با زبور آل پیامبر بیشتر آشنا شویم
علی بن حسین بن علی علیهم السلام چهارمین امام شیعیان، در سال 38 هجری قمری، روز سوم شعبان دیده به جهان گشود . نام مادرش شهربانو، «شهر بانویه» «شاه زنان» و ... ، و مشهورترین القاب آن حضرت «زین العابدین» و «سجاد» میباشد .
دوران کودکی را در مدینه سپری کرد، و مدت دو سال از امامت جدش، امیرمؤمنان علیه السلام و ده سال از امامت عمویش، امام حسن مجتبی علیه السلام و ده سال از امامت پدر بزرگوارش، امام حسین علیه السلام را درک نمود . (1)
در محرم سال 61 هجری قمری در جریان قیام امام حسین علیه السلام، در سرزمین کربلا حضور داشت و پس از آن فاجعه دردناک به امامت رسید و با توجه به وضعیت زمان و اختناق حاکم در آن دوران، اقدام به یک سلسله برنامههای ارشادی و فرهنگی و مبارزات غیرمستقیم نمود، بدون آنکه حساسیتحکومتها را برانگیزد و فعالیتهایی انجام داد که مهمترین آنها عبارتند از:
1 . زنده نگه داشتن یاد و خاطره عاشورا و رساندن پیام آن به مردم آن زمان;
2 . پند و ارشاد امت;
3 . تبیین معارف از طریق دعا و مناجات .
× کتابهای منسوب به امام سجاد علیه السلام
دوران امام سجاد علیه السلام، با توجه به برنامههای پیش گفته حضرت، طلیعه درخشش فرهنگ تشیع شمرده میشود و حدیث و دعا رونقی دیگر مییابد .
در این دوره، آثار مکتوب بر جای مانده از امام سجاد علیه السلام بسیار است .
در شمارش نوشتههای بهجا مانده از این امام همام به کتبی بر میخوریم که برخی از آنها از این قرار است:
1 . صحیفه سجادیه; (که مقاله حاضر، در ادامه به معرفی این اثر میپردازد).
2 . مناسک الحج: یکی دیگر از کتب آن حضرت است که فرزندان آن حضرت این کتاب را نقل کردهاند و در بغداد نیز به چاپ رسیده است . (2)
3 . رساله حقوق: از دیگر آثار گرانسنگ آن حضرت که جامع آداب سلوک فردی و اجتماعی است و محور شرح و بسط زیادی قرار گرفته است، رساله حقوق آن حضرت است . (3)
4 . الجامع فی الفقه: عنوان یکی دیگر از آثار آن حضرت است که ابوحمزه ثمالی نقل کرده است . (4)
5 . صحیفة الزهد: کتاب دیگری است که توسط ابوحمزه ثمالی نقل شده است . (5)
6 . کتاب دیگری که توسط داود بن عیسی از آن حضرت نقل شده، کتاب حدیثی است که امام سجاد علیه السلام آن را گردآوری نموده است . (6)
7 . کتاب علی بن الحسین علیه السلام: عنوان کتاب دیگری است که در ضمن مصادر از آن یاد شده است . (7)
آنچه در پیش رو دارید، قدمی است در معرفی صحیفه سجادیه، بدان امید که جامعه ما، مخصوصا جوانان عزیز با این کتاب آشنایی بیشتری پیدا کنند و از دریای معرفت آن، گوهرها به دست آورند، و دنیا و آخرت خویش را با انس گرفتن با آن برای همیشه آباد کنند .
صحیفه سجادیه را بشناسیم
مدت سیزده قرن است که کتاب صحیفه سجادیه مونس بزرگان زهاد و صالحان و مرجع و ملجا مشاهیر علما و مصنفان بوده و هست . برای آشنایی با این گنج معنوی بحث را در چند بخش پی میگیریم .
