درآمدى بر اعجاز صوتى قرآن‌

[ملکوت* گامی تارهایی *]

به غیر از اعجاز بیانی، علمی، تشریعى و عددى که دربارة ‌آنها سخن بسیار گفته شده است با گذر زمان سرچشمه‌هاى شگفت انگیز و اعجازهاى جدید قرآن کریم بر بشر هویدا می‌شود که همه‌اینها بیانگر لایتناهى بودن آن است و هر زمان و دوره‌اى احتمال کشف بُعد و حقیقتى تازه از قرآن می‌رود.

یکی از جنبه‌هاى اعجاز قرآن که مورد توجه قرار نگرفته است در اصوات و آواى قرآن نهفته است. مقاله حاضربه وجود تاثیرات شگفت انگیز موسیقى و صوت حاصله از قرائت آیات و سور قرآن که در خواننده و شنوندگان آن بدون در نظر گرفتن معانى و محتواى ارزشمند آن ایجاد می‌شود ، پرداخته است این موسیقى در تار و پود الفاظ و ترکیب درون جمله‌ها نهفته است که با احساس نا پیدا و قدرت متعال ادراک می‌شود.

قرآن کریم، بزرگ معجزة حضرت ختمی‌مرتبت، گنجى است بی‌پایان که با ظهور اسلام بر ایشان نازل شد. با گذر زمان، پیاپى سرچشمه‌هاى شگفت و تازه‌اى از این کتاب آسمانى کشف می‌شود تا بشر تشنة رشد و تعالى از آنها بنوشد. همواره آیه‌ها و نشانه‌هاى جدیدى که گواه وجهه آسمانى قرآن و تأکید کنندة لایتناهى بودن این سروش خداوندى است، رخ می‌نماید.

اگر این آیات و نشانه‌ها را اعجاز قرآن بخوانیم تاکنون ابعاد مختلفى از اعجاز قرآن کشف شده است که اغلب کتاب‌هاى علوم قرآنى بخشى از صفحات خود را به بیان این اعجاز اختصاص داده‌اند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

مهمترین ابعاد اعجاز قرآن را به شرح زیر می‌توان برشمرد:

1ـ اعجاز بیانى

الف - گزینش کلمات

ب - سبک و شیوه بیان

ج - نظم آهنگ قرآن

د - وحدت موضوعى یا تناسب معنوى آیات

و - نکته‌ها و ظرافتها

2ـ اعجاز علمى

الف - چگونگى گردش آسمانها و زمین

ب - نقش کوهها و استوارى زمین

ج - دشوارى تنفس با افزایش ارتفاع

د - آب؛ منشاء حیات

و - پوشش هوایى حافظ زمین

3ـ اعجاز تشریعى

الف - معارف احکام

ب - صفات جمال و جلال الهى

ج - قدرت مقام انبیاء

د - جامعیت احکام اسلامی1

4ـ اعجاز عددى

الف - تساوى در تکرار کلمات دنیا و آخرت

(هر کدام 115 بار)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

ب - تساوى در تکرار کلمات حیات و موت


(هر کدام 71 بار)

ج - تکرار کلمه یوم 365 بار (به تعداد روزهاى شمسی)

د - تکرار کلمه سجده و مشتقات آن 34 بار (برابر ربا مجموع سجده‌هاى 17 رکعت نماز واجب و 34 رکعت نماز مستحب شبانه روزی)2.

پر واضح است که معجزات کشف شده به صورت یک جا به دست نیامده و گذر زمان، لطف خداوند، نکته سنجى و دقت جمعى از گذشتگان بوده که موجبات استخراج و ارائه‌این رموز را فراهم نموده که البته در احادیث و روایات بزرگان اسلام نیز به کرات بر لایتناهی بودن این کتاب آسمانى و دامنه‌هاى شگفتى آن و عدم تعلق آن به دوره و زمانى خاص اشاره گردید.

امیرالمؤمنین على علیه‌السلام می‌فرمایند: قرآن داراى ظاهرى زیبا و باطنى ژرف و عمیق است، شگفتی‌هاى آن جاودانه است و پرده‌هاى ظلمت جز با آن کنار نمی‌رود 3

همچنین امام رضا علیه‌السلام می‌فرمایند: خداوند قرآن را براى زمان خاص و افراد مخصوص قرار نداده است و لذا در هر زمانى این قرآن جدید و تازه خواهد بود .4

حال با استناد به‌این احادیث و داشته‌ها این نتیجه به دست می‌آید که در هر زمان و دوره‌ای احتمال برداشته شدن پرده‌اى دیگر از رموز شگفت‌آور و انسان‌ساز این کتاب آسمانى و به بیان دیگر کشف بُعد تازه‌اى از اعجاز آن وجود دارد.

