بررسي آيه 34 سوره نساء پيرامون تنبيه بدني بانوان

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

بررسي آيه 34 سوره نساء پيرامون تنبيه بدني بانوان

اگر خوب دقت کنید اسلام بیشترین اهمیت را به زن داده و به او ارزش و احترام فراوان قائل شده است در مورد مطلبی هم که موضوع تاپیک هست اگر خوب دقت کنید متوجه میشوید که هیچ گونه اجحافی صورت نگرفته است بنده مقاله ای رو در این زمینه از قبل دارم که خدمتتون تقدیم می کنم
در ایه 34 سوره نساء امده است :
مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، بخاطر برتریهایى كه خداوند (از نظر نظام اجتماع) براى بعضى نسبت به بعضى دیگر قرار داده است، و بخاطر انفاقهایى كه از اموالشان (در مورد زنان) مى‏كنند. و زنان صالح، زنانى هستند كه متواضعند، و در غیاب (همسر خود،) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقى كه خدا براى آنان قرار داده، حفظ مى‏كنند.

و (امّا) آن دسته از زنان را كه از سركشى و مخالفتشان بیم دارید، پند و اندرز دهید! (و اگر مؤثر واقع نشد،) در بستر از آنها دورى نمایید! و (اگر هیچ راهى جز شدت عمل، براى وادار كردن آنها به انجام وظایفشان نبود،) آنها را تنبیه كنید! و اگر از شما پیروى كردند، راهى براى تعدّى بر آنها نجویید! (بدانید) خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است. (و قدرت او، بالاترین قدرتهاست.)

در مورد این ایه نخست باید دانست آنچه در اسلام توصیه شده مهربانی و لطف در میان اعضاخانواده است و در آیات و روایات درباره خوش اخلاقی و رسیدگی مردان نسبت به خانوادهسفارشات بسیاری شده است.

سیره خود پیامبر(ص) و امامان(ع) و بزرگان ما همگی نیكی ومحبت به همسر و فرزندان بوده است و برای مردانی كه بداخلاقی دارند مجازات فشار قبرفراوانی قرار داده شده است. اما آنچه مهم است در حل اختلافات گاهی میان خوب و خوبترخوب را باید انتخاب كرد و گاهی میان بد و بدتر باید بدتر را رها كرد. به تجربه ثابتشده است كه اگر در مشاجرات خانم ها نیز به مقابله با همسرانشان بپردازند نه تنهامشكل حل نمی شود بلكه اختلافات جزیی گاهی به جدایی نیز كشیده می شود. در صورتی كهاگر خانم ها ناهنجاری و عصبانیت همسرشان را تحمل كنند، دیری نمی گذرد كه عصبانیتهمسر فروكش می كند و زندگی چه بسا خوشی و آرامی پیدا می كند و گاهی تحمل خانم، موجبمی شود كه سابقه ذهنی خوبی در ذهن شوهر باقی بگذارد كه هرگاه عصبانیت خود را به یادآورد شرمنده می شود.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

البته چه بسا برخی مردان به جهت برخی تربیت های غلط ویا مشكلات دیگر به ناهنجاری خود ادامه دهند. در این صورت باید به چند نكته توجه داشت:

.1 ناهنجاری مردان در مقطع خاصی از زندگی است و ناپایداراست.

.2 از فامیل ها و دوستانی كه می توانند اورا تحت تأثیر قرار بدهند كمك گرفته شود.

جهت توضیح بیشتر توجه شما را بهمطالب زیر جلب می كنیم:
درباره آیه شریفه (الرجال قوامون علی النساء) بایدمعنای آن را به درستی فهم نمود. در این رابطه باید ابتدا درك درستی از (قوام ) بودنمرد و دایره شمول آن داشت , تا بتوان به دلیل و فلسفه آن راه یافت . بنابراین دراینجا سه نكته باید روشن شود: معنا, گستره و حكمت

الف ) در رابطه بامعنای كلمه (قوام )آمده است : (القوام من القیام و هو اداره المعاش ) یعنی)قوام ( مشتق شده از (قیام ) و آن به معنای اداره امور زندگی است(تفسیر المیزان , ج 4, ص 215)

