ضرورت شناخت سوره هاي مکي و مدني

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

ضرورت شناخت سوره هاي مکي و مدني

سوره هاي مكي و مدني

یكی از مسایل مهم علوم قرآنی، مساله شناخت سوره های مكی و مدنی است تشخیص آنها به دلایل ذیل ضروری است:

این آیه دو تاویل دارد:
اول، مقصود از زكات در این جا تنها پرداخت صدقات بوده است كه مشركان ازآن محرومند، زیرا شرط صحت صدقه قصد قربت است كه كافران از انجام آن عاجزند.
دوم، مقصود محرومیت از ادای زكات است و آن بدان جهت است كه كفر مانع آنان شده است و اگر ایمان داشتند، از این فیض محروم نبودند.[1]

درباره شان نزول آیه های: «یوفون بالنذر و یخافون یوما كان شره مستطیرا، و یطعمون الطعام علی حبه مسكینا و یتیما و اسیرا، انما نطعمكم لوجه اللّه لا نرید منكم جزا و لا شكورا، انا نخاف من ربنا یوما عبوسا قمطریرا فوقاهم اللّه شر ذلك الیوم و لقاهم نضره و سرورا، وجزاهم بما صبروا جنه و حریرا»[3] گفته اند كه حسنین بیمار شده بودند پیامبرگرامی و گروهی از بزرگان عرب به عیادت آنان آمدند و به مولی امیرمؤمنان پیش نهاد كردند: چنان چه برای شفای فرزندانت نذر كنی خداوند شفای عاجل مرحمت خواهد فرمود حضرت این پیش نهاد را پذیرفت و سه روز روزه نذركردآن گاه كه حسنین شفا یافتند در صدد ادای نذر برآمد قرص های نانی برای افطارتهیه كرد، روز اول هنگام افطار مسكینی در خانه را زد و تقاضای كمك كرد حضرت نان های تهیه شده را به او داد روز دوم نیز یتیمی آمد و نان تهیه شده را دریافت كردروز سوم اسیری آمد و نان ها به او داده شد. حضرت در این سه روز خود با اندك نان خشك و كمی آب افطار كرد طبرسی دراین زمینه روایات بسیاری از طرق اهل سنت و اهل بیت عصمت (ع) گردآورده وتقریبا آن ها را مورد اتفاق اهل تفسیر دانسته است آن گاه برای اثبات مدنی بودن تمام سوره، روایات ترتیب نزول را ـ كه سوره دهر جز سوره های مدنی به شمار رفته ـ باسندهای معتبر آورده است [4] ولی كسانی مانند عبداللّه بن زبیر كه مایل نبودنداین فضیلت به اهل بیت (ع) اختصاص یابد اصرار داشتند كه این سوره را كاملا مكی معرفی كنند[5] غافل از آن كه در مكه اسیری وجود نداشت مجاهد و قتاده ازتابعین تصریح كرده اند كه سوره دهر تماما مدنی است، ولی دیگران تفصیل قایل شده اند[6] سید قطب، از نویسندگان معاصر به قرینه سیاق، سوره را مكی دانسته است.[7]

معیار و ملاك تشخیص سوره های مكی و مدنی
طبق آماری كه از روایات ترتیب نزول به دست می آید، 86 سوره مكی و 28سوره مدنی است كه در این گروه بندی سه معیار وجود دارد:.

