آشنایی با استان البرز

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

http://images.hamshahrionline.ir/images/2013/3/karaj.jpg



آشنایی با استان البرز

کرج یکی از کلان شهرهای ایران و همچنین مرکز، استان البرز می‌باشد. جمعیت این شهر برپایه سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی برابر با ۱٬۳۷۷٬۴۵۰ نفر بوده‌است که از این جهت پس از شهرهای تهران، مشهد، اصفهانو تبریزبه‌عنوان پنجمین شهر پرجمعیت ایران به‌شمار می‌رود.کرج پس از تهرانبزرگ‌ترین شهر مهاجرپذیر ایران است و با توجه به جوان‌بودن آن نسبت به سایر شهرهای بزرگ ایران، هم‌اکنون به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای کشور به‌شمار می‌آید.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

موقعیت و تقسیمات کشوری

کرج با ۱۶۲ کیلومتر مربع وسعت در ۳۵ کیلومتری غرب تهران و در دامنه جنوبی رشته کوههای البرز قرار گرفته‌است. این شهرستان از شمال به استان مازندران، از جنوب به شهرستان شهریار و استان مرکزی، از غرب به شهرستان ساوجبلاغ و قزوین و از شرق به استان تهران محدود است. جلگه پهناور کرج با ارتفاع متوسط ۱۳۲۰ متر از سطح دریا در مسیر راه ارتباطی وسایط نقلیه حامل کالاهای وارداتی و صادراتی از مرز ترکیه و آذربایجان و به مقصد تهران و بالعکس است. کوههای البرز استان مازندران و کرج را از هم جدا کرده‌است. دهستان کرج در میان دره‌های پرپیچ‌وخم البرز و در اطراف جاده چالوس قرار دارند. از تونل کندوان تا روستای مراد تپه در غرب اشتهارد، حوزه فرمانداری کرج را تشکیل می‌دهد. حوزه فرمانداری کرج در سال ۱۳۳۷ برای جمعیتی در حدود ۳۵ هزار نفر و با وسعتی در حدود ۵۸۳۰ کیلومتر مربع بنیاد شد. این شهرستان تا سال ۱۳۶۸ دارای چند بخش شامل: مرکزی، شهریار، رباط کریم و طالقان و اشتهارد بود، ولی پس از تبدیل بخش‌های شهریار و رباط کریم و ساوجبلاغ به شهرستان چهار بخش از آن جدا گردید و هم‌اکنون شامل دو بخش مرکزی و اشتهارد و هفت دهستان است. بخش مرکزی با ۶ دهستان به نام‌های: نسا، آسارا، آدران، کمال آباد، گرمدره از تونل کندوان تا (ماهدشت) یا مرد آباد یا همان شاهدشت قدیم را شامل می‌شود. بخش اشتهارد که از احمدآباد تا مرادتپه ادامه دارد، تنها یک دهستان به نام پلنگ آباد (رحمانیه) دارد.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

