زندگی نامه " عمر بن خطاب " خلیفه دوم از خلفای راشدین

[ملکوت* گامی تارهایی *]

جناب عمر بن خطاب (به عربی: ابو حفص عمر بن الخطاب بن نفیل بن عبد العزی) ، ملقب به عمر فاروق قدرتمندترین خلیفه در میان خلفای راشدین و نیز یکی از بزرگترین و تاثیرگذارترین فرمانروایان مسلمان در تمام طول تاریخ می‌باشد . وی دومین خلیفه از خلفای راشدین بود که تحت فرمان او، سپاهیان عرب، سرزمین بین ‌النهرین و سوریه را فتح نموده و نیز استیلای بر ایران و مصر را آغاز کردند .

آغاز زندگی
جناب عمر از طايفه بنى عدى بود . طايفه مزبور يكى از تيره‏هاى كم جمعيت وضعيف قريش بوده است . نام پدرش خطاب و نام مادرش حنتمه بنت هاشم بن مغيره از تيره بنى مخزوم بود. اين تيره نيز از طايفه قريش و در جاهليت از همپيمانان بنى اميه به شمار مى ‏رفت.
وی در سال ۵۸۱ میلادی برابر با دهم عام الفیل در شهر مکه زاده شد . طبق روایات سنتی وی در دوران نوجوانی در صحراهای عربستان و در ضجنان به شتر چرانی و چوپانی می ‌پرداخت ؛ و در طائف سواری و تیراندازی و شمشیرزنی و کشتی گیری را آموخت. او از کسانی بود که در جوانی به مکتب رفته ، خواندن و نوشتن را آموخت.

جناب عمر در بیست و سه سالگی، با زینب دختر مظعون ازدواج کرد ؛ از این ازدواج دختری زاده شد که جناب عمر او را حفصه نامید ؛ از آن پس او خود را با کنیه اباحفص به مردم می‌ شناساند.

هنگامی که حضرت محمد(ص) دعوت به اسلام را آغاز کرد، جناب عمر به دفاع از سنت‌های قدیمی عربی و آیین شرک و بت پرستی پرداخت؛ به همین دلیل روابط خود را با بسیاری از مردان عرب که به دین اسلام درآمده بودند، قطع کرد. وی همچنین اعلام کرد که با امام علی(ع) ، عبدالرحمن بن عوف ، حمزه( ره )، جناب ابوبکر ، جناب عثمان و زبیر رابطه تجاری نخواهد داشت.

اسلام آوردن جناب عمر

اسلام آوردن او، که پیش از آن از مخالفان سرسخت حضرت محمد(ص) محسوب می ‌شد ، نقطه عطف و رویداد مهمی در تاریخ اسلام به‌ شمار می‌ رود ؛ با این حال روایات مربوط به اسلام آوردن او مختلف است . در سیره ابن اسحاق آمده‌است که جناب عمر قصد قتل حضرت محمد(ص) را داشت ، تا این که در راه یکی از مسلمانان را دید و او جناب عمر را آگاه کرد که خواهر و دامادش مسلمان شده‌اند . وی به سوی خانه دامادش حرکت کرد و به ضرب و شتم آن دو پرداخت ؛ اما سرانجام تحت تأثیر آیاتی از سوره طه قرار گرفت و مسلمان شد. خباب پسر ارت او را به پناهگاه پیامبر (ص) در تپه صفا راهنمایی کرد . تذکره نویسان او را چهلمین مرد مسلمان دانسته ‌اند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

جناب عمر ، ابوحکم بن هشام را از اسلام آوردن خود آگاه کرد؛ او نپذیرفت در پناه عتبه بن ربیعه برای اسلام مبارزه نماید. عاص بن وائل به مردان قریش دستور داد که جناب عمر را بکشند ، ولی آن‌ها موفق به کشتن او نشدند.

جناب عمر در زمان پیامبر
او به ‌همراه محمد(ص) و سایر مسلمانان اهل مکه به مدینه رفت ؛ او با عبدالله بن مسعود (و به روایتی با جناب ابوبکر) پیوند برادری بست . او در جنگ‌های بدر، احد ، خندق ، تبوک ، بنی قیقناع ، بنی النضیر حضور داشت. وی در جنگ با یهودیان همراه با مسلمانان در فتح قلعه‌های قمو ، وطیع و سلالم را که در دست مرحب بود نیز شرکت کرد . او در ماموریت‌های جنگی تربه، حاذان، خثعم نیز حاضر بود . در کنار جناب ابوبکر، به یکی از مشاوران و یاران (صحابه) اصلی محمد(ص) بدل گشت.
در کل جناب عمر در دوران مدينه، در حوادث و جنگهای زیادی حضور داشت گر چه تاريخ خاطره ويژه‏اى از وى به يادگار ندارد . زمانى كه دختر او حفصه در سال 625 م به عقد رسول خدا (ص) در آمد، رفت و شد وى با رسول خدا (ص) بيشتر شد. در اين زمينه، وى با جناب ابو بكر موقعيت مشابهى داشت. ضمن اینكه شیخین از كسانى بودند كه رسول خدا (ص) ميان آنان پيوند برادرى بست. آنها در تمام دوران حيات رسول خدا (ص) قرين يكديگر بودند. آن دو كه در جريان تحولات سقيفه همه جا مواضع يكسانى داشته و درست ‏به دليل اصرار جناب عمر در پايدار ساختن خلافت جناب ابوبكر بود كه امام على (ع) او را متهم كرد كه به خاطر آينده خود تلاش مى‏كند. اين امر براى ديگران نيز قابل درك بود.



