توحید صمدی قرآنی

[توحید صمدی]

توحید صمدی قرآنی
وجود مساوق با حق است و تمام عالم بر اساس حق آفریده شده است «هوَ الَّذی خَلَقَ السَموات وَالارض بِالحق»
هم آب حق است و هم تشنگی تو به آن ، آب حق است، زیرا اگر باطل بود پس ازتشنگی هرگز آنرا طلب
نمی کردی و تشنگی هم حق است، زیرا اگر باطل بود بعد از آن آب را طلب نمیکردی.
علاوه بر مشهود شهود وشاهد نیز وجودند. یعنی آنچه دیده می شود وآنکه می بیند همه وجودند ، حتی دیدن نیز وجود است .پس همه جا را وجود پر کرده است. اگر حقیقتی قیام کند و بخواهد این دو سطر اول درس اول (--نویسنده متن: منظور استاد صمدی دروس معرفت نفس است--) را به من و شما بنمایاند ، آن قیام ، قیامتِ حقیقت انسانی خواهد بود. زیرا دو سطر اول هم شامل مبدا می شود وهم شامل معاد. چرا که مبدا و معاد هر دو وجودند اگر وجود به حقیقت، برای ما قیام کند، مبدایی قیام خواهد کرد که آن عین معاد است .در آن حال انسان جز وجود ، چیزی نمی بیند .
به تعبیر میرزا حسین فاطمی قمی که وقتی از ایشان خواسته شد تا از استاد خود ، آقا میرزا جواد ملکی تبریزی مطلبی مرحمت فرمایند ، فرمود : او خودش دستورالعمل بود. شب که می شد در صحن حرم دیوانه وار قدم
می زد و زبانش به این بیت مترنم بود:

گر بشکافند سر و پای من جز تو نیابند در اجزای من
از این مقام در قرآن به مقام خلّت تعبیر می شود . مقام خلّت مقامی است که در آن ، حقیقت در سراسر وجود انسان تخلّل می یابد، «واتّخذ ابراهیم سبیلا» .اگر به حضرت ابراهیم (ع) لقب دادند به این خاطر است که یکی از مقامات انسانی به نام مقام خلّت در اوتجلی یافته بود.
و این فرمایش میرزا جواد ملکی تبریزی هم بیان مقام خلیل اللهی آن جناب است. مثل اینکه به غذا بگوید :

گر بشکافند سر و پای من جز تو نیابند در اجزای من
همین آب ونان است که در جان انسان تخلل کرده و تبدیل به خون شده وتمامی اعضاء وجوارح انسانی را تشکیل داده و از آنجا که غذا در مغتذی فرو می رود پس هم غذا ی تواند بگوید من مغتذی شده ام و هم مغتذی می تواد بگوید که من غذا شده ام «انأ أنت وأنت انأ».
و در آن مقام از من وما اثری نمی ماند ،زیرا ما موجودیم و جز ما همه موجودند ، ما جز وجود نیستسم و جز وجود را نداریم و جز وجود را نمی یابیم وجز وجود را نمی بینیم .
توحید صمدی قرآنی ( -- نویسنده متن : حضرت علامه حسن زاده «ارواحنا فداه» منظورشان از «توحید صمدی قرآنی» همان وحدت وجود است و این لفظ زیبا و دلنشین «توحید صمدی قرآنی» را خودشان برای اولین بار نامگذاری کرده اند—) که اهل الله قائل به آنند ، باید در همین دو سطر پیاده شود.
جناب حکیم هیدجی از بزرگان اهل حکمت و معرفت است که بعضی از اساتید آقا ، همانند مرحوم علامه شعرانی و مرحوم آقا شیخ عزیز الله طبرسی «ره» نزد ایشان شرح منظومه می خواندند ، ایشان می فرمودند:
من به هر کجا می گذرم ذکر دوست می شنوم من به هر کجا می نگرم روی اوست می بینم

نی عجب اگر گویم او من است ومن اویم وین عجب که او اوست و من اینم
این دو بیت اشاره به حدیث امام صادق«ع» دارد که فرموده اند : برای ما حالتی پیش می آید که می بینیم او ما شده وما اوشده ایم، اما در عین حال او اوست و ما ماییم . زیرا ما ضعیفیم و او قوی است ، ما ذلیلیم و او عزیز است ، ما حقیریم و او بزرگ است برای وجود غیری نیست زیرا غیر وجود عدم است و عدم را در نظام هستی جایگاهی نیست،«هوَ الَّذی خَلَقَ السَموات وَالارض بِالحق»
از آقا امیرالمومنین (ع) پرسیدند: وجود چیست؟ آقا فرمودند غیر وجود چیست ؟ ودر جای دیگر وقتی کمیل از ایشان سوال می کند حقیقت چیست؟ می فرماید شما را با حقیقت چه کار ؟ یافتن وجود هم روشن ترین روشن هاست و هم پنهان ترین پنهان ها. آنجا که سوال از وجود و ظهور است، اشاره به آن واضح و بدیهی
می نماید وآنجا که سوال از کنه وحقیقت وجود است ، اشاره به آن دشوار و غیر ممکن می باشد. به تعبیر ابن ترکه در تمهیدالقواعد ، رسیدن به سر وجود وآوردن لفظی مطابق با آن دشوار است جداً.
نباید به هیچ موجودی از موجودات نظام هستی سوء ظن داشت . اولین پله ی سیر انسانی این است که عینک بدبینی را از چشمانمان کنار بگذاریم.

چون به چشمت داشتی شیشه کبود زین سبب عالم کبودت می نمود
وقتی این عینک را از چشمانت کنار گذاشتی ، همه عالم را حق می بینی واین همان معنای مرگ است.
جناب بابا طاهر بسیار لطیف گفته است :

به صحرا بنگرم صحرا ته وینم به دریا بنگرم دریا ته وینم

به هر جا بنگرم کوه و در ودشت نشان از قامت رعنا ته وینم
این دوبیتی نشان می دهد که توحید جناب بابا طاهر، توحید صمدی قرآنی بوده است.
بابا افضل کاشانی هم می فرماید « افضل کاشی تا چشم گشود غیر از تو ندید.»
به همین خاطر فرموده اند : العلم غیبٌ لم یظهر؛ عالم ،غیبی است که اصلاً ظهور نکرده وخداوند ظاهری است که اصلاً باطن نشده است.

همه از دست شد و او شده است انا وانت وهو ، هو شده است

ما همه شیران ولی شیرعَلَم حمله مان از باد شد دم به دم

حمله مان از باد و ناپیداست باد جان فدای آن که ناپیداست باد
«باد» در مصرع بیت دوم ، به معنای بود است .اما باد در بیت اول حقیقتی است که همه کثرات را می کرداند ، این باد، هم پیداست ، وهم ناپیدا ، هم ظاهراست وهم باطن.
به آن که درصدد شناخت حقیقت نظام هستی است می گوییم : آیا تو وجود داری یا نه؟ قطعاً خواهد گفت :بله! وجود دارم! بار دوم می گوییم : آیاخواستن تو هم وجود دارد ؟باز هم خواهد گفت بله ! وقی شخصی به موجود بودن تمام این امور ، یعنی عقل و عاقل ومعقول اعتراف کرد ، به او میگوییم :پس شما دم به دم در حال صدا کردن آن حقیقت نامتنای هستی ، یعنی در هر لحظه داری می گویی : خدا خدا خدا خدا ...
این است که حضرت استاد در الهی نامه می فرماید :«الهی همه کوکو گویند وحسن هوهو».
لذا در عرفان اصلاً حرفی از اثبات حق تعالی وجود ندارد ، برخلاف فلاسفه که به انحاء گوناگون همچون برهان حرکت،برهان نظم،برهان تمانع،برهان علت ومعلول و امثال ذلک در پی اثبات حق متعال است. مرحوم علامه طباطبایی (ره) می فرماید: «اثبات کردن تو آن حقیقت را ، عین نفی کردن آن حقیقت است.برای این که تا بخواهی بگویی من می خواهم حق رااثبات کنم ، لازمه اش این است که ابتدا بگویی «من موجود نیستم»زیرا آنکه از ابتدا به موجود بودن خود اقرار دارد، دیگر در پی اثبات وجود نخواهد بود. به خاطر همین
امام محمد باقر «ع» می فرمایند:تمام آنچه را که در ذهنت از اثبات حق متعال ساخته ای ، مخلوق تو هستند.
شیخ اکبر محیی الدین ابن عربی را رساله ایست به نام «رسالة الوجودیة فی معنی قوله «ص» من عرف نفسه فقد عرف ربه» ،حضرت استاد (---نویسنده متن: منظور استاد صمدی از حضرت استاد یا حضرت آقا ، علامه حسن زاده می باشد---) قسمتی از ای رساله را در جلد سوم هزار ویک نکته صفحه 189 آورده اند.درآنجا فرمایش ابن عربی را ملاحظه می کنید که می فرمودند:
... قال «ص»:((من عرف نفسه فقد عرف ربه)) ولم یقل عرف ذات ربّه ، فانّ ذات الرب لها الغنی علی الاطلاق و أنّی للمقیّد بمعرفةِ المطلق؟))
یعنی رسول خدا«ص» فرمودند: کسی که خود راشناخت، پروردگارش را شناخته است و نفرمود که ذات پروردگارش را شناخت، زیرا ذات ربّ ، غنای علی الاطلاق است وچگونه برای مقید، معرفت مطلق خواهد بود؟!
اگر در روایات فرمودند « لاتَفَکّرو فی ذاتِ الله » به این معنی نیست که تفکر در ذات حق تعالی حرام می باشد، بلکه ائمه از باب دلسوزی چنین فرمایشاتی داشته اند. ائمه«ع» من و تو را دوست دارند و می دانند ما هر چه سعی وتلاش کنیم نخواهیم توانست به سرّ وذات حق متعال راه پیدا کنیم و لذا می فرمایند:
خودتان را خسته نکنید و ازتفکر در ذات حق متعال بر حذر باشید.رحمت رحمانیه ی وجود آنچنان گسترده است که حتی به عدم هم بها داده وآن را در ذهن ما موجود کرده است. منتهی این عدم در متن حقیقت قدم نمی گذارد . دیگر نمی توانید در خارج جایی را پیدا کنید که آنجا هیچ باشد. هر چه هست وجود است وهمه آن تجلیّات آن حقیقتند.