ب ) گستره اینحكم محدود به روابط خانوادگی است . به عبارت دیگر این آیه , بیانگر برتری مطلق مردنسبت به زن نیست و تنها مسؤولیت مرد در سرپرستی كانون خانواده را بیان نموده و بهدنبال آن , به برخی از توابع این مسؤولیت (مانند لزوم تأمین نیازهای اقتصادیخانواده ) اشاره می كند.
ج ) فلسفه این حكم آن است كه به طور طبیعی مرد, توانایی بهتری برای اداره خانواده و تأمین نیازمندی های آن دارد.

از طرفدیگر زن نیازمند محیطی امن همراه با آسایش كافی است تا در پرتو آن , بتواند بهانجام وظایف دیگری كه در نظام آفرینش بر عهده او قرار داده شده است (مانند حمل , رشد و تربیت فرزند و...) بپردازد. بنابراین ریاست و مسؤولیت مرد و در راستای آنتلاش برای اداره و تأمین نیازهای خانواده , نه تنها امری شرعی ; بلكه حقیقتی تكوینیو متناسب با نظام خلقت زن و مرد است . آیه فوق پس از آنكه اعلام می دارد قوام زندگیزن یعنی مسؤولیت اداره و تأمین نیازهای او بر عهده مرد است , دستوراتی را در رابطهبا چگونگی برخورد با برخی از مشكلات احتمالی در روابط زوجین بیان می دارد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

در این رابطه نكاتی چند شایان توجه است :

(1دستورات صادره در این آیه در موردنشوز است و نشوز آن است كه زن در مقابل تكالیف اختصاصی اش یعنی تمكین و عفاف، بدونهیچ عذر موجهی سرپیچی نماید. جالب این است كه اگر زنی از انجام كارهای خانه , بچهداری و ... سر باز زند شارع مقدس هیچ حقی برای مرد در برابر آن قرار نداده و لذامرد نمی تواند در این موارد واكنش نشان دهد.

بنابراین آیه فوق در رابطه با بسیاریاز مسائل اختلافی زوجین ساكت است و هیچ حقی برای مرد در برابر آن قرار نداده و لذامرد نمی تواند در این موارد واكنشی نشان دهد. بنابراین آیه فوق در رابطه با بسیاریاز مسائل اختلافی زوجین ساكت است و هیچ حقی برای مرد جز در دو مورد فوق كه زن باپیمان ازدواج تعهد به آنها را ملتزم شده صادر نكرده است .


)(2نشوز( مسلما" امری برخلاف حقوق مرد است و برای مقابله با آن بهترین راه این است كه قبل ازمراجعه به دیگران مشكل را در داخل خانه حل نمود, ولی اگر چنین چیزی میسر نبود آنگاهنوبت به خارج از منزل و دخالت دادن دیگران می رسد كه در آیه بعد سالمترین راه آنعنوان شده است .

(3حل مسأله نشوز در داخل خانه نیز به اشكال مختلفیانجام پذیر است و جالب این است كه خداوند از ملایمترین راه ها شروع نموده و در صورتتأثیر گذاری آن مراتب بالاتر را اجازه نداده است . لذا در مرتبه اول سفارش به پند واندرز نموده است . چنین روشی حكیمانه ترین شیوه در حل مشكلات زوجین است . لیكن اگرزنی در برابر اندرزها و نصایح شوهر سر تسلیم فرود نیاورد و همچنان بر تخلف از حقوقزوج پایداری ورزید چه باید كرد؟ در اینجا نیز خداوند راه دومی را پیشنهاد نموده استكه از حد برخورد منفی عاطفی بالاتر نمی رود و آن خودداری از همبستر شدن با وی میباشد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

در اینجا نیز اگر مشكل حل شد دیگر كسی حق پیمودن راه سوم را ندارد, امأا اگرزن در چنین وضعیتی نیز سرسختی نشان داده و حاضر به تأمین حقوق طرف مقابل نگردید چه باید كرد؟

در اینجا چند راه قابل تصویر است :
الف ) مرد حقوق خود رانادیده انگارد و در مقابل نشوز زن به كلی ساكت شود, هر چند سالیان دراز این برنامهادامه یابد. چنین چیزی براساس هیچ منطقی قابل الزام نیست و اختصاص به مرد هم ندارد, یعنی در هیچیك از نظامهای حقوقی جهان نمی توان به صاحب حقی الزام كرد كه در برابرحقوق خود ساكت شود و دم نزند, یعنی از نظر اخلاقی , آنهم در موارد خاصی می توانچنین توصیه ای نمود ولی نباید بین مسأله حقوقی و اخلاقی خلط كرد.

