تكیه گاههاى سست، همچون لانه عنكبوت!(محتواى سوره عنكبوت‏)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

یکی از تشبیهاتی که در قرآن از آن سخن به میان آمده ، عنکبوت و لانه ی او است . در قرآن کسانی كه غیر از خدا را معبود خویش برگزینند را به تار عنکبوت تشبیه کرده چرا که اینان نیز مانند لانه ی عنکبوت بی اساس و سست می باشد .




محتواى سوره عنكبوت‏
مشهور در میان جمعى از محققین این است كه تمام این سوره در مكه نازل شده است ، و به این ترتیب محتواى آن هماهنگ با محتواى سوره‏هاى مكى است .
سخن از مبدء و معاد است ، سخن از قیام انبیاى بزرگ پیشین و مبارزه آنها با مشركان و بت‏پرستان جبار و ستمگر و پیروزى آنها و نابودى این گروه ظالم می باشد .
سخن از دعوت به سوى حق و آزمایشهاى الهى و بهانه‏جوئیهاى كفار در زمینه‏هاى مختلف است .
به طور كلى مى‏توان گفت بحثهاى این سوره در چهار بخش خلاصه مى‏شود :
1- بخش آغاز این سوره كه پیرامون مسأله" امتحان" و " وضع منافقان" است و این دو ، پیوند ناگسستنى با هم دارند ، چرا كه شناخت منافقان جز در طوفانهاى امتحانات و آزمونها ممكن نیست .
2- بخش دیگرى كه در حقیقت براى دلدارى پیامبر (صلی الله علیه و آله) و مؤمنان اندك نخستین ، از طریق بیان گوشه‏هایى از سرنوشت پیامبران بزرگى همچون نوح و ابراهیم و لوط و شعیب است كه در برابر گردنكشانى همچون نمرود و ثروتمندان خودخواه قرار داشتند ، ابزار این مبارزه ، كیفیت این مبارزه و پایان آن ، مشخص شده است تا هم دلدارى براى مؤمنان باشد و هم هشدارى براى بت‏پرستان سنگدل و ستمگر كه در عصر پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودند .
3- بخش دیگرى از این سوره كه مخصوصاً در اواخر سوره قرار گرفته از توحید ، و نشانه‏هاى خدا در عالم آفرینش ، و مبارزه با شرك ، سخن مى‏گوید ، و و جدان و فطرت انسانها را در اینجا به داورى مى‏طلبد .
4- قسمت دیگرى از این سوره مباحث متنوعى پیرامون ضعف و ناتوانى معبودهاى ساختگى، و عابدان" عنكبوت صفت" آنها است و همچنین عظمت قرآن و دلائل حقانیت پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) و لجاجت مخالفان و نیز یك سلسله مسائل تربیتى همچون نماز ، نیكى به پدر و مادر ، اعمال صالح و طرز بحث و برخورد منطقى با مخالفان دور مى‏زند .

[ملکوت* گامی تارهایی *]

تكیه گاههاى سست همچون لانه عنكبوت!

«مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كانُوا یَعْلَمُونَ ؛ (عنكبوت 41)

مَثَلِ كسانى كه غیر خدا را سرپرست خود برگزیدند ، همانند مَثَل عنكبوت است كه (براى خود) خانه‏اى ساخته و البتّه سست‏ترین خانه‏ها خانه عنكبوت است اگر مى‏دانستند .
به مناسبت این آیه، این سوره، عنكبوت نام گرفته است. و به واقع چه مثال رسا و جالبى و چه تشبیه گویا و دقیقى؟!
درست دقت كنید : هر حیوان و حشره‏اى براى خود خانه و لانه‏اى دارد، اما هیچیك از این خانه‏ها به سستى خانه عنكبوت نیست .
در قرآن کسانی كه غیر از خدا را معبود خویش برگزینند را به تار عنکبوت تشبیه کرده چرا اینان نیز مانند لانه ی عنکبوت بی اساس و سست می باشد

اصولا خانه باید دیوار و سقف و درى داشته باشد ، و صاحب آن را از حوادث حفظ كند طعمه و غذا و نیازهاى او را در خود نگاه دارد . بعضى از خانه‏ها سقف ندارند اما لا اقل دیوارى دارند یا اگر دیوار ندارند سقفى دارند .
اما لانه عنكبوت كه از تعدادى تارهاى بسیار نازك ساخته شده نه دیوارى دارد ، نه سقفى ، نه حیاطى و نه درى، اینها همه از یك سو.