كوتاهی آیات درون یك سوره و نیز كوتاهی سوره، نوعا مكی بودن آن رامی رساند و بلندی آیه های یك سوره علاوه بر بلندی سوره نوعا مدنی بودن آن راثابت می كند. 1. شناخت تاریخ و مخصوصا تسلسل آیات و سور و تدریجی بودن نزول آن ها، ازطریق شناخت سوره های مكی از مدنی است انسان پیوسته در این جست و جوست تا هر حادثه تاریخی را بشناسد، در چه زمانی و در كجا اتفاق افتاده، عوامل و اسباب پدیدآورنده آن چه بوده است بدین طریق دانستن سوره ها و آیه های مكی و تشخیص آن ها از آیه ها و سوره های مدنی از اهمیت به سزایی در فهم تاریخ تشریعات اسلامی برخوردار است. 2. فهم محتوای آیه در استدلال های فقهی و استنباط احكام نقش اساسی داردچه بسا آیه ای به ظاهر مشتمل بر حكم شرعی است، ولی چون در مكه نازل شده و هنگام نزول، هنوز آن حكم تشریع نشده بود، باید یا راه تاویل را پیش گرفت یا به گونه دیگر تفسیر كرد مثلا مساله تكلیف كافران به فروع احكام شرعی موردبحث فقهاست و بیش تر فقها، آنان را در حال كفر، مكلف به فروع نمی دانند و در این زمینه دلایل و روایات فراوانی در اختیار دارند، ولی گروه مخالف (كسانی كه كافران را در حال كفر مكلف به فروع می دانند) به آیه هفت سوره فصلت تمسك جسته اندآن جاكه مشركان را به دلیل انجام ندادن فریضه زكات مورد نكوهش قرارداده است غافل از این كه سوره فصلت مكی و فریضه زكات در مدینه تشریع شده است یعنی هنگام نزول آیه یاد شده، زكات حتی بر مسلمانان هم واجب نبوده است، پس چگونه مشركان را مورد عتاب قرار می دهد؟ 3. در استدلالات كلامی، آیات مورد استناد ـ مخصوصا آیاتی كه درباره فضایل اهل بیت نازل شده ـ بیش تر مدنی است، چون این مباحث در مدینه مطرح بوده است برخی آن سوره ها یا آیات را مكی دانسته اند كه در آن صورت نمی تواندمدرك استدلال قرار گیرد بنابراین شناخت دقیق مكی و مدنی بودن سوره ها و آیات یكی از ضروریات علم كلام در مبحث امامت است مثلا برخی تمام سوره دهر رامكی دانسته اند و گروهی مدنی و بعضی جز آیه «فاصبر لحكم ربك و لا تطع منهم آثمااو كفورا»[2] همه را مدنی دانسته اند دیگران هم از ابتدای سوره تا آیه 22 رامدنی و بقیه را مكی دانسته اند اختلاف درباره این سوره بسیار است، ولی ما آن راتماما مدنی می دانیم. 4. بسیاری از مسایل قرآنی، تنها از طریق مكی و مدنی بودن سوره یا آیه ها، حل وفصل می شود مثلا در مساله نسخ قرآن به قرآن برخی راه افراط پیموده اند و بیش ازدویست و بیست آیه را منسوخ معرفی كرده اند در صورتی كه چنین عدد بزرگی نمی تواند صحت داشته باشد و با واقعیت سازگار نیست و گروهی راه تفریط درپیش گرفته اند اصلا قرآن را غیر قابل نسخ می دانند ـ به ویژه نسخ قرآن به قرآن، زیراشرط تحقق نسخ، تنافی میان دو آیه است كه این گونه تنافی با نفی اختلاف در آیه «ولو كان من عند غیراللّه لوجدوا فیه اختلافا كثیرا»[8] منافات دارد[9] ودسته ای حد وسط را برگزیده و اصل نسخ را پذیرفته اند و در كمیت آیات نسخ شده اعتدال را رعایت كرده اند از جمله آیاتی كه افراطیون آن را منسوخ می دانند، آیه «فمااستمتعتم به منهن فتوهن اجورهن»[10] است كه درباره ازدواج موقت نازل شده است، كه ناسخ آن را ـ طبق گفته امام شافعی محمدبن ادریس ـ آیه «والذین هم لفروجهم حافظون، الا علی ازواجهم او ما ملكت ایمانهم فانهم غیر ملومین، فمن ابتغی ورا ذلك فاولئك هم العادون»[11] دانسته اند. نظر مذكور را به دو دلیل نمی توان پذیرفت: اولا، زنی كه با عقد متعه گرفته می شود زوجه است، گرچه احكام او با زوجه دایمی كمی تفاوت دارد ثانیا، آیه ای را كه ناسخ فرض كرده اند در سوره مؤمنون است كه تماما مكی است و كسی این آیه را استثنا نكرده است در صورتی كه معمولا باید ناسخ پس از منسوخ باشد مطلب فوق را استاد زرقانی نیز یادآور شده است.[12] 1 معیار زمان: بیش تر مفسرین معتقدند كه معیار مكی یا مدنی بودن هجرت پیامبر اكرم (ص) از مكه به مدینه است هر سوره ای كه پیش از هجرت نازل شده مكی و هر سوره ای كه پس از هجرت نازل شده است مدنی به شمار می رود، خواه درمدینه نازل شده باشد خواه در سفرها و حتی در مكه در سفر حج یا عمره یا پس ازفتح، چون پس از هجرت بوده است، مدنی محسوب می شود ملاك هجرت نیزداخل شدن به مدینه است بنابراین آیاتی كه پس از هجرت از مكه و پیش از ورود به مدینه، در راه بر پیامبر نازل شده است، مكی محسوب می شود مثلا آیه «ان الذی فرض علیك القرآن لرادك الی معاد»[13] بر اساس این تعریف و ملاك كه پس ازخروج از مكه در راه بر پیامبر نازل شده، مكی است. 2. معیار مكان: هرچه در شهر مكه و پیرامون آن نازل شده مكی است و هرچه درمدینه و پیرامون آن نازل گردیده مدنی است، خواه پیش از هجرت یا پس از آن نازل شده باشد پس آن چه در غیر این دو منطقه نازل شده باشد نه مكی است و نه مدنی در این زمینه جلال الدین سیوطی روایتی آورده است كه پیامبر(ص) فرمودند: «انزل فی ثلاثه امكنه: مكه و المدینه والشام» كه طبق گفته ابن كثیر، مقصود از شام تبوك است.[14] 3. معیار خطاب: هر سوره ای كه در آن، خطاب به مشركان می باشد مكی و هرسوره ای كه در آن خطاب به مؤمنان می باشد، مدنی است در این زمینه ازعبداللّه بن مسعود حدیثی آورده اند كه گفته است: «هر سوره كه (یا ایها الناس) در آن به كار رفته باشد، مكی است و هر سوره كه (یا ایها الذین آمنوا) در آن به كار رفته باشدمدنی است».[15] زیرا در مدینه غلبه با مؤمنان بوده و در مكه با مشركان البته درسوره های مدنی مانند سوره بقره، «یا ایها الناس» به كار رفته كه كلیت این معیار راخدشه دار می كند. برای تشخیص سوره های مكی و مدنی، ملاك هایی را مشخص كرده اند كه هریك به تنهایی نمی تواند ملاك جامع و مانعی باشد بلكه این ملاك ها روی هم رفته تاحدودی تعیین كننده است به طور كلی ملاك ها و علایم برای تشخیص، عبارت است از: 1) نص و خبر، 2) علایم صوری و ظاهری، 3) علایم محتوایی و معنوی علامه برهان الدین ابراهیم بن عمربن ابراهیم جعبری (متوفای 732) می گوید: «برای شناخت مكی و مدنی دو راه وجود دارد: سماعی، كه از راه نقل و روایت به دست می آید قیاسی، كه از روی ضابطه تشخیص داده می شود» آن گونه كه علقمه بن قیس (متوفای 62) از عبداللّه بن مسعود روایت كرده است: «هر سوره ای كه در آن (یا ایها الناس) آمده باشد یا لفظ (كلا) استعمال شده باشد یا در ابتدای آن حروف مقطع باشد ـ جز زهراوین (بقره و آل عمران) و نیز سوره رعد كه بنا بر قولی مدنی است ـ یا در آن قصه آدم و ابلیس آمده باشد ـ جز سوره های طولانی ـ یاسوره ای كه در آن سرگذشت انبیای سلف و امت های گذشته آمده باشد مكی است، و هر سوره ای كه در آن از فریضه و تكالیف و حدود شرعی سخن گفته شده باشد، مدنی است».[16]

