرار، دعاهای شبانه، دعاهای روزانه، و دیگر انواع و اقسام ذکرها، مانند غذاهای متنوعی هستند که میزبان کریمی برای پذیرایی از مهمانانش بر سر سفره چیده است. بی گمان استفاده از همه این غذاها برای کسانی که بر سر سفره نشسته اند ممکن نیست. فایده این تنوع آن است که هر کس به فراخور اشتها و نیاز و سلیقه غذایی اش از این خوان پرنعمت بهره می برد. اگر در این بخش انواع و اقسام ذکرها را بر می شماریم، منظورمان این نیست که خواندن همه این ذکرها در ساعات پیش از خواب ضروری است.
پس از این مقدمه لازم و ضروری، انواع ذکرها برای زمان قبل از خواب را بررسی می کنیم. در یک تقسیم بندی ساده، ذکرهای پیش از خواب را می توان به سه گروه اذکار خاص، اذکار قرآنی، و اذکار عام تقسیم کرد.
منظور از اذکار خاص، ذکرهایی هستند که با هدف معین و مشخصی، پیش از خواب خوانده می شود. منظور از اذکار قرآنی هم آیات و سوره هایی هستند که خواندن آنها برای زمان پیش از خواب توصیه شده است. منظور از اذکار عام هم ذکرهایی هستند که مناسب است پیش از خواب خوانده شوند و از جمله آیات و سور قرآن نیز نیستند.






https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




الف. اذکار خاص

از بین اذکار خاصی که با هدف معینی خوانده می شوند، در آن بخش تنها از شش ذکر یاد می کنیم:
1. اولین ذکر خاص، آیه آخر سوره کهف است که می فرماید: قل انما انا بشر مثلکم یوحی الی انما الهکم اله واحد فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملاً صالحاً و لا یشرک بعباده ربه احداً؛ بگو: من فقط بشری مثل شما هستم، (امتیازم این است که) به من وحی می شود که تنها معبودتان معبود یگانه است. پس هر که به دیدار پروردگارش امید دارد، باید کاری شایسته انجام دهد و هیچکس را در عبادت پروردگار شریک نکند.
اثر خواندن این آیه پیش از خواب آن است که با خواندن این آیه، هر وقت بخواهیم بیدار می شویم. در حدیثی از حضرت صادق (علیه السلام) آمده: بنده ای که هنگام خواب آیه آخر کهف را بخواند در همان زمانی که می خواهد بیدار می شود.(101)
این ذکر از جمله مجربات است. یعنی افراد زیادی - از جمله خود نویسنده - اثر این ذکر را تجربه کرده اند و با خواندن این آیه پس از خواب، سر ساعت مشخصی که می خواسته اند، بیدار شده اند.
در اذکار پیش از خواب، گاه توجه اصلی به توحید است؛ مانند سوره ((قل هو الله احد)) و گاه توجه اصلی به معاد است مانند سوره ((الهاکم التکاثر)). اما در آیه آخر سوره کهف هم از مبدأ سخن به میان آمده؛ (انما الهکم اله واحد) و هم به معاد اشاره شده، (فمن کان یرجو لقاء ربه) و افزون بر این، در کنار این دو، عمل صالح نیز ذکر گردیده است؛ (فلیعمل عملا صالحا). این محتوا، اشاره لطیفی به راز بیداری از خواب غفلت نیز هست. یعنی همان طور که خواندن این آیه ما را از خواب بیدار می کند، توجه به مضمون آن (یاد خدا و معاد) باعث بیداری از خواب غفلت نیز می گردد؛فلیعمل عملا صالحا و لا یشرک بعباده ربه احدا
شبیه این ذکر، ذکر دیگری نیز وارد شده که اثر آن بیداری برای نماز شب است. در حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) آمده که: هر کس بخواهد برای عبادت شبانه برخیزد، پس وقتی به بستر رفت بگوید: اللهم لا تؤمنی مکرک و لا تنسنی ذکرک و لا تجعلنی من الغافلین سپس بگویید: من می خواهم در فلان ساعت برخیزم. خداوند فرشته ای را مأمور خواهد کرد تا در همان زمان وی را بیدار کند.(102)
2. دومین ذکر خاص، ذکری است برای رها شدن از بیماری شایع عصر ما یعنی بی خوابی. کسی که شب ها خوابش نمی برد خوب است این ذکر را بخواند: سبحان الله ذی الشأن، دائم السلطان، عظیم البرهان، کل یوم هو فی شأن و آن گاه بگوید: یا مشبع البطون الجائعه، یا کاسی الجنوب العاریه، یا مسکن العروق الضاربه، یامنوم العیون الساهره، سکن عروقی الضاربه و ائذن لعینی نوماً عاجلاً(103)
3. پیش تر گفتیم که بدلایل گوناگونی، ترس و اضطراب در شب بیشتر می شود و همان جا یادآور شدیم که این ترس، باعث بی خوابی و نیز مانع از اثر بخشی و عمق خواب می گردد. برای رهایی از ترس شبانه، اذکار گوناگونی رسیده که نقل برخی از آن ها خالی از فایده نیست.
یکی از مشهورترین ذکرها برای رهایی از این ترس، خواندن سوره ناس، فلق و آیه الکرسی است. از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که: هر کس هنگام خواب دچار بیم و هراس می شود، وقتی وارد بستر خودش شد سوره ناس، فلق و آیه الکرسی را بخواند.(104) البته این ذکر برای کسانی که در حال خواب دچار ترس می شوند نیز سودمند است. شخصی به امام صادق (علیه السلام) پیغام داد که من در حال خواب دچار ترس و وحشت می شوم، چه کنم؟ حضرت در پاسخ فرمود: هرگاه به بستر خود می رود سوره ناس، فلق و آیه الکرسی را بخواند. آیه الکرسی از هر چیزی بهتر است.(105)
ذکر دیگری که در همین زمینه از امیر مؤمنان (علیه السلام) و امام باقر (علیه السلام) وارد شده، آیه 11 و 12 سوره کهف است. برای استفاده از این ذکر شخصی که شب ها می ترسد باید این دو آیه را بنویسد و همراه خود به بستر ببرد.(106)
آخرین ذکری که برای ترس از شب بیان می کنیم دعایی است که باید ده بار خوانده شود: اعوذ بکلمات الله من غضبه و من عقابه و من شر عباده و من همزات الشیاطین و اعوذ بک رب ان یحضرون سپس باید آیه الکرسی و عبارت و اذ یغشیکم النعاس امنه منه از سوره انعام و وجعلنا نومکم سباتاً از سوره نبأ نیز قرائت گردد.(107)
4. چهارمین ذکر خاص، ویژه جوانان است. این ذکر که از امام صادق (علیه السلام) روایت شده، برای در امان ماندن از جنابت است. آن حضرت فرمود: هرگاه از جنابت ترسیدی، در بستر خود بگو: اللهم انی اعوذ بک من الاحتلام و من سوء الاحلام و من ان یتلاعب بی الشیطان فی الیقظه و المنام(108)
البته جنابت در خواب، یک حالت طبیعی برای جوان است و هرگز گناه و خطایی شمرده نمی شود؛ اما چون بسیاری اوقات، جنابت در خواب باعث اذیت و آزار جوانان می گردد و گاه باعث شرمندگی آنان می شود، این گونه اذکار برای جلوگیری از جنابت وارد شده است.
ذکر باعث تعادل روح آدمی می گردد و به طور غیر مستقیم از جنابت هایی که حاصل بی تعادلی روح اند، جلوگیری می کند. ذکر، روح و روان ما را از همه شهوت ها و کشمکش ها رها می سازد و راه را بر هر گونه تصرف و دست اندازی شیطان می بندد.
5. پیش از این در آداب مکان خواب گفتیم که تنها خوابیدن مکروه است؛ اما بی گمان شرایطی پیش می آید که ناگزیریم تنها بخوابیم. برای این وضعیت نیز از امامان معصوم علیهم السلام ذکری رسیده که می تواند از آثار ویرانگر تنها خوابیدن بکاهد. عبارت ذکر هنگام تنها خوابیدن این است: اللهم آنس وحشتی و اعنی علی وحدتی(109)
6. از آن جا که در سال های اخیر، زلزله های ویرانگری در همه دنیا به ویژه کشور ایران روی داده است و ترس از زلزله و خرابی خانه ها کم و بیش وجود دارد، آخرین ذکر این بخش را به موضوع در امان ماندن از خرابی خانه اختصاص می دهیم. این ذکر، آیه 41 سوره فاطر است که می فرماید: ان الله یمسک السماوات و الارض ان تزولا و لئن زالتا ان امسکهما من احد من بعده انه کان حلیماً غفوراً. بر اساس حدیثی از امام کاظم (علیه السلام)، هر کس این آیه را هنگام خواب بخواند، خانه بر سرش فرو نخواهد ریخت.(110)