پیشینه تاریخی
کرج که هم اکنون بخش قابل توجهی از فشار جمعیت و کم آبی تهران را تحمل می‌کند، از دوران پیش از تاریخ و باستان نیز سرزمینی پرجاذبه و مرکز آب و آبادانی بوده‌است. استعدادهای طبیعی و منابع آبی فراوان سلسله جبال البرز، همچنین خاک حاصلخیز دامنه‌های البرز و دشت منتهی به آن برای اجتماعات بشری مناسب بوده‌است و دلیل آن آثار باستانی ارزشمندی است که در گوشه و کنار این جلگه وسیع و در حاشیه راههای ارتباطی کهن قابل مشاهده‌است. تپه‌های آق تپه، مراد تپه و تپه مردآباد، قلعه‌های تاریخی تنگ گسیل و شهرستانک و آثار دوران اسلامی همچون برج میدانک مغولی، پل و کاروانسرای شاه‌عباسی کرج، کاخ‌های قاجاری و کاخهای رضا شاهی و محمدرضا شاهی حکایت از استمرار استقرارهای پی در پی در این منطقه دارد.
اطلاعات موجود حاکی است که کرج مدتی جزء مازندران و زمانی قسمتی از ری بوده‌است و گاهی از روستاهای طالقان یا شهرستانک محسوب می‌شده‌است. تا پیش از حمله مغول رفت و آمد کاروان‌ها بیشتر از راهی بوده که از طریق سگزآباد و شهریار به ری می‌رفته. از این دوره به بعد راه قزوین –کرج –ری به قبلی ترجیح داده شده‌است ولی اهمیت کرج در دوره صفوی به دلیل قرار گرفتن بر سر راه قزوین به تهران و تبریز بیشتر شده و کاروانسراها، پلها و قلعه‌های ایجاد شده در حاشیه این جاده به آن هویت بخشیده‌است.
از مورخین معتبری که از کرج یاد کرده، مقدسی است. وی در سده چهارم هجری قمری از کرج به عنوان یکی از روستاهای ری نام برده‌است.در آغاز سده هفتم هجری قمری یاقوت حموی نیز کرج را تابع ری دانسته‌است.حمدالله مستوفی در سده هشتم هجری قمری کن و کرج را از ولایات تابع طالقان برشمرده و در ذکر رودخانه‌های عراق عجم از کوهرود نام می‌برد که ویژگی‌های آن به طور دقیق قابل تطبیق بر روی رودخانه کرج است.در سده‌های میانه اسلام و پس از آن به ویژه در عهد آخرین پادشاهان صفوی که تهران مقر حکومتی دربار می‌شود، مسیر قزوین –کرج –تهران مورد توجه قرار می‌گیرد و به احتمال فراوان کاروانسرای صفوی کرج قابل انتساب به همین دوره‌است. باشکوهترین دوره تاریخی، دوره قاجاریه به ویژه عصر فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه بوده‌است. در این دوره کرج به علت همجواری با پایتخت و قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی سلطانیه و تبریز مورد توجه سلیمان میرزا نیز بوده‌است. مجموعه سلیمانیه کرج به این مقطع زمانی تعلق دارد. در همین دوران سپاهیان زیادی از منطقه عبور کرده و یادداشتهایی از خود بر جای نهاده‌اند که برای دسترسی به اطلاعات جامع تر می‌توان به سفرنامه‌ها مراجعه کرد.
کرج از کلمه کرج به معنی بانگ و فریاد است. زیرا در تپه آتشگاه و کوههای کلاک و قلعه دختر شهرستانک و بز قلعه اشتهارد در ایام تابستان برای خبر رساندن و دیده بانی آتش افروزی می‌شد و در موقع جنگ بدینوسیله از هجوم دشمنان با خبر می‌شدند، در آن روزگار ممکن است، نام کرج، کرج بوده‌است.
در فرهنگ نفیسی کرج به معنی گوی، گریبان، چاک و شکاف آمده و آنرودخانه ایست که در کوههای شمال غربی ری جاری می‌شد و بلوک شهریار و ساوجبلاغ را مشروب می‌سازد و نام دهی است در کنار این رودخانه که پادشاهان قاجار در آنجا بناها و قصرهای عالیه برپا نموده‌اند. همچنین در کتب مختلف آمده، لفظ کرج از کلمه کرژ به معنی کوهپایه‌است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

