چرا در قرآن خداوند گاهي اسامي خود را بصورت جمع بيان مي كنند؟

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

چرا در قرآن خداوند گاهي اسامي خود را بصورت جمع بيان مي كنند؟

برخي معتقدند گاهي اوقات از يك نفر تعبير جمع آورده مي‏شود به جهت بزرگي و والا بودن جايگاه گوينده، (تبيان، ج 3، ص 562).

برخي نيز به اين نكته اشاره كرده ‏اند، از آنجا كه ذات خداوند متعال منزه از مباشرت در انجام كارهاست به همين جهت تمامي افعال خداوند توسط واسطه ‏هاي در فيض مانند ملائكه انجام مي‏شود. به همين جهت مواردي كه جمع آورده مي‏شود مجموع ذات خداوند كه سبباصلي است و واسطه ‏هاي در انجام آن كار در نظر گرفته شده مثلاً در نزول قرآن واسطه ها و عواملي كه در نزول قرآن از عالم بالا بر قلب پيامبر(ص) همچون جبرئيل ملك حامل وحي دخيل هستند در نظر گرفته مي‏شود و گفته مي‏شود ما قرآن را نازل كرديم و يا در مواردي كه مثلاًخداوند فرموده ( و ما ظلمونا ولكن كانوا انفسهم يظلمون ) آنان به ما ظلم نكردند بلكه به خودشان ظلم كردند (بقره، آيه57).

از آنجا كه ظلم به اولياي خداوند ظلم به خداوند است خداوند اولياء خودش را در نظر گرفته و به همين جهت جمع آورده. در كتاب اصول كافي در مورد آيه ( فلماء اسفونا انتقمنا منهم ) هنگامي كه ما را بهخشم آوردند از آنها انتقام گرفتيم، (زخرف، آيه 55).

از امام صادق(ع) روايت كرده است كه: خداوند عزوجل به مانند ما به خشم نمي ‏آيد ولكن براي خودش اولياي آفريده است كه آنها به خشم مي ‏آيند يا خشنود مي‏ شوند پس خشم و خشنودي آنان را خشم و خشنودي خودش دانسته و به خودش نسبت داده است. در مورد آيه «و ماظلمونا» نيز رواياتي نزديك به همين مضمون وارد شده است، (كافي، ج 1، ص 144 - برهان، ج 4، ص 150 و ج 1، ص 102).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

ضمیر جمع به چند جهت ممکن است باشد:

1_ گاهی آوردن ضمیر جمع به جهت اهمیت دادن به موضوع مهمی بوده که باید به آن اهمیّت ویژه ای داده می شد، مانند حفظ و نگه داری قرآن از تحریف. خداوند می فرماید: "انّا نحن نزّلنا الذّکر و انّا له لحافظون*(حجر/ 9) ما قرآن را نازل کردیم و خود آن را حفظ می کنیم".

این آیه متضمّن پنج ضمیر جمعاست که به جهت اهمیت دادن به قرآن است.
بنابراین جمع آوردن ضمیر گاهی به جهت اهمیت موضوع است.

2_ برخی از کارهای الهی به واسطه ملائکه که جنود و کارگزاران الهی هستند انجام می شود، در این گونه موارد ضمیر جمع آورده می شود مانند:"إنّا کلّ شی خلقناه بقدر*(قمر/ 49) ما هر چیزی را به اندازه خلق کردیم".

3_ گاهی جمع آوردن ضمیر فقط برای تفخیم و تعظیم است، مانند: "انّا هدیناه السبیل*(انسان/3) ما راه را به شما نشان دادیم".(1)گاه ضمیر متکلم وحده بیان می شود که عنایت خاص به چیزی و به خلق بلاواسطة چیزی معلوم شود و احتمال مداخلة غیر و وسائط دفع شود، مثل: "یا موسی انّنی أنا الله" در این مورد آوردن ضمیر جمع منافی با مقصود است.(2)

پاورقي:
1:آیت الله صافی، معارف دین، ج 1، ص 178
2:آیت الله صافی، معارف دین، ج 1، ص 178