جلوه کند نگار من تازه به تازه نو به نو دل برد از دیار من تازه به تازه نو به نو
شرح دروس معرفت نفس صفحه 269-274

[توحید صمدی]

توحید صمدی قرآنی

هدف از توحید صمدی این است که:انسان پله های معرفت را بالا برود و از علم الیقین به عین الیقین،و از عین الیقین به حق الیقین به برد الیقین،برسد و ببیند که: هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن
اوست اول و آخر و ظاهر و باطن
کسانی که یک عمر دنبال استدلالند،به هیچ جا نمی رسند.اصلا تمام درس و بحث و استدلال برای رسیدن به مقصد است.کسی که از طریق استدلال می خواهد به خدا برسد ،اولا امکان ندارد،ثانیا جز یک مشت مفاهیم،هیچ عائد او نمی شود.
مولانا می فرماید:
جز به مصنوعی ندیدی صانعی بر قیاس اقترانی قانعی
می فزاید بر وسائط فلسفی از دلائل باز بر عکسش صفی
[مثنوی-دفتر پنجم-بیت569و569]
آنکه اهل استدلال است،عمری در حد وسط مانده است و وسائط،همان حد وسط در منطق است. در منطق،یک صغری و یک کبری و یک حد وسط است
بدین ترتیب:اصغر-حد وسط-اکبر.حد وسط:اکبر را بر اصغر بار میکند.مثلا میگویند:عالم مخلوق است.هر مخلوقی خالقی دارد،پس خالقی دارد.در این مثال«عالم»اصغر است،و مخلوق حد وسط است و خالقی دارد اکبر است.
کار حد وسط بار کردن اکبر،بر اصغر است.
گاهی حد وسط نظم است،می گویند:عالم نظم دارد،هر نظم،ناظم دارد،پس عالم ناظم دارد.
مثال سوم:عالم حرکت دارد،هر چیزی که حرکت دارد محرک دارد،پس عالم محرک دارد.در این قیاس حرکت حد وسط است. و گاه میگوییم:عالم،متغیر است،هر متغیری حادث است،پس عالم،حادث است.در این قیاس حد وسط متغیر است.

[توحید صمدی]

حضرت علامه حسن زاده می فرمایند: هدف انسان رسیدن به توحید صمدی است.
یعنی انسان باید پله های نردبان معرفت را بپیماید و بالا برود و از علم الیقین به عین الیقین و به حق الیقین و به برد الیقین برسد یعنی به جایی برسد تا بفهمد و ببیند که:
هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن
اوست اول و آخر و ظاهر و باطن[سوره حدید-3]
علم الیقین:عبارتست از این که انسان،از طریق استدلال و برهان،حقیقتی را بفهمد.ماند اثبات وجود آتش از طریق وجود دود.
مولانا می فرماید:
خود هنر آن دان که دید آتش عیان نه گپ دل علی النار دخان
[مثنوی،دفتر ششم،بیت3505]
هنر آن است که شخص،خود آتش را ببیند،نه اینکه بگوید:چون دودی هست پس آتش هم هست(و دود دلالت بر وجود آتش می کند)،جز سیاهی و تیرگی و روسیاهی برای او حاصل نیست.
مولانا،در این بیت،اوج معرفت را دیدن می داند. در حالیکه،اهل الله،اوج معرفت را شدن می داند.
حضرت علامه(قده)در اثارشان برد الیقین را اوج معرفت انسانی می داند و می فرمایند:
روایات برد القین را در حکمت اخلاق مرتضوی(حکمت علی )آورده ایم.
انسان هنگامی که به مقصد و مقصودش رسید،یک آرامش و طمانینه برایش حاصل می شود که به آن آرامش و طمانینه و خنکی،برد الیقین می گویند.

[توحید صمدی]

وجود اصل است و مساوق حق است و حق غیر متناهی است،أعنی اجوف نیست و صمد است،یعنی وجود حقیقت واحد شخصی ذات مظاهر است و بسیط الحقیقه کل الأشیاست که کثرات مقهورند و وحدت قاهر.این آب است که:و جعلنا من الماء کل شیء حی[و از آب هر چیزی را زنده گردانیدیم-انبیا/31]و آنهاکسراب بقیعه یحسبه الظمان ماء حتی اذا جاءه لم یجده شیئا و وجد الله عنده[اعمالشان در مثل به سرابی ماند در بیابان هموار بی آب که شخص تشنه آن را آب پندارد و به جانب آن شتابد چون بدانجا رسد و هیچ آب نیابد و آن کافر خدا را حاظر و اعمال خویش بیند-نور/40]بدان کثرتی که به ظاهر مشهود است در حقیقت اعتباری است و وحدت حقیقی است،یعنی در چشم توحید اهل الله تحقق جمیع عوالم غیر متناهی،لحاظات آن وحدت حقه حقیقیه اند که همه مرایا و مظاهر،بلکه تجلیات و ظهورات و تطورات و تشئنات او سبحانه اند"کل یوم هو فی شأن[در هر عالم او به شأنی و کاری میپردازد-رحمن/30]،هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن[اول و آخر هستی و پیدا و نهان وجود همه اوست-حدید/4]پس هرچه دم به دم به ظهور رسد،شأن اوست خواه در ارض خواه در سماء،
أرض به مراتبش و سماء به مراتبش،یوم عبارت از ظهور است که در این مقام شب و روز ما یوم الله است.پس"کل یوم هو فی شأن" ظهور آثارش در هر آن،در جمیع عوالم و مظاهر غیر متناهی است.و آن واحد قیوم،قیم و مصدر همه است و همه به او قائم به اضافه اشراقیه یعنی روابط محضه آن اصلند نه اینکه اشیایی هستند که آنان را ربط است،بلکه عین ربطند به فقر نوری و امکان فقری.

[توحید صمدی]

حق مشهود است و خلق موهوم که "فاینما تولوا فثم وجه الله[پی به هر طرف رو کنید به سوی خدا روی آورده اید-بقره/116]:
بار توحید هیر کسی نکشد طعم توحید هر خسی نچشد

جل جناب الحق عن یکون شریعه لکل وارد أو یطلع علیه الا واحد بعد واحد[جناب حق سبحانه و تعالی مقام و منزلتش بالاتر از آن است که هر کسی تواند از آبراه آن بنوشد جز اینکه یک به یک به محظر آن راه می یابد]
در یک حقیقت محض و بسیط و صرف وجود نه سخن از حلول توان گفت و نه از اتحاد،زیرا که آن نور کل و حیات کل،احد و صمد است و چون صمد است،لم یلد و لم یولد*و لم یکن له کفوا احد [نه کسی فرزند او و نه او فرزند کسی است*و نه هیچ کس مثل و همتای اوست.توحید/4و5]است،شهد الله انه لا اله الا هو[خدا به یکتایی خود گواهی دهد که جز ذات او خدایی نیست.آل عمران/19]
باری تعالی تمام اشیاءبه نحو اعلی است و اشیاءهمگی هالک و مضمحل و فانی در وجودند و هو هو لا هو الا هو،در عین حال خالق خالق است و مخلوق مخلوق"هو سبحانه هو و الاشیاء اشیا"[او اوست و تمام اشیاء اشیا].
لذا فرمودی اند که ممکن بما هو ممکن هم ماهیتش اعتباری است و هم وجودش فهو اعتبار فی اعتبار "من کان حقیقته دعاوی فکیف لا یکون دعاویه دعاوی"و غایت قصوای سالکان،اسقاط اضافات و اعتبارات است که"التوحید اسقاط الاضافات،التوحید ان تنسی غیر الله،خدا است و شیئی جز او نسیت تا با باشد"کان الله و لم یکن معه شیء و هو الآن کما کان"
به قدر نیستی تو،حق ظاهر میشود نمیبینی که در رکوع سبحان ربی العظیم میگویی و در سجود سبحان ربی الاعلی.
کثرات همه صورت اند و روح این صور وجود است که جمیع کثرات را یک روح است و به تعبیری:

حق جان جهان است و جهان جمله بدن

که واقع،فوق این تعبیرات است.حضرت صادق آل محمد(ص)فرمود:ان الجمع بلا تفرقه زندقه و التفرقه بدون الجمع تعطیل و الجمع بینهما توحید
وجود ملک است و اسمای حسنی و صفات علیایش عسکرش.هرکجا آن سلطان قدم نهاد،این لشگر با اوست،بلکه انتشاء أسماء و صفات از آن ذات أقدس است و جمیع عوالم حتی الأسماء و الصفات ظهورات کمال اوست،یعنی همه تجلیات أسمائیه حق جل و علی میباشند که"لا اله الا الله وحده وحده وحده"اشاره به توحید ذات و توحید صفات و توحید افعال است که توحید مطلقا مختص به حقیقت واجب الوجود بالذات است."بحول الله و قوته و اقوم و اقعد."<و ما تشاءون الا أن یشاء الله>،و لا حول ولا قوه الا بالله.
و این تطورات وجود به اطوار گوناگون أسماءالله است<أیا ما تدعوا فله الأسماء الحسنی>[به هر اسمی بخوانید اسماءنیکو مخصوص اوست/اسراء-111]"الأسماء الحسنی کلها لله"،خیر الأسماءلله"و همین اسماأ کلمات الهی اند و حق تعالی متکلم که به این کلمات وجودی گویا است و هستی خیر محض است و از خیر محض جز نیکویی ناید.
و در پایان هم یکی از ابیات جناب عارف رومی مولانا جلال الدین محمد بلحی(قدس الله نفسه)که در بیان توحید است این کراسه را به پایان میبرم:

جمله معشوق است و عاشق پرده ای / زنده معشوق است و عاشق مرده ای

[توحید صمدی]

توحید صمدی قرآنی


وجود مساوق با حق است و تمام عالم بر اساس حق آفریده شده است «هوَ الَّذی خَلَقَ السَموات وَالارض بِالحق»
هم آب حق است و هم تشنگی تو به آن ، آب حق است، زیرا اگر باطل بود پس ازتشنگی هرگز آنرا طلب
نمی کردی و تشنگی هم حق است، زیرا اگر باطل بود بعد از آن آب را طلب نمیکردی.
علاوه بر مشهود شهود وشاهد نیز وجودند. یعنی آنچه دیده می شود وآنکه می بیند همه وجودند ، حتی دیدن نیز وجود است .پس همه جا را وجود پر کرده است. اگر حقیقتی قیام کند و بخواهد این دو سطر اول درس اول (--نویسنده متن: منظور استاد صمدی دروس معرفت نفس است--) را به من و شما بنمایاند ، آن قیام ، قیامتِ حقیقت انسانی خواهد بود. زیرا دو سطر اول هم شامل مبدا می شود وهم شامل معاد. چرا که مبدا و معاد هر دو وجودند اگر وجود به حقیقت، برای ما قیام کند، مبدایی قیام خواهد کرد که آن عین معاد است .در آن حال انسان جز وجود ، چیزی نمی بیند .
به تعبیر میرزا حسین فاطمی قمی که وقتی از ایشان خواسته شد تا از استاد خود ، آقا میرزا جواد ملکی تبریزی مطلبی مرحمت فرمایند ، فرمود : او خودش دستورالعمل بود. شب که می شد در صحن حرم دیوانه وار قدم
می زد و زبانش به این بیت مترنم بود:

گر بشکافند سر و پای من جز تو نیابند در اجزای من
از این مقام در قرآن به مقام خلّت تعبیر می شود . مقام خلّت مقامی است که در آن ، حقیقت در سراسر وجود انسان تخلّل می یابد، «واتّخذ ابراهیم سبیلا» .اگر به حضرت ابراهیم (ع) لقب دادند به این خاطر است که یکی از مقامات انسانی به نام مقام خلّت در اوتجلی یافته بود.
و این فرمایش میرزا جواد ملکی تبریزی هم بیان مقام خلیل اللهی آن جناب است. مثل اینکه به غذا بگوید :

گر بشکافند سر و پای من جز تو نیابند در اجزای من

[توحید صمدی]

همین آب ونان است که در جان انسان تخلل کرده و تبدیل به خون شده وتمامی اعضاء وجوارح انسانی را تشکیل داده و از آنجا که غذا در مغتذی فرو می رود پس هم غذا ی تواند بگوید من مغتذی شده ام و هم مغتذی می تواد بگوید که من غذا شده ام «انأ أنت وأنت انأ».
و در آن مقام از من وما اثری نمی ماند ،زیرا ما موجودیم و جز ما همه موجودند ، ما جز وجود نیستسم و جز وجود را نداریم و جز وجود را نمی یابیم وجز وجود را نمی بینیم .
توحید صمدی قرآنی ( -- نویسنده متن : حضرت علامه حسن زاده «ارواحنا فداه» منظورشان از «توحید صمدی قرآنی» همان وحدت وجود است و این لفظ زیبا و دلنشین «توحید صمدی قرآنی» را خودشان برای اولین بار نامگذاری کرده اند—) که اهل الله قائل به آنند ، باید در همین دو سطر پیاده شود.
جناب حکیم هیدجی از بزرگان اهل حکمت و معرفت است که بعضی از اساتید آقا ، همانند مرحوم علامه شعرانی و مرحوم آقا شیخ عزیز الله طبرسی «ره» نزد ایشان شرح منظومه می خواندند ، ایشان می فرمودند:
من به هر کجا می گذرم ذکر دوست می شنوم من به هر کجا می نگرم روی اوست می بینم

نی عجب اگر گویم او من است ومن اویم وین عجب که او اوست و من اینم
این دو بیت اشاره به حدیث امام صادق«ع» دارد که فرموده اند : برای ما حالتی پیش می آید که می بینیم او ما شده وما اوشده ایم، اما در عین حال او اوست و ما ماییم . زیرا ما ضعیفیم و او قوی است ، ما ذلیلیم و او عزیز است ، ما حقیریم و او بزرگ است برای وجود غیری نیست زیرا غیر وجود عدم است و عدم را در نظام هستی جایگاهی نیست،«هوَ الَّذی خَلَقَ السَموات وَالارض بِالحق»
از آقا امیرالمومنین (ع) پرسیدند: وجود چیست؟ آقا فرمودند غیر وجود چیست ؟ ودر جای دیگر وقتی کمیل از ایشان سوال می کند حقیقت چیست؟ می فرماید شما را با حقیقت چه کار ؟ یافتن وجود هم روشن ترین روشن هاست و هم پنهان ترین پنهان ها. آنجا که سوال از وجود و ظهور است، اشاره به آن واضح و بدیهی
می نماید وآنجا که سوال از کنه وحقیقت وجود است ، اشاره به آن دشوار و غیر ممکن می باشد. به تعبیر ابن ترکه در تمهیدالقواعد ، رسیدن به سر وجود وآوردن لفظی مطابق با آن دشوار است جداً.
نباید به هیچ موجودی از موجودات نظام هستی سوء ظن داشت . اولین پله ی سیر انسانی این است که عینک بدبینی را از چشمانمان کنار بگذاریم.

[توحید صمدی]

چون به چشمت داشتی شیشه کبود زین سبب عالم کبودت می نمود
وقتی این عینک را از چشمانت کنار گذاشتی ، همه عالم را حق می بینی واین همان معنای مرگ است.
جناب بابا طاهر بسیار لطیف گفته است :

به صحرا بنگرم صحرا ته وینم به دریا بنگرم دریا ته وینم

به هر جا بنگرم کوه و در ودشت نشان از قامت رعنا ته وینم
این دوبیتی نشان می دهد که توحید جناب بابا طاهر، توحید صمدی قرآنی بوده است.
بابا افضل کاشانی هم می فرماید « افضل کاشی تا چشم گشود غیر از تو ندید.»
به همین خاطر فرموده اند : العلم غیبٌ لم یظهر؛ عالم ،غیبی است که اصلاً ظهور نکرده وخداوند ظاهری است که اصلاً باطن نشده است.

