مدت یک قرن است که غرب تحقیقات دامنهدار و عمیقی پیرامون روانشناسی کودک به انجام رسانده است که به واقع، نتایج چشمگیری از آن پژوهشها به دست آمده است؛ هرچند به بسیاری از پژوهشهای آنان نمیتوان به دیده اطمینان کامل نگریست. تا این زمان همچنان پیروان ژان پیاژه (زیست شناس، فیلسوف و روان شناس سوئیسی، متوفای 1980 م.)، اسکینر، باندورا، کلارک هال، اریکسون و هاینزوانر، با یکدیگر نسبت به عقاید استادان خود اختلاف عقیده دارند. جمعی کودک را بزرگسالی کوچک (به تعبیر آنان: مینیاتور بزرگسال) و بعضی او را کاملاً متمایز با بزرگسال تعریف میکنند. عدهای او را متمایل به بدی، و برخی او را پاکسرشت میدانند.1
درباره تربیت، تغذیه، رشد، عادتها و رفتارهای کودک نیز نظریات متفاوت و متناقض بسیاری میان پژوهشگران وجود دارد که به واقع آدمی گاه در انتخاب نظریه درست میان آنان سرگردان میشود. انبوه نتایج علمی که امروزیان بدان دست یافتهاند در سایه آزمایشهای سالیان متمادی، استفاده از فن آوری و استمداد از تجربیات گذشتگان است؛ با این حال پیوسته طرحها و نظریات جدیدی به دست میآید که گاه به طور کامل، ناقض نظریات گذشته است. اما در صدها سال پیش که هیچ یک از این زمینهها و امکانات پژوهشی وجود نداشته است، از سوی حضرت محمد امین صلیاللهعلیهوآلهوس م نسبت به کودکان، گفتارها و رفتارهایی مشاهده شده است که امروزیان در ژرفای آن درمانده شدهاند و فهم عمیقی از آن به دست نیاوردهاند. معجزه حضرت محمد امین صلیاللهعلیهوآلهوس م تنها آیات قرآن نبود. گفتار و رفتارش، همه معجزه بود. چه آن که معجزه پدیدهای است که بشر از ارائه نمونه آن ناتوان باشد.
در عقاید امروزیان متمدن و متفکر[؟ [چنین آمده است که: اگر کودکان، وحشی و پرخاشگرند باید آنان را رام و مطیع گردانید. زیرا آنان ماهیت حیوانی دارند و غرایز نقش اساسی در انگیزش رفتارشان دارد.2
این در حالی است که ما بارها این جمله را از سخنان رسول اکرم صلیاللهعلیهوآلهوس م شنیده یا خواندهایم که: پنج چیز است که تا آستان مرگ آنها را ترک نمیکنم؛ یکی از آنها سلام کردن به کودکان است.3
به راستی، ژرفای مفهوم این جمله را کدام متفکّر روان شناس درک میکند؟ در افکار خردسالان چه میگذرد که حضرت امام صادق علیهالسلام در پی نقل آنچه از رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوس م فرا گرفته، میفرماید: احبّوا الصبیان و ارحموهم و اذا وعدتموهم ففولهم فانهم لایرون الاّ انکم ترزقونهم؛ به کودکان محبت بورزید و مورد شفقتشان قرار دهید و هرگاه به آنان وعدهای دادید، وفا کنید. زیرا آنها شما را روزی دهنده خود میدانند.4 در این رفتار رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوس م چه حکمتی نهفته بوده است که همه روزه که صبحگاه از خواب بر میخاست، دست محبّت به سر فرزندان خود میکشید!5
در این نوشتار به طور گزیده به تشریح پارهای از گفتارها و رفتارهای حضرت محمد صلیاللهعلیهوآلهوس م درباره کودکان میپردازیم