پي نوشت:

[1]. ر ك: تفسیر طبرسی، ج 9، ص 5 المیزان، ج17، ص 384.
[2]. انسان 76: 24.
[3]. انسان 76: 12 ـ 7.
[4]. ر ك: تفسیر طبرسی، ج10، ص 406 ـ 404 حاكم حسكانی، شواهد التنزیل، ص 315 ـ 229.
[5]. الدرالمنثور، ج6، ص 297.
[6]. ر ك: التمهید، ج1، ص 155 ـ 154.
[7]. فی ظلال القرآن، ج29، ص 215.
[8]. نسا4: 82.
[9]. ابوالقاسم خویی (آیت اللّه)، البیان فی تفسیر القرآن، ص 206.
[10]. نسا4: 24.
[11]. مؤمنون23: 7 ـ 5.
[12]. محمد عبدالعظیم زرقانی، مناهل العرفان، ج1، ص 195.
[13]. قصص 28: 85.
[14]. الاتقان، ج1، ص 23.
[15]. المستدرك، ج3، ص 18 ـ 19.
[16]. البرهان، ج1، ص 189.

منبع سايت انديشه قم

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

برخی خصوصیات دیگری برای شناخت سوره های مكی و مدنی ذكر كرده اندكه عبارت است از:

لحن تند و شدید سوره بیش تر با اهل مكه است كه اهل عناد و لجاج ومقاومت در مقابل حق بوده اند، ولی لحن ملایم و خفیف، مدنی بودن سوره رامی رساند كه بیش تر خطاب به مؤمنین است.
بحث درباره اصول معارف و اصل ایمان و دعوت به اسلام از ویژگی های سوره های مكی است و در سوره های مدنی بیش تر از تفاصیل احكام و بیان شریعت اسلام سخن گفته شده است.


شبهات وارده درباره مكی و مدنی بودن سوره ها
شبهاتی كه در این زمینه وارد شده بیش تر از جانب مستشرقین بوده است كه قرآن را تابع و متاثر از محیط و جو حاكم بر منطقه دانسته اند و به آن چندان جنبه ثابت الهی نداده اند ولی باید بین تاثر از محیط و همگامی با جو حاكم برای تاثیرگذاری درمردم فرق قایل شد كسی كه می خواهد بر محیط خود تاثیر بگذارد باید نخست حركت خود را با آن محیط هم آهنگ سازد و واقعیات محیط را مورد توجه قراردهد، و هم آهنگ با آن گام بردارد تا بتواند با زبان مردم سخن گوید و با روش و شیوه متعارف موجود، ایده خود را پیاده كند پس باید وضع محیط خود را در نظر بگیرد وآن را كاملا بشناسد تا عوامل مؤثر را به شایستگی به كار اندازد. بنابراین فرق است میان آن كه محیط بر وی تاثیر گذارد و او را دنبال خود بكشد، با آن كه او خود را با محیط هم آهنگ سازد تا عوامل مؤثر در آن را شناخته و بتواندبرآن تاثیر گذارد مثلا اگر فرهنگ حاكم بر جامعه ای ادبیات محكم و استوار و علاقه و گرایش مردم به شعر و جملات موزون است، اگر شخص با توجه به چنین گرایشی دعوت خود را اعلام كند و در ضمن با جملات محكم و كوتاه و موزون پیام های خود را بیان كند رعایت جامعه شناسی محیط را كرده و هم گام با جو حاكم رسالت خود را بیان داشته است پس آن چه عیب و نقص است، فرض نخست (تاثیرپذیری از محیط) است ولی فرض دوم (تاثیرگذاری بر محیط و هم گام با فرهنگ جامعه)كمال و ورزیدگی است كه از بهترین راه توانسته است مرام و آیین خود را پیاده كند. پس از این مقدمه كوتاه به طرح شبهات وارده می پردازیم:

در سوره شوری می خوانیم: «فما اوتیتم من شی فمتاع الحیاه الدنیا و ما عنداللّه خیرو ابقی للذین امنوا و علی ربهم یتوكلون، و الذین یجتنبون كبائر الا ثم و الفواحش و اذا ماغضبوا هم یغفرون، و الذین استجابوا لربهم و اقاموا الصلاه وامرهم شوری بینهم و ممارزقناهم ینفقون؛[6] آن چه به شما ارزانی شده متاع زودگذر دنیاست و آن چه نزدخداست برای كسانی كه ایمان آورده و بر پروردگارشان توكل می كنند بهتر وپایدارتر است همان كسانی كه از گناهان بزرگ و اعمال زشت اجتناب می ورزند وهنگامی كه خشمگین شوند عفو می كنند و كسانی كه دعوت پروردگارشان رااجابت كرده و نماز را برپا می دارند و كارشان را با مشورت انجام می دهند و از آن چه به آنان روزی داده ایم انفاق می كنند».



در سوره انبیا می­فرماید: «لو كان فیهما آلهه الا اللّه لفسدتا فسبحان اللّه رب العرش عما یصفون، لا یسال عما یفعل و هم یسالون، ام اتخذوا من دونه آلهه قل هاتوا برهانكم هذا ذكر من معی و ذكرمن قبلی بل اكثرهم لا یعلمون الحق فهم معرضون».[8]
در سوره عنكبوت درباره اثبات نبوت آمده: «و ما كنت تتلوا من قبله من كتاب و لا تخطه بیمینك اذن لارتاب المبطلون بل هو آیات بینات فی صدور الذین اوتوا العلم و ما یجحد بیاتنا الا الظالمون و قالوا لولا انزل علیه آیات من ربه قل انما الا یات عنداللّه و انما انا نذیر مبین اولم یكفهم انا انزلنا علیك الكتاب یتلی علیهم ان فی ذلك لرحمه و ذكری لقوم یؤمنون».[9] 4. دعوت به پایبند بودن به اخلاق و استقامت در رای و سلامت عقیده و ترك لجاج و عناد و نیز برخورد تند با عقاید باطل مشركان و ناچیز شمردن اندیشه های تهی و بی اساس آنان، از خصایص سوره های مكی به شمار می رود در حالی كه برخورد با اهل كتاب و دعوت آنان به میانه روی در عقاید و افكار و اندیشه ها و نیزمبارزه با منافقین و ذكر خصایص و صفات آنان از ویژگی های سوره های مدنی است. 5. غالبا خطاب ها با عنوان «یا ایها الناس» از ویژگی های سور مكی است و باعنوان «یا ایها الذین آمنوا» از خصایص سور مدنی است. البته این ویژگی ها هرگز كلیت ندارد، بلكه صرفا درباره برخی از انواع صدق می كند و در صورت اجتماع چندین خصیصه، اگر موجب علم و یقین شود و نص معارضی در میان نباشد، قابل اعتماد است، و موجب قوت احتمال و اطمینان می شود در این صورت است كه نتیجه كاربرد فقهی و تاریخی و غیره دارد بنابراین ملاك تشخیص مكی و مدنی، یا نقل و خبر است كه اصطلاحا سماعی می گویند یااجتهاد و شواهد ظاهری و صورت جمله بندی و داشتن سجع و وزن و كوتاهی آیات و سوره هاست یا شواهد محتوایی است بدین معنا كه شكل بیان اصول عقاید واحكام و برخورد با كفار و منافقین نشانه مكی و مدنی بودن سوره است. 1. شیوه سوره های مكی، شدت و عنف و پرخاش كردن است در صورتی كه شیوه سوره های مدنی مسالمت آمیز است و این تفاوت بدان جهت بوده است كه برخورد مردم مكه تند و مقاوم و برخورد مردم مدینه مسالمت آمیز و پذیرش واربوده است لذا قرآن در مقابل این دو حالت متضاد، حالت مشابه به خود گرفته وهمان شیوه ای را به كار برده است كه مردم در برابر آن پیش گرفته اند. در جواب باید گفت: اولا، تنها سوره های مكی ویژگی وعید و تهدید را ندارد، بلكه در بسیاری از سوره های مدنی نیز متناسب مخاطبین خود روش شدت و عنف و تهدید به كار رفته است اگر مخاطبین در مدینه، همانند مخاطبین در مكه، افرادمقاوم و سرسخت و حق ناپذیر بودند، لحن قرآن با آنان تند و با شدت بوده است، زیرا باید با هر كس با همان سلاح كه به كار می برد مقابله كرد و این از قدرت مندی قرآن حكایت می كند، نه از ضعف آن در سوره بقره می خوانیم: «الذین یاكلون الربا لا یقومون الا كما یقوم الذی یتخبطه الشیطان من الم»[1] «یاایهاالذین آمنوا اتقوااللّه و ذروا مابقی من الربا ان كنتم مؤمنین فان لم تفعلوا فاذنوا بحرب من اللّه و رسوله و ان تبتم فلكم روس اموالكم لا تظلمون و لا تظلمون»[2] «فان لم تف علوا و لن تفعلوا فاتقوا النار التی وقودها الناس و الحجاره اعدت للكافرین».