آشنایی با روایان حدیث شیعه { اسماء دختر عمیس }

[نصرالله عاشق خداومولا]

آشنایی با روایان حدیث شیعه

اسماء دختر عمیس

اَسْماء بِنْت عُمَیس از زنان مسلمان سابقون و صحابی پیامبر اسلام(ص) است. اسماء به همراه همسرش جعفر بن ابی طالب اسلام آورد و به حبشه هجرت کرد. پس از شهادت جعفر، به همسری ابوبکر درآمد و با درگذشت ابوبکر، همسر امام علی(ع) شد. اسماء مادر محمد بن ابی بکر است. وی از معدود کسانی بود که در مراسم غسل شبانه حضرت فاطمه(س) حضور داشت.

[نصرالله عاشق خداومولا]

نسب و ولادت


پدرش عمیس بن معد، از قبیله قحطانی بنی خثعم بن انمار و مادرش هند دختر عون بن زهیر حِمیری بود.[۱] از تاریخ ولادت او اطلاعی در دست نیست.

[نصرالله عاشق خداومولا]

ازدواج، اسلام، هجرت


اسماء ابتدا با جعفر بن ابی طالب ازدواج کرد و همراه همسرش اسلام آورد و جزو نخستین مسلمانان قبل از ورود پیامبر (ص) به خانه ارقم ابن ابی ارقم بود.[۲]


در سال هفتم بعثت همراه همسرش جعفر بن ابی طالب به حبشه هجرت کرد[۳] و در سال هفتم هجری همراه دیگر مهاجران، به مدینه بازگشت و در سال ۸ قمری همسرش جعفر را در جنگ موته از دست داد. پس از آن به همسری ابوبکر درآمد و محمد را در سال حجة الوداع به دنیا آورد. وی هنگام بیماری پیامبر(ص) بر بالین آن حضرت بود.[۴]


پس از درگذشت ابوبکر، همسر امام علی(ع) شد و به گفته کلبی[۵] دو فرزند وی یحیی و عون حاصل این ازدواج بود.[۶] یحیی در کودکی از دنیا رفت[۷] اما از آنجا که درباره عون اختلاف هست، بعید نیست که میان او و عون بن جعفر خلطی رخ داده باشد[۸] و به جای عون از محمد یاد کرده‌اند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

فرزندان


اسماء بنت عميس سه فرزند به نامهای عبدالله، محمد و عون از همسر اولش جعفر بن ابی طالب به دنیا آورد.[۹] از همسر دومش ابوبکر، محمد را در سال حجة الوداع به دنیا آورد و از همسر سومش امام علی(ع) دو فرزند به نام‌های یحیی و عون به دنیا آورد.[۱۰]

[نصرالله عاشق خداومولا]

درگذشت


از زمان دقیق مرگ اسماء اطلاعی در دست نیست. هر چند دو تاریخ ۳۸ق و پس از ۶۰ق برای درگذشت او در برخی منابع آمده[۱۱] اما در جایی تنها به ادامه زندگی او پس از شهادت امام علی(ع) اشاره شده است.[۱۲] قبری در قبرستان باب الصغیر به وی منسوب است.[نیازمند منبع]

[نصرالله عاشق خداومولا]

حضور در مراسم غسل شبانه حضرت فاطمه(ع)


از نکات مهم و برجسته در زندگی اسماء، پیوند او با خاندان امام علی(ع) است: وی از معدود کسانی بود که در مراسم غسل شبانه حضرت فاطمه(س) حضور داشت[۱۳] و حتی گفته‌اند در مراسم ازدواج امام علی(ع) با حضرت فاطمه(ع) نیز حاضر بود؛ اما با توجه به تاریخ این ازدواج در ۲ق و بازگشت اسماء از حبشه این نکته بعید به نظر می‌رسد.[۱۴]


ظاهراً به دلیل همین پیوند نزدیک و صادقانه او با خاندان امام علی(ع) بوده که در منابع شیعی از او به نیکی یاد شده است، چنانکه بر اساس روایاتی، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) او را ستوده‌اند.[۱۵]
نقل حدیث


اسماء احادیثی را از پیامبر(ص) روایت کرده است[۱۶] و از وی نیز کسانی چون فرزندش عبدالله بن جعفر، سعید بن مسیب و عروة بن زبیر و دیگران روایت کرده‌اند.[۱۷] فاطمه دختر حضرت علی(ع)، حدیث منزلت[۱۸] و رد الشمس[۱۹] را از وی روایت کرده است.


