=*= چه توبه اي پذيرفتني ست ؟ =*=

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نخستين گام براى نجات از گناهان، توبه از گناه است; توبه اى كه حقيقى و خالص و محرك آن، فرمان خدا و ترس از گناه باشد و انسان را براى هميشه از معصيت جدا كند و بازگشتى به گناه در آن رخ ندهد.(1)
خداوند مهربان، پس از لعن مخفى كنندگان حق، در آيه 159 و 160 سوره بقره مى فرمايد: «مگر آنها كه توبه كردند و اعمال بد خود را با اعمال نيك اصلاح نمودند و آنچه را كتمان كرده بودند، آشكار ساختند; پس بر آنان خواهم بخشود، و من توبه پذير مهربانم.»
واژه «توّاب»، صيغه مبالغه است و به اين حقيقت اشاره دارد كه اگر وسوسه هاى شيطان، انسان را فريب داد و توبه خود را شكست، درهاى توبه به روى او بسته نخواهد شد، و دوباره بايد توبه كند و به سوى خداوند بازگردد و هرگز نبايد از عفو و رحمت خداوند مأيوس شود.(2)

قرآن كريم در جايى ديگر مى فرمايد: «توبه، نزد خداوند، تنها براى كسانى است كه از روى نادانى مرتكب گناه مى شوند; سپس بزودى توبه مى كنند; اينانند كه خدا توبه شان را مى پذيرد، و خداوند، داناى حكيم است و توبه كسانى كه گناه مى كنند تا وقتى كه مرگ يكى از ايشان در رسد، مى گويد: «اكنون توبه كردم، پذيرفته نيست».(3) خداوند متعال در اين آيات به طور صريح، مسأله توبه را مطرح، و برخى از شرايط پذيرش آن را بيان فرموده است;(4) پس اولين قدم جهت ترك گناه، توبه حقيقى از گناه است.
**********

1: فرشتگان، عليرضا رجالى تهرانى
2. با استفاده از كتاب، الاعجاز العددى، طلحه جوهر، بيروت.
3. اعلام قرآن، دكتر محمد خزائلى، ص 557

4: سوره تحريم، آيه 8.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

توبه كننده بايد دستورهايى را به كار بندد تا به گناه گذشته باز نگردد و به تعبيرى، تا به عهد و پيمانى كه در پيشگاه خداوند بسته، وفادار بماند; از جمله:

1. جدا شدن از محيط گناه و عدم شركت در مجالس معصيت; زيرا توبه كار، در آغاز امر آسيب پذير است و مانند بيمارى است كه تازه از بستر برخاسته كه اگر با پاى خود به محيط هاى آلوده برود، احتمال آلودگى مجدد فراوان است.

2. بايد در مورد دوستان و معاشران خود تجديد نظر كند و اگر كسانى بوده اند كه درگذشته او را به گناه تشويق مى كردند، از آنها فاصله بگيرد.

3. هر زمان كه وسوسه و انگيزه هاى آن گناه در او پيدا شد، به ذكر خدا روى آورد; زيرا: «أَلا بِذِكرِ اللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ;(رعد،28) ذكر خدا مايه آرامش دلها است.»

4. همواره درباره آثار زيانبار گناهى كه آن را ترك كرده، بينديشد و آن آثار را نصب العين خود قرار دهد تا مبادا بر اثر غفلت از آن و فراموش كردن اثرهاى مرگبار آن گناه، بار ديگر انگيزه انجام آن در او رشد كند.

5. در سرگذشت پيشينيان و كسانى كه بر اثر گناهان مختلف گرفتار مصايب دردناكى شده اند، بينديشد.
6. در مورد عقوبت و مجازات هايى كه بر يكايك گناهان وعده داده شده، انديشه كند.

7. بايد وقت شبانه روزى خود را با برنامه هاى صحيح پر كند; برنامه هايى مانند تلاش براى زندگى آبرومند، عبادت و بندگى خدا و سرگرمى هاى سالم و...; زيرا بى كارى و خالى ماندن اوقات فراغت، دشمن بزرگى است كه زمينه را براى وسوسه هاى بازگشت به گناه و معصيت هموار مى سازد.(1)

*******
1:تفسير نمونه،ج 1، ص 552 و ج 24

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

بايد توجه داشت كه، تصميم بر ترك جزء ذات توبه است و اگر نباشد توبه تحقّق نيافته است.
اميرالمؤمنين در حكمت 417 نهج البلاغه مى فرمايد استغفار و توبه شش شرط دارد: 1ـ پشيمانى از گذشته زشت;

2ـ تصميم بر عدم تكرار گناه براى هميشه;

3ـ برگرداندن حق الناس به صاحبان حق;

4ـ قضا كردن حق الله و واجبات شرعى;

5ـ آب كردن گوشت بدن كه از مال حرام روئيده شده در اثر غصه; 6ـ تحمّل رنج انجام دستورات الهى.

دو شرط اول پايه هاى اصلى توبه را تشكيل مى دهد و چهار شرط اخير، توبه را به كمال و نهايت آن سوق مى دهد; بنابراين براى قبولى توبه بايد در فراهم آوردن شرايط مقدماتى آن كوشيد و پس از فراهم آمدن زمينه آماده تر خواهد شد.

در برخى روايات، پشيمانى از گناه و تصميم بر عدم تكرار آن براى هميشه، اساسى ترين شرط هاى توبه دانسته شده است.(1) كه با فرمايش اميرالمؤمنين(ع) قابل جمع مى باشد; بدين معنا كه خلاصى كامل از اثرات اخروى گناه تنها در سايه رعايت شرايط شش گانه ميسور است و چنان چه كسى مثلا از گناه ترك نماز توبه كند و نمازهاى فوت شده را به جا نياورد، اگر چه توبه او در درگاه خدا پذيرفته شود، ولى جرم ترك نمازها همچنان بر عهده او خواهد بود، مگر آن كه خدا از حق خويش بگذرد.(2)
خلل در هر يك از اركان و شرايط توبه مى تواند مانعى در پذيرش آن باشد و اضافه بر آن، توبه زمانى اثربخش است كه نفسش به شماره نيفتاده باشد.(3)

روايت شده كه امام رضا(ع) در پاسخ به اين پرسش كه چرا خداوند فرعون را با آن كه ايمان آورد و به يگانگى او اقرار كرد، غرق ساخت، فرمود: زيرا او هنگامى ايمان آورد كه عذاب را مشاهده كرد و ايمان آوردن به هنگام مشاهده عذاب پذيرفته نيست.(4)


1. نساء، 17 و 18.
2: تفسير نمونه،ج 3، ص 348 و 349.
3: پيام قرآن،ج 1، ص 239 و 240
4: بحارالانوار، ج 6، ص 20 / ميزان الحكمة، باب التوبه.