امامزاده های شهر مقدس قم
امامزاده احمد بن اسحاق
امامزاده های شهر مقدس قم
این زیارتگاه در میدان كهنه قم در جوار امامزاده شاهزاده حمزه قرار دارد . امامزاده " احمدبن اسحاق " یكی از نوادگان امام هفتم (ع) به شمار می رود . بنای این بقعه درسال 1317 هـ . ق در هنگام سلطنت مظفر الدین شاه بازسازی شده است ، اما اصل بنا به دوران پیش از صفویه تعلق دارد كه به دستور شاه تهماسب صفوی به دست تعمیر و تزیین سپرده شد .
امامزاده اسماعیل (ع)
امامزاده اسماعیل در بالای روستای بیدقان در شش كیلومتری قم در میان كوه قرار دارد . دراین زیارتگاه سه تن به اسامی شاهزاده اسماعیل و فرزندش حمزه از نوادگان علی بن جعفر (ع) و شاهزاده محمد از نوادگان امام كاظم (ع) مدفونند . بقعه ازبنا های دوره هلاكوخان مغول یعنی سده هفتم هـ . ق و با سنگ و گچ بنا شده است .
امامزاده باوره
بنای این امامزاده در مزرعه باوره در فاصله شش كیلو متری روستای " فردو " قرار دارد . این زیارتگاه شامل دو بقعه است كه هر یك مدفن دو امامزاده به نام های شاهزاده محمد و حسین ، حلیمه خاتون و زینب خاتون از نوادگان امام كاظم (ع) هستند . در میان هر بقعه دو صندوق منبت روی قبور نصب شده كه از آثار هنری سده یازدهم هـ . ق به شمار می رود .
پنج امامزاده
پنج امامزاده معروف به امامزاده هادی و مهدی (ع) در گرگابی واقع شده است . این زیارتگاه مركب از دو بنای كنار هم است كه دارای یك صحن مشترك هستند . ساخت یكی از بنا ها به بیش از120 سال پیش باز می گردد . در این عمارت شاهزاده ناصرالدین یكی از فرزندان امام زین العابدین (ع) همراه دو تن از فرزندانش یعنی شاهزاده هادی (ع) و شاهزاده مهدی (ع) مدفونند .
بنای دیگر از آثار سده ششم یا هفتم هـ . ق است . دراین ساختمان دو خواهر و برادر ، معروف به شاهزاده جعفر(ع) و سكینه خاتون (س) مدفونند كه از دیگر فرزندان شاهزاده ناصرالدین به شمارمی روند . سنگ مزار داخل ضریح این زیارتگاه مربوط به پانصد سال پیش است . كاشی های آبی فیروزه ای این بنا نیز به همان دوران تعلق دارد .
مجموعه چهل اختران
این زیارتگاه در شهر قم قرار دارد و مدفن موسی مبرقع (ع) فرزند امام محمد تقی (ع) و امامزاد گان دیگر است . به همین دلیل در صحن بزرگ این مجموعه سه زیارتگاه به اسامی امامزاده موسی مبرقع (ع) ، چهل اختران و امامزاده زید (ع) قرار دارد . این زیارتگاه در میان مردم به نام " چهل اختران " شهرت دارد .
امامزاده موسی مبرقع (ع)
به نظر می رسد كه بنای ساختمان این زیارتگاه از آثار قبل از صفویه باشد . اما اكنون اثری از گذشت زمان بر چهره آن مشاهده نمی شود و درآن عملیات تجدید بنا صورت می گیرد . این بنا مدفن موسی مبرقع فرزند امام جواد (ع) است .
چهل اختران
تاریخ بنای این بقعه سال 950 هـ. ق آمده است . بانی آن شاه طهماسب صفوی و اسم معمار هنرمندش " استاد سلطان قمی " از مشاهیر معماری دوره صفویه به شمار می رود . نام این استاد در زیارتگاه ضبط شده است . در سال 953 هـ . ق به دستور شاه طهماسب صفوی سقفی بسیار مرتفع از آجر بر این بقعه زده شد . در این مكان قبور جمعی از سادات و امامزادگان از جمله فرزندان و اولادان امام موسی مبرقع (ع) جای دارد . می گویند در این بقعه چهل زن ، چهل مرد و بیست و پنج كودك ، در مجموع صد و پنج نفر ، دفن شده اند .
