آیا ادعیه مفاتیح مانع از تلاش علمی نمی شود؟

[رایکا]

در فرهنگ اسلامى دعا به عنوان یك عامل معنوى، در تأثیرگذارى بیشتر عوامل مادى نقش دارد و ضریب اطمینان را بالا مى برد. بنابراین دعا به عنوان «اهرم كمك» نه «جایگزین» تلاش مادى و علمى، روشن ترین دلیل بر درستى این اندیشه روش و سنت پیامبر (ص) و امامان (ع) مى باشد كه از تلاش براى زندگى روزمره خود فروگذار نبودند و حتى نخلستان ها آباد مى كردند و حتى گاهى براى معالجه از طبیب مسیحى استفاده مى كردند. اما ناگفته نماند گاهى كه تلاش هاى انسان به نتیجه نمى رسد، دعا از چنان پتانسیل معنوى برخوردار است كه حتى به تنهایى برخى بیمارى ها و مشكلات را حل كند و این نشانه جامعیت دین است. هیچ گاه انسان را در بن بست قرار نمى دهد و علاوه بر تشویق او به تلاش علمى و جسمى او را از حصارهاى تنگ مادى رها مى بخشد و دریچه بى پایان معنویت را به روى او مى گشاید. از نظر علمى نیز ثابت شده است كه اعتقاد و معنویت و حتى تلقین در ایجاد امید و رفع آسان تر مشكلات و بیمارى ها بسیار مؤثر مى باشد.

دعاهاى مفاتیح را نیز باید در این راستا تحلیل كرد. براى توضیح بیشتر توجه شما را به مطالب زیر جلب مى كنیم:

1. بزرگترین و اصلى ترین علت و انگیزه انسان در زندگى به ترتیب چهار چیز است: امید، اعتماد، آمادگى، عمل

در این میان اگر «امید» نباشد، عناصر سه گانه دیگر هم پدیدار نمى شوند. یكى از عوامل اساسى امید ساز در انسان «دعا» به شمار مى آید. این همه تأكید و توصیه اى كه اسلام به دعا دارد نمایانگر این حقیقت است كه هیچ گاه راه امید به زندگى شایسته، بسته نیست و انسان- وقتى الهى بود- به بن بست نمى رسد.

2. از سوى دیگر «دعا» و توجه به خداوند و گره گشایى خواستن از او در ناهموارى ها و دشوارى ها، حركت بخش است و نه تنها ركود نمى آورد كه درست در نقطه مقابل آن قرار دارد. از این رو «دعا» خیزش و حركت را دو چندان مى كند و سستى و ركود را بر مى دارد.

[رایکا]

3. معناى «دعا» و جگونگى آن در هر چیزى از جمله درمان بیمارى ها آن نیست كه انسان دنبال علم و دانش پزشكى و به طور كلى فعالیت هاى علمى نرود، بلكه توجه كردن به این نكته مهم است كه در حقیقت شفا و تأثیر از آن خداوند است و غیر او ابزارى بیش نیستند و انسان نباید از آن غافل باشند چنان كه در داستان حضرت موسى (ع) آمده است.

«آورده اند كه روزى حضرت موسى (ع) براى درمان بیمارى خود به سراغ طبیبان بنى اسرائیل رفت و با دارویى كه به وى داده شده شفا پیدا كرد بار دیگر مریض شد و دوباره همان دارو را به كار بست ولى این بار بهبود نیافت حضرت موسى (ع) سر آن را از خداوند پرسید، پاسخ آمد كه اى موسى تو در نوبت نخست با امید به شفاى الهى به سراغ طبیب و دارو رفتى و بهبود یافتى، اما این بار كه دارو را كارساز یافته و از یاد ما غافل گشتى خوردن دارود براى تو فایده اى نداشت»( شهید دستغیب، تفسیر سوره واقعه، ص 264)

به هر حال دعا، توكل و صبر و مانند آن كه مورد تأكید فرهنگ اسلامى است همگى براى زندگى علمى و عملى انسان، پشتوانه هستند تا چراغ امید و حركت همواره بدرخشد وگرنه توكل و دعا و صبر كه با حركت و كار توأم نباشد، سودمند نخواهد شد. از این رو در روایت آمده است: «دعاى افراد بیكار مستجاب نمى شود»( وسایل الشیعه، ج 12، باب 5، ص 14، ح 2- 9)

4- مطلب پایانى آن كه همان طورى كه هر وسیله مادى از جمله دارو و عملكرد پزشك، درمان و بهبودى بیمارى را فراهم مى آورد و یا آتش، سبب گرما و آب سبب رفع تشنگى مى گردد، گاهى هم ممكن است عامل معنوى چون دعا در زندگى انسان اثرى بگذارد مثلا مریضى شفا یافته و یا مشكلى حل شود. ولى به هر حال- چه دعا و چه دارو- همگى وسایل تأثیرند و مؤثر حقیقى خداوند متعال است، اوست كه علم مى دهد، روزى مى بخشد، مى میراند و زنده مى كند چنان كه حضرت ابراهیم (ع) در برابر بت پرستان بیان داشت(شعرا، آیات 78- 82)

خلاصه سخن: همه امور و تلاش هاى علمى و عملى در تأثیرگذارى مستقل نبوده بلكه در طول

اراده و خواست خداوند قرار دارند و وسایل فیض و رحمت او به شمار مى آیند. از این رو هم باید از هیچ كوششى در زندگى دریغ نكرد و هم از توكل و دعا و یاد خدا غفلت نورزید كه این دو (علم و عمل، دعا و نیایش) در كنار هم نیل به هدف هاى زندگى را ساده كرده و سرعت مى بخشند