یعقوبی[۲۰] از یک «کتاب» نزد اسماء بنت عمیس نام برده که ظاهراً مشتمل بر سخنان پیامبر(ص) بوده است و از آنجا که اسماء، از نزدیکان پیامبر(ص) و خاندان آن حضرت به شمار می‌رفت، قدمت وجود چنین متنی در نهایت درجه اهمیت و ارزش قرار می‌گیرد، اما با توجه به سکوت منابع، دقت بیشتر در جزئیات این متن و صحت انتساب آن، امکان پذیر به نظر نمی‌رسد.[۲۱]

[نصرالله عاشق خداومولا]

پانویس


کلبی، هشام، نسب معدو الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۵۶، و ص۳۵۸
نک: ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، ص۱۴۳؛ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۸۰،
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج۱، ص۳۴۶.
نک: کلبی، هشام، نسب معدو الیمن الکبیر، جلد ۴، ص۳۰۰؛ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۵۴۵،
کلبی، هشام، نسب معدو الیمن الکبیر، جلد ۴، ص۳۰۰؛
نک: ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۸۰، و ص۲۸۵؛ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۷،
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ص۲۱،
نک: ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، ص۲۱۰؛ ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، جلد ۴، ص۱۷۸۵؛ قس: طبری، تاریخ، ج۵، ص۱۵۴،
کلبی، هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۵۸،
منتهی الامال، ج۱، ص۲۹۸-۲۹۹
نک: صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۹، ص۵۳؛ ابن کثیر، البدایة، ج۷ (۴)، ص۳۳۱.
نک: ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۸۷؛ ابن حجر عسقلانی، احمد، تقریب التهذیب، ج۲، ص۵۸۹.
نک: بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۵؛ حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، ج۳، ص۱۶۳-۱۶۴،
نک: حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، ج۳، ص۱۵۹؛ گنجی، محمد، کفایة الطالب، ص۳۰۲-۳۰۳؛ قس: اربلی، علی، ج۱، ص۳۶۵-۳۶۷، کشف الغمة؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۳، ص۳۰۷،
نک: کشی، محمد، معرفة الرجال، اختیار طوسی، ص۶۳-۶۴؛ ابن بابویه، محمد، الخصال، ج۲، ص۳۶۳.
واقدی، محمد، المغازی، ج۲، ص۷۶۶؛ حمیدی، عبدالله، المسند، ج۱، ص۱۵۸؛ مزی، یوسف، تحفة الاشراف، ج۱۱، ص۲۵۹-۲۶۳،
نک: ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۸۷
ابن عبدالبر، الاستیعاب(بیروت)، ج۳، ص۱۰۹۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۶۳.
مجلسی، بحارلانوار، ج۴۱، ص۱۷۷؛ عاملی، اثبات الهداة، ج۱، ص۴۱۴.
یعقوبی، احمد، تاریخ، جلد ۲، ص۱۰۱،
نیز نک: S , 2 ei.

[نصرالله عاشق خداومولا]

منابع


ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۷۸م.
ابن بابویه، محمد، الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۲ش.
ابن حجر عسقلانی، احمد، تقریب التهذیب، ب کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشیه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
ابن کثیر، البدایه.
ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، به کوشش احمد صقر، ۱۹۴۹م.
اربلی، علی، کشف الغمه، تبریز، ۱۳۸۱ق.
امین، محسن، اعیان الشیعه، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، حیدرآباد دکن، ۱۳۴۱ق.
حمیدی، عبدالله، المسند، به کوشش حبیب الرحمان اعظمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۰-۱۳۸۲ق.
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش فاناس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
طبری، تاریخ؛ کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، اعلمی، بیروت، ۱۴۲۵ق.
قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، اعلام التقی، تابستان ۱۳۸۲ش.
کلبی، هشام، نسب معدو الیمن الکبیر، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
گنجی، محمد، کفایه الطالب، به کوشش محمد هادی امینی، تهران، ۱۴۰۴ق.
مجلسی، بحارالأنوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
مزی، یوسف، تحفه الاشراف، بمبئی، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، دارصادر.