توجه به اهمیت عفاف و حجاب، نه مقدار و اندازه آن

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/24806998764678963769.gif


تهران - ایرنا- پایگاه خبری خبرآنلاین در یادداشتی نوشت: حجاب نه برای جلوگیری از تعرض مزاحمان بلکه برای دادن احترام و شخصیت دادن به زنان است؛ که اگر این حاصل شود مزاحمت مزاحمان هم خود به خود منتفی می شود و این می تواند علت حکم باشد. عفاف امری قلبی است و نشان ظاهری آن داشتن حجاب و کمترین آن است.



در ادامه این یادداشت به قلم غلامرضا فدایی، می خوانیم: در این مقاله به اهمیت عفاف و حجاب و نه لزوما مقدار و اندازه آن پرداخته می شود و ضمن اشاره به بحث تاریخی عفاف و حجاب و بعضی تفسیرهای مطرح شده در باره آیات قرآن مجید در باره حجاب، نویسنده نظر خود را درآن موارد بیان می دارد.

این موارد به ترتیب عبارت از این است که حجاب نه برای جلوگیری از تعرض مزاحمان بلکه برای دادن احترام و شخصیت دادن به زنان است؛ که اگر این حاصل شود مزاحمت مزاحمان هم خود به خود منتفی می شود و این می تواند علت حکم باشد. عفاف امری قلبی است و نشان ظاهری آن داشتن حجاب و کمترین آن است. همچنین به نظر نویسنده عفاف چه در مسائل اجتماعی و یا اقتصادی از یک ریشه اند و برای حفظ حرمت و شخصیت انسان است. مرد و زن هر دو باید حجاب داشته باشند و برای زنان که در شب و برای حفظ حرمتشان مأمور به داشتن حجاب شده اند در روز به طریق اولی آن راخواهند پذیرفت.



https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​


مقدمه:

مسئله عفاف و حجاب یکی از مسائل پر چالش و همیشگی در همه اعصار و برای همه کشور ها بوده و هست. ظلمی که به جنس مونث در طول تاریخ شده است از حد مثال گذشته است. با این حال هر ملت و قومی به فراخور مقتضیات زمانی و مکانی نسبت به آن و حد و حدود آن حساسیت داشته است.

جمهوری اسلامی هم یکی از مسائل پر چالشش همین مسئله عفاف و حجاب بوده است و با آنکه در این زمینه مطالب زیاد گفته و نوشته شده است ولی باز هم به نظر می رسد جای کار دارد و باید زوایای آن روشن تر شود. البته آنچه در جمهوری اسلامی می گذرد منبعث از برداشت هایی است که از متون اسلامی و به ویژه قرآن می شود. از این رو کنکاش در فهم آیات قرآن می تواند ابعاد این امر را روشن تر کند.

هدف این مقاله بحث در باره کم و کیف پوشش نیست؛ بلکه می خواهد بیان کند که پوشش ابزاری است تا عفاف درونی انسان ها را در جامعه برونی کند و و مُبَیّن حرمتی است که اسلام برای زنان قائل شده؛ و به ویژه با شرائط زمان پیامبر که زنان را زیر دست مردان به حساب می آوردند. به احتمال زیاد این توصیه ها برای حفظ برابری با مردان و ایجاد تشخص و احترام برای آنها در همه مسائل زندگی بوده است.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​


سوالاتی که مطرح است این است که آیا حجاب و عفاف لزوما مترادفند؟ آیا هر کس حجاب داشت لزوما عفیف است و هر کس حجاب نداشت لزوما بی عفت؟ آیا حجاب به معنای جدا کردن زن از جامعه و زندگی اجتماعی است و یا برای حفظ حرمت و دادن شخصیت اوست که از کرامت ذاتی انسان سر چشمه می گیرد؟

آیا هدف اصلی پوشش (حجاب) برای برابری حرمت او با مردان و به¬رسمیت شناختن شخصیت اوست و یا برای جلوگیری از تعرض ناپاکان به او؟

آیا زینت هایی که زنان موظف به پوشیدن آنها هستند شامل زینت های ظاهری است و یا منظور محل زینت ها در تن آنهاست؟

آیا بد حجابی لزوما به معنای بیرون بودن موی سر در زنان است و یا آرایش غلیظ و غیر متعارفی است که دیگران را به خود جلب می کند. آیا پوشش اختصاص به زن دارد و یا مرد ها هم مشمول آن هستند؟

آیا واژه عفاف به دو معنا به کار رفته است و یا هر دو به معنای ویژگی های درونی است که نمود ظاهری و اجتماعیش ایجاد و برانگیختن حس احترام و جلوگیری از تعرض دیگران است؟

آیا همان اهدافی که برای عفاف در گذشته بوده است تغییر کرده است؟


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

http://static5.cloob.com//public/user_data/album_photo/4039/12116419-b.jpg

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​


معنی لغوی و اصطلاحی عفاف و حجاب

در لغت نامه دهخدا (15965-15963) در ذیل عفه و عفت و عفاف معانی مشترکی ذکر شده که آنچه مربوط به این بحث است شامل: پاکدامنی، پارسائی، باز ایستادن از زشتی، خودداری او امتناع از آنچه جایز و نیکو نباشد خواه درگفتار و یا کردار.