https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




ب -اذکار قرآنی

خواندن هر بخشی از آیات و سوره های قرآن، باعث نورانیت دل و روشنی روح و ایجاد آرامش می شود؛ اما چون برخی اذکار قرآنی برای لحظات پیش از خواب مناسب تر بوده اند، از سوی اهل بیت (علیهم السلام) مورد توجه بیشتری قرار گرفته اند. این اذکار فراوانند و ما در این بخش، تنها از شش نمونه ذکر قرآنی یاد می کنیم:
1. قل هوالله احد: سوره ((قل هوالله احد)) که به آن سوره توحید و سوره اخلاص نیز گفته می شود، در بین سوره های قرآن از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در حدیثی از امام رضا (علیه السلام) آمده: هر کس قل هو الله احد را بخواند به آن ایمان بیاورد، توحید را شناخته است.(111)
در چند حدیث از پیامبر (صلی الله علیه وآله) این سوره یک سوم قرآن شمرده شده و در نتیجه سه بار خواندن آن، با خواندن کل قرآن برابر دانسته شده است.(112) در تعبیر قابل توجهی از حضرت صادق (علیه السلام) نیز این سوره نسب نامه خدای متعال خوانده شده است.(113)
خواندن این سوره در هر زمان و هر شرایطی مطلوب و پسندیده است، اما به طور خاص، خواندن آن هنگام خروج از خانه، هنگام ورود به خانه، پس از نماز، موقع بیماری و در برخی شرایط و حالات از جمله زمان پیش از خواب، مورد تأکید قرار گرفته است.
اهل بیت (علیهم السلام)، برای خواندن این سوره پیش از خواب آثار و فواید بسیاری برشمرده اند. از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت شده: کسی که هنگام قرار گرفتن در بستر خواب قل هو الله احد را بخواند، خدا گناه پنجاه سال او را خواهد بخشید.(114) و در روایتی از امام علی (علیه السلام) آمده: کسی که هنگام قرار گرفتن در بستر خواب قل هو الله احد را بخواند، خداوند بزرگ پنجاه هزار فرشته را مأمور می کند تا در آن شب از وی محافظت کنند.(115)
در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) نیز یازده بار خواندن این سوره باعث در امان ماندن خواننده آن و همسایگان اطراف وی از خطرات دانسته شده است.(116)
2. آیه الکرسی: معمولاً آیات 255 و 256 و 257 به عنوان آیه الکرسی معرفی می شوند اما در اصطلاح روایات، منظور از آیه الکرسی تنها آیه 255 سوره بقره است که می فرماید:
الله لا اله الا هو الحی القیوم لا تأخذه سنه و لا نوم له ما فی السماوات و ما فی الارض من ذا الذی یشفع عنده الا باذنه یعلم ما بین ایدیهم و ما خلفهم و لا یحیطونه بشی ء من علمه الا بما شاء وسع کرسیه السماوات و الارض و لا یووده حفظهما و هو العلی العظیم؛ هیچ معبودی نیست جز خداوند یگانه زنده، که قائم به ذات خویش است، و موجودات دیگر، قائم به او هستند. هیچ گاه خواب سبک و سنگین او را فرا نمی گیرد. آن چه در آسمان ها و آنچه در زمین است، از آن اوست. کیست که نزد او، جز به فرمان او شفاعت کند؟! آنچه در پیش روی آنها و پشت سرشان است می داند (و گذشته و آینده برای او یکسان است) و کسی از علم او آگاه نمی گردد؛ جز به مقداری که او بخواهد. تخت (حکومت) او، آسمان ها و زمین را در بر گرفته و نگهداری آن دو { آسمان و زمین } او را خسته نمی کند. بلندی مقام و عظمت، مخصوص اوست.
در فضیلت این آیه، احادیث بسیاری از چهارده معصوم علیهم السلام رسیده که هر یک به گونه ای در تجلیل از این آیه سخن گفته و به بیان خاص و آثار تلاوت آن پرداخته اند. رسول گرامی اسلام این آیه را بزرگ ترین آیه قرآن نامیده(117) و فرزند دانشمندش حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) آن را، بلندا و قله قرآن کریم خوانده است.(118)
در حدیثی دیگر از پیامبر (صلی الله علیه وآله) چنین آمده: کسی که این آیه را صد بار بخواند مانند کسی است که همه عمر خدا را عبادت کرده است.(119) و گفتار دیگری نیز از همان بزرگوار روایت شده: هر کس که بعد از نماز آیه الکرسی را بخواند چیزی جز مرگ مانع بهشت رفتن وی نخواهد بود.(120) اما امام باقر (علیه السلام) - که بحق شکافنده علوم لقب گرفته - نیز در این باره فرموده اند: هر کس در حال سجده، آیه الکرسی را بخواند هرگز وارد آتش جهنم نمی شود.(121) و در کلام دیگری به خواننده آیه الکرسی این چنین بشارت داده اند: هر کس این آیه را یک بار بخواند از هزار گرفتاری دنیوی و هزار گرفتاری اخروی در امان خواهد ماند.(122)
آیه الکرسی، یکی از توحیدی ترین آیات قرآن کریم است که با عباراتی کوتاه، به بیان قدرت و عظمت پروردگار پرداخته و ذات بی همتای حضرت حق را وصف کرده است. از آنجا که انسان جز در سایه یاد خدا آرام نمی گیرد، هر چه ذکر پیش از خواب رنگ و بوی توحیدی تر داشته باشد، آدمی را به آرامش بیشتری و عمیق تری خواهد رساند.(123) برای همین است که علاوه بر توصیه های عمومی، پیشوایان ما خواندن این آیه را پیش از خواب، به طور ویژه سفارش فرموده و خود نیز پیش از خواب این آیه را می خوانده اند.(124) از رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) روایت شده: هر کس هنگام قرار گرفتن در بستر این آیه را بخواند، خدا او و همسایه او و همسایه همسایه اش را و خانه های اطراف وی را در امان خواهد داشت.(125) هرگاه هم که اهل بیت (علیهم السلام) مجموعه ای از اذکار را برای ساعات پیش از خواب سفارش کرده اند، معمولاً بر خواندن آیه الکرسی تأکید فرموده اند. به عنوان مثال، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که در گفتاری، امیر مؤمنان (علیه السلام) را به خواندن برخی ذکرها پیش از خواب سفارش کرده اند، در پایان فرموده اند: بر تو باد به خواندن آیه الکرسی که در هر حرفی از آن هزار برکت و هزار رحمت است.(126)
3. سوره یس: تا آنجا که من به یاد دارم، در میان سوره های قرآن جز سوره ((یس)) سوره ای نیست که خواندن آن هم برای آغاز روز و هم برای پایان روز سفارش شده باشد. برای خواندن این سوره در آغاز روز از پیامبر (صلی الله علیه وآله) روایت شده: هر که در آغاز روز ((یس)) را بخواند، حاجاتش بر آورده می گردد.(127) برای خواندن آن در پایان روز نیز از ششمین وصی و جانشین رسول خدا (صلی الله علیه وآله) - امام جعفر صادق (علیه السلام) - نقل شده: هر کس ((یس)) را شب قبل خواب بخواند، خدا هزار فرشته را مأمور وی خواهد کرد تا او را از شر هر شیطان رانده شده و هر آفتی حفظ کنند.(128)
در اهمیت سوره ((یس)) همین بس که در روایات معصومین ((قلب قرآن)) لقب گرفته.(129) و یاد دادن به فرزندان مسلمانان به طور ویژه مورد تأکید قرار گرفته است(130).
روشن است که آن چه به عنوان فایده خواندن این سوره قبل از خواب گفته شده، تنها بخشی از آثار و برکات خواندن این سوره است.
گرچه بنای ما در این کتاب تفصیل مطالب نیست، اما حیف است که بخشی از گفتار جامع استاد محمد رضا حکیمی را درباره سوره یس و اهمیت قرائت آن بازگو نکنیم. آن استاد فرزانه در این باره می نویسد: ... در سیره و روش تربیتی پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله)، به این امر مهم بر می خوریم و می نگریم که آن مربی اکبر، در نهایت صمیمیت و صفا، به تبلیغ دین خدا، و خواندن آیات قرآن کریم بر مردم، و عمل کردن به آن آیات، و بیدار کردن نفوس، و ساختن روحی افراد امت - به ویژه مستعدان و پذیرندگان آداب تربیت الهی و پردازندگان به اعمال صالح ظاهری و باطنی (بدنی و قلبی) - می پردازند و در این باره تلاش می کنند تا هر کس به اندازه استعداد خود یک فرد کامل شود و در پیمودن مراحل معرفت و انسانیت الهی خود، پا جای پای پیامبر خویش گذارد و به معنای واقعی، انسانی قرآنی و انسانی محمدی شود.
یکی از شواهد بسیار با اهمیت این موضوع، تأکیدی است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) بر فراگیری سوره مبارکه یس و ژرفیابی انوار و اسرار این سوره بزرگ در مورد همه داشته اند. در حدیثی آمده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می فرمایند:
لوددت انها فی قلب کل انسان من امتی
یعنی: به خدا دوست داشتم که سوره یس در قلب هر یک از افراد امت من جای گیرد و مسلمانی که به قرآن کریم گرویده، حقایق و روحانیت این سوره را دریابد.
سوره مبارکه یس قلب قرآن است، یعنی حیات قرآن و عصاره قرآن کریم؛ چنانکه در احادیث هم از پیامبر (صلی الله علیه وآله) و هم از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) رسیده است که فرموده اند: ان لکل شی ء قلبا و قلب القرآن یس؛ بی گمان هر چیزی دارای قلبی است، و قلب قرآن سوره یس است.
اگر حیات باطنی قرآن (کتاب آسمانی)، وارد حیات باطنی انسان شود، و انسان به حقایق ((سوره یس)) برسد و قلب قرآن آسمانی بر قلب انسان زمینی بتابد، و این دو قلب بر هم منطبق گردد و یکی شوند، انسان به چه مرتبه ای از علم و قدرت و معرفت و تأله، صعود می کند و دست می یابد؟!
از این رو، بزرگان اهل معنا و علمای باطن و اصحاب ((ختومات)) (131) نیز به سوره یس، عنایتی ویژه داشته اند و برای قرائت این سوره چند روش یاد داده اند.
مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی خراسانی (متوفای 1364 ه. ش)، متعقل سترگ و متأله قرآنی بزرگ، که از بزرگان علمای جامع معقول و منقول و معارف سره قرآنی بودند، و در انواع علوم غریبه و علوم اشارت از سرآمدان روزگار به شمار می رفتند و به ویژه از اسرار قرآنی و ((ختومات آیات)) و ((اسماء)) اطلاعاتی وسیع و مهم داشتند می فرمودند:
هر وقت سوره یس را می خوانید، و به این سوره مبارک متوسل و متوجه می شوید، حاجت شما آن باشد که به حقیقت خود سوره برسید؛ زیرا حیف است که این سوره را برای قصد دیگری بخوانید، چون هیچ کدام از امور دنیایی قابلیت و ارزش آن را ندارد که انسان ((یس)) را برای رسیدن به آن بخواند.
یاران و دوستان خاص حاج شیخ مجتبی قزوینی خراسانی - که روحش در جاودانان شاد باد - مشاهدات و حالات و تصرفات مهم و خاصی را از آن انسان قرآنی بزرگ دیده و شنیده اند. در این باره خود حضرت ایشان می فرمایند: من هر کاری که کرده ام به برکت سوره یس کرده ام.
به مناسبت این که اشاره ای به اهمیت خاص این سوره مبارکه به میان آمد و ذکری از ((قلب قرآن)) شد، در پایان این سخن کوتاه یادآوری می کنیم که یکی از وقت هایی که خواندن ((سوره یس)) و مداومت بر آن بسیار مفید و در احادیث نیز رسیده است، خواندن این سوره هنگام خواب است.
خوب است چهارده صلوات - با توجه به ارواح و باطن معصومین علیهم السلام قبل از خواندن سوره و چهارده صلوات بعد از خواندن، به قصد قربت بفرستد و ثواب این ذکر عظیم را به خود چهارده معصوم هدیه کند. در بعضی احادیث آمده است که یک بار صبح و یک بار شب این سوره را بخوانید. لیکن برای خواندن ((سوره یس)) هنگام خواب فواید فراوانی نقل شده است. همچنین برای ((سیر در رؤیا)) نیز در صورت طهارت و توجه به ختم آثاری دارد. به طور خلاصه باید گفت: مداومت بر خواندن این سوره، به خصوص برای رسیدن به حقایق ((معرفتی)) و ((قربی)) و ((حبی)) که در این سوره - که قلب ((قرآن کریم)) است - وجود دارد، موجب برکات بسیاری خواهد بود.
اگر انسان هنگام خواب، این سوره را بخواند، بعد کاری پیش آید، مثلاً از جای خواب خود برخیزد و به آن کار بپردازد و سپس بخوابد، خواندن سوره قبل از خواب صدق می کند و ضرری به این ختم ندارد و اگر دوباره سوره را بخواند، همان خواندن اول، خواندن پیش از خواب به شمار می آید. در حال مسافرت، یا شب هایی که نمی خواهد یا نمی تواند بخوابد، سوره را در همان وقت هر شب بخواند و ترک نکند، تا مداومت که شرط است، حاصل شود.
ممکن است این عمل؛ یعنی خواندن سوره در هر شب و مداومت بر آن، در آغاز شروع، به نظر کاری سخت بیاید، اما چنین نیست و نباید تسلیم چنین وسوسه ای شد؛ زیرا پس از خواندن چندین شب، سوره را از بر می کند و سپس می تواند در هر جا - حتی در رختخواب - آن را بخواند.(132)
این گفتار حکیمانه استاد محمد رضا حکیمی درباره سوره مبارکه ((یس)) بود. افزون بر این شایسته است بدانید اغلب سوره هایی که مستحب است پیش از خواب بخوانیم، دارای لحنی دلنشین و عباراتی آهنگین اند. این ویژگی، سوره های مذکور را به لالایی هایی آسمانی تبدیل کرده که خالق هستی برای آرامش بخشی به فرزندان آدم نازل فرموده است. آنگاه من به این نکته منتقل شدم که دیدم یکی از نویسندگان غربی، گوش دادن به موسیقی های آرامش بخش را برای خواب بهتر توصیه می کند. شگفتا که اولیای دین، بشر را چه نیک شناخته اند و در راهنمایی های خود، چه نکات ظریفی را مورد توجه قرار داده اند و در سفارش به خواندن یک سوره، با چه دقتی مضمون، مقدار و موسیقی آن سوره را همزمان لحاظ کرده اند
4. سوره قدر: در قدر و منزلت سوره قدر هر چه گفته شود کم است. در عظمت این سوره همین بس که امام صادق (علیه السلام)، خواندن آن را در نماز، باعث قبولی نماز - این مهم ترین واجب الهی - دانسته اند(133) و امام علی (علیه السلام)، هرگاه یکی از شیعیان خود را می دید می فرمودند: خدا رحمت کند آن کس را که ((انا انزلنا)) می خواند(134)
خواندن این سوره آثار و برکات فراوانی دارد که از جمله می توان به: آمرزش گناهان،(135) ادای دین،(136) اجابت دعا،(137) جلب محبت دیگران(138) و طول عمر(139) اشاره کرد. امامان معصوم علیهما السلام، خواندن این سوره را برای زمان های گوناگون توصیه کرده اند که یکی از آن زمان ها، شب ها قبل از خواب است. در حدیثی از امام باقر (علیه السلام) آمده: هر کس هنگام خواب و وقت بیداری این سوره را بخواند، لوح محفوظ را برای خود از ثواب پر خواهد کرد.(140) فرزند آن بزرگوار - یعنی امام جعفر صادق (علیه السلام) - نیز فرموده اند: هرکس هنگام خواب یازده بار سوره قدر را بخواند، خداوند یازده فرشته را مأمور وی خواهد کرد که وی را تا صبح، از شر هر شیطان رانده شده ای، مراقبت کنند.(141)
5. سوره واقعه: یکی از عوامل آرامش روحی انسان، داشتن جهان بینی صحیح است. تصور بکنید اگر ما به قیامت اعتقاد نداشتیم، در برابر مشکلات چه می کردیم؟ مؤمنی که روز و شب با تلخی ها دنیا دست و پنجه نرم می کند و هزاران بی مهری و بی وفایی را به جان می خرد و در راه انجام وظیفه الهی خویش، هر لحظه با مانعی روبه رو می شود، تنها در آرزوی بهشت و رهایی از دوزخ است که صبوری می ورزد. اگر چشم از نامحرمان می پوشد، برای آن است که می داند مهریه حوریان بهشت پرهیزکاری است. اگر از غذای خود به فقیران می دهد، برای آن است که می داند بهای طعام بهشتی، انفاق در راه خداست. اگر آتش خشم خود را فرو می نشاند، برای این باور است که نتیجه خشم و غضب، آتش دوزخ است. اگر از غیبت می گریزد، چون از اولیای دین شنیده است که غیبت، خورش سگ های جهنم است و اگر .......
خلاصه آنکه آرامش اهل ایمان و طمأنینه آنان، ره آورد ایمان عمیق به مبدأ و معاد است. شاید علت تأکید بر خواندن سوره های یادآور - مانند سوره واقعه - در لحظات پیش از خواب همین باشد که مؤمن خسته از مسائل روزمره، با یادآوری قیامت به آرامش برسد.
در حدیثی از حضرت صادق (علیه السلام) آمده است: هر که هر شب پیش از خواب سوره واقعه را بخواند، در حالی خدا را ملاقات خواهد کرد که صورتش چون ماه شب چهارده است.(142) در حدیث دیگری از همان جناب، خواندن این سوره در شب های جمعه به طور ویژه توصیه شده و آثاری همچون برخورداری از محبت خدا و خلق خدا، در امان ماندن از مشکلات دنیا، رهایی از فقر و تنگدستی و از همه مهم تر دوستی امیر مؤمنان (علیه السلام) برای آن شمرده می شود.(143) اگر خواندن این سوره در شب های جمعه چنین آثاری داشته باشد، بی گمان خواندن این سوره در هر شب، به طور کامل تری ما را از این آثار بهره مند خواهد ساخت. نویسنده خود افراد شایسته منشی را می شناسد که در سایه مداومت بر خواندن این سوره - و البته همراه کردن آن با تقوا و پرهیزکاری - مشکلات زندگی را برطرف ساخته و به برکات مادی فراوانی دست یافته اند. من نمی خواهم در فضیلت سوره های نورانی قرآن با زبان اهل بازار سخن بگویم، ولی هرچه باشد پاداش های مادی وارد شده در روایات نیز برکاتی است که در کنار بهره های معنوی این سوره وجود دارد و برای گروهی از مردم جالب تر و مهم تر است.(144)
6. مستحبات: منظور از مستحبات پنج سوره حدید، حشر، صف، جمعه و تغابن است.(145) از آنجا که همه این سوره ها با تسبیح پروردگار آغاز می شوند، آنان راه مستحبات (تسبیح کنندگان) نامیده اند. در تاریخ آمده است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) تا این سوره ها را نمی خواندند، نمی خوابیدند.(146)
خواندن این پنج سوره را به عاشقان حضرت ولی عصر - ارواحنا فداه - بسیار سفارش می کنیم؛ زیرا امام باقر (علیه السلام) در ثواب خواندن این سوره ها فرموده است: هر کس همه این سوره ها را قبل از خواب بخواند، نمی میرد تا قائم آل محمد (علیه السلام) را درک کند، و اگر چنانچه بمیرد در کنار رسول خدا (صلی الله علیه وآله) خواهد بود.(147)