مراحل گسترش تاریخی شهرستان
کرج با قدمتی دیرینه و جمعیتی انبوه و پیشینه‌ای تاریخی تا رسیدن به کلانشهر کنونی راه پر پیچ و خمی را پیموده‌است. کرج در محدوده خیابان‌های کشاورز و مصباح، روستایی تابع بخش ساوجبلاغ از توابع حوزه ۱۹ تهران بود و در این دوره مراکز اداری و تجاری آن گاهی تهران، برغان، کردان و هشتگرد بوده‌است. سپس شهر کرج تابع شهرستان تهران شد و نمایندگی‌های ادارات مرکزی به رتق و فتق امور آن می‌پرداختند. این شهرستان با جهشی سریع از دوره روستایی و شهری گذشت و منطقه بسیار وسیعی را در بر گرفت. اشتهارد، شهریار، طالقان، ساوجبلاغ، کوهپایه و بخش حومه تابع استان تهران، همه قلمرو کرج به حساب می‌آمد. پس از انقلاب اسلامی، با گسترش سریع و افزایش جمعیت و پیدایش قطب‌های جاذبه‌ای، کرج به چندین شهرستان و منطقه تقسیم شد؛ که اینک هر کدام از بخش‌های پیشین به یک شهرستان و بسیاری از روستاهای اقماری آن خود به شهر و شهرک‌هایی تبدیل شده‌اند.محدوده‌ای که امروز کرج بزرگ (شهر کرج) نامیده می‌شود، در گذشته شامل روستاهایی تابع حوزه کن، شهرستان شمیران، ساوجبلاغ و شهریار بوده است؛ و کلاک، سرجو، حصار، وسیه، باغ پیر، بیلقان، حسین‌آباد بیلقان، علی‌آباد پرگیرک، تپه مرادآباد، بیدستان، صحرای ویان، جوادآباد، نهر رستم، دره دروا، حسن‌آباد، حاجی‌آباد، صوفی‌آباد، وهرجرد (ورگرد)، دلمبر، حیدرآباد، میان‌جاده، شنبه‌دژ، نوزمین، سیاه کلان، کسین، کارخانه قند، حسین‌آباد مهرشهر، جو مردآباد، سرحد آباد، آسیا برجی، سرآسیاب، ده کرج، حسین‌آباد راه‌آهن، شهر صنعتی، اطراف امامزاده طاهر و امامزاده حسن، باغ فلاحت و مناطق دیگری که درسال‌های اخیر در محدوده شهر کرج قرار گرفته، را در بر می‌گرفته‌است.پس از سرشماری سال ۷۵ و دوره جدید ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی و ضرورت‌های عدیده، به نظر می‌رسد که کرج تا رسیدن به مرحله استانی مهم فاصله‌ای نداشته باشد.
برپایه بررسی‌های سال ۱۳۸۷ خورشیدی کلانشهر کرج در آن سال دارای ۶۸۰ هکتار بافت فرسوده شهری بوده‌است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

مکان‌های تاریخی، فرهنگی
کاروانسرای شاه‌عباسی
در حوزه فرمانداری کرج بیش از ۱۰۰ اثر با ارزش فرهنگی –تاریخی و هنری شناسایی شده و در گزارش بررسی و شناسایی این منطقه درج گردیده که در این مقاله به شرحی کوتاه درباره دهستان پرداخته می‌شود.
آثار فرهنگی- تاریخی دهستان‌های نسا، آسارا و آدران
دهستان‌های نسا، آسارا و آدران در منطقه‌ای کوهستانی قرار داشته و آبادیهای آن‌ها در دره‌های پرشیب و یا بر حاشیه مرتفع کوه‌ها ایجاد شده‌است.ولی آبادی آدران نسبت به نسا و آسارا وسیع تر و بیشتر است و زمینهای کشاورزی و باغات میوه فراوان ترند به همین دلیل از دیرباز در این منطقه کشاورزی رونق بیشتری داشته و در نتیجه سکونت در روستاها مداوم و دایمی است.
آثر فرهنگی –تاریخی دهستانهای کمال آباد، گرمدره، محمدآباد و شهر کرج
در این محدوده از حوزه فرمانداری کرج آثار ارزشمند و چشمگیری وجود دارد که شماری از آنها توسط کارشناسان میراث فرهنگی استان تهران و کرج معرفی شده و تعدادی نیز در حال مرمت و استحکام بخشی هستند. در این میان دو گرمابه قدیمی واقع در روستاهای هلجرد و بیلقان در عین سلامت و اهمیت، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

مکانهای مهم و مشهور
· پژوهشگاه مواد و انرژی
· زندان گوهردشت
· زندان قزلحصار
· فرودگاه پیام
· کاروانسرای شاه عباسی
· کاخ شمس (مروارید)
· کاخ سلیمانیه
· مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته‌ای کرج
· دبیرستان و مرکز پیش دانشگاهی البرز (کالج البرز) موسسه آموزشی علمی البرز
· مرکز آموزشی شهید سلطانی (دفتر سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان)
· مرکز تربیت مربی سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور
· مرکز تحقیقات و اصلاح بذر
· موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی
· شرکت مدیریت تولید برق شهید منتظرقائم (نیروگاه شهید منتظرقائم - یا نیروگاه فردیس)
· پژوهشگاه مواد و انرژی (مشکین دشت)