بعضی گفته اند عفاف به دو معنا است. یکی پوشش اجتماعی و دیگری قناعت اقتصادی.

خواجه نصیرالدین طوسی که قطعا متأثر از تفکرات فلسفی یونان هست هنگامی که از فضایل چهارگانه اخلاقی سخن به میان می آورد، جایگاه عفّت را چنین تبیین می کنند« فضایل چهار بود، اول: تهذیب قوت نظری و آن «حکمت» بود، دوّم تهذیب قوت عملی و آن «عدالت» بود و سوم تهذیب قوت غضبی و آن« شجاعت» بود و چهارم تهذیب قوت شهوی و آن «عفّت» بود.» (طوسی،/ 123).

از ستر هم سخن گفته شده است و یکی از اوصاف خدا ساتر (العیوب) و یا ستار العیوب است. در باره عفت عفاف بارها از آن سخن گفته شده است.

در قرآن واژه حجاب به معنای پرده است. آیات » وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ مَا یَشَاءُ ۚ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ (شوری، 51) و آیه ای 53 از سوره احزاب است که می فرماید : ' و اذا سألتموهن متاعا فاسألوهن من وراء حجاب ' یعنی اگر از آن ها متاع و کالای مورد نیازی مطالبه می کنید از پشت پرده از آن ها بخواهید. بعدش که می فرماید: «ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ» معلوم می شود که حکم عام است برای همه ی زنان و مردان مؤمن (53 ، احزاب)

و یا «حتی توارت بالحجاب» در سوره ص. نمونه هایی از آن است.

شهید مطهری می گوید ای کاش به جای حجاب همان ستر به کار برده می شد تا اینکه نگویند حجاب که به معنای پرده است مانع از حضور اجتماعی زن است البته مترادف گرفتن حجاب با پرده لزوما به معنای حذف زن از صحنه اجتماع نیست و به معنای جدا بودن محیط است و این با پرده نشینی فرق دارد.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​


تاریخچه و تحلیل

تاریخ پوشش به قدمت خود بشر است و از زمان آدم و حوا شروع می شود. اما در طول تاریخ و در بین ادیان مختلف جلوه هائی از آن به ظهور رسیده است. در آیین یهود بر داشتن پوشش از موی یک زن، بازپس‌گرفتن این نجابت از وی بود و به‌عنوان تحقیر یا مجازات آن زن تلقی می‌شد؛ تفکری که آشکارا در ادبیات بین‌العهدینی دیده می‌شود.

حجاب در دین یهود. براساس تلمود، برای مردان اختیاری بود که سر خود را بپوشانند و تفاوت زنان با مردان آنجاست که مردان می‌توانند با موها و دستهای باز در ملأ عام ظاهر شوند؛ این فرهنگ به‌اندازه‌ای جا افتاده بود که نزد یهود مردان «سرسیاه» نامیده می‌شدند، از آن‌رو که تنها گاهی سر خود را می‌پوشانند. اما زنان در این باره ملزم بودند و همیشه در بیرون خانه باید موهای خود را می‌پوشاندند. این فضا در مقایسه با مضامین عهد عتیق ناظر به دوره‌ای متفاوت از فرهنگ یهود است که از حضور اجتماعی زنان به‌شدت کاسته شده است. در متون یهودی، توجیهی هم برای این تفاوت بیان شده بود و پوشاندن سر و مو برای زن، ناشی از شرم زن از بابت احساس گناهش نسبت به جرم حوا تفسیر می‌شد. برخی عبارات تلمود حکایت از آن دارد که در دوره‌هایی از تاریخ یهود، یا در برخی از جوامع یهودی، پوشاندن موی سر اختصاص به زنان شوهردار داشته است و دختران لازم نبود تا زمانی که مراسم عروسی برگزار شود، موی خود را بپوشانند («کتوبوت»، 1: 2)؛ اما دربارة زنان شوهردار سخت‌گیری به اندازه‌ای بود که اگر کسانی گواهی می‌دادند که زنی سربرهنه خارج از خانه دیده شده است، شوهرش می‌توانست بدون آنکه مهری بر عهدة او باشد، وی را طلاق دهد. در متون تلمودی، تأکید بر پوشش مو برای زن به‌اندازه‌ای است که گفته می‌شد زنان پارسا بر این امر مواظبت دارند که پوشش موی خود را حتی در خانه بر ندارند؛ همچنین سر برهنه‌ بودن زن مانعی از انجام اعمال مذهبی در حضور او بود و براساس تلمود، خواندن هر نوع دعای برکت در حضور یک زن سربرهنه ممنوع شمرده می‌شد.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​

در مجموع باید گفت رسمی عمومی نزد طوایف مختلف یهود وجود داشت که زنان در ملأ عام و در حضور مردان بیگانه تنها با موی پوشیده ظاهر شوند و این امر به‌تدریج به سنتی معمول و مقبول برای همة زنان یهودی در قرون وسطی و حتی سده‌های متأخر تبدیل شد. از اواخر سدة 18‌م بود که برخی از گروههای زنان یهود به عنوان پوشش سر از نوعی کلاه‌گیس استفاده کردند که به عنوان یک بدعت از سوی برخی مقامات مذهبی، مانند موسی سوفر (Sofer)، با مخالفت روبه رو شد؛ اما به‌تدریج منجر به سست‌شدن رسم پوشش مو گشت، چنان‌که در عصر حاضر، تنها مراجع سخت‌گیر مذهبی بر پوشش مو توسط زنان در همة مواقع تأکید دارند و پوشاندن موی زنان در کنیسه، البته هنوز تا حدی دیده می‌شود. به آنچه گفته شد باید افزود که یک رسم مربوط به فضای تلمودی مستلزم آن بود که سر افراد اعم از زن و مرد به هنگام اعمال مذهبی پوشانده شود.

حجاب در دیانت مسیحی: در همة کتابهای عهد جدید، تنها موضعی که سخنی دربارة پوشش سر و مو گفته شده، در باب 11 از رسالة اول پولس رسول به قرنتیان (مژده به عصر جدید...) است. وی در مضمونی بلند ـ که آیات 1- 16 را دربرمی‌گیرد ـ به تفاوت میان زن و مرد پرداخته است. مرد را به دعاخواندن سربرهنه و زن را به دعاخواندن سرپوشیده توصیه کرده است. در عبارتی صریح چنین آمده است: «زیرا اگر زن نمی‌پوشد، موی را نیز ببُرد و اگر زن را موی بریدن یا تراشیدن قبیح است، باید بپوشد» (آیة 6). پولس در مقام بیان حکمت این تفاوت می‌گوید: «زیرا که مرد نباید سر خود را بپوشد، چون‌که او صورت و جلال خداست، اما زن جلال مرد است؛ زیرا که مرد از زن نیست، بلکه زن از مرد است؛ و مرد به جهت زن آفریده نشد، بلکه زن برای مرد» (آیه‌های 7ـ9) و این کلام براساس آیة 3 نهاده شده است که می‌گوید: «سر هر مرد مسیح است و سر زن مرد و سر مسیح خدا».


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

او در مقام نتیجه‌گیری می‌گوید: «از این‌رو زن می‌باید عزتی بر سر داشته باشد، به‌سبب فرشتگان» (آیة 10) و می‌افزاید: «و اگر زن موی دراز دارد، او را فخر است، زیرا که موی به سبب پرده بدو داده شد» (آیة 15). با آنکه مضمون این عبارت پولس، در اصل برای تبیین کیفیت عبادت بود، اما در مجموع حکمی کلی نیز دربارة لزوم پوشش موی زن صادر می‌کرد. برهمین اساس است که در فضای مسیحیت، در طی قرون متمادی تا قرون وسطی، این رسم در مراودات جوامع مسیحی رعایت می‌شد.

در میان آبای کلیسا نیز توجه به موضوع پوشش زنان دیده می‌شود؛ در این میان به‌خصوص باید از ترتولیان (ح160 ـ 220م)، بنیادگذار مسیحیت لاتینی یاد کرد که در آثارش به موضوع پوشش زنان به‌عنوان مایة مباهات توجه داده و رساله‌ای مستقل با عنوان «دربارة پوشش دوشیزگان» نوشته است. مسئلة اصلی او در این رساله، ضرورت پوشاندن سر در هنگام نماز از سوی دوشیزگان است که محل اختلاف بوده، اما این ضرورت برای زنان شوهردار محل اتفاق ‌نظر بوده است. البته باید توجه داشت که در فصول بعد، سخن ترتولیان به مسئلة پوشش زنان در خارج از خانه کشیده می‌شود و همچنان بر ضرورت این پوشش برای تمام زنان رشید تأکید دارد.

او ضمن اشاره به حجاب در میان اقوام بربر و عرب و تلقی آن به عنوان فضیلتی برای این غیرمسیحیان، اشاره دارد که نباید مسیحیان از این فضیلت عاری باشند. خاستگاه حبشی واژة جلباب، تأییدی بر آن است که این نوع پوشش در حبشة پیش از اسلام ـ که دیانــت مسیحی بر آن غالب بوده ـ رواج داشته است.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​


حجاب در اسلام

در آغاز رسالت پیامبر اسلام حجاب رسمی نبوده و سالها زنان و مردان بی حجاب کامل با وی زندگی می¬کرده اند (ترکاشوند و نقد سوزنچی ). قرآن از آغاز زندگی مؤمنانه در حوزه خانواده را با ممنوعیت کامل هرگونه رابطه جنسی خارج از خانواده و محدودیت تعدد زوجات و مقررات ارتباط با بردگان تعریف کرد. از سال پنجم هجری به بعد (یعنی کمتر از شش سال به وفات پیامبر) آیات پوشش نازل شد.

همچنین در زمان رسولخدا برده داری به عنوان یک نهاد اقتصادی معمول بوده است و همه می دانند که پیامبر نمی توانست بیکباره نظام برده داری را در هم بریزد و نظام اقتصادی و معیشتی آن روزگار را بر هم زند و لی با تدبیر و تمشیت، بردگی را در طول زمان مشخصی از بین برد. از این رو در مورد حجاب هم نمی توانست نسبت به بردگان حکم خاصی داشته باشد چرا که با موانع اقتصادی زمان مواجه می شد ولی توصیه های مکرر قرآن مبنی بر عدم فرق بین آزاد و برده این را روشن نمود.

از این رو بردگان و یا شاید مستمندان امکان تهیه پوشش کافی در آن زمان برایشان نبود تا بخواهند همچون آزادگان رفتار کنند و چه بسا مورد آزار و تجاوز افراد بی بند و بار در جامعه آن روز قرار می گرفتند که اگر چه مورد نهی اسلام بوده است ولی باید ابتدا حریم افراد مقید و با شخصیت حفظ شود تا بتواند در زمان خاص خود بردگان را نیز به این جمع ملحق کند. از این رو یکی از دلایل پوشش برای این بود که این بانوان هم محترم بمانند و هم مورد آزار افراد بی بند و بار قرار نگیرند. فراموش نکنیم که در عهد رسولخدا جامعه مردسالار بوده و در بسیاری از زمانها و در بسیاری از مناطق چنین بوده است.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

با توجه به سنت شوم دخترکشی در بین اعراب، و نیز در بسیاری از ملتها به نوعی زن مورد تحقیر در زمان جاهلیت بوده است و شاید تخصیص پوشش برای زن از این جهت باشد تا از تبعیض بکاهد. مردان خود در طول تاریخ پوشش داشته و دست کم در انتخاب نوع آن آزاد بوده اند و هرکس پوشش مناسب تر داشته است گویا نشان از شخصیت برتر اجتماعی او داشته است. هم اینک در مناطق دست نخورده می بینیم که مردان همانند زنان دارای پوشش کامل اند.

همچنانکه برای مردان هم پوشش امر مهمی بوده است، حجاب برای زنان ابزاری برای تحقق حرمت و نتیجه آن جلوگیری از اذیت شدن است و می تواند در جماعات گوناگون به شکل های گوناگون مطرح باشد. یعنی هر چه که برای زن حرمت¬آفرین باشد و مانع از آزار و اذیت او توسط دیگران مطلوب است و بهترین و ساده ترین آن در همه زمانها پوشش بوده است. جالب است که قران حجاب را برای آن بر زنان واجب کرده است تا شناخته شوند و نه اینکه شناحته نشوند. منتها شناخته شوند به اصالت و نجابت و داشتن خانواده و نه برعکس.

به نظر من آنچه در حجاب مورد انتظار بوده است حفظ حرمت اجتماعی افراد و به ویژه زنان است و ممکن است در اجتماعات مختلف پوششی که نشانگر حرمت افراد باشد با هم فرق کند؛ گاهی اوقات چادر است و زمانی دیگر پوششی دیگر. آنچه از زن و مرد انتظار می رود عدم تحریک (تبرج) مردم و به ویژه جنس مخالف به قصد ترویج فساد است و این به هر دو زن ومرد مربوط است.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​

عفت و در بعضی موارد حجاب اختصاص به زن ندارد بلکه مرد و زن با هم در این مورد شریکند. آرایش غلیظ مردان و یا تشبه آنان به زنان از مواردی است که مورد نهی واقع شده است و این بر هم زننده حرمتی است که افراد اصیل باید آن را داشته باشند.

در عرف هم می بینیم که حجاب و پوشش به خصوص در سر هم برای مردان و هم زنان امری رایج بوده است. در امور دولتی و رسمی و به ویژه در امور نظامی داشتن کلاه یک اصل است همچنانکه برای روحانیان و نیز کسبه در گذشته عمامه و یا کلاه و شال مخصوص رسم بوده و هست. تنها آن را در زمان خلوت و یا در برابر مقام بالاتر یا در زمانی که مصیبتی بر آنها وارد می شود بر می دارند و این نشان می دهد که در موارد اضطرار است که پوشش، خود آگاه و یا ناخود آگاه برداشته می شود ولی در زمان معمولی داشتن آن مرسوم، و نشان از محترم بودن شخص بوده است.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​

مهم ترین آیات قرآن در مورد حجاب موارد زیر اند:

1- فلیضربن بخمرهن علی جیوبهن و لا یدنین زینتهن الا لبعولتهن و...

خمار چیست؟ این لغت فقط یکبار در قران به کار رفته است.با بررسی معجم های عربی بدست می آید که خمار زنان، سرپوش آنها است که برخی علاوه بر راس،کتف یا گردن را نیز تحت پوشش آن میدانند.