https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





ج . اذکار عام

منظور از اذکار عام، ذکرهایی که نه جزو آیات و سور قرآن اند و نه برای هدف خاصی خوانده می شوند. این اذکار بسیار فراوانند که من تنها به چهار مورد اشاره می کنم. درباره اذکار پیشین، نسبتاً با تفصیل توضیح داده شد؛ از این رو، از شرح و تفصیل این اذکار پرهیز می شود. اما این چهار ذکر عبارتند از:
1. استغفار: در احادیث اهل بیت علیهم السلام، استغفار بهترین دعا،(148) بلاگردان،(149) عطر روح(150) غمزدا(151) و روزی آور(152) دانسته شده است. بی تردید در لحظات پیش از خواب - که معمولاً ترس و نگرانی و غم و اندوه و کدورت روح، بر قلب آدمی سایه می افکنند - گفتن این ذکر شریف ضروری تر و لازم تر است.
البته اصلی ترین اثر این ذکر بخشش گناهان است و با توجه به این که بزرگترین نگرانی مؤمن، ترس از دوزخ و گرفتار آمدن در عذاب الهی است، استغفار تا حد زیادی این نگرانی را برطرف می کند. در روایاتی که گفتن این ذکر را برای لحظات پیش از خواب سفارش کرده اند، نیز همین اثر به عنوان نتیجه استغفار یاد شده است مثلاً در حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) آمده است: هرکس هنگام قرار گرفتن در بسترش سه بار بگوید: استغفر الله الذی لا اله الا هو الحی القیوم و اتوب الیه خداوند گناهان او را خواهد بخشید گرچه آن گناهان به فراوانی کف دریا و به تعداد برگ درختان و ریگ هایی که گرد آمده اند و روزهای دنیا باشد.(153) در حدیثی از حضرت صادق (علیه السلام) نیز آمده: من استغفر الله حین یأوی الی فراشه مائه مره تحاتت ذنوبه کما یسقط ورق الشجر؛ هر که موقع قرار گرفتن در بسترش صد بار استغفار کند، گناهانش مانند ریختن برگ درختان خواهد ریخت.(154)
2. لا اله الا الله: در روایات اهل بیت علیهم السلام از این ذکر شریف بسیار تجلیل شده است. بعضی روایات این ذکر ارزشمند را بهترین عبادت(155) برخی دیگر آن را بهای بهشت(156) و بعضی نیز آن را قلعه خداوند(157) خوانده اند.
گرچه گفتن این ذکر در هر زمانی مناسب است؛ اما نظر به شرط روحی انسان پیش از خواب، گفتن این ذکر در این زمان مناسب تر و لازم تر است. در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده: هر کس هنگام قرار گرفتن در بسترش، صد بار لا اله الا الله بگوید، خدا در بهشت، خانه ای برای وی خواهد ساخت.(158)
3. تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام: امام صادق (علیه السلام) فرمود: هرگاه یکی از شما در بستر خود قرار می گیرید، فرشته ای بزرگوار و شیطانی سرکش به سرعت نزد وی می آیند. فرشته به او می گوید: روز خود را با کار خیری به پایان برسان و شب خود را با خیری آغاز کن. شیطان نیز می گوید: روز خود را با یک گناه به پایان ببر و شبت را با یک گناه شروع کن. اگر انسان از آن فرشته بزرگوار اطاعت کرد و هنگام قرار گرفتن در بستر، روزش را با یاد خدا به پایان برد و شبش را با یاد خدا آغاز کرد و 34 بار الله اکبر و 33 بار الحمدلله و 33 بار سبحان الله گفت، آن فرشته، شیطان را دور خواهد کرد و شیطان دور خواهد شد و آن فرشته، شخص را تا زمان بیداریش حفظ خواهد کرد.
پس از بیداری، باز همان شیطان به سرعت خواهد آمد و شبیه همان سخنی را که پیش از خواب گفته بود خواهد گفت و آن فرشته نیز سخن قبلی خود را تکرار خواهد کرد. پس اگر آن بنده خدای بزرگ را به همان شکل (گفتن تسبیح حضرت زهرا علیها السلام) یاد کند، فرشته، شیطان را دور خواهد کرد و شیطان خواهد رفت و خدای بزرگ به پاداش این کار، برای وی ثواب عبادت آن شب را خواهد نوشت.(159)
بنابراین، ذکر تسبیح حضرت زهرا علیها السلام قبل و بعد از خواب، سه خاصیت دارد: 1. حفظ شدن توسط فرشتگان 2. برخورداری از ثواب شب زنده داری 3. دور شدن شیطان از انسان.
در آغاز نیز این ذکر را پیامبر (صلی الله علیه وآله)، برای زمزمه پیش از خواب به دخترش فاطمه علیها السلام آموخته است. وقتی امیرمؤمنان علی (علیه السلام)، مشکلات فاطمه و سنگینی کارهای روزانه او را برای پیامبر بیان کرد، رسول خدا (صلی الله علیه وآله) برای رفع مشکل، این تسبیح مخصوص را به آن زوج آسمانی آموختند و چنین فرمودند: اکنون به شما چیزی می آموزم که برای شما از خدمتکاری که از کارهای خانه به شما کمک کند بهتر باشد. هنگامی که به بستر خواب خود رفتید، 33 بار سبحان الله، 33 بار الحمدلله و 34 بار الله اکبر بگویید.(160)
ترکیب تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام بسیار معنادار است. ((الله اکبر)) خدا را یادآور می شود و غم ها را از دل می زداید و تکیه گاه مطمئنی را به انسان نشان می دهد. ((الحمدلله))، آدمی را به نعمت ها و زیبایی ها متوجه می سازد و او را از گرفتار شدن در دایره نگاه های تنگ و تیره به هستی در امان می دارد و ((سبحان الله))، وسوسه ناتوانی خدا یا شک در لطف و رحمت او را از دل دور می کند. چه کوته بینند کسانی که اثر عمیق این اذکار را به حرکت تکراری انگشت ها یا فشار انگشت ها بر دانه های تسبیح نسبت می دهند (161)
4. صلوات: برای شناختن برکات و آثار صلوات، حتماً کتاب صلوات کلید حل مشکلات را مطالعه بفرمایید. این ذکر از جمله اذکاری است که خواندن آن پیش از خواب توصیه شده است. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در حدیثی خطاب به یار باوفایش علی (علیه السلام) فرمود: یا علی اذا اخذت مضجعلک فعلیک بالاستغفار و الصلاه علی ....؛ ای علی هرگاه در بسترت قرار گرفتی پس به استغفار و صلوات بر من بپرداز.(162)
درباره خواندن این ذکر پیش از خواب، مرحوم محدث نوری حکایت شیرینی نقل کرده که بی گمان برای شما نیز جالب خواهد بود. وی می نویسد: شخصی با خود عهد کرد که هر شب قبل از خواب تعداد معینی صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه وآله) بفرستد. شبی رسول خدا (صلی الله علیه وآله) را در خواب دید که وارد خانه او شده و به همان اتاقی که وی در آن خوابیده بود، گام نهاده اند. به یمن حضور رسول الله (صلی الله علیه وآله) در و دیوار اتاق نورانی شده و به برکت وجود آن حضرت، شب تاریک به روز روشن بدل گشته بود. پیامبر (صلی الله علیه وآله) رو به مرد صلوات فرستنده کردند و فرمودند: کجاست آن لبی که بر من صلوات می فرستد تا من آن را ببوسم؟ وی خجالت کشید که لب های خود را جلو ببرد و با لب های پیامبر (صلی الله علیه وآله) متبرک سازد. پس به جای لب، صورت خود را به لب های رسول خدا نزدیک کرد و حضرت، صورت وی را بوسیدند. در این هنگام، سخت به وجد آمد و از شوق، بیدار شد و همسرش را نیز بیدار کرد. هنوز از بوی خوش رسول الله (صلی الله علیه وآله) اتاق معطر بود. انگار فضا را از مشک و عنبر پر کرده بودند. از محل بوسه های پیامبر بوی عجیبی به مشام می رسید. این بوی خوش تا هشت روز ادامه داشت و از آن رایحه آسمانی دیگران نیز بهره می بردند.(163)





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





فصل نهم : بستر خواب

بستری که برای خواب انتخاب می کنیم، بر کیفیت خواب ما تأثیر زیادی دارد. بستر، ظرف خواب ماست؛ پس به آن بی توجه نباشید و نکات ذیل را درباره آن به کار بندید:
1. بستری انتخاب کنید که نه خیلی سفت و محکم باشد و نه خیلی نرم و قطور. اگر بستر ما خیلی سفت باشد، احساس ناراحتی می کنیم و دیرتر به خواب می رویم و احتمالاً، صبح نیز با کمردرد از خواب بیدار می شویم. همچنین اگر بستر ما بیش از حد نرم باشد، باعث انحنای ستون فقرات و ایجاد درد خواهد شد همان طور که مانع بیدار شدن آسان ما نیز خواهد گشت. شهید پاک نژاد در مورد خوابیدن بر روی تختخواب های فنردار که وضعیت تشک های قطور کنونی کاملاً به آن شباهت دارد می نویسد: چه بسیار دررفتگی های بین مهره که به علت خوابیدن بر آن ها پیش آمده و شخص را به درد کمر یا سیاتیک مبتلا ساخته است.(164)
2. در مورد بالش خود نیز دقت لازم را به کار گیرید. بالش نباید خیلی بلند باشد. در مورد عوارض بالش بلند، شهید پاک نژاد به نقل از کتاب دردهای پشت و گردن می نویسد: به کار بردن بالش خیلی بلند فشار و صدمه خوردن ستون فقرات گردن و درد بازوها و شانه ها می گردد.(165) و در همان صفحه و به نقل از همان کتاب می افزاید: گذاشتن متکای بلند علت بسیاری از کمر دردها، درد گردن، شانه و بازوها می باشد. سرگیجه و سیاه رفتن چشم ها هم ممکن است ایجاد گردد.(166)
3. از نظافت بستر خود غافل نشوید که فوق العاده مهم است. به ویژه مراقب بالش خود باشید که کثیف نباشد. در طول خواب، موی سر، صورت، دهان و چشم و گوش ما مرتب با بالش تماس دارند. آلودگی بالش، آلودگی این بخش ها را به دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر، خوابیدن در بستری پاک و تمیز، خواب دلپذیرتری برای ما رقم خواهد زد و استراحت اثر بخش تری را ارزانی مان خواهد کرد.
4. هرگز لحاف را روی سر خود نکشید. این کار، تنفس را مشکل می کند و شما را از اکسیژن روحبخش هوا محروم می سازد و به طور ملموسی، بر کیفیت خواب تأثیر می گذارد.
5. برای هر کدام از اعضای خانواده، بستری مشخص قرار دهید. این کار آنان را برای حفظ نظافت بستر تشویق می کند و به لحاظ ذهنی، آنان را برای خواب در بستر مخصوص خودشان شرطی می کند. وقتی کسی خواب در یک بستر مخصوص را مرتب تجربه کرد، خوابیدن در آن برایش آسان تر می شود.
6. از اعضای خانواده بخواهید که بستر خوابشان را خودشان پهن کنند. خوابیدن یک مراسم ویژه است که هرچه مشارکت افراد در این مراسم بیشتر باشد، راحت تر می خوابند.