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

مشاهیر کرج
· ابوبکر کرجی، ریاضی دان و آب شناس
· محمد شاه‌بختی، دومین سپهبد ارتش ایران
· محمدصادق فاتح، سرمایه دار
· عباسعلی زالی، نماینده مجلس
· جعفر شجونی، نماینده مجلس
· فاطمه آجرلو، نماینده مجلس
· محسن کازرونی، امام جمعه
· مهرانه مهین ترابی، بازیگر
· حمید توکلی کرمانی، نویسنده
· امیررضا بیگدلی، نویسنده
· حمیدرضا شیرمحمدی، روانپزشک
· نعیم سعداوی، فوتبالیست
· ابراهیم صادقی، فوتبالیست
· محمد نصرتی، فوتبالیست
· مرحوم آیت‌الله اشتهاردی، مدرس حوزه علمیه قم و از اساتید رهبری
· حجت الاسلام مرحوم محمد محمدی اشتهاردی، محقق و نویسنده ۲۰۰ جلد کتاب
· مرحوم روح الله داداشی،مرد آهنین سال
· علیرضا حیدری ،قهرمان کشتی دنیا

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

http://arktourism.ir/wp-content/uploads/2015/02/%D9%BE%D9%84-%D8%A2%D8%B5%D9%811.jpg



پل آصف الدوله

در حدود 3 کیلومتری جاده کرج-اشتهارد در حوالی جنوبی مرداباد (ماهدشت) بر روی رودخانه شور که در زمان ناصرالدین شاه قاجار توسط آصف الدوله احداث شده و معروف به پل شور یا پل رود شور بود که در حال حاضر مقداری از آن تخریب شده است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

http://alborzchto.ir/wp-content/uploads/2016/12/971.jpg


رود شور

روخانه شور (ابهر رود) یا به گفته بومیان شورکات رودخانه‌ای است فصلی که در شمال اشتهارد از غرب به شرق جریان دارد، تنها رودخانة ناحیه اشتهارد است. این رودخانه از کوههای جنوب غربی آوج‌( استان قزوین) سرچشمه می‌گیرد و پس از مشروب کردن دشتهای ابهر، قزوین، شمال بخش اشتهارد و جنوب ساوجبلاغ به رودخانة کرج می‌پیوندد.

این رودخانه به طور پراکنده دارای ماهی گورخری (Aphanius sophiae) می‌باشد و در فصل حاضر پرنده هایی چون سلیم طوقی، پرستو، ایگرت سفید و عقاب استپی در این ناحیه و توسط تیم طبیعت گردی البرز من (راگا) رویت گردید.

نمکزار به این قسمت زهکشی می شود و از این پس رود شور یک مسیر غربی - شرقی را طی کرده است و به علت شیب بسیار کم زمین، از سرعت این رود کاسته و عمدتاً در زمین نفوذ می‌کند و زمینه ایجاد کویر اشتهارد را باعث می‌شود.

با عبور رود شور از این نمکزار بر شوری این آب افزوده شده و در پل عاصف الدوله در نزدیکی پلیس راه ماهدشت کاملاً شور شده و به طرف جنوب شرقی جریان می یابد و نهایتاً به حوضه آبریز دریاچه مسیله قم می ریزد .

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

https://tripyar.com/uploads/picture/2318/2.jpg





کاروانسرای شاه عباسی

کاروانسرای شاه عباسی که مربوط به دوران صفویه است. و در مرکز شهر، ابتئای بلوار امامزاده حسن (ع) قرار که بنایی سنگی-آجری است.

این کاروانسرا متعلق به دوران صفویه بوده و بین سال‌های ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۹ در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته شده‌است.این بنا در بخش مرکزی شهرستان کرج در استان البرز و در سمت جنوب شرقی میدان توحید قرار گرفته‌است.

این کاروانسرا در ابتدای ساخت برای کاروان‌ها و مرکب‌هایشان به عنوان مکان استراحت بوده و در اوایل دوران قاجاریه تبدیل به پادگان یا قلعه نظامی شد و در اواخر دوران قاجار نیز به عنوان مدرسه (موسوم به فلاحت) از آن استفاده می‌شده‌است. مساحت کل بنا ۳ هزار متر مربع و مساحت حیاط میانی ۹۰۰ متر مربع است.