الخِمَار:

-کلُّ ما ستَرَ ومنه خمار المرأة، وهو ثوب تغطّی به رأْسَها (المعجم الوسیط)
-قِطْعَةً مِنَ الثَّوْبِ تُغَطِّی بِهِ الْمَرْأَةُ رَأْسَهَا أَو ْکَتِفَیْهَا (المعجم الغنی)
-ثوبُ تغطّی به المرأة رأسَهَا وعنقَها ، وتسدله علی رقبتها وظهرها وأکتافها (اللغة العربیة المعاصر)

خمار :1- ستر . 2 - ثوب تغطی به المرأة رأسها . 3 - عمامة .( المعجم: الرائد)

بنابراین در اینکه خمار بانوان،پوششی است که حداقل، سر را میپوشانده،وفاق معنایی وجود دارد.

البته آن طور که در برخی تفاسیر(از جمله احسن الحدیث در ذیل همین آیه) و کتب (العین، خلیل بن احمد، ج6، ص115) و مقالات (معناشناسی توصیفی و تاریخی واژه جلباب) ذکر شده زنان مدینه دو طرف خمار را از پشت گوش رد نموده، پشت گردن می انداختند، به گونه ای که سینه، زیرگلو و دور گردن، برهنه می ماند .

2- یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَی أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا ﴿59 احزاب﴾.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​
جلباب

این لغت نیز فقط یکبار در سوره احزاب خطاب به زنان مسلمان در جمله «یدنین علیهن من جلابیبهن» به معنای نزدیک کردن جلباب به بدن زنان و سفت کردن آن به کار رفته است.

معانی زیر برای جلباب ارایه شده است:

جِلْبَابٌ :

- قَمِیصٌ وَاسِعُ طَوِیلٌ ، لَهٌ أَکْمَامٌ وَغِطَاءٌ لِلرَّأْسِ، یَلْبَسُهُ الرِّجَالُ وَالنِّسَاءُ، (المعجم الغنی)
- قمیص واسع یُلْبَس فوق الثِّیاب کالجبة و نحوها . - ثوب مشتمل علی الجسد کُلّه . 3 - ثوب واسع تشتمل به المرأة. ( اللغة العربیة المعاصر)
- القمیص . الثوب المشتمل علی الجسد کله. الخِمار. ما یُلْبَس فوق الثِّیابِ کالمِلْحفة (المعجم الوسیط)
- قمیص. ثوب واسع تغطی به المرأة صدرها و رأسها .(المعجم: الرائد).

با توجه به موارد فوق، جلباب، روپوش گشاد بلندی است که میتواند ثیاب هم زیر آن باشد.

برداشت های فوق در خصوص خمار بعنوان سرپوش یا روسری و جلباب بعنوان روپوش بلند با روایت تاریخی زیر از پوشش حضرت زهرا (س) منطبق میباشد. در توصیف حالت ایشان هنگام خروج از منزل و رفتن به مسجد برای دفاع از فدک این گونه نقل شده است:


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​


«لاثتْ خمارَها علی رأسها و اشتملتْ بجلبابها؛

خمارش را بر سر بست و جلبابش را به دورخود پیچید» (بلاغات النساء، ابن طیفور، ص12).

زنان مسلمان از منظر قران، در محیط بیرون از خانه (در برابر غیر محارم) جلباب بر تن و خمار بر سر دارند که ظهور زینتهای زیباکننده اندام آنها که خارج از این لباس قرار میگیرد مجاز است. هم چنین بخشی از زینتهای زنان نیز زیر این پوشش قرار می¬گیرد که طبق ادامه آیه ظهور آنها فقط در برابر محارم مجاز است.

اما هنوز پوشش مد نظر قران کامل نیست چرا که بلافاصله جمله »ولیضربن بخمرهن علی جیوبهن» را ذکر میکند. یعنی که خمار و جلباب (پوشش سر و بدن که از هم جدا بوده اند)، محدوده شکاف سینه زنان را در برنمی گرفته و خداوند با این تاکید، خواسته ناحیه سینه زنان را نیز از آشکار بودن خارج سازد. برخی محققان هدف این جمله را پوشاندن شکاف سینه دانسته و خمار یا سرپوش را غرض اصلی آیه ندانسته اند. لکن اگر غرض آیه فقط پوشاندن سینه ها بود لزومی به ذکر خمار نبود و عباراتی دیگر میتوانست استفاده شود. مثلا گفته می¬شد زینتهای خود را آشکار نکنند جز آنچه آشکار است و نیز سینه ها. پس ذکر خمار در راستای بیان پوشش مورد قبول قرآن بوده است.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​

در ادامه آیه خداوند ظهور کلیه زینتها برای محارم را بلامانع دانسته است.

علامه طباطبائی در تفسیر المیزان (ج. 16، ص. 510) می گوید:

یعنی پوشاندن همه بدن به شناخته شدن به اینکه اهل عفت و حجاب و صلاح و سدادند نزدیک تر است، در نتیجه وقتی به این عنوان شناخته شدند دیگر اذیت نمی شوند، یعنی اهل فسق و فجور متعرض آنان نمی گردند.

در این جا داشتن حجاب به دو گروه توصیه شده یکی اهل بیت پیامبر از زنان و دختران و دیگری زنان مومن.

3- یا نساء النبی لستن کاحد من النساء ان اتقیتن و لا تخضعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض

ای زنان پیامبر شما همچون زنان دیگر نیستید اگر تقوا پیشه کنید و صداهایتان را به گونه ای نکنید تا آنکه در قلبش مرضی است به طمع افتد. در این آیه از تقوا برای زنان پیامبر که معادل عفاف است استفاده شده و اینکه قرابت با پیامبر یکی از عوامل حرمت اجتماعی است که باید قدر آن را بدانند. در جای دیگر قرآن دارد که اگر زنان رسول خدا نمی خواهند از این حرمت اجتماعی استفاده کنند اعلام کنند تا پیامبر تکلیف آنها را روشن کند.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif


4- قل للمومنین یغضوا من ابصارهم و یحفظوا فروجهم و قل للمومنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن و ...

به مؤمنان بگو چشمهای خود را [از آلودگی جنسی] فروگیرند، و دامان خود را [از ارتکاب فحشاء] حفظ کنند؛ این برای آنان پاکیزه‌تر است؛ خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است! و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را فروگیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را - جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند و خِمار خود را بر سینه خود افکنند (تا سینه با آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم‌کیششان، یا بردگانشان [=کنیزانشان‌]، یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند؛ و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود. و همگی بسوی خدا بازگردید ای مؤمنان، تا رستگار شوید.

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif


5- و الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاَّتی‏ لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزینَةٍ وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ

و بر زنان سالخورده ای که [ دیگر ] امید زناشویی ندارند گناهی نیست که پوشش خود را کنار نهند [به شرطی که ] زینتی را آشکار نکنند و عفت ورزیدن برای آنها بهتر است، و خدا شنوای داناست.

این آیات مهمترین آیات پوشش در قرآن کریم است. مردان به دو تکلیف موظف شده اند: بهداشت چشم و پرهیز از نگاههای آلوده و پاکدامنی یا پوشانیدن شرمگاه. زنان نیز عینا به همین دو تکلیف موظف شده اند. اما زنان به دلیل ویژگی های بدنی علاوه بر آن دو، تکلیف اضافی نیز دارند: اول آشکار نکردن زینتهای غیرمتعارف و دوم پوشانیدن سینه و گریبان با خِمار.

آنچه بعضی محققان در سایت قرآن پویان و احیانا جاهای دیگر گفته اند عبارت است از:

وجود حجاب هم برای تشخیص افراد آزاده از غیر آزاده و احیانا افراد بی بند و بار بوده است و هم برای جلوگیری از خود نمایی و شهوترانی و جلب و جذب نیروی مخالف.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​

علاوه بر زنان و دختران پیامبر، زنان مومنه نیز در خطاب شریک اند. که دو نکته در آن حائز اهمیت است: نکته اول ادناء جلابیب به خود و نکته دوم علت این حکم شناخته شدن و مورد آزار واقع شدن بیان شده است. و پوشش متعارف اعضای پنهان بدن علت پوشش
همچنین درست پوشیدن البسه به شناخته شدن برای آزار ندیدن نزدیکتر است.

در مورد شناخته شدن دو احتمال است: اول. شناخته شدن به عفاف و پاکدامنی و نجابت در مقابل هرزگی و آلودگی و ناپاکی. بیشک نحوه پوشاک حکایت از این دو سبک زندگی می کند. قران زنان مومنه را به سبک اول توصیه کرده تا با زنان گروه دوم که خود تمایل به فحشاء دارند اشتباه نشوند و در نتیجه کمتر مورد آزار بیماردلان قرار گیرند.

دوم. شناخته شدن به حرّ و آزاد بودن در مقابل کنیزان. معنای این احتمال این است که با تمایزِ پوشاکی زنان آزاد از کنیز، بیماردلان با فهم اینکه صاحب این پوشاک پوشیده زن آزاد است متعرض او نخواهند شد. اما تالی فاسد آن این است که کنیزان نجیب را در قبال بیماردلان بی دفاع رها کرده ایم. احتمال دوم متعارض با مسلمات قرآنی و موازین اسلامی است. آیه60 هم به پوشش زنان قواعد اشاره دارد و همان لفظ «ثیاب» را بکار برده است.که منظور لباس داخل خانه است نه چادر و جلباب که برخی مفسرین گفته اند. ثیاب، مانع از برهنگی است همانطور که تفسیر المیزان نیز همین نظر را دارد. و جمله (و ان یستعففن خیر لهن) کنایه است از خودپوشی، یعنی همین زنان سالخورده نیز اگر خود را بپوشانند بهتر از برهنه بودن است (تفسیر المیزان).


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​

عموم مفسران، این آیه را دال بر تخفیف حجاب زنان سالخورده در جامعه دانسته اند. اما با توجه اینکه آیات قبل و بعد مربوط به مقررات داخل خانواده و ورود به خانه های خویشاوندان است، به نظر نگارنده (سایت قرآن پویان و به احتمال کاظم فرهنگ) احتمال اینکه آیه 60 هم ناظر به پوشش داخل خانواده و در ادامه آیات 58 و59 باشد، بیشتر است. بویژه که وضع ثیاب (در آوردن لباس خانه) را مجاز دانسته نه وضع جلباب را.

گفته اند که میوه عفاف حجاب است

در متن بالا که از سایت قرآن پژوهان گرفته شده چند مورد خاص مطرح شده که با خط پررنگ نشان داده شده است که اجمالا نظری بعضا متفاوت در باره آنها ابراز می شود:

1- وضع حجاب برای زنان و مردان در همه جهات برای بیان تساوی زن و مرد و از جمله احترام گذاشتن به کرامت ذاتی انسان است و نه صرفا جلوگیری از اذیت شدن آنها توسط افراد لاابالی؛ مردان و زنان در بسیاری از امور در نظر قرآن یکسانند که در این جا مجال بحث آن نیست. غض بصر و فروکاهی صوت و حفظ فروج در قرآن برای هر دو مرد و زن هست، همچنانکه در بسیاری از آیات زن و مرد در کنار هم مورد خطاب قرار گرفته اند. در مورد حجاب اگر تفاوتی هست به لحاظ وضعیت فیزیکی زن است که هر گز موجب کسر شأن و شخصیت وی نمی شود. بنابراین قرآن زن و مرد را در امور زندگی سهیم دانسته و به هر دو آنها نقش داده است و بعید است که درمورد حجاب بخواهد از نقش آنها بکاهد و آنها را محدود کند. اینکه در آیه آمده است که داشتن پوشش نزدیکتر است به اینکه شناخته شوند نمی تواند این شناسائی فقط برای رفع مزاحمتِ نا اهلان باشد. این شناخته شدن به معنای حرمت دادن و توقع مشارکت داشتن آنها در مسائل زندگی است. منتها هر یک به اقتضای توان جسمی و روحی خود.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

2- اینکه بعضی علت حجاب و عفاف را جلوگیری از سوء استفاده نامحرمان و ناپاکان قلمداد کرده اند ممکن است متأثر از تعابیر یونانی در فضائل انسانی باشد که که در بالا از قول خواجه طوسی به آن اشاره شد و اینکه عفاف تهذیب قوه شهویه انسان است. معنای آن این است که انسان ذاتا شهوانی است و برای کنترل وی و به ویژه زنان باید از عاملی دیگر در این مورد استفاده شود. این شبیه تعریفی است که لز انسان می شود که وی حیوان ناطق است و بعضی وی را یه حیوانهای دیگر از جمله حیوان اجتماعی (بریتانیکا، پروپدیا، مقدمه) تعریف کرده اند که ممکن است بعضی بگویند فعلا ما نیمه اول آن یعنی حیوانیت آن را عمل می کنیم. قسمت بعد آن در صورت لزوم. در حالیکه انسان یک موجود تمام عیار متکی بر کرامت ذاتی است (قرآن) و تفکیک ناپذیر است. اگر انسان ذاتا به کرامت خویش واقف باشد می تواند خویش را در همه مسائل با قدرت بر خویش نظارت کند. بنابراین درست است که انسان دارای قوای گوناگون است ولی او دارای کرامت ذاتی انسانی (فدائی، 1394، مقاله 9) هم هست و چنانچه به آن واقف باشد همه قوای خود را تحت ضابطه درخواهد آورد.

به نظر من توجه به حرمت و کرامت انسانی است که همه قوا را تحت کنترل در می آوردو تهذیب می کند. تهذیب انگیزه می خواهد و آن اجباری و دستوری نیست؛ اگر چه در مواردی که از آن تخطی شود لازم است جلوی آن گرفته شود.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

3- آنچه جالب توجه است این است که در شأن نزول آیه حجاب گفته اند که زنها می خواسته اند در شبها هم به نماز مغرب و عشا در جماعت شرکت کنند و چون احتمالا مورد مزاحمت قرار می گرفته اند این دستور برای آنان آمده است. این نکته می رساند که اولا زنان حتی در شب می توانسته اند در مجامع عمومی شرکت کنند و ثانیا بیان اینکه داشتن پوشش نزدیک تر است به اینکه شناخته شوند و نه اینکه شناخته نشوند، می تواند بیانگر این باشد که وقتی در تاریکی شب حجاب باعث شناخته تر شدن زنان می شود، در روز به طربق اولی این حجاب بیانگر حرمت و عزت آنان خواهد بود. و ثالثا اگر معنای «ذالک ادنی ان یعرفن» را به معنای این کمترین (به جای نزدیکترین) چیزی است برای شناخته شدن در نظر بگیریم می توان چنین استنباط کرد که داشتن پوشش برای زنان کمترین ابزاری برای بیان و نشان دادن عزت، و احترام به کرامت ذاتی آنان است. بدیهی است برای افزایش این کرامت باید به نکات دیگری که به تلاش خود آنان در کسب معرفت و دانش و اخلاق نیک بر می گردد توجه نمود.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