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





فصل دهم : حیا در زمان خواب

حیا، یکی از مهم ترین و فراگیرترین ارزش های اخلاقی اسلام است. این صفت نیک و پسندیده، نوع پوشش، نوع گفتار، چگونگی معاشرت، شیوه نگاه، حتی نحوه اندیشیدن ما را هم تحت تأثیر قرار می دهد. در دین اسلام، حیا از چنان اهمیتی برخوردار است که حیوانی ترین رفتارهای آدمی نیز نباید دور از حیا و عفت باشد. توصیه به مقاربت در شب و پنهان از چشم و گوش دیگران، نهی از نگاه های عاری از حیا در زمان جماع، کراهت نزدیکی غیر متعارف، برحذر داشتن از برهنگی کامل هنگام همبستر شدن و برخی نکات دیگر در زمینه روابط جنسی زن و مرد، نشانگر آن است که از نگاه دین اسلام، حتی آنجا که بسیاری از پرده های حیا کنار می روند نیز همچنان حیا باید حضوری جدی داشته باشد. برای آشنایی بیش تر با موضوع حیا و گستره آن در دین اسلام، خواندن کتاب پژوهشی در فرهنگ حیا نوشته آقای عباس پسندیده را پیشنهاد می کنم.
در مورد آداب خواب نیز حیا از جایگاه ویژه ای برخوردار است. تنها در ساعات بیداری نیست که باید حیا را مورد توجه قرار دهیم. همان طور که پیش تر نیز گفته ایم، خواب، بخشی از زندگی است که توجه به آداب آن، نقش مهمی در سعادت و خوشبختی ما دارد. مؤمن پایبند به عفت و حیا، باید دو نکته را در زمینه حیای زمان خواب مورد توجه قرار دهد:
1. اول آن که از برهنه خوابیدن بپرهیزید. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: خدا شما را از برهنگی نهی می کند. پس، از فرشتگان خدا که از شما جدا نمی شوند حیا کنید (و هرگز برهنه نشوید)) مگر؛ یکی از سه مورد: رفتن به دستشویی، جنابت، انجام غسل.(167)
در مقابل این حیای اسلامی بد نیست ببینیم پیر فلو شر چه می گوید؟ او می نویسد: آزمایش ها نشان داده اند که بدون لباس خوابیدن، برای به خواب رفتن بهتر است. بنابراین، پوست شما بهترین پوشش برای خوابیدن است. ... خوابیدن همچنین نوعی بازیابی آزادی و عبور از محدودیت ها و قراردادهای مصنوعی حالت بیداری است. شخص در صورتی که حداقل به صورت سمبلیک از همه چیز عاری نشوید و اگر همه چیز را رها نکنید، نمی تواند بخوابد. بنابراین، حداقل سعی کنید یک بار برهنه بخوابید، شاید دیگر نتوانید از این حالت بگذرید. ولی اگر دچار شرم می شوید (حتی در تاریکی) یا نسبت به سرما حساس هستید و اگر نمی توانید بی حرکت بخوابید و امکان بیرون رفتن شما از زیر لحاف وجود دارد و یا این که تختخواب و سایر وسایل آن به خوبی انتخاب نشده اند، بهتر است با لباس بخوابید.(168)
بر این سخن آقای فلو شر چند ایراد اساسی وارد است:
اولاً: همان گونه که پیش از این گفتیم: بخشی از مسیر ترتیبی انسان در طول خواب طی می شود و نمی توان آن را از ساعات بیداری جدا کرد. از این رو، برهنه خوابیدن تمرینی برای بی حیایی است و از اثر گذاری این عمل بر روحیه خود نباید غفلت کرد.
ثانیاً: برای انسانی که در محیط اسلامی رشد نموده و آداب اسلامی را همواره رعایت می کند برهنه خوابیدن به مراتب دشوارتر از خوابیدن با لباس است. برهنه خوابیدن، گویی آشکار ساختن حیوانیت خویش است و اگر برخی با نزدیک شدن به حالات حیوانی آرامش بیشتری می یابند، نباید آن را به عنوان یک دستورالعمل کلی به دیگران توصیه کنند.
ثالثاً: فلو شر چون هستی را به درستی نمی شناسد می گوید چنانچه احتمال دیده شدن را منتفی دانستید برهنه بخوابید ولی در فرهنگ اسلامی، بستر خواب نیز دور از چشم خدا و فرشتگان او نیست.
مؤمنی که شب و روز خود را در حضور خدا و فرشتگان او می بیند (همان طور که در کلام خدا هم آمده بود)، چگونه می تواند از برهنگی خود لذت ببرد حضرت آیه الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی - مؤسس حوزه علمیه قم و استاد امام خمینی (ره) - می فرموده اند: من حتی وقتی که خواب می بینم و در عالم رؤیا چشمم به نامحرم می افتد، چشمم را می بندم. انسان مؤمنی که حتی هنگام خواب دیدن نیز نمی تواند از عفت و حیای ایمانی خود جدا شود، چگونه می تواند عریان بخوابد و احساس آرامش کند؟!
البته منظور از انسان مؤمن تنها انسان مسلمان نیست؛ زیرا در کشورهای غربی نیز مسیحیان و یهودیان هستند که براساس باورهای دینی و ایمان خاص خود نمی توانند تا این حد، دوری از حیا را بپذیرند.
رابعاً: خواب قرار گرفتن در آستانه مرگ است. مؤمنی که براساس آموزه های اسلامی همواره باید متذکر مرگ باشد، چگونه می توان با برهنه خوابیدن احساس آرامش کند. او هر لحظه نگران است که پیکر بی جانش در چه حالی در منظر دیگران قرار خواهد گرفت.
2. دومین ادب اسلامی مرتبط با حیای خوابیدن آن است که در حالت عادی دو نفر نباید در زیر یک لحاف بخوابند. از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت شده: دو زن نباید شب در زیر روانداز بخوابند مگر آنکه ناچار شوند .... و دو مرد هم نباید زیر یک روانداز بخوابند مگر آن که ناچار شوند.(169)
اسلام، دین ظریف و زیبایی است. از یک سو ما را از تنها خوابیدن باز می دارد و از سوی دیگر ما را از دو نفری خوابیدن در زیر یک لحاف نهی می کند. آنجا نگران است که مبادا تنهایی، باعث اسیر شدن ما در دام شیطان شود و این جا مراقب است که با هم بودن در زیر یک روانداز، زمینه سازی انحراف ما نگردد.(170)




https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





فصل یازدهم : شکل بدن هنگام خواب

هنگام خواب، بدن، چهار شکل می تواند داشته باشد که عبارتند از: دمر، به سمت چپ، به پشت و به سمت راست. برای شناخت حالات بهتر خواب، ما هر یک از این چهار وضعیت را جداگانه بررسی می کنیم و مورد بحث و دقت قرار می دهیم:
1. دمر خوابیدن: در روایات اهل بیت علیهم السلام، این شکل خوابیدن سخت نکوهش شده است. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) این شکل خواب را خواب شیاطین نامیده(171) و امیر مؤمنان (علیه السلام) آن را خواب ابلیس و ابلیسیان و دیوانگان دانسته اند.(172)
از نظر اولیای دین، این وضعیت خواب چنان زشت و ناپسند است که ما را موظف کرده اند افرادی را که این گونه می خوابند از خواب بیدار کنیم. امام علی (علیه السلام) فرمودند: هیچ کس نباید دمر بخوابد و اگر دیدید کسی این گونه خوابیده، بیدارش کنید و او را به حال خود وانگذارید.(173)
برای دمر خوابیدن چند زیان مهم می توان برشمرد:
الف - چون در این حالت به قفسه سینه فشار وارد می شود: در نتیجه تنفس و جذب اکسیژن دچار اشکال می گردد. پیش تر گفتیم که یکی از عوامل خواب بهتر، بهره مندی آسان از اکسیژن است. بنابراین، دمر خوابیدن، ما را از خواب بهتر و اثربخش تر محروم می کند.
ب - زیان دیگر دمر خوابیدن ایجاد گرفتگی در عضلات گردن است. پاول ویلسون در این باره می نویسد: متخصصان فیزیوتراپی می گویند: بسیاری از گرفتگی های عضلات گردن، ناشی از طرز خوابیدن شما و در درجه اول، خوابیدن روی شکم است.(174) وی در ادامه برای ترک این عادت غلط می گوید: یک راه ساده برای ترک این عادت، گذاشتن یک توپ تنیس در جیب لباس خواب است. ناراحتی ناشی از این کار، باعث می شود که به یک پهلو یا به پشت بخوابید.(175)
شهید پاک نژاد نیز به نقل از کتاب دردهای پشت و گردن، مراقبت و پیشگیری از آن ها که انجمن جراحان ارتوپدی ایران منتشر ساخته، چنین آورده: خوابیدن روی شکم در سطح افقی سبب تشدید قوس کمری و گردنی و تشدید دردهای کمر و گردن می گردد.(176)
ج - بدن در این وضعیت، به گونه ای است که آلت تناسلی مرتب تحریک می شود. از آنجا که بین جسم و روح رابطه تنگاتنگی وجود دارد، هر تغییر و تحولی در جسم، به سرعت بر روح نیز اثر می گذارد و در نتیجه، دمر خوابیدن می تواند باعث تحریک غریزه و تغییر مسیر افکار ما گردد. نهی از دمر خوابیدن را می توان سومین دستور اسلامی در زمینه حیای زمان خواب دانست و آن را به دو مورد فصل پیش اضافه کرد.
د - فیلسوفان و روانشناسانی که درباره ریشه خواب ها و رؤیاها بحث کرده اند، یکی از ریشه های رؤیا را وضعیت بدن هنگام خواب دیدن می دانند. مثلاً کسی که تب دارد، خواب می بیند در آتش افتاده و می سوزد. یا آن که در جای تنگی خوابیده خواب می بیند در زندانی تنگ و تاریک اسیر شده است.
بر این اساس و با توجه به این که دمر خوابیدن، تنفس را مختل می سازد و باعث گردن درد می شود و غریزه جنسی را تحریک می کند، در این وضعیت، احتمال دیدن رؤیاهای ناخوشایند و نگران کننده و وحشت آور بسیار است.
حال که با زیان های خوابیدن بر روی شکم آشنا شدید، ببینید آیا می توان این سخن پیر فلو شر پذیرفت که می نویسد: بهترین وضعیت برای این که بخواب بروید، همان حالتی است که به آن عادت دارید. این حالت بخشی از عاداتی است که همه انسان ها و حتی حیوانات برای خواب دارند. این مسئله مربوط می شود به احساس امنیت که برای خواب رفتن امری بسیار مهم است و بنابراین نباید آن را مختل کرد. از آن گذشته، این عادات معمولاً از همان دوران کودکی باقی مانده اند.(177)
اگر قرار باشد به عادات نادرستمان در خوردن و خوابیدن و سخن گفتن و دیگر کارهای زندگی ادامه دهیم و دلیلمان این باشد که این عادات معمولاً از زمان دوران کودکی باقی مانده اند، پس دیگر چه نیازی است که امثال آقای فلو شر در این موضوعات تحقیق کنند و کتاب بنویسند؟! کتاب چگونه بهتر بخوابیم؟ آقای فلو شر، پر از توصیه های مهمی است که برای خواب بهتر ارائه شده است. چرا ایشان یک باره تغییر مسیر داده و در مورد شکل خواب، به جای ارائه یک الگوی منطقی، ما را به عادتمان ارجاع می دهد؟! گرچه اصلاح عادات نادرست، کار دشواری است؛ اما این دلیل نمی شود که ما از نادرستی این عادات چشم بپوشیم و تسلیم آن ها شویم. تغییر دادن عادت های غلط، سخت؛ اما ممکن است. انسان، آن چنان موجود ناتوانی نیست که نتواند در راه کمال خود گام بردارد و علف های هرز عادات ناپسند را از سرزمین شخصیت خود ریشه کن سازد. وظیفه مربیان جامعه، راهنمای مردم است نه توجیه علمی و نظری رفتارهای ناصحیح.
2. به پهلو چپ خوابیدن: در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله)، این شکل خواب، خواب کافران نام گرفته(178) و امیرمؤمنان علی (علیه السلام) نیز در این باره فرموده: پادشاهان و فرزندانش به سمت چپ می خوابند تا آن چه را خورده اند، گوارا یابند.(179)
تا این لحظه نتوانسته ام توضیح روشنی در علت ناپسند شمردن این شکل خواب را بیابم؛ اما از کلام امیرمؤمنان (علیه السلام) چنین دانسته می شود که این شکل، با شکم پرستی و لذت جویی های شاهانه - که هرگز در شأن انسان مؤمن نیست - تناسب دارد. شما هم می توانید تجربه کنید. اگر بیش از اندازه بخورید و معده را از انواع غذا پر کنید، تمایل خواهید داشت که به سمت چپ بخوابید.
3. به پشت خوابیدن: این شکل خواب، در کلام رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و جانشین بر حقش امام علی (علیه السلام)، خواب پیامبران دانسته شده است.(180) روشن است که این شکل خواب، اختصاصی به پیامبران ندارد و می توان آن را یکی از بهترین شکل های خواب برای همه دانست.
ویژگی ممتاز این شکل، طمأنینه و آرامش حاصل از آن است. پاول ویلسون در همین باره می نویسد: آرامبخش ترین حالت خواب، دراز کشیدن روی شکم و یا حتی پهلوها نیست، بلکه خوابیدن به پشت است. این حالت باعث می شود خروپف نکنید. به پشت بخوابید تا بهتر استراحت کنید و آرامش بیشتری داشته باشید و عمیق تر نفس بکشید.(181)
4. به پهلوی راست خوابیدن: این شکل خواب، شکل خواب رسول الله (صلی الله علیه وآله) است.(182) البته بهتر است که همزمان با خوابیدن به سمت راست، صورتمان هم رو به قبله باشد. در احادیث اهل بیت علیهم السلام به پهلوی راست و رو به قبله خوابیدن، خواب مؤمنان نام گرفته است.(183)
رو به قبله داشتن در این شکل خواب، آرامش حاصل از ذکر گفتن پیش از خواب را بیشتر می کند و احساس پاکی و طهارت را در انسان افزایش می دهد.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)