امامزاده زید (ع)
بنای این امامزاده عمارتی است كه گنبدی كوچك از آجر به شكل كلاهخود بر فراز آن به چشم می خورد و به سده نهم هـ . ق تعلق دارد . این مكان مدفن یكی از نوادگان امام زین العابدین (ع) است .
امامزاده حلیمه خاتون
این آرامگاه كه مدفن یكی از نوادگان امام كاظم (ع) است ، در روستای لنجرود ، در فاصله 12 كیلومتری جنوب شهر قم قرار دارد . در مدخل بقعه از ایوان غربی ، درِ منبت دو لنگه ای وجود دارد كه كتیبه هایی به خط ثلث برجسته و عباراتی به تاریخ 1302 هـ . ق نقش بسته است .
امامزاده سلیمان
این زیارتگاه كه مدفن یكی از سادات حسینی سجاد است ، در دو كیلومتری شمال روستای " صرم " قرار دارد . در ضلع شرقی بقعه ، دو لوح از سنگ سیاه نصب شده كه در حاشیه هر یك به خط ثلث برجسته ، صلوات بر معصومین و در متن آنها به خط برجسته نستعلیق ، اسامی متوفیان و تاریخ 970 و989 هـ . ق حجاری شده است . به نظر می رسد بنای اولیه امامزاده به دوره ایلخانی تعلق داشته باشد .
امامزاده سلطان محمد شریف
این زیارتگاه مدفن یكی از نوادگان امام چهارم ، در محله ای به همین نام در شهر قم قرار دارد . معماری بنا به سده ی نهم و دهم هـ . ق و شاید اندكی فراتر تعلق دارد كه چند دهه ی پیش ویران و به جای آن گنبد مرتفعی بنا شد . تنها اثر باقی مانده از معماری قدیم ، لوح كاشی فیروزه ای رنگ مرقد است كه از سده هفتم و هشتم به جا مانده است .
امامزاده سید سربخش
امامزاده سید سربخش در شرق شهر قم مقابل چهل اختران قرار دارد و مدفن یكی از نوادگان امام جعفر صادق (ع) است . بنای این امامزاده از آثار نیمه دوم سده هشتم هـ . ق است . به استناد كتیبه موجود ، این بنا به دستور " غیاث الدین امیرمحمد " از بزرگان خاندان علی صفی و فرمانروایان قم بنیاد شد . تزیینات گچبری بنا از آثار " علی بن محمد بن ابی شجاع " هنرمند بزرگ آن دوران است .
شاهزاده ابراهیم
بقعه شاهزاده ابراهیم (ع) نزدیك امامزاده علی بن جعفر ( در بهشت ) قراردارد . این بقعه مدفن یكی از نوادگان امام هفتم و بنای كنونی آن متعلق به اوایل سده نهم هـ . ق است . نمای بیرونی بنا هشت گوشه است و گنبد هرمی شانزده تركی دارد .
امامزاده شاه ابراهیم
این زیارتگاه در مزرعه شاه ابراهیم در فاصله 24 كیلومتری شهر قم قرار دارد . بنای كنونی زیارتگاه به دوره صفوی تعلق دارد . از آثار قدیم این امامزاده می توان از در منبت به تاریخ 1015 هـ. ق ، قطعه چوب منبت به ابعاد 80 در 20 سانتی متر به تاریخ 1015 هـ . ق كه در بدنه جنوبی ایوان و كنار درگاه ورودی نصب شده است ، نام برد و نیز چهار سنگ نبشته مشتمل بر ابیاتی كه بر اسپر بدنه جنوبی رواق غرب نصب شده و از جریان آب قنات پیر مهدی حكایت می كند . تاریخ این سنگ نبشته 1064 هـ . ق است . سنگ نبشته دیگری به تاریخ 1078 هـ . ق نیز گویای احداث بركه ای در كنار مزار است .
امامزاده شاهزاده ابو احمد
این زیارتگاه در فاصله بین " چهار امامزاده " و " شاهزاده سید علی " در شهر قم قرار دارد و مدفن ابواحمد محمد بن حنیفه یكی از نوادگان حضرت علی (ع) است . در این بنا آثار هنری در برگیرنده گچبری و كاشی كاری قابل مشاهده است .
امامزاده شاه احمد قاسم (ع)
مزار " احمد بن قاسم " یا شازده قاسم (ع) یكی از نوادگان امام جعفر صادق (ع) ، در جنوب شرقی شهر قم نزدیك دروازه قلعه ، قرار دارد این بنا از آثار خاندان علی صفی ( فرمانروایان قم در سده هشتم هـ . ق ) است و گچبری های رنگی زیبا و ارزشمند آن تاریخ 780 هـ. ق ، كار " علی بن محمد بن ابی شجاع " هنرمند برجسته آن دوران است .
لوح این مرقد با تاریخ 663 هـ . ق از كاشی زرین فام كه اكنون با عنوان محراب مسجد قم در موزه برلین نگهداری می شود ، از آثار هنری " علی بن محمد بن ابی طاهر " است .
شاه حمزه (ع)
مزار شاه حمزه كه آن را متعلق به حمزه فرزند امام موسی كاظم (ع) می دانند ، بنایی متعلق به نیمه نخست سده دهم هـ . ق است و نزدیك میدان كهنه شهر قم قرار دارد . سبك بنای این مزار ، مشابه بنای حرم حضرت معصومه (س) با ابعاد كوچك است .
بنا مركب از دو بقعه است كه در برابر آنها ، صحنی به طول و عرض 32 و 15 متر قرار دارد . این صحن را " میرزا علی اصغر امین السطان صدر اعظم " زمانی كه از صدارت بركنار شد و در قم اقامت گزیده ، بنا نمود . بنا نمونه ای خوب از سبك معماری و تزیین آن دوره به شمار می رود . گنبد امامزاده به ارتفاع ده متر ، به شكل حلزونی یعنی تركیبی از مخروط و گنبد و از آثار اوایل سده حاضر است .
امامزاده شاهزاده جعفرغریب
این آرامگاه كه مدفن یكی از نوادگان حضرت امام كاظم (ع) است ، در شرق شهر قم قرار دارد . در وسط بقعه ی این زیارتگاه ، مرقدی با پوشش كاشی از آثار دوره فتحعلی شاه قاجار به جای مانده است .
امامزاده شاه جمال
این زیارتگاه دارای بقعه و گنبدی كوچك و چندین اتاق است . چهار جانب بقعه ، با چهار ایوان احاطه شده است . بنای زیارتگاه چهار گوش است و بر فراز بقعه گنبدی مشاهده می شود كه از عرق چینی كوتاه با آجر و خشت تشكیل شده و در مركز آن گنبد كوچك شلجمی ، آراسته به كاشی دیده می شود .
آب انبار كوچكی توسط " علی خان سنقری " نایب الحكومه قم در كنار این زیارتگاه بنا شده است.
این بنا كه ساختمان آن را متعلق به دوره قاجار می دانند ، برسر راه جاده اراك قراردارد .
شاهزاده زكریا
در بخش خلجستان بین روستای عیسی آباد و میدانك ، رود كوچك خشكی وجود دارد كه در كنار آن از عمق 5 متری سطح زمین ، سدی آجری به صورت برجی از سنگ و گچ بنا شده است . ساختمان امامزاده زكریا در دوره صفویه بر روی این سد بنیان شد . نمای بیرونی این بقعه هشت ضلعی و با آجر و گچ بنا شده است .
شش امامزاده
این زیارتگاه تنها امامزاده شاخص و برجسته دهستان قمرود است كه به سبكی ساده و با ویژگی های معماری بومی منطقه در سال 1331 هـ . ق ( عصر ناصری ) به همت " مهندس الممالك غفاری " بنا شده است . در این بقعه چنانچه از نام آن بر می آید ، شش تن كه همه از نوادگان امام موسی كاظم (ع) هستند ، مدفونند . ویژگی شاخص بنا ، كاشی های هفت رنگ عصر قاجاریه و كتیبه های كاشی كاری بر فراز قسمت ورودی بناست .
