حسنعلی ابراهیمی سعید
19-01-2019, 23:08
درباره اسماء و القاب حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» از پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» و ائمّه طاهرین«سلام‌الله‌علیهم» روایات زیادی نقل شده است. از جمله کنیه هایی که مکرّرا در روایات، برای حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نقل شده است، کنیه «أمّ أبیها»[1] میباشد؛ یعنی فاطمه«سلام‌الله‌علیها» مادر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» است.
این کنیه حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» سه معنا دارد و هر سه معنا، فوق‌العاده مهم است که اگر به آن توجّه شود، علاوه بر اینکه اعتقاد ما راجع به حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» زیاد می‌شود، بهتر می‌توانیم ایشان را به عنوان اسوه و سرمشق در زندگی خود قرار دهیم.
فاطمه«سلام‌الله‌علیها»، علّت غایی آفرینش
معنای اوّل این است که حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، علّت غائی (و نهایی) برای پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» بودند. در روایت معروف «لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما» [2] که قسمت اوّل آن، یعنی عبارت «لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ» از جهت سند متواتر است و شیعه و سنّی، گرچه با الفاظ مختلف، ولی همگی نقل کرده‌اند.[3] پروردگار عالم فرموده است: یا رسول الله، علت غائی عالم وجود، تو هستی و اگر تو نبودی، عالم را خلق نمی‌کردم.
ادامه روایت، یعنی عبارت«و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما»، اگرچه از جهت سند مانند قسمت اوّل نیست، امّا از اسرار شیعه است و مضمون آن در روایات و زیارات زیاد آمده است. اگر امیرالمؤمنین علی«سلام‌الله‌علیه» نبودند، خداوند پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآ له‌وسلّم» را خلق نمی‌کرد. یعنی علت غائیه پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم»، علی«سلام‌الله‌علیه» است. در ادامه روایت، خداوند خطاب به رسول اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» در معراج می‌فرماید: یا رسول الله! علت غائیه عالم، تو هستی و علت غائی تو، امیرالمؤمنین علی«سلام‌الله‌علیه» است و علّت غائی امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌ع لیه» و تو، زهراست. این معنا، به این امر برمی‌گردد که حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، علّت غائیه عالم وجود هستند و خداوند به خاطر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، عالم وجود را خلق کرده است. به عبارت ساده‌تر، حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها»، نزد خداوند متعال به اندازه‌ای قدر و منزلت دارند که اگر به خاطر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نبود، عالم هستی موجود نمی‌شد و همه عالم، به طفیل وجود ایشان پدیدار شده است.
معنای دوّم «ام ابیها»، این است که شخصیّت پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» و دین اسلام، متوقّف بر زهراست. اگر ما بگوییم که از نظر تاریخ، اسلام در مکّه، متوقّف بر حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» و در مدینه متوقّف بر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» است، مسلّماً اشتباه نکرده‌ایم و قطعاً اغراق نگفته‌ایم
و شاید معنای اینکه پیامبراکرم ایشان را «ام ابیها» می‌خوانند، این باشد که پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» به حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها» اشاره می‌کنند که علّت غائیه برای من، تو هستی و خداوند، به خاطر تو، مرا خلق کرده است. با این معنا، خواه ناخواه، حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها» علّت غائیه دین پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» و علت غائیه امامت هستند.
بزرگان و اهل دل بر روی این معنا پافشاری دارند و بر این اساس، به روایات «لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما» ، اهمیّت خاصّی می‌دهند.
شخصیّت پیامبر«صلّی‌الله‌علیه‌و له» مرهون حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»
معنای دوّمی که از کنیه «ام أبیها» برداشت می‌شود، این است که شخصیّت پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم»، وابسته به زهراست. همانطور كه شخص پیامبر گرامى«صلّی‌الله‌علیه‌وآ ه‌وسلّم» مرهون مادرشان مىباشند و حضرت آمنه«سلام‌الله‌علیها» براى شخص آن وجود مقدّس، جزء العلّة هستند، مادر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، یعنی حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها»، نیز چنین بودند. ایشان با تلاش و کوشش فراوان، توانست سیزده سال اسلام عزیز را در مکّه یاری کند. اگر اموال حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» و تلاش و کوشش ایشان نبود، پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» نمی‌توانست سیزده سال سخت را در مکه پشت سر بگذارد. اگر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» توانستند سه سال با مشکلات و سختی‌های فراوانی در شعب أبی طالب به همراه چهل نفر استقامت کنند، در اثر تلاش و کوشش مادر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» و اموال ایشان بود.