ورودی کاروانسرا نیز از ایوان شمالی است. پیرامون حیاط میانی آن ۲۱ حجره ایوان‌دار برای استراحت مسافران و پنج بارانداز برای نگهداری کالا و جایگزینی همراهان و نگهبانان کاروان‌ها در نظر گرفته شده‌است در ساخت این بنا از سنگ، آجر، چوب و کاهگل استفاده شده‌است. کاروانسرای شاه‌عباسی کرج در ۲۲ فروردین ماه سال ۱۳۵۶ با شماره ۱۳۶۸ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

https://www.beytoote.com/images/stories/iran/ir2369-2.jpg (https://www.beytoote.com/iran/tafrihi/understanding1-tourist-alborz.html)


امامزاده سلیمان (ع)

بنای امامزاده سلیمان در 6 کیلومتری شرق اشتهارد متعلق به دوره صفویه در کنار جاده کرج- اشتهارد قرار دارد. امامزاده سلیمان یکی از نوادگان امام موسی کاظم (ع) و از زیارتگاههای مشهور منطقه محسوب می‌شود.
بنای امامزاده متشکل از یک طاق نمای ورودی و رواقها و گنبدخانه است. فضای چهارگوش داخل گنبدخانه با طاق نماهایی به شکل هشت ضلعی و سپس توسط طاق بندهای متناسبی به 16 ضلعی تبدیل شده است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

https://www.beytoote.com/images/stories/iran/ir2369-3.jpg (https://www.beytoote.com/iran/tafrihi/understanding1-tourist-alborz.html)










امامزاده زید و رحمان (ع) یا سه گنبدان

در روستای رحمانیه امامزادگان زید و رحمان یا سه گنبدان از نوادگان امام جعفر صادق (ع) در کنار راه اصلی کرج به اشتهارد قرار دارند.

بنای امامزاده متعلق به قرون 7 و 8 هجری است که از نظر معماری دارای وی‍ژگی خاصی بوده، و یکی از بناهای شاخص مذهبی در منطقه محسوب می‌شود. این بنا دارای سه گنبدخانه و متعلق به سه دوره تاریخی است، بطوریکه گنبد شرقی متعلق به دوره ایلخانی، گنبد غربی متعلق به دوره تیموری و گنبد شمالی در زمان صفویه به بنا الحاق شده است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

https://www.beytoote.com/images/stories/iran/ir2369-4.jpg (https://www.beytoote.com/iran/tafrihi/understanding1-tourist-alborz.html)


آبشار خور

واژه خور مخفف خورشید است، روستای خور با داشتن ارتفاع 2800 متری در دامنه غربی قله گندم چال که دارای 3600 متر ارتفاع از سطح دریا در ابتدای جاده چالوس، نرسیده به سد کرج و یکی از مناطق مرتفع البرز مرکزی می‌باشد و دارای طبیعت منحصر به فرد از نظر منطقه ای است که در تابستان دارای هوای خنک و عاری از رطوبت است و مناطق دیدنی همچون قله ها و دره های سرسبز و پیچ در پیچ و باغهای زیبا را دارا می‌باشد یکی از شاخص های منحصر به فرد آن آبشارخور است که جزء مناطق ویژه طبیعت ایران است که حدود 60 متر ارتفاع از سطح زمین دارد.

منطقه توریستی خور دارای جاذبه های خاص گردشگری و سیاحتی و ورزشی همچون (کوهنوردی،پیست اسکی) می باشد. مردم آنجا خونگرم و مهمان نواز همراه با اعتقادات مذهبی اسلامی هستند و در مرکز روستا گورستان قدیمی قرار دارد که در آنجا آثار سنگ‌هایی با قدمت 600 الی 700 سال پیش با نام اشخاصی که پسوندهای منتصب به خور دارند یافت می‌شود و همچنین بقعه متبرکه امامزاده شاهزاده عسگری و تپه دژبر که در اسناد باستانی اداره میراث فرهنگی به همین نام به ثبت رسیده است نیز قرار دارد.

محصولات تولیدی آن انواع میوههای درختی مانند سیب، هلو، گلابی، گیلاس، آلبالو، گردو و... می‌باشد و در فصل بهار گونه های گیاهی وحشی مانند والک، کنگر، ریواس، آویشن و قارچ به فراوانی یافت می‌شود.

با توجه به داشتن آب و هوای کوهستانی جانورانی مانند قوچ میش، کل، بز، گرگ، شغال، روباه و پلنگ معروف آسیایی و پرندگانی از نوع کبک، مرغ کوهی، عقاب، شاهین، جغد، قناری، بلبل، شانه بسر و دارکوب و غیره یافت می شود.