به نظر می‌رسد یکى از ابعاد اعجاز قرآن که تاکنون مورد توجه بایسته قرار نگرفته است، اعجاز نهفته در اصوات و آواى قرآن است. یعنى احتمال وجود تأثیرات پیچیده و شگفت‌آور ناشى از موسیقى و صوت حاصله از قرائت آیات و سور قرآن که در خوانندگان و شنوندگان ایجاد می‌شود؛ تأثیراتى که از پس صوت و کلام حاصله از تلاوت آیات قرآن و موسیقی دلنشین حاصل از آن پدید می‌آید و نه از پس معانى و محتواى ارزشمند گنجانیده در آن؛ تأثیراتى از پس ساختار، و نه محتوا.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

یک نوع موسیقى درونى در کلام قرآن وجود دارد که احساس شدنى است، اما تن به تشریح نمی‌دهد. این موسیقى در تار و پود الفاظ و در ترکیب درون جمله‌ها نهفته است و فقط با احساس ناپیدا و با قدرت متعال ادراک می‌شود.5

به طور کلى صوت و موسیقى داراى تأثیراتى ظریف در عین حال عمیق و شگفت آور بر انسان‌هاست. اصوات داراى تأثیراتى بر روح و روان و حتى جسم همة مخلوقات از انسان‌ها گرفته تا حیوانات و گیاهان می‌باشند و اگر آدمی‌عالِم به‌این تأثیرات باشد با به کارگیری درست اصوات و موسیقى در زندگى خود، آرامش، سلامت روح و جسم، رشد و تعالى خود را از این سرچشمه بر می‌گیرد.

تأثیرات موسیقى نه تنها بر موسیقی‌دانان و افراد تحصیل کرده در این زمینه، بلکه بر تمامی‌افرادی که در معرض شنیدن آن قرار بگیرند و به آن گوش فرا دهند، ایجاد می‌شود.

طبیعت آدمی‌به طور کلی، مسیر آهنگین زندگى را می‌پیماید و موسیقى به نوعى در دل زندگی مستتر است.6

شکسپیر می‌گوید:

طلسم نغمه‌ها، حتى سینه‌هاى وحشى و دور از احساس را سحر می‌کند و به آرامش می‌کشد7

امروزه، تأثیرات روانى موسیقى در ایجاد تغییر حالت، بالا بردن میزان دقت، هماهنگى بخشیدن به رفتار و کردار و تکامل سطح فکر و فرهنگ، ثابت شده است.8

[ملکوت* گامی تارهایی *]

موسیقی آنقدر مؤثر است که می‌تواند سلامت را به خطر بیاندازد و یا موجب بهبود آن شود، موسیقى باعث تمرکز حواس و اندیشه می‌شود و براى برقرارى ارتباط زمینى و آسمانی بسیار مورد استفاده قرار گرفته و می‌گیرد. 9

انسانها با شنیدن صداى وزش باد که از لا به لاى درختان می‌وزد، شنیدن طنین امواج عظیم دریا، شنیدن صداى جریان آبشارها یا صداى چک چک باران، در اعماق وجود خویش احساس لطیفى را تجربه می‌کنند. این صداها اصوات هستى هستند که در دل طبیعت نغمه‌هاى پاک ربانى را زمزمه می‌کنند و از این رو است که در جان انسان چنین نواى روح بخشی دارند. هنگامی‌که آواى طبیعت در گوشها طنین می‌افکند، در دل سرور عمیق همراه با آرامش پدیدار می‌گردد.10

یک موسیقى درست و روح نواز در خدمت عرفان و کمال آدمی‌است و او را داناتر می‌نماید و بسیارى از سؤالات ناخودآگاه او را حل می‌کند.11 استفاده از موسیقى براى ایجاد تأثیرات روحى و روانى در جهت تعالى در بسیارى از فرقه‌هاى مختلف یافت می‌شود که از جملة آنان به موبدان چینی، بودائیان هند و قبایل مختلف آفریقایى و... می‌توان اشاره نمود.

همچنین فرقه‌هاى دیگر نیز از جمله صوفیان، دراویش در خانقاه‌ها و منازل و معابد و موبدان زرتشتى معتقد بودند، از طریق موسیقى و نغمات موزون می‌توان سریع‌تر به خالق رسید و روح را به آرامش رساند و در این طریق نیز تا حد زیادى موفق بودند و دراویش و صوفیان در فصول و زمانهاى خاصى به اجراى مراسم و ادعیه می‌پرداختند که‌این ادعیه و مناجات با ریتم و آهنگ و صوت و لحن خاصى همراه بود12. سخن در درستى و نادرستى بهره‌گیری از موسیقى نیست، بلکه ذکر این نمونه‌ها نشان دهنده توان تأثیرگذارى موسیقى بر روان آدمی‌است.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

صوت زیبا و لحن نیکو به خودى خود محرک است و از این حربه در طول تاریخ، به عناوین مختلف انسانها سود جسته‌اند چه در جهت حسن امور و چه اعمال مقبوح و ناپسند. حتی انسانها از طریق اصوات و آوازهاى خود حیوانات اهلى را به حرکت و یا خوردن و آشامیدن وا می‌داشتند و این یک واقعیت انکار ناپذیر در تأثیر صوت و آواز بر مستمع است. 13

اصوات انرژی‌دار غالباً در ترکیب با حروف یا کلام تجلى می‌یابند و به اوج قدرت می‌رسند و در جهت اهداف مد نظر مورد استفاده قرار می‌گیرند. همانطور که در بسیارى از فرقه‌ها، از گذشته‌هاى دور تاکنون این صوت کلامهاى ویژه که به شکلى آهنگین قرائت می‌شدند حامل انرژی‌هاى قدرتمند و شگفت‌آورى براى آنان بودند. این در حالى است که موسیقی تنها و بدون کلام کمتر ظرفیت گنجاندن انرژی‌ها را در خود داراست و این تلفیق صوت و کلام است که به صورتى جادویى تأثیرات مافوق حواس پنجگانه بشر را ایجاد می‌کند، و قابلیت ایجاد انرژی‌هاى شگفت‌آور را داراست. نمونه‌هایى از تلفیق صوت و کلام و بهره‌گیرى از انرژی‌هاى قدرتمند آن را در اذکار قبایل آفریقایی، طریقت تاى چى چوان (از چین)، یوگایی‌ها، زرتشتیان و ذکر آمین مسیحیان و مسلمین و حتى در زندگى روزمره امروزى مثل آرامش ناشى از نغمة لالایى براى کودکان و... می‌توان یافت.

برای نمونه، در مطالعاتى که اخیراً انجام شده و در مجلة پیشگیرى (prevention magazine) آمده است، تأثیرات نواى موسیقى را در بهتر شدن آهنگ موسیقى تنفسی نوزادان زودرس نشان داده است. بنابراین تحقیق محققان در بخش مراقبتهاى ویژه نوزادان (ICU)، دو گروه از این نوزادان زودرس را انتخاب کرده و در گوش‌ها‌ى یک گروه از این نوزادان گوشی‌هاى کوچکى گذاشتند و از آن زمزمه موسیقیایى لالایى پخش می‌کردند. محققان مشاهده کردند که وقتى موسیقى پخش می‌شد. نوزادان میزان بیشترى از اکسیژن در خونشان داشتند و همین طور ضربان قلب و سرعت تنفسشان به نسبت گروه دوم که فقط وزوز دائم دستگاههاى کنترل پزشکى را به همراه صداى زمینه‌اى دیگر که در بخش وجود داشت می‌شنیدند به حد طبیعى نزدیک‌تر بود14.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

از مثالهایى که در تأیید تأثیرات شگرف صوت و کلام بر آدمی‌قابل بیان است بکارگیرى آن در تاى چى چوان (یک طریقت چینی) است. آنها معتقدند براى نورانى شدن ابتدا باید جسم را متعادل (بالانس) نمود تا گردش انرژى به درستى در آن صورت بگیرد و یکى از راه‌های متعادل نمودن میزان انرژى بدن استفاده از صوت است.15 آنها براى متعادل نمودن بدن از نرمش‌ها و تمرین‌هاى مختلف و خاصى استفاده می‌کنند و در مواردى براى سلامت بخشیدن و بهبود عملکرد اعضایى از بدن از تلفیق صوت و کلام و تکرار و قرائت آن استفاده می‌نمایند.

بعضی از انواع صوتهاى خارج شده از دهان شخص می‌تواند بر جریان انرژى تأثیر بگذارد. به طور کلى انسان در حالت ناراحتى یا بیمارى و شرایط استرس از خود صداهایى خارج می‌سازد.

