معنای قضا و قدر علمی و عینی خداوند چیست؟

[نصرالله عاشق خداومولا]

معنای قضا و قدر علمی و عینی خداوند چیست؟

قضا و قدر الهی بر دو دسته تقسیم می‌شود: قضا و قدر علمی و قضا و قدر عینی.[1]



قضا و قدر علمی


مقصود از قضای علمی نیز آن است که خداوند از ضرورت وجود اشیا در ظرف تحقق علل آنها آگاه است؛ یعنی خدا از ازل می‌داند که هر یک از اشیا در شرایط خاصی و تحت تأثیر اسباب و علل خاصی موجود می‌شوند.[2]
مقصود از تقدیر علمی آن است که، خداوند پیش از آفرینش هر چیزی به خصوصیات و حدود و اوصاف آن، علم دارد. بنابر این، مقصود از تقدیر علمی آن است که خداوند از ازل می‌داند که هر یک از مخلوقات او دارای چه ویژگی‌ها و اوصافی هستند.[3]
خلاصه، علم پیشین خداوند به ضرورت وجود اشیا و خصوصیات آنها، همان قضا و قدر علمی است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

قضا و قدر عینی
منظور از تقدیر عینی این است که، خداوند هر مخلوقى را با اندازه، شرایط، خصوصیات و توان‌هاى مخصوصى به وجود می‌آورد.[4]
منظور از قضای عینی آن است که، خداوند ضرورت وجود را به مخلوقات خویش اعطا می‌کند و از طریق نظام اسباب و علل، وجود آنها را تعیّن خارجی می‌بخشد.[5] و مقتضای قضای عینی خداوند این است که، وجود پدیده‌ها از آغاز پیدایش تا پایان عمر، بلکه از هنگام فراهم شدن مقدمات، تحت تدبیر حکیمانه خداوند و مستند به اراده‌ی او است.
قضا و قدر عینی -بر خلاف قضا و قدر علمی- بر وجود اشیا مقدّم نیست، بلکه با وجود و پیدایش اشیا مقارن و همراه است.[6]
در تقدیر عینى ‏خداوند؛ مخلوقات به گونه‌اى تدبیر شده‌اند که دارای اندازه و شرایط خاصى مربوط به خود هستند و از آن تجاوز نمی‌کنند:[7] «إِنَّا کُلَّ شَیْ‏ءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ»؛[8]
البته ما هر چیز را به اندازه آفریدیم. به عنوان نمونه؛ تقدیر نوع انسان، این است که از مبدأ زمانى خاص، تا سرآمد معیّنى در کره‌ی زمین، زندگى کند و تقدیر هر فردى، این است که در مقطع زمانى محدود و از پدر و مادرى معیّن به‌ وجود آید. همچنین تقدیر روزى و سایر شئون زندگى و افعال اختیارى او، فراهم شدن شرایط خاص، براى هر یک از آنها است.
گفتنی است؛ تقدیر عینی خداوند با اختیار انسان منافات ندارد.[9]

[نصرالله عاشق خداومولا]

پینوشت :


[1]. سبحانى، جعفر، الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل، ج 2، ص 171، المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة، قم، چاپ سوم، 1412ق؛ حمود، محمد جمیل، الفوائد البهیة فی شرح عقائد الإمامیة، ج 1، ص 307، مؤسسة الأعلمی، بیروت، چاپ دوم، 1421ق.
[2]. همان.
[3]. همان.
[4]. همان؛ سبحانى، جعفر، محاضرات فی الإلهیات، با تلخیص: تلخیص از ربانى گلپایگانى، على، ص 226 و 227، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، چاپ یازدهم، 1428ق.
[5]. الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل، ج 2، ص 171.
[6]. محاضرات فی الإلهیات، ص 226.
[7]. الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل، ج 2، ص 174.
[8]. قمر، 49؛ ر.ک: طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 85 و 86، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق؛ مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 23، ص 81 – 85، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[9]. ر.ک: نمایه‌های «مفهوم امر بین امرین»، سؤال 58؛ « اسلام و مسئلۀ جبر و اختیار»، سؤال 130؛ «اختیار انسان و هدایت الاهی»، سؤال 217.