خود حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نیز در ده سال حضور در مدینه، با کمک امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌ع لیه»، بسیار به پیامبر«صلّی‌الله‌علیه‌و له‌وسلّم» کمک کردند. اگر ایشان و شوهرشان نبودند، پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل
این کنیه حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» سه معنا دارد و هر سه معنا، فوق‌العاده مهم است که اگر به آن توجّه شود، علاوه بر اینکه اعتقاد ما راجع به حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» زیاد می‌شود، بهتر می‌توانیم ایشان را به عنوان اسوه و سرمشق در زندگی خود قرار دهیم.
فاطمه«سلام‌الله‌علیها»، علّت غایی آفرینش
معنای اوّل این است که حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، علّت غائی (و نهایی) برای پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» بودند. در روایت معروف «لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما» [2] که قسمت اوّل آن، یعنی عبارت «لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ» از جهت سند متواتر است و شیعه و سنّی، گرچه با الفاظ مختلف، ولی همگی نقل کرده‌اند.[3] پروردگار عالم فرموده است: یا رسول الله، علت غائی عالم وجود، تو هستی و اگر تو نبودی، عالم را خلق نمی‌کردم.
ادامه روایت، یعنی عبارت«و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما»، اگرچه از جهت سند مانند قسمت اوّل نیست، امّا از اسرار شیعه است و مضمون آن در روایات و زیارات زیاد آمده است. اگر امیرالمؤمنین علی«سلام‌الله‌علیه» نبودند، خداوند پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآ له‌وسلّم» را خلق نمی‌کرد. یعنی علت غائیه پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم»، علی«سلام‌الله‌علیه» است. در ادامه روایت، خداوند خطاب به رسول اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» در معراج می‌فرماید: یا رسول الله! علت غائیه عالم، تو هستی و علت غائی تو، امیرالمؤمنین علی«سلام‌الله‌علیه» است و علّت غائی امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌ع لیه» و تو، زهراست. این معنا، به این امر برمی‌گردد که حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، علّت غائیه عالم وجود هستند و خداوند به خاطر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، عالم وجود را خلق کرده است. به عبارت ساده‌تر، حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها»، نزد خداوند متعال به اندازه‌ای قدر و منزلت دارند که اگر به خاطر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نبود، عالم هستی موجود نمی‌شد و همه عالم، به طفیل وجود ایشان پدیدار شده است.
معنای دوّم «ام ابیها»، این است که شخصیّت پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» و دین اسلام، متوقّف بر زهراست. اگر ما بگوییم که از نظر تاریخ، اسلام در مکّه، متوقّف بر حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» و در مدینه متوقّف بر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» است، مسلّماً اشتباه نکرده‌ایم و قطعاً اغراق نگفته‌ایم
و شاید معنای اینکه پیامبراکرم ایشان را «ام ابیها» می‌خوانند، این باشد که پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» به حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها» اشاره می‌کنند که علّت غائیه برای من، تو هستی و خداوند، به خاطر تو، مرا خلق کرده است. با این معنا، خواه ناخواه، حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها» علّت غائیه دین پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» و علت غائیه امامت هستند.
بزرگان و اهل دل بر روی این معنا پافشاری دارند و بر این اساس، به روایات «لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما» ، اهمیّت خاصّی می‌دهند.
شخصیّت پیامبر«صلّی‌الله‌علیه‌و له» مرهون حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»
معنای دوّمی که از کنیه «ام أبیها» برداشت می‌شود، این است که شخصیّت پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم»، وابسته به زهراست. همانطور كه شخص پیامبر گرامى«صلّی‌الله‌علیه‌وآ ه‌وسلّم» مرهون مادرشان مىباشند و حضرت آمنه«سلام‌الله‌علیها» براى شخص آن وجود مقدّس، جزء العلّة هستند، مادر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، یعنی حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها»، نیز چنین بودند. ایشان با تلاش و کوشش فراوان، توانست سیزده سال اسلام عزیز را در مکّه یاری کند. اگر اموال حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» و تلاش و کوشش ایشان نبود، پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» نمی‌توانست سیزده سال سخت را در مکه پشت سر بگذارد. اگر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل وسلّم» توانستند سه سال با مشکلات و سختی‌های فراوانی در شعب أبی طالب به همراه چهل نفر استقامت کنند، در اثر تلاش و کوشش مادر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» و اموال ایشان بود.

خود حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نیز در ده سال حضور در مدینه، با کمک امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌ع لیه»، بسیار به پیامبر«صلّی‌الله‌علیه‌و له‌وسلّم» کمک کردند. اگر ایشان و شوهرشان نبودند، پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآل