خصوصيات دوست در كلام حضرت علي (ع)

[seyed yasin]

به نام اوني كه اگه حكم كنه همه محكوميم
انشاءالله مطالب از كتاب دوستي در كلام اميرالمومنين علي (ع) نوشته جعفر شيخ الاسلامي انتخاب و قرار داده خواهد شد
مطالب را با آياتي از قرآن در اهميت دوست آغاز مي كنم
آيات 27 تا 29 سوره ى فرقان
و به خاطر بياور روزى را كه ظالم، دست خويش را از شدت حسرت به دندان مى گزد و مى گويد: اى كاش، با رسول خدا صلى الله عليه و آله راهى برگزيده بودم، اى واى بر من، كاش فلان "شخص گمراه" را دوست خود انتخاب نكرده بودم، او مرا از ياد حق گمراه ساخت، بعد از آن كه آگاهى به سراغ من آمده بود و شيطان هميشه مخذول كننده ى انسان بوده است

[seyed yasin]

نشانه ى عقل: التودد الى الناس راس العقل [ غرر الحكم، ج 1، ص 49، ح 1391. ] دوستى كردن با مردم ريشه ى خردمندى است.
دوستى و خردمندى: التودد نصف العقل [ نهج البلاغه، حكمت 142. ] دوستى و مهربانى با مردم، نيمى از عقل و تفكر است.
فرخندگى: التودد يمن [ غرر الحكم، ج 1، ص 7، ح 80. ] دوستدارى فرخندگى است.
برترين پناه: الصديق افضل عده و ابقى موده [ همان، ص 68، ح 1743. ]يار نيك برترين پناه و در دوستى پايدارتر است.
همچون خود انسان: الصديق انسان انت الا انه غيرك [ همان، ص 77، ح 1868. ] دوست، انسانى است كه خودت هستى جز اين كه او غير تو است.
پيوند دل ها و الموده تعاطف القلوب فى ائتلاف الارواح [ همان، ص 92، ح 2080. ] با مردم دوستى كردن، دل ها را در پيوند دادن جان ها به يكديگر متمايل مى سازد.
نوعى خويشاوندى: الموده رحم [ همان، ص 5، ح 18. ] دوستى و مهربانى خويشاوندى است.
استوارترين پيوندها: الموده فى الله اكد من وشيج الرحم [ غرر الحكم، ج 1، ص 58 ح 1575. ] دوستى در راه خدا رشته اش استوارتر از پيوند خويشى است.
پيوند: الموده نسب [ همان، ص 8، ح 105. ] دوستى خويشى و پيوند است.
پيوند نزديك: الموده اقرب نسب [ همان، ص 14، ح 339. ] دوستى نزديك ترين خويشاوند است.
پيوند پر فايده: الموده نسب مستفاد [ همان، ص 24، ح 698. ] دوستى با مردم پيوند اكتسابى "و پر فايده اى" است.
چقدر نزديك است: الصديق اقرب الاقارب [ فهرست غرر، ص 203. ] دوست خوب نسبت به انسان، نزديك تر از خويشاوند است.
بدون دوست غريب است: و رب بعيد اقرب من قريب و قريب ابعد من بعيد و الغريب من لم يكن له حبيب [ نهج البلاغه، نامه ى 31. ] چه بسا افراد دور افتاده اى كه از خويشاوندان نزديك ترند و چه بسا نزديكان و خويشاوندانى كه از هر غريب و نا آشنايى دورتر مى باشند. غريب و تنها كسى است كه دوست و همدمى نداشته باشد
خويشاوندى اكتسابى: و الموده قرابه مستفاده و لا تامنن ملولا [ نهج البلاغه، حكمت 211. ] دوستى، نوعى خويشاوندى اكتسابى است. با هر كس كه پشتكار ندارد دوست و آشنا نباش.
نزديكى دل ها با دوستى: و القرابه الى الموده احوج من الموده الى القرابه [ همان، حكمت 308. ] خويشاوندى به دوستى نيازمندتر است از دوستى به خويشاوندى "چه بسا كسانى كه با هم خويشاوند نيستند، اما با دوستى و مهربانى بهتر از خويشاوندان زندگى مى كنند".

[seyed yasin]

آزمايش دوست: كفى بالصحبه اختبارا [ غرر الحكم، ج 2، ص 557، ح 27. ] براى رفيق گرفتن، همان آزمون كافى است.
لا تامن صديقك حتى تختبره و كن من عدوك على الشد الحذر [ همان، ص 810، ح 151. ] از دوستت ايمن مباش تا اين كه او را بيازمايى و بسيار با احتياط با دشمنت برخورد كن.
لزوم شناخت رفيق راه: سل من الرفيق قبل الطريق [ نهج البلاغه، نامه ى 31. ] پيش از آن كه درباره ى راه بپرسى، درباره ى رفيق راه بپرس.
اهميت آزمايش در رفاقت: من اتخذ اخا بعد حسن الاختبار دامت صحبته و تاكدت مودته [ غرر الحكم، ج 2، ص 695، ح 1260. ] كسى كه پس از آزمايش صحيح، كسى را به دوستى برگزيند، رفاقتش پايدار و دوستى اش استوار خواهد ماند.
آزمايش قبل از دوستى: قدم الاختبار واجد الاستظهار فى اختيار الاخوان و الا الجاك الاضطرار الى مقارنه الاشرار [ همان، ص 541، ح 98. ] در بر گزيدن دوستان و برادران، آزمايش را مقدم دار و در كار جستن پشتيبان بكوش، و گر نه، ناچارى، تو را مجبور مى كند كه با بدان و ناپاكان نزديكى و دوستى كنى.
نتيجه ى ناسنجيده دوست گرفتن: من اتخذ اخا من غير اختبار الجاه الاضطرار الى مرافقه الاشرار [ غرر الحكم، ج 2، ص 695، ح 1259. ] كسى كه ناسنجيده و بدون آزمايش با ديگران پيمان دوستى مى بندد، ناچار بايد به رفاقت اشرار و افراد فاسد تن در دهد.
عشق و محبت دروغين: من عشق شيئا اعملى بصره و امرض قلبه [ نهج البلاغه، خطبه ى 109. ] هر كس به چيزى بيهوده و بدون اهداف والاى الهى عشق ورزد، عشق و دوستى دروغين چشمان او را نابينا و قلبش را بيمار مى سازد.
اى بسا ابليس آدم روى هست پس به هر دستى نبايد داد دست .
آزمايش حساب شده: من عرف من اخيه وثيقه دين و سداد طريق فلا يسمعن فيه اقاويل الرجال [ نهج البلاغه، خطبه 141. ] كسى كه "در آزمايش حساب شده" از دوست خود، اطمينان و استقامت در دين و درستى راه و رسم زندگى مشاهده كند، ديگر نبايد به سخنان اين و آن توجه نمايد.
دوست خوب ميزان سنجش: الحازم من تخير لخلته، فان المرء يوزن بخليله [ غرر الحكم، ج 1، ص 89، ح 2048. ] دور انديش كسى است كه دوست نيك را بگزيند، زيرا كه مرد به دوستش سنجيده مى شود.
اول بگو با كيان زيستى كه تا من بگويم كه تو كيستى

[seyed yasin]