از طرف دیگر نشوززن اقسامی دارد كه برخی از آنها مسلما" به زیان خود او هم تمام می شود و بر مردلازم است كه به عنوان مدیر كانون خانواده كنترل هدایتگرانه و سازنده بر رفتار زنداشته باشد.

ب ) راه دیگر آن است كه مرد از هر طریق ممكن استیفای حقوقنماید. چنین چیزی را هرگز شارع اجازه نمی دهد و برای استیفای حق روشهای معینی وضعنموده است , زیرا در غیر اینصورت ممكن است به زن ستم شود و انواع مفاسد و مظالمدیگر به بار آید.
ج ) راه دیگر آن است كه مرد با مراجعه به دیگران اعم ازمراجع قضایی یا افراد ذی نفوذ دیگر حقوق خود را استیفا كند, چنین چیزی اگر چه ممكناست حق مرد را تأمین كند ولی هنوز با امكان حل مشكل در داخل خانه بهتر است مسأله بهبیرون كشیده نشود. زیرا ابراز خارجی مسائل داخل خانه آسیب های فراوانی برای خانوادهبه بار می آورد كه در اینجا جای ذكر آن نیست , لذا خداوند حكیم حل خارجی را بهعنوان آخرین راه ممكن پیشنهاد می نماید.

د) راه دیگر آن است كه مرد اندكی قاطعانهتر از برخورد منفی عاطفی فوق برخورد نماید. لذا قرآن مجید به عنوان آخرین راه حلممكن در داخل خانه مسأله ضرب را مطرح نموده است . البته این مسأله نیز حدودیدارد كه هرگز با آنچه در اذهان عمومی یا تبلیغات مسموم مطرح می شود, سازگاری ندارد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

در رابطه با حد و چگونگی زدن , علامه مجلسی (ره ) در بحار الانوار , ج 104 , ص 58 روایتی از فقه الرضا(ع ) نقل نموده است كه والضرب بالسواك وشهبه ضربا" رفیقا" ; زدن باید با وسایلی مانند مسواك و امثال آن باشد, آنهم بامدارا و ملایمت.

ظاهر روایت فوق به خوبی نشان می دهد كه ضرب باید درپایین ترین حد ممكن باشد و هرگز نباید اندك آسیبی بر بدن وارد كند. وسیله ای كه دراین روایت اشاره شده چوبی بسیار نازك مانند سیگار، مسواك و سبك و كم ضربه ای است . نكته دیگری كه از آیه شریفه به دست میآید این است كه دستور فوق جنبه موقت و گذرادارد و نباید به آن مداومت بخشید, زیرا به دنبال این عمل دو واكنش احتمال می رود: یكی آن كه زن به حقوق مرد وفادار شود, در اینصورت قرآن می فرماید: فان اطعنكم فلاتبغوا علیهن سبیلا ; اگر به اطاعت درآمدند بر آنها ستم روا مدارید.

یعنی اگر زندر برابر حقوقی كه بر آن پیمان بسته است تسلیم شد دیگر مقابله با وی ظلم و تجاوزاست.