این اصوات باعث می‌شوند که فشارهاى وارده بر اندام داخلى از طریق شش‌ها کاهش یابند. در بررسی‌هاى به عمل آمده مشخص شده که اصوات مختلف بر روى ارگان‌هاى مختلف بدن تأثیر می‌گذارند و نیز بلندى و کوتاهى صوت، اثرات مختلفى روى ارگان مربوطه دارد. شش صوتی که در جدول زیر ارائه شده، اثرات مخصوص به خود را روى ارگان‌هاى مربوطه دارند. هر کدام از این شش صوت باید با یک بازدم ممتد از حنجره خارج شوند 16

[ملکوت* گامی تارهایی *]

صوت He Hu Si Xu Chui

ارگان قلب طحال شش کبد کلیه


آنها معتقدند با قرائت اصوات بالا با تمرکز و آرامش، با هر صوتى می‌توان قسمت حساس به‌ آن صوت را در بدن (که در بالا اشاره شده) تحریک نمود و بر آن تاثیر سلامتى گذاشت.

مثال بالا بکارگیرى صوت و کلام براى سلامتى جسم و کسب آرامش بود در حالى که در فرقه‌های مختلف دیگر از صوت و کلام در جهت تعالى بخشیدن به روح نیز استفاده‌هاى فراوانى می‌شود و از صوت و کلام در جهت کسب کمالات و انرژی‌هاى مثبت بیشتر استفاده می‌شود.

به عنوان نمونه از جمله فرقه‌هایى که از صوت و کلام در جهت رشد و تعالى روح استفاده می‌کنند به یوگا اشاره می‌کنیم. تأکید می‌شود ذکر این نمونه‌ها به منزله داشتن نگاهى همدلانه به همة جوانب مکتب‌ها و ورزش‌هایى مانند یوگا نیست، بلکه مراد این است که فضائى مناسب براى نشان دادن توجه بیشتر به تأثیر اصوات موسیقیایى بر کمال نفس فراهم آید تا بتوانیم به محور اصلى بحث یعنى اعجاز صوتى قرآن بپردازیم. در یوگا اعتقاد بر این است که عشق پروردگار به سوى مخلوقات به وسیلة صوت (Nada) جریان می‌یابد. آنها می‌گویند صوت آسمانى ابتدا به اصوات حاوى انرژى تبدیل شده سپس این اصوات انرژی‌دار به شکل ترکیب حروف عینى کلام تجلى قابل شنیدن براى همگان می‌یابند. این کلامهاى ویژه حامل آگاهى و انرژى خاصى هستند که نزد عارفان هندى به نام مانترا (صوت مقدس) شناخته می‌شوند.

در کتاب‌هاى باستانى ودا (سرودهاى الهی) به هجاى مقدس "اوم" به عنوان اولین و بالاترین مانترا اشاره شده است. آنها معتقدند این آوا که مادر همة اصوات است در باطن همة مخلوقات به صورت پنهان مستقر می‌شود. به دلیل ویژگی‌هاى منحصر به فرد ذکر اوم، ذکر دائمی‌و هموارة این آواى مقدس به رشد آگاهى و فراهم ساختن شرایط اداراکی مناسب براى شناخت ذات الهى می‌انجامد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

این ذکر عظیم از ترکیب سه صداى آ (a)، او (ع) و میم (m) تشکیل شده است و نمایانگر سه حوزة فعالیت ربانی: ایجاد، حفظ و فنا می‌باشد. در عرفان یوگا به ‌این نکته اشاره شده است که طنین قرائت صحیح ذکر اوم بسیار بسیار مهم است. فلسفه یوگا حالت هوشیارى انسان را به چهار سطح آگاهی تقسیم می‌نماید:

1ـ سطح آگاهى در هوشیارى (حواس پنج‌گانه یا خود آگاهی).

2ـ سطح آگاهى در رویا (هوشیارى نسبى حواس یا نیم آگاهی).

3ـ خواب عمیق یا عدم هوشیارى (حواس ظاهرى یا ناخود آگاهی).

4ـ آگاهى فرا حِسى (هوشیارى برتر).

در میان چهار حالت بالا تنها آخرین حالت است که قرار گرفتن در آن درک ذات مقدس خداوندى را براى افراد امکان پذیر می‌سازد. هنگام قرائت آواى اوم، هر چهار سطح آگاهى در ذهن انسان فعال می‌شود. طنین آ (a) با سطح اول آگاهی، او (ع) با سطح دوم آگاهی، طنین میم (m) با سطح سوم آگاهى و سکوت ایجاد شده در انتهاى قرائت ذکر اوم با سطح چهارم آگاهی ارتباط دارد. در شیوه درست خواندن مجموعة اصوات این ذکر مقدس، باید صوت آ (a) از نظر زمانى طولانی‌تر از صوت او (ع) و طنین صداى میم (m) از هر دوى آنها کشیده‌تر تولید شود. اگر ذکر اوم به درستى خوانده شود در پایان قرائت صوت میم، هیچگونه توان باز دم در ریه‌ها باقى نمی‌ماند، و این امر باعث ایجاد نوعی سکوت یا حبس بازدم خواهد شد. در رسوم عرفان یوگا، هدف از تکرار این ذکر دستیابى به آگاهى و رهایى از جهالت و نادانى است. ذکر اوم از نظر یوگایی‌ها تنها به گذشته تعلق ندارد، علم امروزى نیز به تازگى کشف کرده است که ذکر اوم میزان تمرکز فکر و آرامش عمومی‌روان را به صورت چشمگیرى بهبود می‌بخشد و تداوم گفتار این ذکر ظرفیت شش‌ها را نیز افزایش می‌دهد.17