شناخت دوست: فى الضيق يتبين حسن مواساه الرفيق [ غرر الحكم، ج 2، ص 512، ح 31. ] خوش رفتارى به گاه تنگى و سختى پديدار مى گردد.
راه شناسايى: فى الضيق و الشده يظهر حسن الموده [ همان، ص 514، ح 69. ] در تنگى و سختى، خوبى محبت و دوستى پديدار مى گردد.
دوست آن باشد كه گيرد دست دوست
در پريشان حالى و درماندگى .
عند كثره الافضال و شده الاحتمال الخلاله [ غرر الحكم، ج 2، ص 490، ح 19. ] دوستى به هنگام بسيارى بخشش ها و سختى تحمل ها و بردبارى ها "از دوست" محقق مى گررد.
عند نزول الشدائد يخرب حفاظ الاخوان [ همان، ص 489، ح 6. ] به هنگام فرود آمدن سختى ها بنيان نگهدارى برادران، ويران مى شود "و هر كسى دنبال كار خودش رفته به دوستش نمى پردازد".
دوستى و غمخوارى: من اهتم بك فهو صديقك [ همان، ص 645، ح 606. ] دوست تو كسى است كه غمخوار تو باشد.
دوست واقعى: من احبك نهاك [ همان، ص 613، ح 76. ] دوستدار تو، تو را از بدى باز مى دارد.
آن كس كه تو را به راستى دوست بود
از هر روش زشت تو را دور كند.

[seyed yasin]

بهترين دوست: من ابان لك عن عيوبك فهو ودودك [ غرر الحكم، ج 2، ص 641، ح 555. ] هر كس عيب هاى تو را بر تو آشكار سازد، دوست تو همان است.
دوست وفادار: لا ينتقل الودود الوفى عن حفاظه و ان اقصى، [ همان، ص 850، ح 389. ]
دوست وفادار، روى از دوستى نگرداند اگر چه رانده و دور كرده شود.
دوست صميمى: من بصرك عيبك و حفظك فى غيبك فهو الصديق فاحفظه [ غرر الحكم، ج 2، ص 679، ح 1084. ] هر كس عيب تو را بر تو بنماياند و در پنهان آبرويت را حفظ كند، دوست صميمى تو است، از وى نگهدارى كن.

[seyed yasin]

رفيق شفيق: من دعاك الى الدار الباقيه و اعانك على العمل لها فهو الصديق الشفيق [ غرر الحكم، ج 2، ص 681، ح 1113. ] هر كس تو را به سوى سراى جاويد آخرت بخواند و به كار كردن براى آن يارى ات كند پس او دوست مهربان تو است "دوستى اش را از دست مده".
دوست راست كردار: لا يحول الصديق الصدوق عن الموده و ان جفى [ همان، ص 850، ح 388. ] دوست راست كردار، رخ از دوستى نتابد اگر چه ستم بيند.
نشانه ى دوست با انصاف: صديقك من صدقك لا من صدقك [ فهرست غرر، ص 457. ] رفيق واقعى تو كسى است كه به تو راست مى گويد، نه آن كس كه هر كارى مى كنى عمل تو را تصديق مى كند.
دوستى در پشت سر: الصديق من صدق غيبه [ نهج البلاغه، نامه 31، غرر الحكم، ج 1، ص 39، ح 1195. ] دوست آن است كه پشت سر هم، دوستى اش درست باشد "هر جا حضور ندارد از او حمايت كند".
نشانه هاى واقعى: الصديق من كان ناهيا عن الظلم و العدوان، معينا على البر و الاحسان [ غرر الحكم، ج 1، ص 94، ح 2100. ] دوست كسى است كه از ستم و تعدى باز دارد و در نيكى و احسان انسان را يراى دهد.

[seyed yasin]

بدون دوست: من لا صديق له لا ذخر له [ غرر الحكم، ج 2، ص 680، ح 1098. ] هر كس دوستى ندارد پناهى ندارد.
غربت و تنهايى: فقد الاحبه غربه [ نهج البلاغه، حكمت 65. ] "مبادا دوستان خود را از دست بدهيد كه" از دست دادن دوستان، غربت و تنهايى است.
نبايد از دست داد: لا تقطع صديقا و ان كفر [ غرر الحكم، ج 2، ص 802، ح 47. ] از دست مبر، اگر چه او "نعمت دوستى را" كفران كننده باشد.
جايگاه دوستى: لا تبذلن ودك اذا لم تجد له موضعا [ غرر الحكم، ج 2، ص 808، ح 126. ] وقتى كه براى دوستى جايى نمى بينى آن را به كار مبند.
حفظ دوستى: كن للود حافظا و ان لم تجد محافظا [ همان، ص 566، ح 26. ] خودت نگه دارنده ى دوستى و رفاقت باش، اگر چه نگه دارنده پيدا نكنى.
ناتوان ترين مردم: اعجز الناس من عجز عن اكتساب الاخوان و اعجز منه من نضيع من ظفر به منهم [ نهج البلاغه، حكمت 12. ] ناتوان ترين مردم كسى است كه نتواند دوستى بيابد، و از آن ناتوان تر كسى است كه دوستان به دست آمده را رها "و دوستى را تباه" سازد.

