تاريخچه حديث
نظر به این که قسمتی از احادیث در تبیین و تفسیر آیات قرآن و ثواب قرائت آنها وارد شده، جای تردید نیست که پیشینه حدیث از سرآغاز نزول وحی است، و قرآن و حدیث دو راهنمای مردم مسلمان بوده اند و طبق احادیثی که در کتب معتبره شیعه و سنی وارد شده، پیامبر اکرم (ص) به حفظ و ضبط و نقل احادیث سفارش و تأکید می فرمود (بحار الانوار، 2/144، تقیید العلم، 86، سنن ابی داوود، 3/318) .
احادیثی که حفظ چهل حدیث در آنها توصیه شده، از بهترین دلایل اهتمام پیامبر (ص) به نقل و ضبط و حفظ و تدوین حدیث است (اربعین) .
و نیز پژوهشگر معاصر آقای سید محمد رضا جلالی در (تدوین السنة الشریفة، 87) . چهل و چهار حدیث از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده که در آنها دستور به کتابت و تقیید حدیث، یا اذن و رخصت به آن، آمده است، و همه این احادیث از طریق عامه روایت شده و در کتابهای معتبره آنان موجود است با این وصف عامه چنین ادعا دارند که پیامبر (ص) از نوشتن و تدوین حدیث منع فرموده است! و احادیثی هم در این باب به آن حضرت نسبت داده اند، سپس متأخرین آنها در مقام جمع و توجیه احادیث منع و جواز برآمده اند، و دچار اختلافات و اشتباهات فراوانی شده اند (دراسات فی الحدیث و المحدثین، 15، اضواء علی السنة المحمدیه، 221، تحقیق النصوص و نشرها 100 به بعد، تدوین السنه الشریفة، 261) .
البته ابوبکر و عمر و پیروان آنها از تدوین و کتابت، بلکه از نقل و روایت حدیث، به شدت جلوگیری کردند تا آن جا که بعضی از راویان حدیث را به زندان کشیدند، و بعضی دیگر را تبعید کردند، و قسمتی از آثار را سوزاندند، که بر اثر آن متأسفانه، تدوین حدیث به طور رسمی سالها به تأخیر افتاد و عواقب شومی در پی داشت، چنانکه خود عامه معترفند و تصریح کرده اند که: وقتی عمر بن عبدالعزیز (99 101 ق) به تدوین حدیث فرمان داد، بیشتر صحابه پیامبر اکرم (ص) از دنیا رفته بودند و تحولات اوضاع و گروه بندیهای سیاسی زمینه را برای دروغ پردازان و جعل کنندگان، فراهم ساخته بود (تدوین السنة الشریفة، آثار من التدوین، 481) (جعل حدیث) .
در مقابل، حضرت امیر المؤمنین (ع) و دیگر ائمه اطهار (ع) نسبت به حفظ و کتابت و نشر حدیث اهتمام شدید داشتند و خود به نوشتن و املاء حدیث پرداختند و پیروان خود را پیوسته بدان تشویق می کردند (الوافی، 1/227، الذریعة، 1/6) . اولین اثر در این باره همان صحیفه ای است که امیر مؤمنان علی (ع) از احادیث رسول خدا (ص) تدوین ساخته که احیانا از آن به کتاب علی تعبیر می کنند، و در آن مطالبی از میزان دیات و احکام آزادی اسیر و غیره مندرج است، و جمعی از محدثین خاصه و عامه از آن حدیث نقل کرده اند (تأسیس الشیعة، 279، مسند، احمد بن حنبل، 1/79، سنن، ابن ماجه، 2/882) . همچنین سلمان و ابوذر غفاری و ابو رافع مدنی و جابر بن عبدالله انصاری و بعضی دیگر از صحابه رسول خدا (ص) به کتابت حدیث پرداختند، و آثاری از خود بر جای نهادند (اعیان الشیعة، 1/179) .
در طبقه تابعین نیز عده ای از پیروان اهل بیت عصمت (ع) به تألیف کتابهایی از مجموعه احادیث اهتمام می ورزیدند، از جمله: اصبغ بن نباته، عبید الله بن ابی رافع، سلیم بن قیس هلالی، حارث بن عبدالله اعور همدانی، ربیعة بن سمیع، میثم تمار و محمد بن قیس بجلی و ... سپس در زمانهای بعدی آثار بیشتر و وسیعتری تألیف شده و اصحاب ائمه (ع) و طبقات محدثین بعد از آنها تا زمان ما کتابهای بی شماری در این باره تألیف کرده اند .
نقل قول
