تاريخ سفالگری در ایران

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

http://seeiran.ir/wp-content/uploads/2017/07/%D8%B3%D9%81%D8%A7%D9%84-1.jpg




تاريخ سفالگری در ایران


سفالگری یا کوزه گری ایرانی سابقه طولانی در تاریخ ایران دارد.
سفالگری یکی از اولین و مهم ترین اختراع‌های ساخته شده توسط انسان است. برای مورخان و باستان شناسان از مهم ترین مظاهر هنری است. باستان شناسان از راه سفالگری با شرایط اجتماعی و اقتصادی یک دوره یا یک منطقه آشنا می‌شوند. با مطالعه سفال‌ها در مورد زندگی، دین مردم و تاریخ٬ روابط اجتماعی و نگرش جامعه را نسبت به همسایگان تفسیر می‌کنن

کوزه سفالی متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد در موزه ملی ایرانساخت سفال در ایران دارای سابقه طولانی و درخشان است.
با توجه به موقعیت جغرافیایی خاصی کشور ایران، که در محل تقاطع تمدن‌های باستانی و در مسیرهای کاروان‌های مهم واقع است، تقریبا در هر بخشی از ایران، در زمان‌های مختلف درگیر ساخت سفال بوده‌اند. با این حال، حفاری‌های اخیر و تحقیقات باستان شناسی نشان داد که چهار منطقه عمده در تولید سفال در فلات ایران وجود دارد که شامل بخش نسخت شامل غرب کوه‌های زاکرس و نواحی لرستان است٬بخش دوم شامل نواحی جنوب دریای خزر که استان‌های گیلان و مازندران را در بر می‌گیرد. این دو منطقه نخستین نواحی در فلات ایران بوده‌اند که سفالگری را آغاز نموده‌اند. بخش سوم شامل شمال غرب کشور و نواحی آذربایجان را شامل می‌شود بخش چهارم در جنوب شرقی است که و استان‌های کرمان و استان سیستان و بلوچستان را شامل می‌شود افزون بر این ۴ منطقه نواحی کویری ایران را نیز می‌توان به ان اضافه کرد که قدمت ساخت سفال در ۸ هزاره پیش از میلاد بر می‌گردد.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcRj4jrhzML2edIj0QYcrYLKJ2AXzzfuR cRf8NrC9DiarCRgUT0h




سفالگری

سفال یکی از قدیمیترین ساخته‌های دست بشر است که در تمام طول عمر وی از قدیمیترین ایام تاکنون مورد استفاده قرار گرفته‌است. به این جهت درگاهنگاری دورانهای پیش از تاریخ نقش مهمی دارد. ساخت سفال با گذشت زمان به نسبت تغییر فرهنگهای پیش از تاریخی و تجربه اندوزی اقوام بشری از نظر جنس، فرم، رنگ و نقش دچار تغییراتی چشم گیر شده‌است. این تغییرات عاملی تعیین کننده در تقسیم بندی انواع سفالهای پیش از تاریخی و بعد از آن در مورد چگونگی ساخت اولین سفال بدست انسان نظرات مختلفی ارائه شده‌است. عده‌ای ریشه سفال را در صنعت سبد بافی می‌دانند و معتقدند برای اولین بار گلهای اندود کننده کف سبدهای گیاهی پس از خشک شدن و یا قرار گرفتن در آتش و سوختن چوبهای سبد، الهام بخش سفال سازی بوده‌است. عامل پیدایش صنعت سفال سازی هر چه باشد در این مورد شکی نیست که سفالهای اولیه دست ساز و خشن و ماده چسبندگی آنها شن و گیاهان خرد شده بود است