[seyed yasin]

ويژگى هاى دوست راستين: الصديق الصدوق من نصحك فى عيبك و حفظك فى غيبك و آثرك على نفسه [ همان، ص 80، ح 1926. ] دوست راستين كسى است كه تو را درباره ى عيب هايت اندرز دهد و در پشت سرت نگه دارد و تو را بر خودش مقدم دارد.
دوستى و ايثار: الصديق من وقاك بنفسه و اثرك على ماله و ولده و عرسه [ همان، ص 89، ح 2035. ] دوست كسى است كه تو را با جانش نگه دارد و بر مال و فرزندان و خاندانش بگزيند "البته اين مطلب در مورد دوست لايق است".
شرط رفاقت: لا يكون الصديق صديقا حتى يحفظ اخاه فى نكبته و غيبته و وفاته [ نهج البلاغه "ترجمه و شرح فيض الاسلام"، حكمت 129. ] رفيق، خوب نيست، مگر كسى كه در مواقع تهى دستى و در غياب و حتى پس از مرگ هم دوست خود را يارى كند و اسرار او را حفظ نمايد

[seyed yasin]

زندگى ناگوار: لا عيش لمن فارق احبته [ غرر الحكم، ج 2، ص 840، ح 224. ] زندگى براى كسى كه دوستانش را از دست بدهد گوارا نيست.
نكوهش قطع رابطه: ما اقبح القطيعه بعد الصله و الجفاء بعد الاخاء و العداوه بعد الصفاء و زوال الالفه بعد استحكامها [ همان، ص 756، ح 266. ] چقدر زشت است بريدن پس از پويند و دورى كردن پس از برادرى و دشمنى پس از محبت و صفا و رشته ى دوستى را از ميان بردن پس از استوار كردن. از دست دان درد آور: الفقد الممرض فقد الاحباب [ غرر الحكم، ج 1، ص 39، ح 1202. ] از دست دادن دوستان از دست دادنى است درد آور.
از دست دادن اعضاى بدن: من فقد اخا فى الله فكانما فقد اشرف اعضائه [ همان، ج 2، ص 723، ح 1525. ] كسى كه دوست پاك ضمير خود را، كه براى خدا با وى پيوند دوستى داشته از دست بدهد، مثل اين است كه شريف ترين اعضاى بدن خود را از كف داده است.
بى انصافى عامل از دست دادن: لا تدوم على عدم الانصاف الموده [ همان، ص 850، ح 391. ] دوستى با بى انصافى "و رعايت نكردن آداب دوستى" پايدار نيست.
عامل تباهى دوست: من لم يتعاهد موادده فقد ضيع الصديق [ همان، ص 663، ح 888. ] هر كس عهد دوستانش را نگه ندارد، دوست را تباه ساخته است.
دوستى هاى ناپايدار: من وادك لامر ولى عند انقضائه [ همان، ص 663، ح 890. ] هر كس براى كارى تو را دوست داشته باشد، آن كار كه تمام شد، او نيز دست از دوستى بكشد.

[seyed yasin]

زود باورى عامل جدايى: من صدق الواشى افسد الصديق [ غرر الحكم، ج 2، ص 658، ح 818. ] هر كس سخن بد خواه و سخن چين را باور دارد دوست را تباه كرده است