همه از دست شد و او شده است انا وانت وهو ، هو شده است
ما همه شیران ولی شیرعَلَم حمله مان از باد شد دم به دم
حمله مان از باد و ناپیداست باد جان فدای آن که ناپیداست باد
«باد» در مصرع بیت دوم ، به معنای بود است .اما باد در بیت اول حقیقتی است که همه کثرات را می کرداند ، این باد، هم پیداست ، وهم ناپیدا ، هم ظاهراست وهم باطن.
به آن که درصدد شناخت حقیقت نظام هستی است می گوییم : آیا تو وجود داری یا نه؟ قطعاً خواهد گفت :بله! وجود دارم! بار دوم می گوییم : آیاخواستن تو هم وجود دارد ؟باز هم خواهد گفت بله ! وقی شخصی به موجود بودن تمام این امور ، یعنی عقل و عاقل ومعقول اعتراف کرد ، به او میگوییم :پس شما دم به دم در حال صدا کردن آن حقیقت نامتنای هستی ، یعنی در هر لحظه داری می گویی : خدا خدا خدا خدا ...
این است که حضرت استاد در الهی نامه می فرماید :«الهی همه کوکو گویند وحسن هوهو».
لذا در عرفان اصلاً حرفی از اثبات حق تعالی وجود ندارد ، برخلاف فلاسفه که به انحاء گوناگون همچون برهان حرکت،برهان نظم،برهان تمانع،برهان علت ومعلول و امثال ذلک در پی اثبات حق متعال است. مرحوم علامه طباطبایی (ره) می فرماید: «اثبات کردن تو آن حقیقت را ، عین نفی کردن آن حقیقت است.برای این که تا بخواهی بگویی من می خواهم حق رااثبات کنم ، لازمه اش این است که ابتدا بگویی «من موجود نیستم»زیرا آنکه از ابتدا به موجود بودن خود اقرار دارد، دیگر در پی اثبات وجود نخواهد بود. به خاطر همین
امام محمد باقر «ع» می فرمایند:تمام آنچه را که در ذهنت از اثبات حق متعال ساخته ای ، مخلوق تو هستند.
شیخ اکبر محیی الدین ابن عربی را رساله ایست به نام «رسالة الوجودیة فی معنی قوله «ص» من عرف نفسه فقد عرف ربه» ،حضرت استاد (---نویسنده متن: منظور استاد صمدی از حضرت استاد یا حضرت آقا ، علامه حسن زاده می باشد---) قسمتی از ای رساله را در جلد سوم هزار ویک نکته صفحه 189 آورده اند.درآنجا فرمایش ابن عربی را ملاحظه می کنید که می فرمودند:
... قال «ص»:((من عرف نفسه فقد عرف ربه)) ولم یقل عرف ذات ربّه ، فانّ ذات الرب لها الغنی علی الاطلاق و أنّی للمقیّد بمعرفةِ المطلق؟))
یعنی رسول خدا«ص» فرمودند: کسی که خود راشناخت، پروردگارش را شناخته است و نفرمود که ذات پروردگارش را شناخت، زیرا ذات ربّ ، غنای علی الاطلاق است وچگونه برای مقید، معرفت مطلق خواهد بود؟!
اگر در روایات فرمودند « لاتَفَکّرو فی ذاتِ الله » به این معنی نیست که تفکر در ذات حق تعالی حرام می باشد، بلکه ائمه از باب دلسوزی چنین فرمایشاتی داشته اند. ائمه«ع» من و تو را دوست دارند و می دانند ما هر چه سعی وتلاش کنیم نخواهیم توانست به سرّ وذات حق متعال راه پیدا کنیم و لذا می فرمایند:
خودتان را خسته نکنید و ازتفکر در ذات حق متعال بر حذر باشید.رحمت رحمانیه ی وجود آنچنان گسترده است که حتی به عدم هم بها داده وآن را در ذهن ما موجود کرده است. منتهی این عدم در متن حقیقت قدم نمی گذارد . دیگر نمی توانید در خارج جایی را پیدا کنید که آنجا هیچ باشد. هر چه هست وجود است وهمه آن تجلیّات آن حقیقتند.

جلوه کند نگار من تازه به تازه نو به نو دل برد از دیار من تازه به تازه نو به نو
شرح دروس معرفت نفس صفحه 269-274

[توحید صمدی]

فعن سید البشر «ص»: (اللّهم انّی اسئلک سمّیت به نفسک او انزلته فی کتابک أو علّمته احداً مِن عبادک أو استأثرت به فی علم غیبک).

اعلم ان الوجود شخصی احدی صمدی مطلق عن الاطلاق و التقیید و«هُوَالاوّلُ والآخِرُوالظّاهروالباطِن» .و ان جمیع اسمائه سبحانه الا مااستأثره لنفسه متحقق فی کل کلمة وآیة. و لذا اشتم کلّ شیء علی کلّ شیء.

منتهی در وحدت حقه حقیقه،هیچ واحدی به پایه وحدت او نیست. دربیان امیرالمؤمنین«ع»: " کل مسمی بالوحدة غیره قلیل" یکی از لطائف این کلام منیع آنست که ماسوی الله که در حقیقت تطورات وشئونات وتجلیات ذات الهی اند وبه بعضی از لحاظ واعتبار آنها را ماسوی می گوییم ،چون ممکنند وهر ممکن محدود ومتناهی است،پس هر مسمی به وحدت جزحق تعالی قلیل است ولکن حق تعالی واحدی است که وحدت او عین کثرت وکثرت او عین وحدت است وهیچ حقیقتی از حیطه وحدت او به در نیست و هیچ واحدی به پایه کثرت او نیست و همه وحدات وجودیه روابط محضه ی آن وحدتند و آن وحدت حقه حقیقه است که اسماء مستاثره الهی است که گاهی از آن به وحدت جمیعه تعبیر می کنند وآن کثرت را کثرت نوریه می گویند.

در بیان ظهور جلائی واستجلائی گفته شد که ظهور حق جلّ وعلی رابه حسب ذات به ظهور جلائی در منطق اهل عرفان تعبیر شده است وپس از آن ظهور آن را به تجلی وجودی در مظاهر متفرقه که اسماء الهیه نورانیه وحقائق کونیه ظلّیه که از به ظهور استجلائی در لسان عارفین تعبیر می شود که اولی به ظهور ذات و دومی به ظهور آیات تعبیر شده است.

در مقام ذات نه کثرتی است ونه اختلاف با أشیاء وهیچ غواشی وحجب آن را مبود و در کمال عزّ خود و وحدت حقه حقیقه ذاتیه صمدیه خود منفرد است.بل هو الوحدة الحقة الحقیقیه التی هی مستاثرة لواجب الوجود بالذات الذی هو واجب الوجود من جمیع الجهات، است.

البته بدیهی است همه اسمای حسنی اله را اگر بالذات بدانیم ، مستاثره خواهند بود.

کتاب مآثر آثار،جلد اول

[توحید صمدی]

مقاله توحید صمدی ـ علامه حسن زاده حفظه الله

خطبه 184 نهج البلاغه یگانه خطبه توحیدیه آن است که یکپارچه حکم و معارف الیه است، جناب سید رضى(رضوان اللّه علیه)در عنوان آن فرموده:«دو من خطبة له-علیه السلام-و تجمع هذه الخطبة من اصول العلم ما لاتجمعه خطبة...».

مرحوم استاد ذو الفنون، علم علم و دین، آیة اللّه معظم، علامه حاج میرزا ابو الحسن شعرانى(روحى فداه)بیست و سه جمله از خطبه توحیدیه به نامبرده امیر المؤمنین(علیه السلام)را که قریب به نصف آن است به فارسى شرح فرموده است و نسخه آن را به خط مبارک آن جناب در نزد راقم سطور محفوظ است که شایسته است به گفته حکیم انورى تمسک جوید:

هست در دیده من خوبتر از روى سفید

روى حرفى که به نوک قلمت گشته سیاه

عزم من بنده چنانست که تا آخر عمر

دارم از بهر شرف خط شریف تو نگاه

این بنده در نظر دارد که به توفیق خداوند متعال باقى خطبه مزبور را نیز به همان سبک شرح کند و در اختیار طالبان حقایق و معارف قرار دهد.غرض اینکه آن جناب در شرح جمله«لا یشمل بحد و لا یحسب بعد»آن خطبه در توحید صمدى بیانى دارد که به نقل آن تبرک مى‏جوییم:

حد به معنى منع کردن است، مى‏گویند حدود خانه، یعنى محلى که باید از آنجا تجاوز نکرد و اگر یک همسایه تجاوز کند باید منع کرد.یا حدود مملکت از طرف شمال و مشرق به فلان حد است، یعنى اگر دشمن بخواهد از اینجا تجاوز کند و وارد خاک شود، باید منع نمود.

حدود شرعیه از قبیل حد زنا که صد تازیانه است، یا حد دزدى بریدن دست است و حد شارب خمر هشتاد و حد قاذف نیز هشتاد تازیانه است، یعنى به این طریق زنا و دزدى و قذف را باید منع نمود که اگر دزد دید دستش را مى‏برند دیگر حاضر براى دزدى کردن نیست، اما به مجازاتهاى دیگر جلوى دزد را نمى‏توان گرفت، چون تحمل حبس و شلاق و شکنجه براى عیّار و طرار، اثرى ندارد.اما وقتى دید دست ندارد دیگر نمى‏تواند قفلى را بشکند، یا کندى بیاندازد و نقبى‏ بزند و سرى برد و اینها چیزهایى است که درد ناچار باید این کارها را بکند تا دزدى تواند کرد، لذا دزدان طاقت حبس و تازیانه دارند، اما طاقت دست بریدن ندارند.اما زنا منحصر به اشخاص زرنگ و عیار نیست که طاقت کارهایى دشوار داشته باشند، غالبا جوانهاى متجمل و آبرومند و چیزدار مرتکب آن مى‏شوند که برهنه کردن و تازیانه زدن و رسوا شدن در آن تأثیر مى‏کند.

از اینها بگذریم، غرض این است که حد به معنى منع کردن است و حد دزد قطع ید است، یعنى منع نمودن او به این است و در حدیث است که«ان للقرآن ظهرا و بطنا و حدا و مطلقا»یعنى قرآن ظاهرى دارد و باطنى، و حدى دارد و مطلعى و غرض از حد، آن اندازه از معنى است که دیگران نمى‏توانند از آن تجاوز کنند، یعنى عجز مردم آنها را منع مى‏کند از تجاوز، چنانکه در حدیث وارد است که چون خداوند مى‏دانست در آخر الزمان اقوامى مدقق خواهد آمد، قل هو اللّه احد و اوائل سوره حدید را نازل فرمود(فى باب النسبة من اصول الکافى-ص 72، ج 1 معرب- باسناده عن عاصم بن حمید قال:سئل على بن الحسین علیهما السلام عن التوحید؟فقال:ان اللّه عزّ و جل علم انه یکون فى آخر الزمان اقوام متعمقون فانزل اللّه تعالى قل هو اللّه احد، و الآیات من سورة الحدید الى قوله و هو علیم بذات الصدور، فمن رام وراء ذلک فقد هلک)براى اینکه عجز عرب بیابانى مانع بود از اینکه آیه«هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن...»را بفهمد، اما مثل آخوند ملا صدرا معنى این آیه را درک مى‏کند، چنانکه خود گوید که من پیوسته در این آیات تفکر مى‏کردم تا وقتى این حدیث را دیدم از شوق گریه کردم.

اما«مطلع»محل بلندى را گویند که شخصى از آنجا مشرف شده، آن طرف کوه و میان قلعه را ببیند. اشخاصى که علمشان بیشرت یا موید به قوه قدسیه هستند تجاوز کرده از مطلع معانى باطنه قرآنى را به اندازه استعداد خود مى‏فهمند.

حدى در اصطلاح حکما و اهل علم منطق است که آن هم به معنى منع کردن است، مثل معروف بین اهل منطق مى‏گویند:انسان حیوان ناطق است که وقتى مى‏خواهند بدانند انسان چیست یا تعرف کنند.حد آن حیوان ناطق است، این حد حقیقت انسان را معین مى‏کند، چیزهاى خارج از حقیقت را خارج مى‏کند و چیزهایى داخل را باقى مى‏گذارد.لذا علما مى‏گویند حد باید جامع و مانع باشد.

و به زبان ساده‏تر باید گفت:«هر چیزى حدى دارد. یعنى صفات و آثار و خواص مخصوص به خود دارد که در دیگرى نیست.عناب رنگى دارد، مزه مخصوصى دارد، اندازه معینى دارد خاصیتى دارد که خون را مثلا صاف مى‏کند که این صفات در سیستان نیست. بطور تقریب ذاتیات و عرضیات را با هم مخلوط کنیم مى‏گوییم:این صفات و خاصیات حد عناب است و چیزهاى دیگر از این حد خارج است.

انسان، حیوان، انواع درختها و معدنیات، بلکه ملائکه صفاتى دارند مخصوص به خود که این صفات را دیگران ندارند و هر کدام از صفات دیگرى را دارا نیست.

[توحید صمدی]

حضرت امیر المؤمنین(علیه السلام)مى‏فرماید: خداوند عالم حد ندارد، یعنى این طور که ممکنات ذکر کردیم یک صفات محدوده‏اى ندارد که خاصیت خود را دارا باشد و خاصیت دیگران را نداشته باشد، و او هم در عرض سایر ممکنات که مى‏گوییم اجناس موجود مختلف است:انسان، درخت، یاقوت، زمرد، الماس، ملائکه، یکى هم خدا، که هر یک خواصى دارند جداى از هم، خداى تعالى هم خواص و حدودى داشته باشد غیر از آنها.

دلیل و تقریب این مطلب به ذهن اگر چه قدرى دقیق است، اولا رجوع به خود کنیم مى‏بینیم، ما مرکب هستیم از اعضاى مختلفه چشم و گوش و دست و پا و زبان و بینى و غیره و هر یک از اعضا حد و خاصیت معین دارد، مثلا چشم فقط مى‏بیند، اگر بخواهى با چشم بفهمى غذاها چه مزه مى‏دهد ممکن نیست.گوش فقط میشنود، اگر بخواهى شکل صاحب صدا را بدانى، با گوش ممکن نیست، چون‏ کار گوش چیز دیگر است.و همچنین از زبان کار چشم نمى‏آید، وقتى غذا را به زور در ذهن شما کردند فقط مزه را میفهمى.

و هکذا قلب به منزله امام است در عالم و روح را که ملاحظه کنید مى‏بینید:اولا یک عضو محدود على حده نیست، هیچ نمى‏توان گفت جان در کجاى انسان است و با اینکه یک عضو على حده نیست، در محل چشم چشم است، یعنى در چشم هست و در گوش هست و در دست و پا و غیره تمام حاضر است، بطورى که اگر یک عضو على حده ممکن نبود این طور مسلط بر تمام اعضا و جوارج باشد، چون خاصیت او منحصر به یک خاصیت معیّن نیست و حد محدودى ندارد، لذا در همه جاى بدن هست و تمام خاصیات و کارهاى اعضاى دیگر به توسط او اداره مى‏شود.

خداوند تبارک و عالى هم در عالم همین طور، اگر بینونت عزلى داشت و یک موجودى ممتاز و محدود جداى از سایر موجودات این طور قیومیت نداشت که در همه جا حاضر و ناظر باشد و اختیار همه در ید قدرت او باشد.

علاوه بر این ما مى‏خواهیم همه خاصیات همه چیزها را نسبت به حضرت حق بدهیم، مثلا بگوییم آفتاب که عالم را روشن مى‏کند، در حقیقت خدا روشن مى‏کند و آفتاب واسطه است، و آتش که اطاق را گرم مى‏کند، خدا گرم مى‏کند، و آب و کوت و زمنى که نبات را مى‏رویاند حقیقة خدا مى‏رویاند، و دواهایى که انسان مریض را شفا مى‏دهد، در حقیقت خدا شفا مى‏دهد، همان طور که در روح و اعضا گفتیم که چشم مى‏بیند، در حقیقت دیدن کار روح است و چشم واسطه، و هکذا گوش و دست و پا.

پس درباره حضرت حق نمى‏توانیم حد محدودى قائل شویم، چون در این صورت که او على حده خواصى را دارا بود، چطور تمام خواص خورشیده و زمین و خاک را به او نسبت دهیم، همین طور که کار خاک را نمى‏توانیم به آتش نسبت دهیم و کار آتش را به خاک، همین طور نمى‏توانیم کار خلق را نسبت به حق دهیم و کار حق را نسبت به خلق.

از عجایب امور اینکه بسیارى از اهل قشر این همه آیات و احادیث و مخصوصا کلام امیر المؤمنین (علیه السلام)را مى‏بیند که صریح در وحدت وجود است و خودشان مى‏گویند وجود حق نامحدود است، آنگاه قائل به وحدت وجود نمى‏شوند، و اگر وحدت وجود صحیح نباشد باید حق تعالى محدود باشد «تعالى عن ذلک علوا کبیرا».

به تقریر دیگر همین مطلب را بیان نماییم انشاء اللّه.

در یک مملکتى یا شهرى که مرکب است از عقاید و مذاهب مختلفه که بر حسب شرع جایز است با یکدیگر زندگانى کنند، مثلا در کردستان و بعضى قراء خراسان که هم شیعه یافت مى‏شود هم سنى، یا در خوزستان و فارس که هم عرب هست هم عجم، و در بعضى بلاد آذربایجان که هم ارمنى هست هم مسلمان، وقتى بخواهند حاکمى بفرستند، حاکم متعصبى را که یک مذهب از مذاهب طرفین را اختیار نموده باشند نمى‏فرستند، زیرا که اگر یک حاکم سنى ون مابقى شیعه هستند بیاید، مخصوصا در قدیم که ولات صاحب اختیار مطلق بودند، البته براى شیعه‏ها آن ولایت اسباب زحمت بود و رأى او با رأى سنى‏ها موافق بوده، شیعه‏ها را از شهر بیرون مى‏کردند و کم‏کم آنجا را منحصر به سنى‏ها مى‏نمودندو بالعکس.

پس اگر بخواهیم به هیچ یک از این دو مذهب اجحافى نشود و هر دو به آزادى در شهر زندگى کنند، یک حاکمى باید انتخاب شود که بى‏طرف باشد و عصبیّت نداشته باشد.

و باید دانست که مذهب شیعه بر بى‏طرفى است. نسبت به سنى‏ها، چون ما آنها را مسلمان و محترم و مال آنها را محترم و خون آنها را حرام مى‏دانیم و برادر مى‏خوانیم، هر چند آنها با ما اینگونه عقیده نداشته باشند.

و همچنین در خوزستان حاکمى باید فرستاد که اخلاقش طورى معتدل بوده که با عرب و عجم هر دو بسازد، اگر تعصب عربى داشته باشد، قهرا بر عجم آنجا بد مى‏گذرد، و اگر تعصب عجمى داشته باشد بر عرب بد مى‏گذرد.

همینطور واجب الوجود، اگر حدود و خواصى داشته باشد بر ضد بعضى از ممکنات یا بر ضد تمام ممکنات، البته آنهایى که صفات و خواص ضدى دارند بزودى معدوم و برطرف شده، از بین مى‏روند، بلکه باید گفت هر یک از ممکنات حدى است از خواص نامحدود او، و مرتبه‏اى است از تجلیات او، و به این جهت است که عرفا مى‏گویند:هر یک از ممکنات مظهر یک اسم از اسماى حقند، هر چند گفتن و شنیدن این سخن دشوار است، ولى حقیقت است که شیطان هم مظهر اسم یا مضل است.و به هر حال در هر مخلوق یک نشانه و صفتى که نمونه ضعیف بسیار ضعیفى از اسامى و صفات حق است موجود است، علم عالم نشانه‏اى از علم حق است بسیار ضعیف، فلان شخص کریم مظهر اسم یا کریم است، اگر چه نسبت اینها به او نسبت کرم شب‏تاب و آفتاب و بلکه از این هم ضعیف‏تر.