[3] هم چنین شدت لحن آیاتی كه در برخورد با منافقین و سرسختان اهل كتاب درمدینه نازل شده، كمتر از شدت لحن آیاتی كه در مكه در برخورد با مشركین نازل شده است، نیست و احیانا بسیار شدیدتر است شاید عنیف ترین سوره های قرآنی سوره برائت باشد كه از آخرین سوره های نازل شده در مدینه است و مخاطبین آن عموم اهل شرك و لجاج و عنادند. در مقابل، در بسیاری از سوره های مكی، ملایمت و نرمش می بینیم كه درموقعیت هایی نازل شده كه به شدت نیاز نبوده است در سوره زمر می خوانیم: «قل یاعبادی الذین اس رفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمه اللّه ان اللّه یغفر الذنوب جمیعا انه هوالغفور الرحیم[4]، بگو: ای بندگان من كه بر خویشتن زیاده روا داشته اید، ازرحمت خداوند نومید نشوید كه خدا همه گناهان را می آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است» در سوره حجر می خوانیم: «ولقد اتیناك سبعا من المثانی و القرآن العظیم، لا تمدن عینیك الی ما متعنا به ازواجا و لا تحزن علیهم و اخفض جناحك للمؤمنین؛[5] و به راستی، ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم (بنابراین) هرگز چشم خود را به نعمت هایی (مادی) كه به گروه هایی از آنان (کفار) دادیم میفكن و برایشان غمگین مباش و بال (عطوفت) خود را برای مؤمنین فرو گستر». 2. كوتاهی آیه ها و سوره های مكی و بلندی آیه ها و سوره های مدنی، دلیل برتفاوت دو جامعه مكه و مدینه است مردم مكه غالبا بی سواد، فاقد فرهنگ، خشن و دور از تمدن بودند لذا متناسب با آن محیط، كم گفتن، كوتاه گفتن، موجز و مختصر ومفید آوردن آیات ضرورت داشت ولی مردم مدینه تا حدودی دارای فرهنگ و باسواد و آشنا به تمدن بودند و متناسب با آن محیط، به تفصیل سخن گفته شده است. در جواب باید گفت: اولا، متناسب با محیط سخن گفتن، شیوه سخن دانان ورزیده و شرط بلاغت است هر سخن جایی و هر نكته مقامی دارد ثانیا، چه بسیاردر مكه، سوره های بلند نازل شده است، مانند سوره های انعام (165 آیه)، اعراف (206 آیه)، اسرا (111 آیه)، كهف (110 آیه)، طه (135 آیه)، مریم (98 آیه)، انبیا(112 آیه) و مؤمنون (118 آیه) و نیز در مدینه سوره های كوچك و كوتاه نازل شده است، مانند سوره نصر و زلزله و بینه. 3. در سوره های مكی از تشریع خبری نیست و هرچه هست در سوره های مدنی است. وجود برخی احكام در سوره های مكی این نظر را رد می كند آیه های 146 ـ 141سوره انعام در بیان حكم شرعی ثمرات و انعام و حلال و حرام آن هاست آیه های152 ـ 151 اعمال و اموال محرمه و محلله را مطرح كرده است در سوره اعراف آیه های 33 ـ 31 درباره حلال، حرام، زینت ها، فواحش و غیره مسائلی ذكرشده است در سوره اسرا بسیاری از مبادی اخلاق و احكام اولیه اسلام مشروحاآمده است بنابراین در سوره های مكی احكام بسیاری بیان شده است و ادعای مذكور بی اساس است. 4. در سوره های مكی برهان و استدلال به چشم نمی خورد، ولی در سوره های مدنی استدلال به كار رفته است. این ادعا نیز مردود است زیرا در سوره مؤمنون برای نفی ولد و نفی شریك برای خدا چنین استدلالی آمده است: «مااتخذ اللّه من ولد و ما كان معه من اله، اذن لذهب كل اله بما خلق و لعلا بعضهم علی بعض سبحان اللّه عما یصفون».[7]