از سوى دیگر مصالح آن بقدرى سست و بى دوام است كه در برابر هیچ حادثه‏اى مقاومت نمى‏كند .
اگر نسیم ملایمى بوزد تار و پودش را درهم مى‏ریزد! اگر چند قطره باران بر آن ببارد آن را متلاشى مى‏كند! كمترین شعله آتشى به آن برسد نابودش مى‏سازد .
حتى اگر گرد و غبار بر آن بنشیند پاره پاره مى‏شود و از سقف خانه آویزان مى‏گردد.
معبودهاى دروغین این گروه نیز نه سودى دارند و نه زیانى، نه مشكلى را حل مى‏كنند ، و نه در روز بیچارگى پناهگاه كسى هستند .
درست است كه این خانه براى عنكبوت با آن پاهاى بلند و طولانیش هم مركز استراحت است و هم دامى براى صید حشرات و تحصیل غذا ، ولى در مقایسه با خانه‏هاى حیوانات و حشرات دیگر بى نهایت سست و بى دوام است .
از افلاطون نقل شده كه مگس حریص‏ترین حشره است كه براى معاش خود روى ترشى، شیرینى، آلودگى و زخم مى‏نشیند ولى عنكبوت در گوشه‏اى مى‏تَنَد و قناعت دارد ، جالب این است كه خداوند فعّال‏ترین و حریص‏ترین حیوان را طعمه گوشه‏گیرترین حیوان قرار مى‏دهد، مگس با پاى خود به سراغ عنكبوت مى‏رود و او با تارهاى خود مگس را شكار مى‏كند .
كسانى كه غیر خدا را تكیه‏گاه خود قرار دهند تكیه آنها بر تار عنكبوت است.

آنها كه غیر از خدا را معبود خویش برگزینند تكیه آنها بر تار عنكبوت است تخت و تاج فرعونها ، اموال بى حساب قارونها ، قصرها و گنج‏هاى شاهان ، همه مانند تارهاى عنكبوت است ؛ بى دوام ، سست ، غیر قابل اعتماد و ناپایدار در برابر طوفان حوادث .
تاریخ نیز نشان مى‏دهد كه به راستى هیچ یك از این امور نمى‏تواند تكیه گاه انسان گردد ، ولى آنها كه بر ایمان و توكل بر خدا تكیه مى‏كنند ، تكیه بر سد پولادین دارند .
گاهى انگیزه‏ها، خیالات و دوستى‏ها، مانع فهمیدن حقّ است: «لَوْ كانُوا یَعْلَمُونَ» (چنان كه مى‏گویند : «حب الشی‏ء یعمى و یصم»، برخى علاقه‏ها انسان را كور و كر مى‏كند.) مشركان از سر جهل و بى‏خبرى به سراغ غیر خدا مى‏روند: «لَوْ كانُوا یَعْلَمُونَ»

[ملکوت* گامی تارهایی *]

نكات آیه:


1- استفاده از مثل، یكى از بهترین شیوه‏ها در تعلیم و تربیت است: «مَثَلُ الَّذِینَ» ...
و بهترین مثال‏ها ، مثالى است كه در همه‏ى زمان‏ها و مكان‏ها و براى همه‏ى اقشار مردم ملموس باشد. «كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ»

2- بناى شرك، مانند خانه عنكبوت سست و بى‏اساس است: «مَثَلُ الَّذِینَ ... كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ» .

3- عنكبوت، در اماكن متروكه خانه مى‏سازد ، شرك نیز در روح‏هاى دور از خدا جا گرفته و تأثیر مى‏گذارد: «دُونِ اللَّهِ ... كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ»

4- خانه عنكبوت، تنها اسم خانه را دارد و غیر خدا نیز اسم‏هایى بیش نیستند: «دُونِ اللَّهِ ... أَوْهَنَ الْبُیُوتِ»

5- عنكبوت ، در عالم خود خیال مى‏كند كه خانه دارد و خانه‏اش در برابر حوادث مقاوم است ، مشرك نیز به چنین توهّمى دچار است : «أَوْهَنَ الْبُیُوتِ»

6- ولایت الهى ، بنیانى مرصوص و بنایى آهنین دارد: «كَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ» (صف، 4) امّا ولایت غیر خدا ، بسیار سست می باشد : «أَوْهَنَ الْبُیُوتِ»

7- گاهى انگیزه‏ها ، خیالات و دوستى‏ها ، مانع فهمیدن حقّ است : «لَوْ كانُوا یَعْلَمُونَ» (چنان كه مى‏گویند : «حب الشی‏ء یعمى و یصم» ، برخى علاقه‏ها انسان را كور و كر مى‏كند .)

8- مشركان از سر جهل و بى‏خبرى به سراغ غیر خدا مى‏روند : «لَوْ كانُوا یَعْلَمُونَ»

منابع:
1- تفسیر نور، ج 9
2- تفسیر نمونه، ج 16