و حکما گفته‏اند:بسیط الحقیقه کل الاشیاء معنایش همین است اگر یک موجودى باشد که داراى یک اسم یا صفت حق نباشد، آن موجود هرگز ثبات و دوام ندارد، بلکه از وجود او عدم او لازم آید.و به هر حال ثابت شد که براى واجب نمى‏توان حد محدودى قائل شد که فلان صفت را دارد و فلان را ندارد، بلکه تمام صفات که در ممکنات هست بطور اعلى و اتم در او هست، و نواقص ممکنات در او نیست، مثل نور خورشید و سایه.

[توحید صمدی]

لا یحسب بعد:اگر چه به اندازه لزوم به وضوح پیوست که حضرت حق به عدد شمرده نمى‏شود و واحد عددى نیست، زیرا که در این صورت باز جدا از ممکنات خواهد بود و قیّومیت نخواهد داشت.و مع ذلک مناسبت است معنى واحد عددى و حدیث کتاب توحید در چهار معنى واحد ذکر نموده شود: شیخ صدوق در کتاب توحید روایت مى‏کند که اعرابى در جنگ جمل برخاسته گفت:یا امیر المؤمنین مى‏گویى خدا یکى است؟و مردم حمله بر او کرده گفتند:اما ترى ما فیه امیر المؤمنین ممن تقسم القلب؟حضرت فرمود:دعوه فان الذى یریده الاعرابى هو الذى نریده من القوم، ثم قال اى اعرابى قول الله واحد بر چهار قسم است، دو قسم آن بر خدا جائز نیست و دو قسم بر خدا جائز است.اما آن دو که جائز نیست، فقول القائل واحد یقصد به باب الاعداد فهذا ما لا یجوز لان ما لاثانى له لایدخل فى باب الاعداد اما ترى انه تعالى کفر من قال ثالث ثلاثه، و قول القائل هو واحد من الناس یرید به النوع من الجنس فهذا ما لا یجوز علیه لانه تشبیه و جل ربنا عن ذلک و تعالى.

اما آن دو وجهى که در خداى تعالى ثابت است فقول القائل انه عزوجل واحد یعنى لیس فى الاشیاء شبه، کذلک ربنا، و قول القائل انه عزوجل واحد بمعنى انه احدىّ المعنى یعنى به انه لا ینقسم فى وجود و لا عقل و لا و هم کذلک ربنا عزوجل.

حدیث همین ود که تبرکا ذکر گردید، پس معنى این که خدا واحد است، یعنى شبیه ندارد، چنانکه مى‏گوییم:فلان یگانه دهر است، یعنى در فضل نظیر ندارد، و یا اینکه دانش قابل تقسیم نیست، اما اینکه بگوییم موجودات مثلا صد هزار عدد هستند، ده هزار انسان و پنج هزار فلان و هکذا یکى هم خدا صحیح نیست، زیرا که خدا بر همه مستولى است نه یکى در مقابل همه.

این بود بیان استاد علامه شعرانى-افاض الله علینا من برکات انفاسه النفیسة-در شرح عبارت مذکور از امیر المؤمنین(علیه السلام)که چون آن را حاوى نکات علمى و اساسى در توحید دیدیم با اندک تصرف در اختصار نقل کرده‏ایم.

و به این بیان صحیح و سالم است قول مشایخ علم توحید که گفته‏اند:«و بالاخبار الصحیح مثل کنت سمعه و بصره انه عین الاشیاء و الاشیاء محدودة و ان اختلفت حدودها فهو محدود بحد کل محدود فما یحد شى‏ء الا و هو حد للحق فهو السارى فى مسمى المخلوقات و المبدعات و لو لم یکن الامر کذلک ما صح‏ الوجود فهو عین الوجود فهو على کل شى، حفیظ بذاته و لا یتوده حفظ شى‏ء».از زبان هود(علیه السلام) بشنو که«ما من دابة الاّ هو آخذ بناصیتها».

در این مقام به چند فقره از احادیث اهل بیت عصمت و وحى(علیهم السلام)تبرک مى‏جوییم.

آدم اولیاء الله و امام العارفین و برهان الحکماء و نور الموحدین امیر المؤمنین امام على(علیه السلام) فرمود:«مع کل شى‏ء لا بمقارنة، و غیر کل شى‏ء لا بمزایلة»، «(نهج البلاغه، خطبه اول).

و فرمود:«لیس فى الاشیاء بوالج7و لا عنها بخارج» (نهج البلاغه، خطبه 184).

و فرمود«باطن لا بمزابلة، مبائن لا بمساقة)(بحار، ط 1 کمپانى، ج 2، ص 196).

و فرمود«هو فى الاشیاء کلها غیر متمازح لها، و لا بائن عنها)(بحار، 1 کمپانى، ج 2، ص 201، و کافى، ج 1، معرب، کتاب توحید، ص 107).

و فرمود:«انه لبکل مکان، و فى کل حین و أوان، و مع کل انسان و جان»(نهج البلاغه، خطبه 193).

و فرمود:«و البائن لا بتزاخى مسافة7بان من الاشیاء بالقهر لها و القدرة علیها، و بانت الاشیاء منه بالخضوع و الرجوع الیه»(نهج البلاغه، خطبه 150).

و مانند این فقره است دعاى اول ماه رجب که سید بن طاوس(رضوان الله علیه)در اقبال نقل فرمود: «یا من بان من الاشیاء و بانت الاشیاء منه، بقهره لها و خضوعها له»(ص 641، ط 1، سینگى رحلى).

و فرمود:«فارق الاشیاء لا على اختلاف الاماکن، و تمکن منها لا عن الممازجة»(بحار، ط 1 کمپانى، ج 2، ص 167).

و فرمود:«قریب من الاشیاءغیر ملامس، بعید منها غیر مبائن»(نهج البلاغه، خطبه 177).

و فرمود:«سبق فى العلو فلاشى‏ء اعلى منه، و قرب فى الدنو فلا شى‏ء القرب منه، فلا استعلائه باعده عن شى‏ء من خلقه، و لاقربه ساواهم فى المکان به».(نهج البلاغه، خطبه 49).

و فرمود:توحیده تمییزه عن خلقه، و حکم التمییز بینونة صفة لا بینونة عزلة»(نهج البلاغه، خطبه 177).

و فرمود:«داخل فى الاشیاء لاکشى‏ء داخل فى شى‏ء، و خارج من الاشیاء لاکشى‏ء خارج من شى‏ء».(کافى، کتاب توحید، باب انه لا یعرف الابه، ج 1، معرب، ص 67).

و فرمود:«و هو حیاة کل شى‏ء، و نور کل شى‏ء»(کاف معرب، ج 1، ص 100).

و فرمود:«لا حجاب بینه و بین خالقه غیر خلقه» (بحار، ط 1 کمثانى، ج 2، ص 201).

و فرمود:لم یحلل فیها فیقال هو فیها کائن، و لم ینأعنها فیقال هو منها بائن»، «نهج البلاغه، خطبه 63، و کافى، ج 1 معرب، ص 104، و بحار، باب جوامع التوحید، ط 1 کمپانى، ص 200).

و فرمود:«هو فى الاشیاء کلها غیر متمازج بها و لا بائن منها»(کافى، 1 معرب، ص 7107و بحار، ج 2، ط کمپانى، ص 201).

از تعمق و تدبر در احادیث یاد شده دانسته مى‏شود که بینونت حق سبحانه از خلق بینونت وصفى است، مثل بینونت شى‏ء و فى‏ء، نه بینونت عزلى، مثل بینونت شى‏ء، و شى‏ء.یعنى به صفت قهر و قدرت از آنها جداست، نه از آنها جدا باشد، و همچنین به صفت نواقص امکانى و خلقى آنها از آنها جداست، چه این که بر همه احاطه شمولى دارد و قائم بر همه و محیط به همه است، و در حقیقت صورة الصور و حقیقة الحقائق است.و اهل معرفت از این معنى لطیف تعبیر کنند به توحید صمدى و نیز به بسیط الحقیقة کل الاشیاء، فافهم.و چون وجود صمد است همه قائم به یک حقیقت‏اند که آن حق است، فتدبر. جناب شیخ صدوق(رحمة الله علیه)در باب توحید و نفى تشبیه کتاب توحید به اسنادش از ابراهیم بن عبد الحمید روایت کرده است که«قال:سمعت ابا الحسن علیه السلام(یعنى ثامن الحجج، على بن موسى الرضا علیه السلام)یقول فى سجوده:یا من على فلا شى‏ء فوقه، یا من دنى فلا شى‏ء دونه اغفر لى و لا صحابى».

و نیز آن حضرت(علیه السلام)فرمود:«البائن‏ لاببراح مساقة، الباطن لا یا جنتان»(باب دوم توحید صدوق).

و در کافى به اسنادش از حسین بن سعید روایت کرده است که:«قال سئل ابو جعفر الثانى علیه السلام(امام جواد(ع)یجوز ان یقال لله انه شى‏ء؟قال:نعم، یخرجه من الحدین حد التعطیل و حد التشبیه»(ج 1 معرب، ص 64).

کلمات 12، 13، 33، 54، 156، 176، کتاب هزار و یک کلمه، و دو رساله«انه الحق»و«وحدت از دیدگاه عارف و حکیم»در نیل به معرفت توحید صمدى که همان لطیفه وحدت وجود و بسیط الحقیقه کل الاشیاء و لیس بشى‏ء منها است، معدات خوبى‏اند.و الله سبحانه فتاح القلوب و مناح الغیوب.