پي نوشت :

[1]. بقره2: 275.
[2]. بقره2: 278 و 279
[3]. بقره2: 24.
[4]. زمر 39: 53.
[5]. حجر 15: 88 ـ 87.
[6].. شوری 42: 38 ـ 36.
[7]. مؤمنون 23: 91.
[8]. انبیا 21: 24 ـ 22.
[9]. عنكبوت 29: 51 ـ 48.

منبع سايت انديشه قم

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

در سوره ق درباره قیامت آمده: «و نزلنا من السما ما مباركا فانبتنا به جنات و حب الحصید، و النخل باسقات لها طلع نضید، رزقا للعباد و احیینا به بلده میتا كذلك الخروج» و «افعیینا بالخلق الاول بل هم فی لبس من خلق جدید».[1]
در سوره مؤمنون، می فرماید: «افحسبتم انما خلقناكم عبثا و انكم الینا لا ترجعون».[2]
در سوره جاثیه می فرماید: «ام حسب الذین اجترحواالسیئات ان نجعلهم كالذین امنوا و عملوا الصالحات سوا محیاهم و مماتهم سا ما یحكمون، و خلق اللّه السماوات و الا رض بالحق و لتجزی كل نفس بما كسبت و هم لا یظلمون».[3]
از این قبیل آیات كه مشتمل بر انواع مباحث برهانی و خطابی است در سورهای مكی فراوان است با توجه به اشكالات فوق و جواب های نقضی و حلی كه بیان شد، نمی توان آیات قرآن را متاثر از محیط دانست ولی با توجه به هم وار ساختن مسیر دعوت و ایجاد زمینه گسترش اسلام، بین سوره های مكی و مدنی تفاوت هایی وجود دارد هر حركتی در آغاز با مشكلات فراوانی روبروست كه باید نخست دررفع آن ها كوشید و تلاش شود كه راه این حركت هم وار گردد آن گاه كه مسیر آماده شد، می توان بر گسترش و افزایش جلوه های خود رونق بیش تری داد، اهداف ومقاصد خود را به طور علنی آشكار نمود و دعوت خود را با بیان شریعت قرین ساخت بنابراین اسلوب و شیوه بیان و نحوه دعوت در دو حالت یاد شده با هم تفاوت می كند، و نباید انتظار داشت آن چه را كه در آخر گفته می شود، در آغاز اعلام گردد.

پي نوشت :

[1]. ق 50: 15 و 11 ـ 9.
[2]. مؤمنون 23: 115.
[3]. جاثیه 45: 22 ـ 21.
منبع سايت انديشه قم