امامزاده شاهزاده جعفر
این زیارتگاه در روستای " گیو " نزدیك دستگرد خلجستان قرار دارد و مدفن یكی از فرزندان امام كاظم (ع) به شمار می رود . این بنا با جداری از تخته سنگ های بلند و كم حجم و ملات گچ ساخته شده و قاعده آن از بیرون به شكل برج است . زیارتگاه در ابتدا از داخل نیز به صورت برج بود كه در تعمیرات و تزیینات عهد صفوی جدار درونی آن به صورت هشت تركی در آمد .
امامزاده عبدالله
این بنا نزدیك قلعه صدری قرار دارد و منسوب به یكی از نوادگان امام سجاد (ع) است . بر فراز بقعه ی این زیارتگاه ، ایوانی الحاقی قرار دارد كه قسمتی از آن ، نزدیك درگاه ، به شیوه معرق ، كاشی كاری شده و احتمالاً به دوره قبل از حكومت قاجار تعلق دارد .
امامزاده علی بن جعفر(ع)
امامزاده علی بن جعفر مشهور به " در بهشت " در شرق شهر قم قرار دارد . بنا هشت وجهی با گنبد دو پوشش هرمی شكل ، به اوایل سده هشتم هـ . ق تعلق دارد كه در دوره قاجار ایوان و بیوتاتی بدان اضافه شد . این امامزاده مدفن " علی بن جعفر " فرزند امام صادق (ع) است . این بقعه پس از آستانه مقدسه بر بقیه اماكن و مقابر استان قم از نظر تزیینات برتری دارد . یكی از مهم ترین عناصر تزیینات این بقعه هنر گچبری به كار رفته در آن است كه در زمره ی برجسته ترین آثار هنری سده هشتم و هم طراز بنا هایی همچون " گنبد علویان همدان ، " مدرسه حیدریه ی قزوین" و " بقعه پیربكران اصفهان " محسوب می شود .
كاشی های كوكبی زرین فام ازاره بنا بالغ بر 94 پارچه با نقش های گیاهی ، حیوانی و انسانی و كتیبه هایی به خط نسخ شامل آیات قرآن ، روایات مذهبی و ابیات فارسی ، از دیگر تزیینات منحصر به فرد این بقعه به حساب می آیند و بخش هایی از آنها ، امروزه زینت بخش بسیاری از موزه های ایران و جهان است .
محراب زرین فام بنا كه در طاق نمای جنوبی بقعه قرار داشت و به دستور " یوسف بن علی بن محمد بن ابن طاهر " آخرین فرد از خاندان ابی طاهر به سال 734 هـ . ق ساخته شده بود ، یكی دیگر از آثار هنری این بقعه است . این محراب امروزه زینت بخش موزه ی دوران اسلامی در موزه ملی ایران است .
امامزاده معصومه ( زینب خاتون )
بنای امامزاده سیده معصومه ( زینت خاتون ) از احفاد ( نوادگان ) امام موسی كاظم (ع) ، در دامنه كوهی درشمال غربی شهر كهك قرار دارد . هر چند به استناد شواهد باقی مانده ، اسكلت اصلی بنا به پیش از دوران صفوی تعلق دارد ، اما به اعتبار یك قطعه چوب منبت كه از صندوق منبت روی قبر باقی مانده و كتیبه ای كه با تاریخ 999 هـ . ق موجود است ، بنا و الحاقات جانبی آن متعلق به دوران صفوی است .
برجسته ترین اثر هنری بازمانده از امامزاده معصومه ، در منبت گره كاری و گل میخ كوبی شده آن است كه تاریخ 979 هـ. ق بر روی آن حك شده و امروزه زینت بخش موزه باغ فین كاشان است .
امامزاده ناصر(ع)
بنای چهار ضلعی امامزاده ناصرالدین (ع) در شهرقم از آثار سده دوازده هـ . ق یا اواخر دوره صفویه به شمار می رود . این بقعه به صورت چهار گوش مختلف الاضلاع به طول 50/4 متر و عرض 20/4 متر است . جداره های بنا تا حدود یك متر از سنگ مرمر پوشیده شده و بقیه آن با كاشی های فیروزه فام ساده و خشتی و آینه كاری تزیین یافته است .
سقف زیارتگاه از داخل مزین به آینه و گچبری است . نمای بیرونی بنا از آجر و كاشی ساخته شده است . این بنا دو مدخل دارد ، اما فاقد صحن ، ایوان و بیوتات است . در این بنا یكی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) مدفون است .