واكنش دیگر آن استكه همچنان سرسختی نشان دهد و كانون خانواده راگرفتار تزلزل و بی ثباتی نماید, در این رابطه در آیه بعد فرموده است :

و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حكما" من اهله و حكما" من اهلها ان یریدا اصلاحا" یوفق الله بینهما ان الله كان علیما" خبیرا" ;
اگر خوف گسست در بین آن دو یافتید, پس حكمی ازناحیه مرد و حكمی از بستگان زن برگزینید, اگر از پی آن خواستار صلاح باشند خداوندبین آنان وفاق ایجاد خواهد كرد, همانا خداوند دانا و آگاه است

نكتهجالب توجه این است كه قرآن مجید در آخرین مرحله گشودن گره را به دست نزدیكان وبستگان قرار می دهد تا مسأله با سلامت هر چه بیشتر روال خود را طی كند و برای اینكهحقی از هیچیك از طرفین زایل نشود و تبعیضی رخ ننماید فرموده است كه از هر جانب حكمیبرگزیده شود و با رعایت حقوق و مصالح طرفین مشكل را برطرف نمایند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

خلاصه در این حكم شرایط زیر دیده می شود:
(1) اختصاص به مورد سرپیچی زن از تكلیف خود وحقوق مسلم مرد دارد, حقوقی كه با پیمان ازدواج , زن وفاداری خود نسبت به آن رامتعهد شده است.
(2) در راستای حل مشكل در داخل خانه و خودداری از بروز آندر خارج از منزل وضع شده
(3) سومین مرحله حل اختلاف در خانه است و بدونگذر از مراحل پیشین روا نیست
(4) حد آن نازلترین مرتبه ضرب است و نبایدموجب كمترین آسیبی بر بدن زن شود
(5)موقتی است و چه دارای نتیجه مثبت وچه منفی باشد باید به زودی از آن دست كشید.
نكته دیگری كه شایان ذكر استاین است كه اساسا" دیدگاه شارع نسبت به زدن همسر نگرشی منفی است و نصوص زیادی درنهی از این عمل وارد شده است . این روایات همه در زمانی بیان شده كه خشونت علیهزنان از توهین و فحاشی تا ضرب و جرح و حتی قتل را شامل می شد, و اسلام آنها راتحریم و مستوجب مجازات فقهی و قضایی در دنیا و عذاب آخرت دانست . برخی از اینروایات عبارتند از:
(1پیامبر(ص ) فرمود: من در شگفتم از كسی كه زن خودرا می زند, در حالی كه خودش برای كتك خوردن , سزاوارتر است . زنانتان را مزنید كه قصاص دارد.
(2و نیز فرمود: زنان بر مرد كریم , غالب می شوند و مرد لئیم , بر زنان مسلط می گردد. من دوست دارم كریم مغلوب باشم نه لئیم غالب .

(3از امام صادق (ع ) از پدرش روایت شده كه گفت : وقتی با زنی ازدواج می كنید, احترامشكنید. زن مایه آرامش شما است . زنان را آزار ندهید و حقوق آنان را ضایعنكنید.

(4پیامبر(ص ) فرمود: هر مردی كه بر بد اخلاقی همسرش صبر كند, خدااجر داوود(ع ) را به او می دهد و به هر زنی كه بر بداخلاقی مردش صبر كند, همچون اجرآسیه را كه با فرعون , كنار آمد, عطا می كند.
(5حضرت محمد(ص ) فرمود: زنان را نزنید و تقبیح مكنید

(6)حضرت علی (ع ) فرمود: در هر حال بازنت مدارا كن و با او به نیكی رفتار نمای تا زندگی لبریز از صفا و صمیمیت باشد

(7آخرین چیزی كه به وقت وفات , از رسول خدا(ص ) شنیدند - كه درزیر زبان همی گفت - سه سخن بود: »نماز بر پا دارید و مراقب حقوق بردگان باشید و ستم نكنید. و الله الله در حدیث زنان , كه در دست شمایند. با زنانتان , نیكو زندگی كنیدو حریم آنان را نگاه دارید.

(8و رسول خدا(ص ), خشم و توهین زنان را تحملمی كرد. روزی زن عمر جواب وی به خشم , باز داد. عمر گفت : یالكعا؛ جواب باز می دهی؟ گفت : آری كه رسول (ص ) از تو بهتر است , زیرا زنان , وی را جواب باز می دهند واو تحمل می كند.

2. باید عوامل ناراحتی و عصبانیت همسر، ریشه یابی شود و سعی شودمقدمات ناراحتی او فراهم نشود.