[ملکوت* گامی تارهایی *]

همان طور که اشاره گردید در یوگا با بکارگیرى صوت و کلام تاثیرات فراوانى در جهت کسب انرژی‌هاى مثبت کائنات و کمالات انسانها ایجاد می‌شود. آنها به جز واژه‌هایى تکی از عبارات بلندترى که به زبان هندى سروده شده نیز استفاده می‌کنند که از آنها به عنوان سرودهاى الهى یاد می‌کنند. آن سرودها با وجود طولانى بودن توسط یوگی‌ها قرائت و تکرار می‌شود و از تکرار آنها در جهت کسب فضایل، انرژی‌هاى مثبت و رشد و تعالى استفاده می‌شود. نمونه‌اى از آن سرودهاى الهى عبارتست از:

- Aum Bhur Bhuva: Swaha tat Savitun VarenYama Bhargo Devashya Dimahi Diya Yonah PrachoDayat.

معنی عبارت بالا عبارتست از:

آن نورى که باعث درخشش آگاهى ما می‌شود آن را ستایش می‌کنیم و آن نور در زمین، برزخ و بهشت نیز مطرح است و همراه ماست.

قرائت این سرود کاملاً قانونمند است و یوگایی‌ها براى فراگیرى چگونه صحیح خواندن آن بارها در کلاس‌هاى خود از زبان استاد و یا روى نوارهاى پر شده به شیوه قرائت درست آن گوش داده و تکرار می‌کنند تا فرا گیرند. قرائت صحیح این سرود با کشش‌ها و مکث‌هایی همراه است که رعایت کردن آن قواعد براى بهره‌مندى از تاثیرات ارزنده‌ان سرود در اثر تکرار جداً لازم است. فوایدى که از طرف اساتید بزرگ یوگا براى تکرار کنندگان این ذکر به صورت صحیح مطرح گردیده بدین شرح است که ‌این سرود مولد ارتعاشى است که به پاک‌سازى تمام انرژی‌هاى مزاحم ذهن و جسم خوانندگان و شنوندگان می‌انجامد و جالب این که بجز پاکسازى درون فردى به پاکسازى محیطى نیز می‌پردازد. یعنى محیطى که در آن این سرود قابل شنیدن باشد (به صورت زنده یا از روى نوار پر شده) در اثر تکرار از انرژی‌هاى منفى تهى و سرشار از انرژی‌هاى مثبت می‌گردد. قرائت صحیح آن در محیط براى بیماران نیز بسیار مناسب است. شایان ذکر است که به فرمودة بزرگان یوگا این تاثیرات ناشى از تکرار صحیح صوت و کلام آنهاست نه معناى آنها. بدیهى است که اگر کسى حتى معناى این سرودها و عبارات را نداند ولى به صورت صحیح به قرائت یا گوش فرا دادن به ‌آن بپردازد متاثر از قدرت‌هاى آن خواهد شد، و اگر فردى هم معناى آن را درک کند ولى به قرائت عینى و صحیح عبارت نپردازد و معناى آن را به زبان‌های دیگر بخواند از این تاثیرات بهرمند نمی‌شود.18

[ملکوت* گامی تارهایی *]

تلفیق صوت و کلام مقوله‌اى اسرارآمیز و پیچیده است که در جهان اسلام و ایران کمتر شاهد تحقیقات بنیانى راجع به‌ آن بوده‌ایم و این در حالى است که احتمال وجود آیات و سور بسیارى در قرآن قابل پیش‌بینى است که در صورت قرائت صحیح، ایجاد ارتعاشات صوتى و در نهایت حصول انرژی‌هاى مثبت قابل کسب براى انسانها را دارا باشد که فراتر از حواس قابل درک و فهم می‌باشد. البته فضائل و فوائد قرائت برخى آیات و سور قرآن مورد توجه مسلمانان می‌باشد که از جمله آانان می‌توان به: آیة‌الکرسى (آیات 257-255سوره مبارکه بقره)- آیة: وجعلنا من بین ایهدیهم.... (آیة 9 سوره یس)- آیة: امن یجیب المضطر اذا... (بخشى از آیة 62 سوره نمل) اشاره کرد ـ همچنین ذکر نمونه‌ای زیر خالى از لطف نیست:

ـ قدرت شفابخشى تکرار سوره حمد19: دورى از فقر، قدرت بخشى به حافظه، بهره‌مندى از توفیقات الهى و فزونى روزى در نتیجة قرائت سوره واقعه20، توصیه به قرائت سوره ماعون با صداى بلند در نماز عشاء براى در پناه خداوند بودن تا صبح21.

اما هنوز توجهى بایسته به تأثیرات بر زبان جارى ساختن الفاظ قرآن نشده است گر چه در تحقیقات اندک به جنبة اعجازى شنیدن آیات قرآن پرداخته شده است.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

گروهی از پژوهشگران و پزشکان کشورمان در سال 1382 اقدام به آزمایشات و تحقیقات جالبی نمودند. آنان طى این آزمایش 40 بیمار همسان که نیاز به عمل جراحى داشتند را به دو دسته مساوى تقسیم نمودند. در روز عمل براى یک گروه از آنها از صبح زود تا لحظة عمل که بعد از ظهر همان روز بود به پخش تلاوت آیات قرآن در اتاقشان پرداختند و برای گروه دوم این کار را صورت ندادند و صداى عادى محیط بیمارستان در اتاق آنها به گوش می‌رسید.

سپس در هنگام عمل نتایج متفاوت و جالبى براى پزشکان و پژوهشگران حاصل آمد. گروهى که از صبح در معرض شنیدن قرائت آیات قرآن در اتاق خود بودند از آرامشى بالاتر،‌ضربان قلب طبیعی‌تر و اضطراب و دغدغة کمترى برخوردار بودند.22

آیا این احساسات و تاثیرات تنها ناشى از شنیدن مطالب و مفاهیم اشاره شده در این کتاب آسمانى است؟

اگر این چنین است آن بیماران که معانى آیات شنیده شده را نمی‌دانستند!.

این جنبه از اعجاز قرآن در درجه نخست به احساسات مبهمی‌بر می‌گردد که در قلب خواننده یا شنونده بر می‌انگیزد.23

اما به نظر می‌رسد علاوه بر فوائد معجزه آساى شنیدن آیات وحی، خواندن این آیات نیز داراى تأثیرى معجزه آسا باشد.

در قرآن و همین طور احادیث فراوانى به درست قرائت شدن آیات عربى براى ایجاد تاثیرات نهفته در قرآن توصیه شده و حتى گفته شده که اگر سواد عربى هم ندارید و مفاهیم عمیق مطرح شده در این کتاب آسمانى را متوجه نمی‌شوید با این حال باز هم به قرائت آیات به زبان عربى و به‌طور کاملاً صحیح بپردازید و یا به قرائت آنها گوش فرا دهید. حال به بیان تعدادى از این آیات قرآن یا احادیث که به درست قرائت کردن آیات قرآن توصیه نموده‌اند می‌پردازیم :

ـ قرآن ذکرى با برکت است.

ـ قرآن را به ترتیل بخوانید (مزمل آیة 4).

[ملکوت* گامی تارهایی *]

ترتیل (که خواندن آیات قرآن به‌ آن شیوه توصیه شده) ادا نمودن حروف و رعایت موارد وقف می‌باشد. همچنین در معنى آیة شریفة "ورتل القرآن ترتیلا" در حدیثى به نقل از امام صادق علیه السلام آمده است که: قرآن را با مکث و تأنى بخوانى و صدایت را به تلاوت آن زیبا کنی24

حضرت محمد (صلى الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند:

ـ قرآن را نیکو ادا کنید و شگفتیهاى آن را پی‌‌جویى کنید25

قرآن را با لحن عربى و لهجة آن بخوانید 26.

ـ قرآن را با عربى آن فرا گیرید و از قرائت حرف با کلمه زائد در آن بپرهیزید.27

ـ قرآن را به عربى صحیح بخوانید و عجایب آن را استخراج کنید28.

امام على (علیه السلام) می‌فرمایند: بهترین ذکرها قرآن است که با آن فراخى سینه و قلب میسر است و باطن و نهان انسان بدان وسیله نورانى می‌شود29.

ـ در تلاوت قرآن، آن را بخوبى بیان کن و همانند شعر آن را به تندى مخوان و مانند ریگ آن را پراکنده مساز30

[ملکوت* گامی تارهایی *]

امام رضا (علیه السلام) می‌فرمایند:

ـ کلمات قرآن را صحیح ادا کنید31.