4- اینکه بگوئیم علت حکم آیه حجاب صرفا جلوگیری از آزار مزاحمان است شاید دقیق نباشد؛ زیرا زن گاهی می تواند به هر وسیله ای این خوف را بر طرف کند؛ مثلا همراه خود انسانی و یا حیوانی داشته باشد که در صورت تعرض ناپاکان وی را حمایت کند و یا مثلا فرار کند همچنانکه مرحوم محقق داماد گفته است (سایت قرآن پویان). و اگر چنین باشد پس باید ضرورت حجاب منتفی شود. ویا مثلا اگر زنی زیباروی نبود و مزاحمتی برای او از جانب مردان وجود نداشت پس حجاب هم برای وی ضرورت نداشته باشد. در حالیکه به نظر من داشتن حجاب نوعی ایجاد تشخص و احترام برای زن است و این احترام در جامعه همیشگی است و اختصاص به زمان خاصی ندارد. به نظر می رسد ادیان آسمانی همه با وضع حجاب به دادن شخصیت به زن اهتمام داشته اند؛ اگر چه بعدا توسط متولیان ادیان دستخوش تضییقاتی شده است. بدیهی است در این صورت آزار افراد نادرست هم موضوعیت پیدا نمی کند؛ زیرا حریم و تشخص آنها اجازه چنین تعرضی را نخواهد داد. به تعبیری دیگر وقتی حرمت محفوظ شد آزار و اذیت نیز به تبع آن برطرف می شود.

5- عفاف امری درونی است و در بعضی موارد از آن به تقوی یاد شده است و اگر چه نفس داشتن عفت و تقوا مایه مباهات و احترام است اما انتساب به شخصیت خانوادگی هم آن را محترم تر می کند؛ مثل اینکه فردی از خانواده اصیل باشد. قرآن در رابطه با زنان و دختران پیامبر به شرط داشتن تقوا، که البته هر کس دیگر هم می تواند آن را داشته باشد، می فرماید شما به خاطر انتساب به پیامبر با زنان دیگر فرق دارید (لستن کاحد من النساء ان اتقیتن).

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

6- باز اینکه وضع پوشش و حجاب را دفاع از زنان حر و آزاده در برابر کنیز بدانیم هم درست نیست. زیرا لفظ نساء المومنین کنیزان مومن را هم شامل می شود. ضمن اینکه کنیزان بر حسب قواعد اقتصادی آن روز در مِلک صاحبان آنها بودند و مالکان آنها می توانستند در مِلک خود تصرف کنند. در عین حال خدا صاحبان آنها را در صورتی که زنان کنیز طالب عفاف و پاکدامنی باشند از اجبار به فساد منع کرده است (ولا تکرهوا فتیاتکم علی البغاء ان اردن تحصنا). همچنین بعید است خدا از بردگانی که به پیامبر ایمان آورده اند حمایت نکند. در هر حال بردگان تحت نظر صاحبانشان مجبور بودند و صاحبان آنها یا کافر بودند که به دستورات اسلامی ملتزم نبودند و یا مسلمان که خدا با تشویق آنان در جهت آزاد سازی بندگان تأکید فراوان نموده است. بنابراین وضع حجاب و پوشش برای زنان آزاد و یا مسلمان خود مشوقی برای آزادی و اسلام آوردن کنیزان بود.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif​


7- عفاف را در برابر هرزگی قرار دادن ممکن است خیلی دقیق نباشد چه بسا افرادی که ظاهرا عفاف و حجاب را رعایت نمی کنند اما لزوما فاسد و هرزه هم نیستند؛ البته طبیعی است آن که خود به خویش احترام نمی گذارد، احترام لازم را از دیگران نمی تواند انتظار داشته باشد.

8- البته تذکر قرآن مبنی بر فروانداختن چشم هم برای مردان و هم برای زنان، آشکار نکردن زنان زینتهای خود را، نکوبیدن پای به هنگام راه رفتن، و نازک نکردن صدا به گونه ای که موجب عشوه گری شود همه دلالت بر برونی کردن عفاف در صحنه اجتماعی دارد. این به این معنا است که هم به لحاظ بصری و هم به لحاظ سمعی زنانِ محترم و عفیف موظف اند به گونه ای رفتار کنند تا حرمتشان حفظ شود. بدیهی است اگر به این مسائل پایبند نباشند حفظ حجاب به عنوان ابزار هم ثمری نخواهد داشت و حرمتشان توسط خودشان هتک خواهد شد. یعنی اگر حجاب که مایه حرمت زنان است با آرایش های نامتعارف و سخن گفتن های عشوه آمیز موجب جلب توجه مردان شود، هم نشان از قلب مریض دارد و هم عامل بی اثر کردن حجاب می شود و این نقض غرض و مانع حضور در جامعه برای انجام رسالت اجتماعی آنان است که در بعضی موارد ناگزیر از انجام آنند.


https://www.ayehayeentezar.com/gallery/images/37454516064267276112.gif