الف) سند صحیفه
از نظر سندی، صحیفه سجادیه در حد تواتر بلکه فوق آن است، شیخ آقا بزرگ تهرانی در این باره میگوید: «الصحیفة الاولی المنتهی سندها الی الامام زین العابدین ... و هی من المتواترات عند الاصحاب لاختصاصها بالاجازة والروایة فی کل طبقة وعصر ... ; (8)
صحیفه اولی که سند آن به امام زین العابدین علیه السلام میرسد ... از متواترات [و قطعیات] نزد اصحاب است; چرا که از ویژگی آن، این است [که تمام اصحاب از اساتید خود] اجازه نقل آن را در تمام طبقات [رجالی] و در تمام عصرها گرفتهاند .» کار شهرت سند صحیفه به جایی رسیده که مرحوم محمد تقی مجلسی ادعا نموده است که او در نقل و روایت صحیفه یک میلیون سند دارد . (9) و همین طور شیخ محمد بن نعمان مفید (م413) در ارشاد و علی بن محمد خزاز قمی، شاگرد صدوق بن بابویه (م381) و احمد بن عیاشی (م401) و ابوالفضل شیبانی، و ... . آن را نقل نمودهاند، و از علمای اهل سنت نیز، ابن جوزی در خصائص الائمه، و حافط سلیمان بن ابراهیم القندوزی (م 1294) در ینابیع المودة از صحیفه اسم برده، بخشهایی از دعای آن را نقل نمودهاند . (10)
ابوالفضل شیبانی سندش به این صورت است: حدیث کرد ما را عامربن عیسی بن عامر سیرافی در مکه در سال 381، و گفت: حدیث کرد مرا ابو محمد حسن بن محمد بن یحیی بن حسن بن جعفر بن عبیدالله بن حسین بن علی بن ابیطالب علیهم السلام، گفت: حدیث کرد مرا پدرم و او از عمیر بن متوکل، او از پدرش متوکل بن هارون و او از یحیی بن زید، پس از شهادت پدرش در حالی که به سوی خراسان در حرکتبود و مردی را به پایه و عقل او ندیدم ... . که او صحیفه کاملهای را که دعاهای علی بن الحسین علیه السلام در آن بود، به من نشان داد . (11)
گذشته از کتب تاریخی و رجالی، هیچ کتاب دعای معتبری از دعاهای صحیفه سجادیه خالی نیست، مانند: 1 . «مصباح المتهجد» شیخ طوسی (385 - 460) .
2 . «سلوک الحزین» قطب الدین بن سعید بن هبة الله راوندی (م573) که کتابش مشهور به «دعوات الراوندی» میباشد .
3 . «اختیار المصباح» از سید علی بن حسین بن باقی .
4 . «اقبال و جمال الاسبوع و فتح الابواب» سید رضی الدین علی بن طاووس (م589) .
5 . «زوائد الفوائد» ابوالقاسم علی بن رضی الدین .
6 . «البلد الامین» ابراهیم بن علی کفعمی (م . 868) و ... .
از همه آنها گذشته، علامه مجلسی اول، به نقل آیت الله مرعشی نجفی، در بسیاری از اجازات خود اشاره کرده که او صحیفه را شفاها و بلاواسطه از حضرت حجة بن الحسن صاحب الزمان علیه السلام نقل میکند . مجلسی میگوید:
«در بین خواب و بیداری دیدم که گویا در مسجد جامع عتیق اصفهان ایستادهام و حضرت مهدی علیه السلام نیز ایستاده بود . من چند مسئله را که برایم مشکل شده بود، از محضر آن حضرت پرسیدم، پس جواب آن را برایم بیان فرمود . آنگاه از کتابی که به آن عمل کنم سؤال کردم و آن حضرت مرا به مولانا محمد التاج حواله داد و من [نزد او رفتم] و از او کتابی گرفتم، به نظرم آمد که آن کتاب دعا بود، پس آن را بوسیدم و بر چشم نهادم، ولی وقتی به خویش آمدم [و از خواب بیدار شدم] آن کتاب را در دستخود نیافتم، پس تا صبح گریه کردم، فردای آن روز به دنبال «محمد تاج» راه افتادم تا رسیدم به «دارالبطیخ» ، مرد صالحی را که آقا حسن نام و «تاجا» لقب داشت دیدم، به او سلام کردم، او مرا فرا خواند و به کتابخانه خود برد، اولین کتابی که به دست من داد، همان کتابی بود که در خواب دیده بودم، آنگاه شروع نمودم به گریه و گفتم همین کتاب مرا بس است . و از آنجا به نزد شیخ محمد مدرس رفتم و به مقابله آن نسخه با نسخهای که جد پدر محمد مدرس از روی نسخه شهید نوشته بود، پرداختم . دیدم نسخهای که حضرت صاحب الزمان به من مرحمت فرموده بود، درست مطابق نسخه صحیفه شهید میباشد . (12)
نقل قول