شاید واجب بودن قرائت حمد و سوره با صداى بلند در نمازهاى صبح و مغرب و عشاء برای مردان، وسیله‌اى براى بهره‌مندى از انرژی‌هاى خداوندى در آن اوقات شبانه‌روزی باشد. حال با توجه به توصیه‌هایى که از جانب خداوند متعال، پیامبر(صلى الله علیه و آله و سلم) و تعدادى از امامان بزرگوارمان مطرح شد و با استناد به فرمایشات آنان و کل مطالب مطرح شده در اینجا، احتمال بر این نکته می‌رود که بجز معانى ارزشمند و نکات انسان‌ساز آیه‌ها، در قرآن رموز و شگفتی‌هایى صوتى و کلامی‌در حدى بسیار فراتر از آنچه در فرقه‌ها و طریقت‌هاى دیگر و تاثیرات ناشى از کنار هم قرارگیرى و تلفیق صوت و کلام در این آیات بزرگ نهفته باشد، که در پس قرائت صحیح آیات قرآن، ‌هاله‌هایی از انرژی‌هاى مافوق درک آدمی‌را در پیرامون او ایجاد نماید.

ممکن است تشابهات بعضى از حروف متقاطع که بیشتر هم در قرآن تکرار گردیده (الم- 6 مرتبه تکرار/ الر- 5 مرتبه تکرار/ حم، 7 مرتبه تکرار و...) با ذکر "اوم" در یوگا و یا ذکر "آمین" که به قصد بر آورده شدن دعاها خوانده می‌شود و امثالهم جاى تفکر بیشترى داشته باشند، و درجاتى والا از تاثیرات صوت و کلام را در درون داشته باشند و با ایجاد این تاثیرات شناخته نشده در صورت قرائت صحیح، کلیدی براى تاثیرگذاری‌هاى صوت و کلامی‌آیه‌هاى بعدى آن سوره‌ها در قرآن باشند و شاید این هم یکى از رموز این حروف متقاطع باشد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

در فرقه‌هاى دیگر تکرار ذکر است (در حد نیاز) که اثربخشى ذکر را قوت می‌بخشد و در قرآن نیز، هم آهنگ بودن انتهاى بعضى آیات شاید به نوعى عمل تکرار در جهت تاثیرگذارى بهتر قدرتهاى مستتر در آن سوره را داشته باشد که البته‌این تکرار در مواردى به شکل عینى و به کرات اتفاق افتاده که به عنوان مثال به سورة الرحمن، آیة شریفه "فباى الآء ربکما تکذبان" که 31 مرتبه تکرار شده می‌توان اشاره نمود.

همین طور در روایات نیز براى گرفتن تاثیرات مد نظر گنجانده شده در ذکر، آیه و یا سوره‌های قرآن، شاهد سفارش به تکرار آن (به 70 بار،100 بار یا 1000 بار و یا....)هستیم و این تأکید بر تکرار شاید با بعضى از فرقه‌هاى دیگر که با تکرار صوت و کلام ذکرشان سعى بر ایجاد تاثیرات نهفته در آن اذکار دارند هم‌سو باشد و شگفتی‌هاى صوت و کلامی‌موجود در قرآن نیز براى تاثیرگذارى نیاز به تکرار داشته باشند.

با توجه به مفاد روایات مربوط به قرائت درست قرآن، می‌توان گفت، صحیح قرائت نمودن کلمات و حروف و رعایت کامل قواعد تلاوت آن، باعث می‌شود که سمفونى اصوات کنار هم شکل گیرد و توان تاثیرگذاری‌هاى شگرف و پیچیده و زندگی‌ساز را براى انسان ایجاد نماید. تأکید بر قرائت قرآن به همان زبان عربى با در نظر گرفتن اصول آن به صورت شمرده و یا صوت زیبا تصدیقى بر این ادعاست و گرنه به جاى توصیه بر آن به ترجمه و گسترش در جریان محتواى آن قرار گرفتن را شاهد می‌بودیم، گمان بر این است با مطالعه معانى آیات شناخته شده در تاثیرگذارى و قرائت معناى آن تاثیرى عاید نخواهد گردید و این تلفیق صوت و کلام است که با قرائت درست ایجاد می‌کند. شاید حروف متقاطع مطلع تعدادى از سوره‌هاى قرآن که قابل ترجمه و معادل سازى قابل درک به زبانهاى دیگر نیستند و معناى قابل فهمی‌از نظر محتوایى در زبان عربى هم ندارد به طور مستقیم کلیدى براى تاثیرگذاری‌هاى صوت و کلام ناشى از قرائت آنهاست و می‌توان آنها را به عنوان نشانه‌هایى مستقیم در تائید تاثیرات صوت و کلام دانست چون در آنجاست که در ابتداى سوره، دیگر محتواى پندآموزى یافت نمی‌شود و فقط صوت و کلام است وبس.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