فصل یازدهم : شکل بدن هنگام خواب

هنگام خواب، بدن، چهار شکل می تواند داشته باشد که عبارتند از: دمر، به سمت چپ، به پشت و به سمت راست. برای شناخت حالات بهتر خواب، ما هر یک از این چهار وضعیت را جداگانه بررسی می کنیم و مورد بحث و دقت قرار می دهیم:
1. دمر خوابیدن: در روایات اهل بیت علیهم السلام، این شکل خوابیدن سخت نکوهش شده است. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) این شکل خواب را خواب شیاطین نامیده(171) و امیر مؤمنان (علیه السلام) آن را خواب ابلیس و ابلیسیان و دیوانگان دانسته اند.(172)
از نظر اولیای دین، این وضعیت خواب چنان زشت و ناپسند است که ما را موظف کرده اند افرادی را که این گونه می خوابند از خواب بیدار کنیم. امام علی (علیه السلام) فرمودند: هیچ کس نباید دمر بخوابد و اگر دیدید کسی این گونه خوابیده، بیدارش کنید و او را به حال خود وانگذارید.(173)
برای دمر خوابیدن چند زیان مهم می توان برشمرد:
الف - چون در این حالت به قفسه سینه فشار وارد می شود: در نتیجه تنفس و جذب اکسیژن دچار اشکال می گردد. پیش تر گفتیم که یکی از عوامل خواب بهتر، بهره مندی آسان از اکسیژن است. بنابراین، دمر خوابیدن، ما را از خواب بهتر و اثربخش تر محروم می کند.
ب - زیان دیگر دمر خوابیدن ایجاد گرفتگی در عضلات گردن است. پاول ویلسون در این باره می نویسد: متخصصان فیزیوتراپی می گویند: بسیاری از گرفتگی های عضلات گردن، ناشی از طرز خوابیدن شما و در درجه اول، خوابیدن روی شکم است.(174) وی در ادامه برای ترک این عادت غلط می گوید: یک راه ساده برای ترک این عادت، گذاشتن یک توپ تنیس در جیب لباس خواب است. ناراحتی ناشی از این کار، باعث می شود که به یک پهلو یا به پشت بخوابید.(175)
شهید پاک نژاد نیز به نقل از کتاب دردهای پشت و گردن، مراقبت و پیشگیری از آن ها که انجمن جراحان ارتوپدی ایران منتشر ساخته، چنین آورده: خوابیدن روی شکم در سطح افقی سبب تشدید قوس کمری و گردنی و تشدید دردهای کمر و گردن می گردد.(176)
ج - بدن در این وضعیت، به گونه ای است که آلت تناسلی مرتب تحریک می شود. از آنجا که بین جسم و روح رابطه تنگاتنگی وجود دارد، هر تغییر و تحولی در جسم، به سرعت بر روح نیز اثر می گذارد و در نتیجه، دمر خوابیدن می تواند باعث تحریک غریزه و تغییر مسیر افکار ما گردد. نهی از دمر خوابیدن را می توان سومین دستور اسلامی در زمینه حیای زمان خواب دانست و آن را به دو مورد فصل پیش اضافه کرد.
د - فیلسوفان و روانشناسانی که درباره ریشه خواب ها و رؤیاها بحث کرده اند، یکی از ریشه های رؤیا را وضعیت بدن هنگام خواب دیدن می دانند. مثلاً کسی که تب دارد، خواب می بیند در آتش افتاده و می سوزد. یا آن که در جای تنگی خوابیده خواب می بیند در زندانی تنگ و تاریک اسیر شده است.
بر این اساس و با توجه به این که دمر خوابیدن، تنفس را مختل می سازد و باعث گردن درد می شود و غریزه جنسی را تحریک می کند، در این وضعیت، احتمال دیدن رؤیاهای ناخوشایند و نگران کننده و وحشت آور بسیار است.
حال که با زیان های خوابیدن بر روی شکم آشنا شدید، ببینید آیا می توان این سخن پیر فلو شر پذیرفت که می نویسد: بهترین وضعیت برای این که بخواب بروید، همان حالتی است که به آن عادت دارید. این حالت بخشی از عاداتی است که همه انسان ها و حتی حیوانات برای خواب دارند. این مسئله مربوط می شود به احساس امنیت که برای خواب رفتن امری بسیار مهم است و بنابراین نباید آن را مختل کرد. از آن گذشته، این عادات معمولاً از همان دوران کودکی باقی مانده اند.(177)
اگر قرار باشد به عادات نادرستمان در خوردن و خوابیدن و سخن گفتن و دیگر کارهای زندگی ادامه دهیم و دلیلمان این باشد که این عادات معمولاً از زمان دوران کودکی باقی مانده اند، پس دیگر چه نیازی است که امثال آقای فلو شر در این موضوعات تحقیق کنند و کتاب بنویسند؟! کتاب چگونه بهتر بخوابیم؟ آقای فلو شر، پر از توصیه های مهمی است که برای خواب بهتر ارائه شده است. چرا ایشان یک باره تغییر مسیر داده و در مورد شکل خواب، به جای ارائه یک الگوی منطقی، ما را به عادتمان ارجاع می دهد؟! گرچه اصلاح عادات نادرست، کار دشواری است؛ اما این دلیل نمی شود که ما از نادرستی این عادات چشم بپوشیم و تسلیم آن ها شویم. تغییر دادن عادت های غلط، سخت؛ اما ممکن است. انسان، آن چنان موجود ناتوانی نیست که نتواند در راه کمال خود گام بردارد و علف های هرز عادات ناپسند را از سرزمین شخصیت خود ریشه کن سازد. وظیفه مربیان جامعه، راهنمای مردم است نه توجیه علمی و نظری رفتارهای ناصحیح.
2. به پهلو چپ خوابیدن: در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله)، این شکل خواب، خواب کافران نام گرفته(178) و امیرمؤمنان علی (علیه السلام) نیز در این باره فرموده: پادشاهان و فرزندانش به سمت چپ می خوابند تا آن چه را خورده اند، گوارا یابند.(179)
تا این لحظه نتوانسته ام توضیح روشنی در علت ناپسند شمردن این شکل خواب را بیابم؛ اما از کلام امیرمؤمنان (علیه السلام) چنین دانسته می شود که این شکل، با شکم پرستی و لذت جویی های شاهانه - که هرگز در شأن انسان مؤمن نیست - تناسب دارد. شما هم می توانید تجربه کنید. اگر بیش از اندازه بخورید و معده را از انواع غذا پر کنید، تمایل خواهید داشت که به سمت چپ بخوابید.
3. به پشت خوابیدن: این شکل خواب، در کلام رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و جانشین بر حقش امام علی (علیه السلام)، خواب پیامبران دانسته شده است.(180) روشن است که این شکل خواب، اختصاصی به پیامبران ندارد و می توان آن را یکی از بهترین شکل های خواب برای همه دانست.
ویژگی ممتاز این شکل، طمأنینه و آرامش حاصل از آن است. پاول ویلسون در همین باره می نویسد: آرامبخش ترین حالت خواب، دراز کشیدن روی شکم و یا حتی پهلوها نیست، بلکه خوابیدن به پشت است. این حالت باعث می شود خروپف نکنید. به پشت بخوابید تا بهتر استراحت کنید و آرامش بیشتری داشته باشید و عمیق تر نفس بکشید.(181)
4. به پهلوی راست خوابیدن: این شکل خواب، شکل خواب رسول الله (صلی الله علیه وآله) است.(182) البته بهتر است که همزمان با خوابیدن به سمت راست، صورتمان هم رو به قبله باشد. در احادیث اهل بیت علیهم السلام به پهلوی راست و رو به قبله خوابیدن، خواب مؤمنان نام گرفته است.(183)
رو به قبله داشتن در این شکل خواب، آرامش حاصل از ذکر گفتن پیش از خواب را بیشتر می کند و احساس پاکی و طهارت را در انسان افزایش می دهد.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




فصل دوازدهم : یاد مرگ

بین خواب و مرگ شباهت های بسیاری وجود دارد. هنگام خواب همچون زمان مرگ، چشم و گوش و برخی از اعضای بدن از فعالیت می افتند، شکل بدن مانند مردگان از حالت عمودی به حالت افقی در می آید، و آدم خواب، درست مثل یک مرده از مسیر عادی زندگی خارج می شود. قرآن کریم نیز خواب و مرگ را از یک سنخ می داند و در این باره می فرماید: خداوند ارواح را هنگام مرگ قبض می کند، و ارواحی را که نمرده اند نیز هنگام خواب می گیرد.(184) رسول گرامی خدا (صلی الله علیه وآله) نیز در تعبیری رسا و پرمعنا، خواب را برادر مرگ خوانده اند.(185)
اما ادبای خوش ذوق ایرانی - که دل و جانشان معطر به معارف قرآن و سنت است - نیز در این باره سخنان نغز و شیرینی دارند. خواجه عبدالله انصاری می گوید: از خواب، قیاس مرگ می باید کرد. و مولانا چنین می سراید:
نوم باشد چون اخ الموت ای فلان - زین برادر آن برادر را بدان .
و صاحب قابوس نامه می نویسد: خفته و مرده در قیاس یکی است.
تشابه خواب و مرگ باعث شده که اولیای دین از این فرصت برای هوشیار کردن انسان ها و بیدار کردن آنان از خواب غفلت بهره گیرند و زمان خواب را به ساعتی برای بیداری و تربیت معنوی تبدیل کنند. از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده: خواب برادر مرگ است. پس، {بررسی و تفکر در حقیقت } خواب، مرگ را بشناس که بعد از مرگ، دیگر راهی برای بازگشت و اصلاح آن چه از دست رفته نداری ... هر بار خوابیدی، آن را آخرین دیدار خود با دنیا قرار ده.(186) در کلامی از آن بزرگوار نیز آمده است: چون در بسترت آرام گرفتی ... به یادآر که تو خواهی مرد و معادی پیش رو داری.(187)(188)
اما امیرمؤمنان علی (علیه السلام) از شکل بدن در حال خواب - که کاملاً شبیه وضعیت مردگان است - بهره می گیرد و در تذکر به مرگ می فرماید: هرگاه یکی از شما خواست بخوابد، پس دست راستش را زیر گونه راستش قرار دهد {و راحت و آرام بخوابد}؛ زیرا نمی داند آیا از این خواب بیدار خواهد شد یا نه.(189)
از سخنان صریح معصومین علیهما السلام که بگذریم، یادآوری مرگ و قیامت، در دعاها و اذکار پیش از خواب نیز بسیار فراوان است. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) وقتی در بستر قرار می گرفتند، چنین می گفتند: باسمک اللهم اموت و احیی؛ بار خدایا! با نام تو می میرم و زنده می شوم(190) و نیز چنین دعا می کرد: اللهم قنی عذابک یوم تبعث عبادک؛ خدایا! مرا در آن روز که بندگان را بر می انگیزی، از عذاب خود در امان دار.(191)
آن بزرگوار همچنین در کلامی، ضمن تذکر این نکته که پرواز موقت روح هنگام خواب، چه بسا به یک مسافرت دائمی بینجامد و روح دیگر باز نگردد، این دعا را به دیگران سفارش می فرمودند: اللهم ان امسکت نفسی فی منامی فاغفر لها و ان ارسلتها فاحفظها بما تحفظ به عبادک الصالحین؛ خدایا! اگر جان مرا در خواب گرفتی او را بیامرز و اگر آن را باز فرستادی پس با آنچه بندگان شایسته ات را با آن حفظ می کنی، حفظش کن.(192)
توصیه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) برای خواندن سوره تکاثر قبل از خواب هم بی ارتباط با تذکر مرگ و قیامت نیست؛ زیرا این سوره کوتاه، تماماً در درباره مرگ و معاد است.(193)
اولیاء خدا از زمان بیدار شدن از خواب نیز برای بیدار کردن انسان ها از خواب غفلت بهره گرفته اند و با توصیه برخی ذکرها و دعاها، تلاش کرده اند که به کار و فعالیت مجدد بندگان خدا، سمت و سویی الهی دهند. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) وقتی از خواب بیدار می شدند چنین می گفت: الحمدلله الذی احیانا بعد ما اماتنا و الیه النشور؛ سپاس خدای را که ما را پس از آن که میراند زنده کرد و به سوی او برانگیخته خواهیم شد.(194) در روایت دیگری آمده که آن حضرت هنگام بیداری این ذکر را می خواندند: سبحان الذی یحیی الموتی و هو علی کل شی ء قدیر؛ منزه است خدایی که مردگان را زنده می کند و به هر کاری تواناست.(195) فرزند صادق آن حضرت یعنی امام جعفر صادق (علیه السلام) نیز فرمودند: هرگاه از خواب شب برخاستی بگو: الحمدلله الذی رد علی روحی لاحمده و اعبده؛ سپاس خدایی را که روح مرا باز گرداند تا او را ستایش کنم و او را بپرستم.(196)
با دقت در این گونه اذکار می بینیم که رسول خدا (صلی الله علیه وآله)، خواب را به عنوان نمایش کوچکی از معاد تلقی کرده اند و امام صادق (علیه السلام) نیز این نکته را متذکر شده اند که به شکرانه بازگشت دوباره روح به بدن و نجات از مرگ، باید راه ستایش خدا و بندگی او را در پیش گیریم و از فرصت تازه ای که در اختیارمان قرار گرفته، حداکثر استفاده را برای قرب به ساحت پروردگار ببریم.
با مدد از کلمات نورانی اهل بیت علیهم السلام، باید به نگاهی عمیق و عبرت آموز برسیم و از کنار پدیده های آموزنده هستی بی تفاوت نگذریم. آیا تا به حال فکر کرده بودید که ما هر روز، با خوابیدن و بیدار شدن، نمایش کوچکی از معاد را به اجرا می گذاریم؟ آیا توجه داشته اید که آرزوی حیات دوباره ای که مردگان در حسرت آن می سوزند، هر روز برای ما برآورده می شود؟ آیا در این باره اندیشیده بودید که مرگ، دست کم روزی یک بار خودش را به ما نشان می دهد؟ این گونه توجهات و تأملات و بیداری ها و هشیاری ها، تنها در سایه انس با معارف خالص اهل بیت علیهم السلام حاصل می گردد. پس شایسته است که ما شکر ولایت آن بزرگواران را به جای آوریم و به جای دل سپردن به فرهنگ وارداتی و ترجمه فله ای آثار نازل مغرب زمین، زندگی خود را با رهنمودهای آسمانی آل الله علیهم السلام منور و معطر سازیم.(197)






https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)





پاسخ به یک سؤال

شاید برخی از خوانندگان چنین بپندارند که یاد مرگ، بیشتر باعث ترس می شود و انسان را از خواب راحت محروم می کند. در پاسخ به این دوستان باید گفت: آری! مرگ برای کسانی که اعتقادی به معاد ندارند، ترس آور و اضطراب آفرین است؛ اما برای مؤمنان، آرامش بخش و دلگرم کننده است. مؤمن معتقد به معاد، با یاد مرگ، بسیاری از احساسات منفی و مزاحم خواب - مانند حس انتقامجویی، نفرت، دشمنی و حسادت - و نیز برخی اضطراب های ناشی از دنیادوستی - مانند نگرانی از افت و خیز قیمت ها یا از دست دادن فرصت های مالی - از دل آدمی رخت برمی بندد.
یاد مرگ، به تنهایی ترس آور نیست، بلکه بستگی به نتیجه گیری ما پس از مواجهه با این واقعیت دارد. در این جا برخی از نتایج درستی را که از یاد مرگ می توان گرفت بر می شماریم تا ببینید چه قدر در ایجاد تعادل و آرامش مؤثر است:
- من می میرم پس چرا به خاطر مال دنیا از دوستم ناراحت باشم؟
- من می میرم پس چرا باید به خاطر کم و زیاد شدن درآمدم این همه غصه بخورم و بی خوابی بکشم؟
- من می میرم پس چرا باید برای رسیدن به فلان پست و مقام، آرامش روحی ام را از دست بدهم؟
- من می میرم پس چرا باید آرزوهای شهوانی، زندگی را بر من تلخ کنند و خواب را از چشمم بربایند؟
- من می میرم پس چه بهتر که زندگی ام را در راه دوستی خدا سپری کنم.
- من می میرم پس یادم باشد که فردا حتماً بخشی از دارایی ام را برای تهیه جهیزیه آن دختر نیازمند خرج کنم. خوابیدن با این نیت خوب، چقدر راحت و لذت بخش است!
- من می میرم پس بهتر است به جای فهرست کردن خطاهای همسرم، درباره صفات خوب او فکر کنم.
- من می میرم پس ....





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




فصل سیزدهم : محاسبه نفس

نتیجه طبیعی یاد مرگ آن است که شخص به یاد کارهای روزانه خود می افتد و خود را به حساب می کشد. در اصطلاح علم اخلاق به این کار ((محاسبه نفس)) می گویند. در روایت اهل بیت علیهم السلام، تأکید فراوانی بر محاسبه شده است. امام کاظم (علیه السلام) فرمود: کسی که هر روز به حساب خود رسیدگی نکند، از ما نیست.(198) امام زین العابدین (علیه السلام) نیز شرط سیر درست زندگی را محاسبه دانسته و فرموده است: ای فرزند آدم! تا زمانی که خود واعظ خویش باشی و به محاسبه خویش پردازی، پیوسته در خیر و خوبی خواهی بود.(199)
برای آشنایی بیشتر شما خوانندگان گرامی با مفهوم محاسبه، ذکر این روایت از امیر مؤمنان علی (علیه السلام) خالی از لطف نیست که درباره چگونگی محاسبه فرمود: چون آدمی شب را به صبح و روز را به شب رساند، سراغ نفس خویش رود و بگوید: ای نفس! امروز را گذراندی و هرگز بر نمی گردد. خداوند از تو خواهد پرسید که آن را چگونه سپری کردی؟ در آن روز چه کردی؟ آیا به یاد خدا بودی و او را سپاس و ستایش گفتی؟ آیا حق برادر مؤمنی را پرداختی؟ آیا بار غمی از دل او برداشتی؟ آیا در نبود او از زن و فرزندان وی نگهداری کردی؟ آیا وقتی دوستت درگذشت، به بازماندگانش رسیدگی کردی؟ آیا با استفاده از مقام و موقعیت جلوی غیبت برادر مؤمنی را گرفتی؟ آیا به مسلمانی یاری رساندی؟ چه کاری برای او کردی؟ آنگاه کارهایی که کردی بر می شمرد. اگر کار خیری از او سرزده باشد باید خدا را سپاس گوید و به شکرانه توفیقی که به وی عنایت کرده خدا را به بزرگی یاد کند. و اگر گناهی یا تقصیری از وی سرزده است، باید از خدای عز و جل آمرزش بخواهد و تصمیم بگیرد که دیگر آن را تکرار نکند.(200)
محاسبه نفس زمان مشخصی ندارد و هر زمان که آدمی به حسابرسی کارهای خود بپردازد، پسندیده و نیکوست؛ اما - همان گونه که در کلام امام علی (علیه السلام) نیز آمده بود - مناسب ترین زمان برای این کار، پایان روز است. امام صادق (علیه السلام) نیز همچون جد بزرگوارشان، لحظات پیش از خواب و به طور مشخص تر زمان قرار گرفتن در بستر خواب را زمان محاسبه دانسته و فرموده است: هرگاه به بستر خود رفتی، در این باره بیندیش که چه خوراکی در شکم خود فرستادی و در آن روز چه به دست آوردی.(201)

شبیه همین مضمون، در حدیثی دیگر از آن حضرت تکرار شده و امام (علیه السلام)، در پاسخ که موعظه خواست فرموده است: هرگاه به بسترت رفتی، از خیر و شری که در آن روز به کف آورده ای و پاک و ناپاکی که وارد شکم خود کرده ای یادآر!(202)

نکته قابل تأمل و درخور توجه در این دو روایت آن است که در کنار دستور به بررسی همه اعمال روزانه، به طور ویژه از ماهیت غذای مصرفی یاد شده است. این اهتمام ویژه، نشانه اهمیت غذا و نقش آن در صعود و سقوط معنوی آدمی است. از این رو هنگام محاسبه، برای چگونگی کسب درآمد و ماهیت غذای مصرف شده، باید حسابی ویژه باز کرد.






https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




فصل چهاردهم : مقدار خواب

با انجام محاسبه نفس، آداب پیش از خواب تقریباً تمام می شود. پرسشی که اکنون با آن مواجهیم این است که در هر شبانه روز چه مقدار باید خوابید؟
پاسخ به این سؤال را ضمن بیان چند نکته روشن می سازیم:
1. در احادیث رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و فرزندان پاک و معصومش علیهم السلام، پرخوابی و خواب بیش از نیاز سخت نکوهش شده که تعدادی از این احادیث را همراه ترجمه آنها نقل می کنیم: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: ایاکم و کثره النوم فان کثره النوم یدع صاحبه فقیراً یوم القیامه(203)
از پرخوابی بپرهیزید؛ زیرا پرخوابی، صاحب خود را در قیامت تهیدست می گذارد.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: قال موسی: یا رب ای عبادک ابغض الیک؟ قال: جیفه باللیل بطال بالنهار.(204)
حضرت موسی (علیه السلام) (به خدا) عرض کرد: پروردگارا! کدام یک از بندگانت نزد تو منفورتر است؟ فرمود: مردار شب و بیکاره روز.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کثره النوم مذهبه للدین و الدنیا.(205)
پرخوابی باعث از دست رفتن دین و دنیاست.
امام کاظم (علیه السلام) فرمودند: لا تعود عینیک کثره النوم فانها اقل شی ء الجسد شکراً.(206)
چشمانت را به پرخوابی عادت مده؛ زیرا چشم ها ناسپاس ترین عضو بدن هستند.
2. برای بی نیازی از خواب، بیش از کمیت باید به کیفیت خواب اهمیت داد. اشتباه است اگر بپنداریم که هرچه بیشتر بخوابیم، نشاط بیشتری به دست می آوریم. پیر فلو شر می نویسد: بیش از حد خوابیدن (پرخوابی) نیز تقریباً به اندازه بی خوابی برای سلامتی مضر است ... قبل از هر چیز بایستی این اندیشه غلط و خطرناک را که می گوید: هرچه بیشتر بخوریم، بهتر است، از بین ببریم. جمله مذکور درست مثل این است که بگوییم: هر اندازه بیشتر بخوابیم، بهتر است، چون بعضی افراد تصور می کنند هرچه شخص کالری بیشتری ذخیره کند، قوی تر شده، انرژی بیشتر داشته و کم تر خسته می شود. در حالی که قضیه تا حدودی برعکس این است. به عنوان مثال اگر کسی بدون رعایت برخی مسائل، خواب طولانی داشته باشد، این مسئله به کیفیت خواب شب گذشته و توان او در طول روز آسیب می رساند(207)
کیفیت خواب، مهم ترین عامل رفع خستگی است. مطالعات نشان داده که 6 تا 7 ساعت خواب خوب، مؤثرتر از 8 تا 9 ساعت غلت زدن در رختخواب است.(208) اگر شنیده اید که شهید چمران خیلی کم می خوابیده و در عین حال، روزها بسیار پرنشاط و پرکاری داشته تعجب نکنید. افزایش کیفیت خواب، کسری خواب را تا اندازه زیادی جبران می کند.
3. انسان ها در میزان نیاز به خواب کاملاً با هم متفاوتند. نباید برای همه افراد مقدار مشخصی از خواب را توصیه کنیم. قطعاً نیاز یک کودک به خواب، از نیاز یک جوان یا یک میان سال بیشتر است. سن، نوع فعالیت روزانه، آب و هوای منطقه و ویژگی های جسمی افراد، از عواملی هستند که باعث تفاوت انسان ها در ساعات خواب می شوند. بهتر است هر کس خودش را ارزیابی کند تا دریابد با چه مقدار خواب، به نشاط لازم برای کار و فعالیت دست می یابد.
پیر فلو شر گفتار جالب و جامعی در این باره دارد و در کتاب معروف خود می نویسد:
مسلماً همه انسان ها وجه تمایزی با یکدیگر دارند و هیچ انسانی با دیگری یکی نیست. بنابراین باید به شخصیت هر یک احترام گذاشت.
به این تفاوت احترام بگذارید و آن را بپذیرید. بعضی افراد می گویند که این مطلب در ساعات بیداری بین انسان ها، ستیزه جویی به وجود می آورد اما به هر حال، این گفته برای خواب صحیح است.
تفاوت ها خیلی زود بروز می کنند. یک بررسی انجام شده در کالیفرنیا روی نوزادان، نشان داد که برخلاف چیزی که قبلاً تصور می شد، برخی نوزادان تا دو برابر و نیم بیش از بقیه به خواب احتیاج دارند. آنها، 23 ساعت شبانه روز را می خوابیدند، در حالی که گروهی دیگر در همان سن، با 10 ساعت خواب کاملاً اشباع می شدند.
زمانی که به این تفاوت ها پی برده شد متخصصین دریافتند، نوزادان نیز مانند بزرگسالان خوشخواب و بدخواب دارند! خواب خوش شما، خوابی است که برای شما مفید و مناسب است و امکان دارد الزاماً برای دیگران خواب خوبی نباشد.
متأسفانه سازمان های اجتماعی و بهداشتی عمومی سعی دارند یک تقویم و ساعت عمومی را برای همه به صورت یکسان به کار ببرند و با افراد مانند شماره ها رفتار کنند.
ولی ساعات بیولوژیک ما، یعنی همان هایی که زندگی و زمان درونی ما را تنظیم می کنند، همه یک ساعت معین را نشان نمی دهند و به یک شکل و ریتم واحد کار نمی کنند. در این جا شما به اشتباهی که در رابطه با ترمیم این ساعات به وجود آمده است پی می برید.
بنابراین، ما باید خوابی را که مختص خودمان بوده و تنها برای هر یک از ما مناسب است و شکل انحصاری و شخصی دارد کشف کنیم. آنگاه، در صورتی که از این خواب محروم شویم، دیگر خواب ما خوب نخواهد بود و بی خوابی به وجود خواهد آمد. ولی معیار برای خواب چیست؟ معیار خواب باید متناسب با نیازهای شخصی باشد، نه با معیارهایی که تنها یک گروه از میانگین ها را شامل می شود. به همین دلیل، شناخت نیاز ما نسبت به خواب تا این اندازه اهمیت دارد.(209)
اگر در جایی خواندید که ناپلئون فقط چهار ساعت می خوابیده، مبادا شما هم به تقلید از او بپردازید و چندین ساعت از خواب طبیعی خود کم کنید.
از خواب زیاد بپرهیزید اما نسبت به نیاز عادی خود بی توجه نباشید. علامه طباطبایی (ره) برای کسانی که به بهانه کسب موفقیت خواب خود را کم می کنند، سخنی بسیار حکیمانه دارند و می فرمایند: انسان های بزرگ و موفق، با کم کردن از ساعات خواب به موفقیت نرسیده اند، بلکه آنان، با استفاده درست از ساعات بیداری، به اهداف بلند دست یافته اند.
از مرجع عالی قدر حضرت آیه الله العظمی گلپایگانی پرسیدند: چه قدر درس بخوانیم و چه قدر بخوابیم؟ ایشان فرمود: زمانی که بیدارید درس بخوانید. منظور آن بزرگوار این بوده که به جای کاستن از زمان منطقی خواب، به فکر باشید که از زمان بیداری خود برای کسب علم و دانش بهره برداری کنید.
4. بسیاری از کسانی که گرفتار پرخوابی هستند، خودشان هم از این مشکل رنج می برند و شاید برای نجات از این عادت زشت تلاش بسیاری نیز کرده باشند؛ اما به نتیجه نرسیده اند. علت این ناکامی آن است که با عوامل افزایش خواب مقابله نمی کنند. درست مانند کسی که قرص خواب می خورد؛ اما مایل است بیدار باشد و درس بخواند.
به عنوان مثال می توان از مهمترین عوامل خواب زیاد، یعنی پرخوابی یاد کرد که کم و بیش انسان ها گرفتار آن هستند. در حدیثی آمده است: زیاد نخورید که ناچار زیاد بنوشید و در نتیجه زیاد بخوابید، آنگاه خدا از شما بدش بیاید.(210) برای نجات از شر پرخوابی، بهترین کار توجه دقیق به مقدار و کیفیت شام است نه برخورد تحمیلی با نیاز طبیعی به خواب.
خلاصه آنکه پرخوابی زیان آور و کسل کننده است؛ اما نباید به بهانه مبارزه با پرخوابی، از نیاز خود به خواب غفلت کنیم. همچنانکه مقدار مناسب خواب برای هر فردی متفاوت از دیگری است. پس بهتر است با بررسی وضعیت خود، مقدار مناسب خوابمان را خودمان پیدا کنیم. البته باید مراقب بود که خواب زیاد ناشی از پرخوابی را به حساب نیاز طبیعی خود به خواب نگذاریم.







https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




فصل پانزدهم : یاد خدا پس از خواب همان طور که خواب خود را با یاد خدا آغاز کردید، مستحب است که در پایان این سفر روحانی نیز خدا را یاد کنید. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) - که الگوی جاویدان همه انسان های طالب کمال بوده و هستند - هنگام بیدار شدن از خواب عرضه می داشتند: الحمد لله الذی احیانی بعد موتی ان ربی لغفور شکور؛ سپاس خدایی را که مرا پس از مرگم زنده کرد. همانا پروردگار من آمرزنده و سپاسگزار است.(211)
باز از همان حضرت نقل شده که وقتی بیدار می شدند این دعا را می خواندند: اللهم انی اسألک خیر هذا الیوم و نوره و هداه و برکته و طهوره و معافاته، اللهم انی اسألک خیره و خیرما فیه و اعوذ بک من شره و شر ما فیه؛ خدایا! من از تو خیر این روز و نور و هدایت و برکت و پاکی و سلامتی آن را خواهانم. خدایا! من از تو خیر این روز و خیر آنچه را در آن واقع می شود، می طلبم و از شر آن و شر اتفاقاتی که در آن افتد، به تو پناه می برم. (212)
در ضمن مناسب است که همانند رسول خدا (صلی الله علیه وآله) که پس از بیداری به سجده می افتاده اند،(213) ما هم به سجده برویم و روز خود را با اظهار بندگی به پروردگار آغاز کنیم، این کار، غیر از آثار و برکات معنوی آن، ما را از عوارض یکباره برخاستن از بستر نیز در امان می دارد. شهید دکتر سید رضا پاک نژاد در همین زمینه می نویسد: ناگهان بلند شدن از بستر برای قلب خطرناک است. اگر علم جدید می گوید که پس از بیدار شدن، اندکی بنشین و سپس بلند شو، اسلام هم می فرماید بعد از بیداری به سجده برو و آنگاه برخیز.(214)







https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)