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

http://seeiran.ir/wp-content/uploads/2017/07/%D8%B3%D9%81%D8%A7%D9%84-2.jpg






در حدود ده هزار سال پیش که انسان‌های ساکن بین النهرین زندگی غار نشینی و دوران جمع آوری غذا را پشت سر گذارده و به دوران تولید غذا شروع نموده بودند و در پهنه دشت بصورت اجتماعات اولیه کشاورزی مستقر شده بودند، تمدنی را بوجود آوردند که از مشخصات آن ساخت سفال‌های ظریف و زیبای نخودی و قرمز رنگ است. این تمدن همراه با خصوصیات دیگر آن در این منطقه شکوفا گردید و به تدریج در دنیای پیش از تاریخ در منطقه وسیعی گسترش یافت. آثار و بقایای این نوع سفال از شرق دریای مدیترانه تا دره رود سند در حفاری‌های باستان‌شناسی در مناطق باستانی آشکار گردیده‌است.
یکی از سنتهای مشخص سفالگری فلات ایران سفال قرمز رنگ منقوش می‌باشد که در طول هزاره‌های ششم و پنجم ق. م. در حاشیه کویر در فلات مرکزی ایران شکل گرفت و متداول شد. این سفال‌ها دست ساز و برنگ قرمز و دارای خمیری مخوط با پودر شن یا گیاهان خرد شده می‌باشد. این نوع سفال طی حفریات باستان‌شناسی از محوطه‌های باستانی چشمه علی، قره تپه شهریار، اسماعیل آباد، تپه زاغه، سیلک و حصار شناسائی شده‌اند.
مهم‌ترین تحمل در صنعت سفالگری که این صنعت را بکلی دگرگون ساخت اختراع چرخ سفالگری است که در هزاره چهارم ق. م. اتفاق افتاده سفالگران ابتدا از چرخهای کند گردش یا بطئی استفاده کرده و سپس به چرخهای پرسرعت و تند گردش که امروز نیز مورد استفاده کارگاه‌های سفالگری سنتی است دست یافتند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/55/Neolithic_Chinese_pottery%2C_John_Young_Museum_of_ Art_I.JPG


مجموعه سیلک تهران در موزه ملی ایران


از اوائل هزاره سوم ق. م. نوع دیگری سفال از مناطق شمال فلات ایران به سمت داخل فلات نفوذ می‌کند که به سفال خاکستری معروف است. این نوع سفال چرخساز می‌باشد و از نظر سبک ساخت و تزیینات تحت تأثیر ظروف فلزی هم عصر خود قرار گرفته‌است. سفال خاکستری با تکنولوژی بالا و در کوره‌ای مخصوصی که سفالگر بخوبی در آن کنترل حرارت و میزان اکسیداسیون فعال را اعمال می‌کرده‌است پخته شده‌اند. فرهنگ سفال خاکستری از اوائل هزاره سوم ق. م. در مناطق باستانی یانیک تپه اردبیل، تورنگ تپه گرگان، تپه حصار دامغان شناسائی شده‌است. سفال خاکستری براق در طول عصر آهن یعنی از اواسط هزاره دوم ق. م. به بعد در اکثر نقاط فلات ایران گسترش یافت و در همین دوره به اوج زیبائی، ظرافت و پیشرفت تکنیکی در ساخت و پخت و و تزیین رسید. از نیمه‌های هزاره اول ق. م. با رونق فلزکاری صنعت سفالگری رو به افول می‌رود بطوریکه در دوران تاریخی سفالهای ساخته شده عمدتاً بسیار خشن و بدون نقش هستند و از ظرافت سفالهای پیش از تاریخی خبری نیست.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

http://seeiran.ir/wp-content/uploads/2017/07/%D8%B3%D9%81%D8%A7%D9%84-3.jpg



دوره پیش از تاریخ

یکی از اولین سایت‌های شناخته شده در کاوش‌های باستان شناسی ماقبل تاریخ تپه گنج دره در کرمانشاه است که قدمت آن به ۸ هزار سال پیش از میلاد بر می‌گردد یکی دیگر از مناطق کشف شده با قدمت پیش از تاریخ غارهای کمربند در منطقه جنوبی دریای خزر در نزدیکی بهشهر است.


مادها و هخامنشیان (۷۲۸-۳۳۰ پیش از میلاد)
از سفالگری در دوران ماد اطلاعات زیادی در دست نیست. اثار این دوره را می‌توان در نزدیک ملایر و بیستون و همچنین استان‌های کردستان و گیلان یافت. کاوشهای اخیر توسط مرکز تحقیقات باستان شناسی ایران در سایت زیویه نشان می‌دهد یکی از مهم ترین نوآوری‌ها در فناوری سفالگری و سرامیک که شامل ظروف لعاب دار می‌شود در این دوران رخ داده‌است.