[توحید صمدی]

ازينجا فرق خالق بين و مخلوق كه خالق رازق است و خلق مرزوق


با معرفت به جدول وجودى هر شيئى ، معلوم مى شود، كه مراد از خلق همان ظهورات و بروزات وجوداند كه هر يك به مقدار سعه وجوديشان از جدول ارتباط و امكان فقرى شان به حق و وجود صرف و صمد، مرزوق اند كه دم بدم از اين جانب ((يسئله من فى السموات و الارض )) است و از آن جانب اضافه اشراقيه كه ((كل يوم هو فى شاءن )).
با نيل به مغزاى و سر توحيد صمدى قرآنى هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن ، روشن است كه واجب الوجود تعالى يكتاى همه است و ماسوايش همه فيض اويند و او دائم الفضل على البرية است و چون همه فيض اويند، همه روابط محضه و تعلقات و تدليات صرفه اند كه فقر وجودى دارند و به اضافه اشراقيه حق برقرارند.

از كران ازلى تا به كران ابدى درج در كسوت يك پرهنش ساخته اند
و چون خود صراح و ظاهر است ماسوايش همه شئون اويند.

همه عالم صداى نغمه اوست كه شنيده چنين صداى دراز
و اين وجود كه به همه رزق ظهور مى دهد يعنى در هر مظهر به مقدار سعه او در او متجلى مى گردد خالقش گويند و همين امكان فقرى موجودات ، علت احتياج شان به علت است كه ماسوى الله از آيات و شئون وجود صمدى حق است كه عم نو اله و وسعت رحمته .

اينهمه عكس مى ورنگ مخالف كه نمود يك فروغ رخ ساقیست كه برجام افتاد

[توحید صمدی]

توحید قرآنی،توحید صمدی است



توحيد قرآنى، توحيد صمدى است، و توحيد صمدى را در بسيارى از كتب و رسائلى كه به قلم اين كمترين تحرير شده است از آن جمله در رساله وحدت از ديدگاه عارف و حكيم تحقيق و تقرير نموده‏ام؛ اكنون غرضم اين است كه بر مبناى رصين توحيد صمدى، علّيت در حقيقت تشأّن وجود است، و وجود سابق بر هر تعيّن است چنانكه مرحوم متأله سبزوارى در تعليقه‏اى بر دليل پنجم ادله تجرّد نفس ناطقه در شرح غرر الفرائد فرموده است: «و العلّية على ما هو التحقيق هى التشأّن، و الوجود سابق على كلّ التعيّنات». در بند هيجدهم دفتر دل اشارتى بدين كلمه عليا نموده‏ايم:


بيا يك باره ترك ما سوا كن خودت را فارغ از چون و چرا كن‏
به اين معنى كه نبود ماسوايى خدا هست و كند كار خدايى‏
به اين معنى كه او فرديست بى‏زوج به اين معنى كه او جمعيست بى‏فوج‏
به اين معنى كه وحدت هست قاهر نباشد كثرتى غير مظاهر
ندانم كيست علّت كيست معلول كه در وحدت دويى چونست معقول‏
چه اندر كعبه باشى و چه در دير ترا قبله است وجه اللّه و لا غير
شؤون ذات حق معلول او نيست عجب از آن كه اين معقول او نيست‏
بگويم حرف حق بى‏هيچ خوفى صمد هست و صمد را نيست جوفى‏
بيا با ياد او مى‏باش دمساز بيا خود را براى او بپرداز
برون آيكسر از وسواس و پندار كه تا بينى حقيقت را پديدار


کلمه443هزار و یک کلمه (علامه حسن زاده آملی)

[توحید صمدی]

وجود صمدی

حضرت استاد علامه حسن زاده ی آملی روحی فداه رساله ای دارند موسوم به رساله ی اعتقادات که در آن مجموعه اعتقادات خویش را یک جا جمع نموده اند، یکی از آن جمله اعتقادات که به رشته تحریر آمده این است که فرمودند: « اعتقاد من این است که حق عین خلق است منتهی حد را بردار حق را بگذار» اگر بخواهیم بین حق و خلق جدایی قائل شویم باید ترکیب میان این دو را ترکیب انضمامی بدانیم و اگر ترکیب حق و خلق ترکیب انضمامی شد دیگر نمی توان از اشکالات و ایرادات عقلی فلسفی رهایی یافت که به دو تای از آنها قبلاً اشاره شد.
حضرت استاد علامه در بخشی از الهی نامه خویش فرموده اندک « الهی شکرت که دیده ی جهان بین ندارم (هُوَ الأوَّلُ وَالآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالبَاطِنُ) سرّ این گفتار آن است که همه ی عالم را یک حقیقت وجود صمدی پر کرده است و جز حق چیز دیگری مشهود نیست حتی هویت حقیقی فقیر را نیز همان غنی تشکیل می دهد و فقیر، محض ربط به غنی است و غنی را استقلال ذاتی و صمدیت وجودی است.


منبع،شرح رساله رابطه علم و دین حضرت علّامه ابوالفضائل حسن خسن زاده آملی.

شارح:حضرت استاد داود صمدی آملی.

[توحید صمدی]

توحید صمدی قرآنی


جناب فارابی در فص دوازدهم فصوصش گوید: واجب الوجود مبدأ هر فیض است، و ظاهر بر ذات خود است، پس بدون پیدایش کثرت در ذاتش همه او را است. پس او از حیثی که اوست ظاهر است، پس از ذات خود همه را رسیده است، پس علمش بکل بعد از ذاتش و بعد از علم او به ذاتش است و علم او به ذاتش نفس ذاتش است، و همه نسبت به ذات او اتحاد می یابند و یکی اند، پس او یکتای همه است،(فهو الکل فی وحدة).
اگر چه فص حاوی اصول و امهاتی است اما آنچه که مناسب با مقام است اینکه: ماسوایش همه فیض اویند و خود فیاض علی الاطلاق است، لذا همه روابط محضه و تعلقات و تدلیات صرفه اند که فقر وجودی دارند و به اضافۀ اشراقیه حق برقرارند. و چون خود صراح و ظاهر است و ماسوایش همه شئون اویند پس علم او به ذاتش عین علم او به ماسوایش است که بسیط الحقیقة کل الشیاء است.
و این قاعده حکمای الهی از روایات اخذ شد که از امام موحدین و آدم اولیاء الله علیه السلام که فرمود:
مع کلِّ شیء لا بمقارنةٍ و غیر کلِّ شیء لا بمزایلة.
لیس فی الاشیاء بوالج و لا عنها بخارجٍ داخِلٌ فی الاشیاء لا کشیء داخلٍ فی شیء و خارجٌ من الاشیاء لا کشیءٍ خارج من وجه.
و معنی بسیط الحقیقة یعنی حق واحد صمد حقیقی است که در لطیفه احدیت حق مطرح شد.
عارف در این منظر اعلی وجود را واحد به وحدت شخصی می بیند و تشکیک را به لحاظ عظم و صغر مجالی و مظاهر بلکه به لحاظ تطورات حقیقت واحد وجود در شئون کثرات اعتباری می داند؛ لذا در هر موجودی اول وجه الله و نور خدا دیده می شود سپس آن موجود که: (بِیَده مَلکُوت کُلّ شَیء).
از بسیط الحقیقة کل الشیاء تعبیر به وحدت حقه حقیقه ذاتیه لایتناهیه می شود که مساوق با حق است و تکثیر در او راه ندارد به جهت اینکه اگر چیزی از او سلب شود و وجدی از برای او باشد حیثیت انتزاع معنی سلب غیر از حیثیت انتزاع وجود خود اوست و بدین جهت تکثیر حیثیت در ذات او پیدا شده بسیط نخواهد بود و این معنی همانست که گویی حق سبحانه غیر متناهی است یعنی الصمد است که جوف او را نبود و همان است که گویی وجود واحد است،(شَهِد الله أنّه لا إلهَ الاّ هو).
از آدم اولیاء الله پرسیدند که وجود چیست؟ فرمود:به غیر وجود چیست، و هو هو لا هو الاّ هو در عین حال هو هو و الاشیاء اشیاء.
و او چون بسیط الحقیقة است همه خیرات و فعلیات از بدایت تا نهایت در او منطوی است که ذات علت تامه و فاعل کل است و صورة الصور و حقیقة الحقائق می باشد و این قاعده را در علم حق تعالی به ذات و به ماسوا و در توحید ذاتی و صفاتی و افعالی و در اینکه مؤثری نیست جز او، شأنی به سزا است.
بر بسیط الحقیقة اطلاق نقطه شده است که نقطه کل اشیاء است چه اینکه در فتوحات مکیه و مفاتیح غیب جناب آخوند آمده است. و نیز او وحدت مطلقه منزه از اطلاق و تقیید اطلاق می نمایند که اطلاق احاطی صمدی عینی دارد و جمیع کلمات وجودیه شجون شئون ذاتیه حق، و ظهورات نسب اسمائیه حق اند،(هُوَ الاوّل وَ الآخِر وَ الظّاهر وَالبَاطِن)... .
و این حقیقت است که موضوع علوم الهیه در صحف عرفانیه است و عارف ذوالعینین است که وحدت را در کثرت و کثرت را در وحدت می بیند، وحدت حقه حقیقیه را اسماء و صفات باید و اسماء و صفات را مظاهر که ربّ مطلق بدون مظاهر وهم است:(هُوَ الّذی فی السَّماء إله وَ فی الأرض إله).