فصل پایانی : کارنامه خواب بهتر

برای آن که از مطالعه این کتاب نتیجه ای عینی و عملی گرفته باشید، پیشنهاد می شود که در این کارنامه وضعیت فعلی خواب خود را ثبت کنید و دنبال آن باشید که روز به روز به وضعیت مطلوب نزدیک تر شوید









https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)




پی نوشت :

1) پیر فلو شر)) متولد سال 1921، دارای مدرک مهندسی از مدرسه عالی مرکزی پاریس است. او از حدود 30 سال پیش به بررسی و مطالعه و تحقیق در زمینه خواب و رؤیا پرداخته و در ادامه فعالیت های خود (انجمن خواب و رؤیا)) را تأسیس کرده است. به خاطر اهمیت خواب و رؤیا برای مردم، این انجمن گسترش فزاینده ای یافته است.
2) جگونه بهتر بخوابیم؟، ص 39.
3) رؤیا از نظر دین و روانشناسی، ص 172.
4) توبه 40
5) بحارالنوار، خ 62، ص 290.
6) 150 نکته برای خواب راحت، ص 1.
7) جامع الاحادیث، حدیث 43730؛ قال ما تقول اطباؤکم فی عشاء اللیل؟ قلت: انهم ینهونا عنه. قال: لکنی آمرکم به.
8) همان، حدیث 43731؛ اول خراب البدن ترک العشاء.
9) همان، حدیث 43738؛ تعشوا و لو بکف من حشف فان ترک الشعاء مهرمه.
10) همان،حدیث 43747؛ اذا اکتهل الرجل فلا یدع ان یأکل باللیل شیئاً فانه أهدی للنوم و أطیب للنکهه.
11) 150 نکته برای خواب راحت، ص 21.
12) چگونه بهتر بخوابیم؟ ص 466.
13) جامع الاحادیث، حدیث 43654.
14) رؤیا از نظر دین و روانشناسی، ص 173؛ المستثقل النائم تکذیب احلامه
15) بحارالانوار، ج 66، ص 331؛ التباعد من الله الشیع.
16) همان، ابعد الخلق من الله اذا ما امتلأ بطنه.
17) برای مطالعه برخی از برکاتی که در خواب به انسان می رسد، شایسته است کتاب، پنجره ای به آسمان را مطالعه بفرمایید. این کتاب به همین قلم و به همت نشر جمال منتشر گردیده است.
18) جامع الاحادیث، حدیث 43506؛ اطیلوا الجلوس علی الموائد فانها ساعه لا تحسب من اعمارکم
19) موسوعه احادیث طبیه، ص 65.
20) همان.
21) مؤسسه احادیث طبیه، حدیث 595؛من اخلاق الانبیاء المسواک.
22) همان، حدیث ؛ 598؛ ما زال جبرئیل (علیه السلام) یوصینی. . . بالمسواک حتی ظننت انه سیجعله فریضه.
23) همان، حدیث 604؛ لو یعلم الناس ما فی المسواک لاباتوه معهم فی لحاف.
24) همان، حدیث 603: صلاه رکعتین بسواک افضل من سبعین رکعت بغیر سواک
25) بحارالانوار، ج 76، ص 202.
26) موسوعه احادیث طبیه، حدیث 62، و تحضره الملائکه.
27) موسوعه احادیث طبیه، حدیث 66؛ قال امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (علیه السلام) للحسن ابنه (علیه السلام): یا بنی الا اعلمک اربع خصال تستغنی بها عن الطب؟ فقال: بلی یا امیر المؤمنین. قال: لا تجلس علی الطعام الا و انت جائع، و لا تقم عن الطعام الا و انت تشتهیه، و اذا نمت فاعرض نفسک علی الخلاء، فاذا استعملت هذا استغنیت عن الطب.
28) موسوعه احادیث طبیه، حدیث 996؛ من اراد الا یشتکی مثانته، فلا یحبس البول و لو علی ظهر دابته.
29) موسوعه احادیث طبیه، 1295؛ اغسلوا ایدیکم قبل الطعام و بعده، فانه ینفی الفقر و یزید فی العمر.
30) همان، حدیث 1294؛ الشیطان مولع بالغمر، و اذا اوی احدکم الی فراشه، فلیغسل یدیه من ریح الغمر.
31) همان، حدیث 1287؛ اذا نام احدکم و فی یده ریح غمر، فلم یغسل یده فأصابه شی ء، فلا یلامن الا نفسه .
32) بحارالانوار، ج 76، ص 181؛ من بات علی طهر فکأنما احیااللیل کله.
33) همان، ص 183؛ من نام علی الوضوء ان ادرکه الموت فی لیله فهو عند الله شهید.
34) همان، ص 182؛ من تطهر ثم أوی الی فراشه بات و فراشه کمسجده.
35) چگونه بهتر بخوابیم؟ ، ص 225.
36) بحارالانوار، ج 76، ص 189؛ من بات علی سطح غیر محجر فاصابه شی ء فلا یلو من الا نفسه.
37) بحارالانوار، ج 76، ص 187.
38) همان.
39) دارالسلام، ج 3، ص 25؛ ان الشیطان اشد ما یهم بالانسان اذا کان وحده، فلا تبیتن وحدک و لا تسافرن وحدک.
40) بحارالانوار، ج 76، ص 188؛ البائت فی البیت وحده، و السائر وحده شیطانان.
41) چگون بهتر بخوابیم؟، ص 251.
42) دارالسلام، ج 3، ص 32؛ بیت الشیطان من بیوتکم بیت العنکبوت.
43) همان، خ 4، ص 31؛ لا تبیتوا القمامه فی بیوتکم و اخرجوها نهاراً فانها مقعد الشیطان.
44) چگونه بهتر بخوابیم؟، ص 248.
45) همان.
46) همان.
47) 150 نکته برای خواب راحت تر، ص 23.
48) سوره انعام، آیه 96 و سوره یونس، آیه 67 و.... .
49) البته متناسب با کم کردن چراغ ها، باید از فعالیت هایی مانند مطالعه، خیاطی که نیازمند نور کافی هستند، بکاهید.
50) چگونه بهتر بخوابیم؟، ص 247.
51) غررالحکم، حدیث 5314.
52) همان، حدیث 9122.
53) کافی، ج 5، ص 559.
54) تحف العقول، ص 305.
55) در برخی از روایات از زبان جبرئیل آمده: ما فرشتگان به خانه ای که تصویر انسان در آن باشد، وارد نمی شویم. (بحارالنوار، ج 76، ص 159 و ج 59، ص 177) از آنجا که در مدت تألیف این کتاب نتوانستم توضیح روشنی برای این روایات بیابم، در شرح نکته هشتم از استناد بدین احادیث خودداری کردم.
56) غافر/ 61.
57) نبأ/ 10.
58) قصص / 72.
59) اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 17، ص 148.
60) شهید پاک نژاد می نویسد: مطالعات علمی نشان داده است که خواب نیمروز برای سنین بین 40 - 50 سبب طول عمر می گردد. (اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 17، ص 191).
61) دارالسلام، ج 3، ص 55؛ انها ساعه لا تکذب فیها الرؤیا.
62) همان، ص 56؛ اسرعها (رؤیا)تأویلاً رؤیا القیلوله.
63) بحارالانوار، ج 76، ص 185؛ القائله نعمه.
64) دارالسلام، ج 3، ص 55.
65) بحارالانوار، ج 76، ص 184؛ ما عجت الارض الی ربها عزوجل کعجیجها من ثلاثه؛ من دم حرام یسفک فیها، او اغتسال من زنا، او النوم علیها قبل طلوع الشمس.
66) همان، ص 186.
67) همان، ج 49، ص 92.
68) همان، ج 76، ص 185؛ لا تنامن قبل طلوع الشمس فانی اکرهها لک، ان الله تقسم فی ذلک الوقت ارزاق العباد.
69) دارالسلام، ج 76، ص 43؛ الملائکه تقسم أرزاق بنی آدم ما بین طلوع الفجر الی طلوع الشمس فمن نام ما بینهما نام عن رزقه.
70) امام علی (علیه السلام): النوم قبل طلوع الشمس یورت الفقر؛ خواب پیش از طلوع خورشید فقر می آورد. (بحارالانوار، 76، ص 184.
71) امام علی (علیه السلام): ان النوم قبل طلوع الشمس و قبل صلاه العشاء یورث الفقر و شتات الامر؛ خواب پیش از طلوع خورشید و قبل از نماز عشاء فقر می آورد و باعث آشفتگی کار می گردد. (دارالسلام، ج 3، ص 43.)
72) بحارالانوار، ج 76، ص 185.
73) دارالسلام، ج 3 ص 53.
74) بحارالانوار، ج 76، ص 203.
75) میزان الحکمه، حدیث 10429.
76) این موضوع، در مقاله ای به همین قلم که در پایان کتاب مدیریت زمان آمده، بحث و بررسی گردیده است.
77) شاید برخی خوانندگان بپرسند چه اشکالی دارد ما اول روز را بخوابیم و از آن طرف روز، به کار و تلاش بیشتر بپردازیم؟ پاسخ آن است که تا شما به خود بجنبید و بخواهید کاری را به نتیجه برسانید ظهر شده و وقت خوردن ناهار است. بعد از ظهر کار کردن دشوار است؛ زیرا هم شکم سنگین شده و دمای هوا افزایش یافته است.
از سوی دیگر، وقتی شما اول روز وارد میدان فعالیت می شوید، چون همه مشغول کار و فعالیتند شما هم انرژی می گیرید. ضمناً در چهار و پنج ساعت نخستین روز شما می توانید به طور پیوسته کارهها را پیگیری کنید. خواب ابتدای روز، این زمان را از شما خواهد گرفت.
78) عصر، در اصطلاح احادیث به زمانی گفته می شود که سایه اشیاء دو برابر سایه آنها هنگام ظهر می شود. مثلاً اگر چوبی را به طور عمودی در زمین فرو کنیم و موقع اذان ظهر سایه آن پنج سانتی متر باشد، وقتی عصر آغاز می شود که سایه آن چوب به ده سانتی متر برسد.
79) دارالسلام، ج 3، ص 44؛ النوم بعد العصر حمق؛ خواب پس از عصر حماقت است.
80) همان؛ من نام بعد العصر فاختلس عقله فلا یلومن الا نفسه.
81) همان، ص 46.
82) همان، ص 43 و بحارالانوار، ج 76، ص 184 و 185.
83) جامع الاحادیث، ج 2، ص 563.
84) بحارالانوار، ج 81، ص 59.
85) امام علی (علیه السلام): کن لله ذاکراً علی کل حال؛ در همه حال به یاد خدا باش. (میزان الحکمه، حدیث 6371).
86) قرآن کریم: الا بذکر الله تطمئن القلوب؛ بدانید که دل ها تنها با یاد خدا آرامش می یابند. (سوره رعد/ 28).
87) چگونه بهتر بخوابیم؟، ص 104.
88) شهید پاک نژاد نیز در جلد 17 کتاب اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ص 28 با عبارتی متفاوت، همین مطلب را بیان کرده اند.
89) همان، ص 105.
90) همان، ص 107.
91) همان، ص 108.
92) همان، ص 205.
93) همان، ص 205.
94) 150 نکته برای خواب بهتر، ص 44.
95) همان، ص 57.
96) در یک حدیث قدسی آمده که:
لم یسعنی سمائی و لاارضی و وسعنی قلب عبدی المؤمن؛ آسمان و زمین مرا دربر نگرفته اند، بلکه دل بنده مؤمنم مرا دربر گرفته است. (بحارالانوار، ج 58، ص 39).
97) قرآن کریم می فرماید: یا ایها الذین آمنوا اذکروا الله ذکرا کثیراً و سبحوه بکره و اصیلاً؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را فراوان یاد کنید و هر بامداد و شامگاه تسبیحش گویید. (احزاب / 41 و 42).
98) 150 نکته برای خواب بهتر، ص 26.
99) همان، ص 16.
100) همان، ص 9.
101) بحارالانوار، ج 76، ص 202؛ ما من عبد یقرء آخر الکهف: (( قل انما انا بشر مثلکم)) حین ینام الا ستیقط فی الساعته التی یرید.
102) همان.
103) همان، 197.
104) همان ص 195؛ من اصابه فزع عند منامه فلیقرء اذا اوی الی فراشه المعوذیتن و آیه الکرسی.
105) همان، ص 211؛ اذا اوی الی فراشه فلیقرء المعوذتین و آیه الکرسی، و آیه الکرسی افضل من کل شی ء.
106) همان، ص 194.
107) همان، ص 196.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

(https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif) (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/12488505607964876230.gif)