آنچه گذشت، گامی‌کوتاه، شتابان و ابتدائى بود به سوى جنبه‌اى دیگر از اعجاز معجزة جاویدان پیامبر خاتم محمد مصطفى صلى الله علیه و آله و سلم. با توجه به‌این که منابع مربوط به اعجاز قرآن ـ در حد مطالعة نگارنده ـ تاکنون به‌این جنبه از قرآن توجه نکرده‌اند، می‌توان اعجاز صوتى این کلام آسمانى را پرده‌اى جدید از معجزات قرآن دانست که اگر به درستى شناخته و شناسانده شود بشر را به خضوع و فروتنى در برابر آن فراخواهد خواند. روشن است که‌این موضوع نیازمند تأمل، تحقیق و بررسی بیشتر است و امید است صاحب نظران علوم قرآنى و دیگر اندیشمندان ضمن بررسى انتقادی مفاد مقالة حاضر، نگاهى ژرف‌تر به‌این جنبة ناشناختة اعجاز قرآن معطوف دارند تا در آیندة نزدیک اعجاز صوتى قرآن نیز در کنار دیگر جنبه‌هاى اعجاز آن در منابع علوم قرآنى مورد توجه قرار گیرد.

--------------------------------------------------------------------------------

پاورقی‌ها:

1- علوم قرآنى ـ محمدهادى معرفت ـ صفحات 374 الى 438

2- دایرة المعارف قرآن شناسى ـ على حاجى وند ـ صفحة 206

3- (تفسیر مجمع‌البیان- جلد1-صفحه 75).

4- (بحارالانوار ـ جلد 92 ـ صفحه 15).

5- (علوم قرآنی- محمد‌هادى معرفت- صفحه 385)

6- (مجلة یوگا ـ شماره 3- مقاله موسیقى و سلامتی).

7- (مجلة یوگا، شماره 3 مقاله موسیقى و سلامتی)

8- (از سخنرانى دکتر الهى قمشه‌اى 4 اردیبهشت 83. شبکه 4 سیما)

9- (مجله یوگا- جلد 3 صفحه 19)

10- (مجله یوگا- شمارة 15- صفحه 13).

11- (از سخنرانى دکتر الهى قمشه‌ای- شبکه 4 سیما. 11/ اردیبهشت/ 83)

12- (مبانى موسیقیایى الحان و نغمات قرآن کریم/ حسن سلطان نیا./ صفحه 126)

13- (مبانى موسیقیایى الحان و نغمات قرآن کریم/ حسن سلطان نیا/ صفحه 127).

14- (Prevention magazine، مطرح شده در مجلة یوگا- شمارة 3. صفحه 18)

15- (استاد شرمین رضایی/ استاد تاى چى چوان)

16- (chi kung:health & martialarts) پرورش انرژی حیاتى از طریق چى کونگ- نویسنده- Yang ، Jwing-Ming صفحه 189 و 190)

17- مجلة یوگا - شمارة 15 صفحة 19 و 20 - استاد مایا

18- از کتاب Rig-Veda (”Knowledge of Praise”) مطرح شده در کلاس استاد مایا

19- (حضرت محمد(صلى الله علیه و آله و سلم)- نورالثقلین، جلد 1- صفحه 44)

20- (حضرت محمد (صلى الله علیه و آله و سلم)- نورالثقلین)

21- (حضرت محمد (صلى الله علیه و آله و سلم)، ثواب الاعمال)

22- (اخبار علمی‌فرهنگى و هنری- شبکه دوم سیما- 1382).

23- (علوم قرآنی، نویسنده: محمد‌هادى معرفت، صفحه 387).

24- (بحارالانوار- جلد 89- صفحه 191).

25- (مجمع‌البیان- جلد 1- صفحه 81).

26- (الکافی- جلد 2- صفحه 614)

27- (وسایل الشیعه- جلد 4- صفحه 865).

28- (قرآن در احادیث اسلامی)

29- . (غررالحکم)

30- (کافی- جلد 2- صفحه 614).

31- (بحارالانوار- جلد 92- صفحه 215)

--------------------------------------------------------------------------------

منبع: نشریه اندیشه صادق، شماره 15 خبرگزارى فارس