امامزاده هادی (ع)
در كنار جاده جمیزقان � قاهان در دامنه كوه ، بقعه ای به نام امامزاده هادی (ع) قرار دارد . وی یكی از فرزندان امام موسی كاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) است . بنای این زیارتگاه از هشت صد سال پیش به جای مانده است .
شاهزاده هادی
این زیارتگاه از دوره صفویه باقی مانده و در روستای وشنوه قرار دارد . بنای آن دارای ساختمانی چهار ضلعی است كه با گنبدی ترك از كاشی تزیین یافته است . برجدار های ساختمان نقاشی قدیمی به جای مانده است . این نقوش حدود هفتاد سال پیش توسط " میر حسن نقاش " انجام شده است .
از دیگر امامزاده های استان قم می توان به موارد زیر اشاره نمود : امامزاده ابراهیم در بخش كهك در روستا ی سیرو ، امامزاده فاضل از بنا های دوره قاجاریه در روستا ی بیدهند بخش كهك از دوره صفویه ، بقعه متبركه سكینه خاتون یكی ازنوادگان امام كاظم (ع) كه از سال های آغازین دوره صفویه دربخش مركزی روستای زالون آباد به جای مانده است ، بنای شاهزاده مهدی غایب از دوره صفویه در بخش خلجستان روستای كاسوا ، بنای امامزاده عاقب متعلق به دوره قاجاریه در بخش خلجستان روستای بنابر ، شاهزاده ابوطالب از بنا های دوره صفویه در بخش خلجستان روستای نویس ، شاهزاده احمدبن علی متعلق به سده نهم هـ . ق در بخش خلجستان روستای كاسوا ، بقعه علمدار احتمالاً از سده های پنجم و ششم هـ. ق در روستای كیاب بخش خلجستان ، بقعه سلطان محمود از دوره صفویه در بخش كهك در روستای صرم و نیز مقبره شیخ اباصلت در محله مسجد جامع قم از دوره صفویه ، آرامگاه شاهزاده احمد بن محمد حنیفه از آثار سده های هشتم تا دهم هـ . ق در كنار امامزاده شاه سید علی قم ، امامزاده ابوالعباس احمد (ع) ، مجاور " در بهشت " قم از آثار سده هشتم هـ . ق ، امامزاده شاهزاده احمد و علی حارث در خاكفرج ، امامزاده شاهزاده جعفر غریب مدفن ، یكی از نوادگان حضرت امام كاظم (ع) در شرق شهر قم ، چهار امامزاده از دوره قاجاری در كنار مسجد جامع و گورستان قدیمی شهر كهك و ...
مقابر باغ گنبد سبز
شهر قم درسده هشتم هـ . ق شاهد ساخت یادمان های مذهبی تاریخی متعددی بود كه در فرهنگ معماری ایران به نام " برج های آرامگاهی " شناخته می شوند . شاخص ترین این بنا ها مجموعه ای را تشكیل می دهند كه تحت عنوان " مقابر دروازه كاشان قم " شناخته می شوند .
دراین سه بنا كه از نظر هنر گچبری از نمونه های منحصر به فرد به شمار می روند ، امرای خاندان " علی صفی " فرمانروایان مستقل قم در سده هشتم هـ . ق مدفونند . این مجموعه از سه برج آرامگاهی تشكیل شده كه از جنوب به شمال قرار گرفته اند .
مقبره " خواجه اصیل الدین " كه دو تن از امرای خاندان صفی در آن به خاك سپرده شده اند و تاریخ 761 هـ . ق در این برج مشاهده می شود .
مقبره " خواجه علی صفی " مدفن سه تن از امرای خاندان صفی . تاریخ 792 هـ. ق در این آرامگاه به چشم می خورد .
مقبره شمالی به اواخر سده هشتم و اوایل سده نهم هـ . ق تعلق دارد .
شلجمی : اگر دو قوس از دایره بر سطحی محیط شود كه هر دو از نصف دایره طولشان بیشتر باشد و انحداب یا كوژی آن دو در دو جانب باشد آن شكل را شلجمی گویند .
ازاره : آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود .
منبع:سایت وفاق
نقل قول