(https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)
ادامه پی نوشت


108) همان، ص 197.
109) همان، ص 201.
110) همان، لم یقل احد قط اذا اراد المنام: ((ان الله یمسک السماوات و الارض ان تزولا و لئن زالتا ان امسکهما من احد من بعده انه کان حلیما غفورا)) فقسط علیه البیت.
111) بحارالانوار، ج 92، ص 347؛ کل من قرأ قل هو الله احد و آمن بها فقد عرف التوحید.
112) همان، ص 350؛ من قرأ سوره قل هو الله احد مره فکأنما قرأ ثلث القرآن و من قرأها مرتین فکانما قرأ ثلثی القرآن و من قرأها ثلاث مرات فکأنما قرأ قرآن؛ هر کس سوره قل هو الله احد را یک بار بخواند گویا یک سوم قرآن را خوانده و کسی که آن را دو بار بخواندگویا دو سوم قرآن را خوانده و هر کس سه بار آن را بخواند، مانند آن است که همه قرآن را خوانده باشد.
113) همان ج 76، ص 194؛ قل هوالله احد نسبه الرب عزوجل.
114) همان، ص 192؛ من قرأ قل هوالله احد حین یأخذ مضجعه غفرالله له ذنوب خمسین سنه.
115) همان، من قرأ قل هو الله احد حین یأخذ مضجعه و کل الله عزوجل به خمسین الف ملک یحرسونه لیله.
116) همان، ص 201؛ من اوی الی فراشه فقرأ قل هو الله احد احدی عشر مره حفظه الله فی داره و دویرات حوله.
117) بحارالانوار، ج 92، ص 272؛ اعظم آیه آیه الکرسی.
118) همان، ص 267؛ ان لکل شی ء ذروه و ذروه القرآن آیه الکرسی.
119) همان، ص 263؛ من قرأ آیه الکرسی مائه مره کان کمن عبدالله طول حیاته.
120) همان، ص 269؛ من قرأ آیه الکرسی فی دبر کل صلاه لم یمنعه دخول الجنه الا الموت.
121) همان؛ من قرأ آیه الکرسی و هو ساجد لم یدخل النار ابدا.
122) همان، ص 262؛ من قرأ آیه الکرسی مره صرف عند الف مکروه الدنیا و الف مکروه الآخره.
123) یک نکته لطیف دراین آیه آن است که در این آیه، خدا را از هر نوع خواب و غفلتی مبرا دانسته می شود تا مؤمن بداند که در پناه یک نگهبان بیدار و هشیار و قوی می خوابد. ضمناً آیه با اشاره به این که نگاهداری آسمان و زمین خدا را خسته نمی کند به بنده می فهماند که نگهداری تو خارج از قدرت خدا نیست. همچنین با تأکید به وسعت حکومت خدا به وی متذکر می گردد که محل زندگی تو در دایره کار آن نگهبان مهربان است.
124) دارالسلام، ج 3 ص 87.
125) بحارالانوار، ج 76، ص 196؛ من قرئها اذا اخذ مضجعه آمنه الله علی نفسه و جاره و جار جاره و البیات حوله
126) دارالسلام، ج 3، ص 114؛ و علیک بقرائه آیه الکرسی فان فی کل حرف منها الف برکه و الف رحمه.
127) بحارالانوار، ج 92، ص 292؛ من قرأ یس فی صدر النهار قضیت حوائجه.
128) همان، ص 289؛ من قرأها فی لیلته قبل ان ینام و کل الله به الف ملک یحفظونه من شر کل شیطان رجیم و من کل آفه.
129) همان، ص 288؛ ان لکل شی ء قلب و قلب القرآن یس؛ هر چیزی را قلبی است و قلب قرآن یس است.
130) همان، ص 291؛ علموا اولادکم یاسین فانها ریحانه القرآن؛ به فرزندانتان یاسین را بیاموزید که ریحانه قرآن است.
131) ختومات جمع کلمه ختم (به پایان رساندن) است و به اذکاری گفته می شود که به طور کامل و معمولاً در چند روز تکرار می گردند.
132) متأله قرآنی، ص 277.
133) بحارالانوار، ج 92، ص 330؛ من قرأها فی صلاه رفعت فی علیین مقبوله مضاعفه.
134) همان، ص 331.
135) همان، ص 330.
136) همان، ص 331.
137) همان، ص 330.
138) همان، ص 330.
139) همان، ص 331.
140) همان، ص 332؛ من قرأها حین ینام و یستیقط ملأ اللوح المحفوظ ثوابه.
141) همان، ج 76، ص 210؛ من قرأ سوره انا انزلنا فی لیله القدر احدی عشر مره عند منامه، و کل الله به احد عشر ملکاً یحفظونه من کل شیطان رجیم حتی یصبح.
142) همان، ج 92، ص 307؛ من قرأ الواقعه کل لیله قبل ان ینام لقی الله عزوجل و وجهه کالقمر لیله البدر.
143) همان؛ من قرأ فی کل لیله جمعه الواقعه احبه الله و احبه الی الناس اجمعین، و لم یرفی الدنیا بؤسا ابدا و لا فقرا و لا آفه من آفات الدنیا و کان من رفقاء امیرالمؤمنین (علیه السلام).
144) یاد دوران فراموش نشدنی دفاع مقدس بخیر! روزگاری که رزمندگان اسلام، هر شب دسته جمعی این سوره را می خواندند و با یادآوری بهشت پر نعمت خدا، خود را برای شهادت آماده می ساختند. بسیاری از آن عزیزان اکنون به آن بشارت های الهی واصل گشته اند و حجت را بر همه ما تمام کرده اند. روحشان شاد و راهشان پر رهرو باد!
145) مرحوم محدث نوری در ج 3 کتاب دارالسلام، ص 91، منظور از مستحبات را همین پنج سوره می داند و این نظر را به مرحوم کفعمی، صدوق، فیض کاشانی و علامه مجلسی نیز نسبت می دهد. باید دانست که سوره ها اسراء و اعلی نیز با تسبیح خدا آغاز می شوند گرچه شاید جزو مستحبات اصطلاحی نباشند.
146) بحارالانوار، ج 92، ص 312.
147) همان، ج 76، ص 201؛ من قرأ المستحبات کلها قبل ان ینام لم یمت حتی یدرک القائم و ان مات کان فی جوار النبی(صلی الله علیه وآله).
148) رسول خدا(صلی الله علیه وآله): خیر الدعاء الاستغفار: بهترین دعا استغفار است. (میزان الحکمه، حدیث 15085).
149) رسول خدا(صلی الله علیه وآله): ادفعوا ابواب البلایا بالاستغفار؛ درهای بلاها را با آمرزش خواهی ببندید. (میزان الحکمه، حدیث 15083).
150) امام علی (علیه السلام): تعطروا بالاستغفار لا تقضحنکم روائح الذنوب؛ با آمرزش خواهی، خود را معطر کنید تا بوی گناهان شما را رسوا نکند. (میزان الحکمه، حدیث 15088).
151) رسول خدا(صلی الله علیه وآله): من کثرت همومه فعلیه بالاستغفار؛ هر که غم و اندوهش بسیار شود، استغفار کند. (میزان الحکمه، حدیث 15098).
152) امام علی (علیه السلام): الاستغفار یزید فی الرزق؛ آمرزش خواهی، روزی را می افزاید. (میزان الحکمه، حدیث 15121).
153) بحارالانوار، ج 76، ص 204؛ من قال حین یأوی الی فراشه: ((استغفر الله الذی لا اله الا هو الحی القیوم و اتوب الیه)) ثلاث مرات غفرالله ذنوبه، و ان کان مثل زبد البحر و ان کانت عدد ورق الشجر و ان کانت عدد رمل عالج . ان کانت عدد ایام الدنیا.
154) همان، ص 192.
155) رسول خدا(صلی الله علیه وآله): خیر العباده قول لا اله الا الله؛ بهترین عبادت گفتن لا اله الا الله است. (بحارالانوار، ج 93، ص 196).
156) امام صادق (علیه السلام): قول لا اله الا الله ثمن الجنه؛ گفتن لا اله الا الله بهای بهشت است. (بحارالانوار، ج 93، ص 195).
157) رسول خدا(صلی الله علیه وآله): قال الله عزوجل: لا اله الا الله حصنی من دخله امن من عذابی؛ خدای بزرگ فرمود: لا اله الا الله قلعه من است هر که وارد آن شود از عذاب من در امان است.
158) بحارالانوار، ج 76، ص 192؛ من قال حین یأوی الی فراشه ((لا الا اله الله)) مائه مره بنی الله بیتا فی الجنه.
159) همان، ص 209.
160) همان، ص 194.
161) پاول ویلسون در ص 57 کتاب چگونه بهتر بخوابیم؟، این دو احتمال را - بدون آن که خود بپذیرد - نقل کرده است.
162) دارالسلام، ج 17، ص 234.
163) همان، ج 2، ص 188.
164) اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 17، ص 234.
165) همان، ص 235.
166) همان.
167) دارالسلام، ج 3 ص 63؛ ان الله ینها کم عن التعری فاستحیوا من ملائکه الله الذین لا یفارقونکم الا عند احدی ثلاث حالات الغایطالجنابه و الغسل.
168) چگونه بهتر بخوابیم؟، ص 227.
169) دارالسلام، ج 3، ص 70؛ لا تبیتن المرءتان فی ثوب واحد الا ان تضطرا الیه ... لا ینام الرجلان فی ثوب واحد الا ان یضطرا.
170) این دو مورد تنها دو ادب از حیای ظاهری بود که بیان کردیم. اما حیای مهم تر آن است که انسان هنگام خواب متوجه باشد در محضر خداست و مراقب باشد مبادا با کثافاتی که در طول روز گردآورده به دیدار خدا رود. از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت شده که فرمود: آن گونه که شاسته است از خدا حیا کنید. اصحاب پرسیدند: ای رسول خدا؟ یعنی چه کنیم حضرت فرمودند: اگر می خواهید کاری بکنید هیچ یک از شما نباید بخوابد مگر آن که اجلش را پیش روی خود ببیند و مراقب سر خود و آنچه در آن جای دارد و مراقب شکم و آنچه دربر گرفته، باشد و قبر و پوسیده شدن را یادآورد. هرکه آخرت را بخواهد باید زینت دنیا را رها سازد. (دارالسلام، ج 3، ص 276).
171) دارالسلام، ج 3، ص 79؛ ....و نوم الشیاطین علی وجوههم
172) بحارالانوار، ج 76، ص 186 و ابیلس و اخوانه و کل مجنون و ذو عاهه ینامون علی و جوههم منبطحین.
173) همان، لا ینام الرجل علی وجهه و من رأیتموه و لا تدعوه.
174) 150 نکته برای خواب راحت، ص 11.
175) همان.
176) اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 17، ص 235.
177) چگونه بهتر بخوابیم؟، ص 244.
178) دارالسلام، ج 3، ص 79؛ نوم الکافر علی یسارهم.
179) بحارالانوار، ج 76، ص 178؛ .... و الملوک و ابناؤها علی شمائلها لیستمرؤا ما یأکلون.
180) همان، ص 186 و دارالسلام، ج 3، ص 79؛ نوم الانبیاء علی اقفیتهم.
181) 150 نکته برای خواب راحت، ص 56.
182) دارالسلام، ج 3، ص 80.
183) همان، ص 79؛ المؤمن ینام علی یمینه مستقبل القبله.
184) سوره زمر، آیه 42؛ الله یتوفی الانفس حین موتها و التی لم تمت فی منامها.
185) میزان الحکمه، حدیث 20613؛ النوم اخوالموت.
186) بحارالانوار، ج 76، ص 189.
187) همان، ص 190؛ اذا اویت الی فراشک ... و اذکر انک میت و ان لک معاداً.
188) از جناب لقمان هم نقل است که: یا بنی کما تنام کذالک تموت و کما تستیقظ کذالک تبعث؛ ای پسرم! همان طور که می خوابی، می میری و همان گونه که بیدار می شوی، در قیامت برانگیخته می شوی. (بحارالانوار، ج 13، ص 421)و همان بزرگوار در سخن مفصل تری گفته: ای پسرم! اگر درباره مرگ شک و تردید داری خواب را از خود بردار که البته نمی توانی و اگر درباره برانگیخته شدن پس از مرگ دچار تردیدی، بیداری را از خود بردار که باز هم نمی توانی. پس اگر تو در این باره بیندیشی خواهی دانست که جان تو به دست دیگری است. خواب همچون مرگ است و بیداری پس از خواب مانند برانگیخته شدن پس از مرگ. (بحارالانوار: ج 13، ص 417).
189) همان، ص 186.
190) همان، ص 218.
191) همان، ص 202.
192) همان، ص 186.
193) همان، ص 196.
194) همان، ص 218.
195) همان، ص 203.
196) همان، ج 87، ص 173.
197) البته در همین جا باید از کسانی که هدفمند و عالمانه، آثار ارزشمند دیگر اقوام و ملل را به فارسی ترجمه می کنند و از این راه، باعث ارتقای علم و فرهنگ مردم کشورمان می شوند، تقدیر و تشکر کنیم.
198) میزان الحکمه، حدیث 3845؛ لیس منا من لم یحاسب نفسه فی کل یوم.
199) همان، حدیث 3834؛ ابن آدم، انک لا تزال بخیر اذا کان لک واعظ من نفسک، و ما کانت المحاسبه من همک
200) همان، حدیث 3848.
201) همان، حدیث 3844؛ اذا أویت الی فراشک فانظر ما سلکت فی بطنک و ما کسبت فی یومک.
202) دارالسلام، ج 3 ص 276؛ اذا اریت الی فراشک فاذکر ما کسبت فی یومک من خیر و شر، و اذکر ما ادخلت بطنک من طیب و خبیث.
203) بحارالانوار، ج 76، ص 180.
204) همان، ص 180.
205) دارالسلام، ج 4، ص 27.
206) بحارالانوار، ج 76، ص 180.
207) چگونه بهتر بخوابیم؟ ص 158.
208) 150 نکته برای خواب راحت، ص 24.
209) چگونه بهتر بخوابیم؟، ص 130.
210) دارالسلام، ج 4، ص 32؛ لا تأکلوا اکثیرا فتشربوا کثیراً فتناموا کثیراً فیمقتکم الله کثیراً.
211) بحارالانوار، ج 76، ص 202.
212) همان.
213) همان، ص 203.
214) اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 17، ص 138.





https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif (https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/07844759824694519809.gif)

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

https://static5.cloob.com//public/user_data/gen_thumb/n-20-03-4/14/0468f8883f213b7ef079c2927c0e1ab2-425