[توحید صمدی]

وجود صمدی (2)

آن که در خود درست اندیشد دریابد که بود او نابود شدنى نیست ، هر چند او را اطوار وجودى است ، چه این شاءنى از وجود صمدى است و به تعبیر فلسفى معلول قائم به علت تامه خود است که حق مطلق و وجود صمد است ، و نافى باید نخست نفى علت کند و آن یا عدم است یا وجود، عدم که بطلان محض و هیچ است و وجود که واجب بالذات است علاوه این که شى ء، نافى ذات خود نیست .فناى صحف عرفانى عبارت از رفع تعینات و اسقاط اضافات است و نیست شدن خلق بعد از هستى به تعبیر موت در روایات کنایه از فناى سافل در عالى است ، لذا در سلسله طولى صعودى موت عالى متاخر از موت سافل است.
هزار و یک کلمه_علامه حسن زاده

[توحید صمدی]

وجود صمدی (3)



بود پس مر تو را اين جمله شاهد كه هستى نيست جز يك شخص واحد
در منظر اعلاى عارفان بالله ، و در بطنان عرش تحقيق اهل الله ، و در قله شامخ عقل صاحبان برهان و انديشه ، وجود واحد به وحدت حقه حقيقيه شخصيه ذاتيه صمديه ذات مظاهر است و اين مطلب را تنوير مى كند اتحاد عدد وجود و واحد و ايجاد كه اين عدد به منزله روح آنان است ، پس وجود صمد حق است كه جوف ندارد و غيرتش كه همانا همان جلال غير متناهى بودنش و سطوت و جبروت و عظموت عزت و صمديت و احديت اوست جاى خالى براى غير نگذاشته است كه سعدى شيرين سخن گويد:
چو سلطان عزت علم بركشد جهان سر به جيب عدم دركشد

و وجود بسيط صرف بدون شوب ماهيت است و وحدت سعى كلى دارد كه وحدت عددى آيتى از آيات و شاءنى از شئون او است . و چون اضداد را زير پر مى گيرد و اوصاف متقابل را شامل است دال بر وسعت وجودى اوست . و سلطانى است كه دائما عساكر اسماى حسنايش و صفات علياى او ملازم ركاب اويند. و چون يكى است و دو برنمى دارد لذا يكى او را قرب و بعد نيست و اقرب و ابعد در آن راه نمى يابد.
وجود صمدى قيوم بذاته است ، و اصل در تحقق و تجلى همه است كه او يكى همه و همه يكى است . او است كه همه جا را پر كرده است كه هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن است .
علامه حسن زاده آملی

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

نوشته اصلی توسط توحيد صمدي http://www.ayehayeentezar.com/images/askquran/buttons/viewpost-left.png (http://www.askquran.ir/thread21464-2.html#post549688)
به اين معنى كه نبود ماسوايى خدا هست و كند كار خدايى‏
به اين معنى كه او فرديست بى‏زوج به اين معنى كه او جمعيست بى‏فوج‏
به اين معنى كه وحدت هست قاهر نباشد كثرتى غير مظاهر
ندانم كيست علّت كيست معلول كه در وحدت دويى چونست معقول‏
چه اندر كعبه باشى و چه در دير ترا قبله است وجه اللّه و لا غير
شؤون ذات حق معلول او نيست عجب از آن كه اين معقول او نيست‏
بگويم حرف حق بى‏هيچ خوفى صمد هست و صمد را نيست جوفى‏
بيا با ياد او مى‏باش دمساز بيا خود را براى او بپرداز
برون آيكسر از وسواس و پندار كه تا بينى حقيقت را پديدار






سلام و عرض ادب
در فصل ششم نور علی نور فرمود:<<مهمترین شعب تزکیه ،تطهیر سرّ و ذات انسان از شک و ریب در ایمان بالله است که با نور معرفت از ظلمات اوهام و وساوس بدر آید و به حلیّت توحید حقیقی که توحید قرانی است متجلّی گردد.>>
آنکه فرمود :<که نبود ماسوایی> یعنی توحید صمدی قرانی است یعنی وحدت شخصی وجود ذات مظاهر باشد.

به این معنی که او فردیست بی زوج
.............
<<الهی فرد تویی که ماسوایت همه زوج ترکیبی اند و صمد تویی که جز توپری نیست
و تو همه ای که صمدی>>
و مراد از ماسوای او یعنی مظاهر و شئونات اسمایی او که غیرتش غیری در جهان نگذاشت لاجرم عین همه اشیا شد.

به این معنی که وحدت هست قاهر
..........
وجود اصل است و مساوق حق است و حق غیر متناهی ، اعنی اجوف نیست و صمد است،یعنی وجود حقیقت واحد بوحدت شخصی ذات مظاهر است و بسیط الحقیقه کل الاشیا است که کثرات مقهورند و وحدت قاهر، این آب است که <<و من الماء کل شیء حیّ>> و آنها <<کسراب بقیعة یحسبه الظمآن...>>

بدان کثرتی که به ظاهر مشهود است و وحدت حقیقی است یعنی در چشم توحید اهل الله تحقق
جمیع عوالم غیر متناهی لحظات آن وحدت حقه حقیقه اند

(نقل از دفتر دل)
......

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

ندانم کیست علت کیست معلول
که در وحدت دویی چونست معقول

علت و معلول در حکمت متعالیه به همان ممشای عرفای شامخین است که در مبحث
وجود رابط و رابطی آمده است و وجود رابط به ما سوی الله اطلاق می شود
بدین معنی که معلول مطلقاً عین الربط به علت مفیضه است
و هیچ نحوه استقلال ندارد.
پس وجود معلول بعینه از حیث وجودش برای علت تامه است(چون عین ربط می باشد)
و به وجودات معلوله روابط محضه گویند و اضافه این وجودات به علت مفیضه ،اضافه اشراقیه
قائمه به یک طرف عینی یعنی وجود علت جلّ شأنها است.
و علت و معلول به این مبنای رصین صواب است ،
نه اینکه بین علت و معلول وحدت عددی تصور گردد.

چه اندر کعبه باشی و چه در دیر
ترا قبله است وجه الله و لا غیر

این وجه الله واسطه و رابطه هر موجودی با مبداش است
و یا
یعنی هر شیء فانی است جز همان وجه آن شیء که همان جهت ارتباطش به مبدأ
فیاض است و این وجه باقی است و مآل هر دو یکی است.

[توحید صمدی]

توحید صمدی قرآنی

در توحید صمدی قرآنی تنها راهی که بهترین راه است حرف شنیدن است . باید حرف شنید تا یکدفعه چشم باز شود ببیند همه چیز او شده است . باید آنقدر حرف بشنود که ببیند لحظه به لحظه اشتیاق او بیشتر می شود.حضرت علامه حسن حسن زاده آملی می فرمایند:
منم آن تشنه دانش که گر دانش شود آتش مرا اندر دل آتش همی باشد نشیمن ها
کثرات مرآت هستند و مرآت نمایاندن است و همه او را می نمایانند سراسر نظام عالم آیینه است همه نشانه هستند عالم آیات است و اگر از این آیات آن اصل را دیدیم اینها می شوند آیات و الا اصلا کثرات آیات نمی شوند. علامت آنگاه علامت است که ذی العلامت را نشان دهد و اگر به همین ظاهر نگاه شود این می شود دنیا ؛می شود غفلت.هر چه هست یا بود است یا نمود بود و هر چه هست نمود این یک بود است .(خدا را محدود به حد نکنید و نگویید زمین و آسمان خدا است . خدا یعنی زمين و آسمان و ... غلط است خدا یعنی وجود درست است)

حضرت آیت الله صمدی آملی - شرح بسم الله الرحمن الرحیم - جلسه6


با تشکر از وبلاگ بیکرانه وجود

[توحید صمدی]

قال أمیر المومنین علـیّ الوصیّ

علیه الصلاه و السلام

فی توحید الله :

« لیس فی الأشیاء بوالجٍ و لا عنها بخارجٍ »

نهج البلاغه ، خطبه ی 184







عارف ربانی و حکیم متأله میرزا مهدی الهی قمشه ای رحِمَهُ الله در ترجمه و شرح این حدیث می فرماید :
ترجمه : نه خدا در اشیاء داخل است و نه از آنها خارج .
شرح : یعنی ذات یکتا و یگانه ی خدا با آنکه با تمام موجودات و مقوّم کلیّه حقایق وجودیه است داخل در عالم است و خارج از عالم ، از چیزی بطور مباینت خارج نیست و در چیزی به نحو حلول داخل نیست . به عبارت دیگر خدا در حدود و ماهیات اشیاء داخل نیست و از وجود و خیث نورانیت عالم هم خارج نیست . « عالم ز تو هم تهی و هم پر » . پس نور وجهش که تجلّی فعلی اوست با تمام موجوداتست « و هو معکم أینما کنتم » چون ذات بحت بسیط الحقیقه است و بسیط الحقیقه کلّ الإشیاء و لیس بشی ءٍ منها ، و در هیچ تعیّن و حد و ماهیت نمی گنجد و مقوّم تمام موجوداتست و محیط به کلیّه ی وجودات و در هر مکان آن لا مکانی حاضر و از کلیّه ی أمکنه خارج است .


حکمت عملی یا اخلاق مرتضوی صفحه ی 57