خلافت جناب عمر
زمانى كه جناب ابوبكر عهد خلافت جناب عمر را به دست او سپرد تا بر مردم بخواند ، شخصى در راه از او پرسيد : در اين نامه چيست ؟ وی گفت: نمى ‏دانم، اما من اولين كسى هستم كه از آن اطاعت مى‏كنم ! آن شخص گفت: اما من مى‏دانم كه در آن چيست، «امرته عام اول و امرك العام»، سال نخست، تو او را به خلافت گماردى و اكنون او تو را به خلافت
می ‏گمارد. اين حكايت نشان آن است كه مردم از پيوند سياسى اين دو نفر آگاه بوده‏ اند. به نظر مى ‏رسد موفقيت اين دو نسبت ‏به يكديگر و جايگاه برتر جناب عمر در طول خلافت دو سال و سه ماه جناب ابوبكر ، براى همه اين امر را قابل قبول ساخته بود كه اين دو نفر، در واقع، يك نفر هستند، بدين معنى كه بطور طبيعى ، خلافت جناب عمر ادامه خلافت جناب ابوبكر بوده و حكومت آنها يك «خلافت‏» واحد به شمار می آيد .
قيس بن ابى حازم می‏گويد: جناب عمر را در مسجد ديدم كه چوب نخلى در دست داشت و مردم را مى‏ نشاند، در همان حال غلام جناب ابوبكر كه نامش شديد بود آمد و نوشته‏اى از جناب ابوبكر را بر مردم خواند ، پس از آن بود كه جناب عمر را بر منبر ديدم . اين سخن درستى است كه، اگر جناب عمر نبود جناب ابوبكر به خلافت نمى ‏رسيد . زمانى كه خلیفه اول قصد آن داشت تا خالد بن سعيد را به فرماندهى سپاهى بگمارد ، جناب عمر موفق شد او را از تصميمش منصرف كند، زيرا خالد تنها سه ماه پس از سقيفه با جناب ابوبكر بيعت كرد. جناب ابوبكر مى ‏گفت كه بيش از همه جناب عمر را دوست دارد . خلیفه دوم به ابن عباس گفت: در واقع، اگر عقيده جناب ابوبكر به من نبود ، شايد براى شما نيز سهمى مى ‏گذاشت ، در آن صورت نيز قوم شما (قريش) ، چشم ديدن شما را نداشت.
نهایتا جناب عمر پس از جناب ابوبکر در سال ۶۳۴ میلادی، به خلافت مسلمین رسید و نخستین کسی بود که لقب «امیرالمومنین» را برای خود برگزید . جناب عمر در طول ده سال خلافت خود، سیاست اجرایی خود را در توسعه فتوحات متمرکز کرد و قبایل زیادی را از جزیرة العرب به شام و عراق کوچ داد. زندگی اقتصادی ساده‌ای داشت و از تجمل گرایی سخت متنفر بود. بارها کارگزاران خود را به دلیل تجمل گرایی بر کنار یا توبیخ و جریمه کرد. خلافت وی تقریباً ۱۰ سال به طول انجامید. وی پس از ده سال خلافت به سال ۶۴۴ میلادی، توسط یک ایرانی ناراضی به نام ابولؤلؤ (پیروز نهاوندی) کشته شد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

فتوحات اسلامی در عهد جناب عمر

در دوران خلافت او، طی فتوحات بسیار، قلمرو مسلمانان به ‌طور بیسابقه‌ای گسترش یافت و به یک قدرت جهانی تبدیل شد. از جمله فتح بین‌النهرین و بخشهایی از ایران که منجر به سقوط امپراتوری ساسانیان شد، و مصر، فلسطین، سوریه، آفریقای شمالی و ارمنستان که تحت سلطه امپراتوری روم شرقی (بیزانس) بود. در جنگ یرموک که در نزدیکی دمشق در سال ۶۳۶ میلادی اتفاق افتاد، سپاه کوچکی از مسلمانان، نیروهای چندین برابر امپراطوری روم را شکست دادند که به سلطه روم شرقی بر نواحی جنوب آسیای صغیر برای همیشه پایان داد . همچنین در نبردی بزرگتر موسوم به قادسیه، در نزدیکی سواحل رود فرات، سپاهیان عرب به فرماندهی سعد بن ابی وقاص، سپاهیان ایران را شکست دادند و سردار ساسانی، رستم فرخزاد در این نبرد کشته شد.

میراث
اهل سنت معتقدند، قوانین متعددی در اسلام وجود دارد که یا از جانب خداوند بر مسلمین حکم شده‌است و یا پس از مرگ حضرت محمد(ص) ترویج یافته و عمومی شده‌اند که نقش جناب عمر در آغازگری این قوانین و احکام، بارز است. از مهم‌ترین اقدامات او می ‌توان به این موارد اشاره کرد:

* تعمیم نماز تراویح در هر شب ماه رمضان (مسلمانان سنی به این نماز پایبند هستند.)
* نامگذاری تاریخ اسلامی و تخصیص آغازگری آن به هجرت محمد از مکه به مدینه
* بنیانگذاری دیوان اسلامی و تشکیل نخستین تقسیمات اداری و حکومتی
* بنای شهرهای سلفیس، فسطاط، ابریس، کوفهو جیزه
* بد گویی و هجاء در سخنرانی را ممنوع کرد، و بر آن حد بست.

واقعه حمله به خانه حضرت فاطمه(س)


حمله به خانه فاطمه زهرا(س) ، «حَرق دار» به واقعه‌ای اشاره می‌کند که جناب ابوبکر پس از انتخاب شدن به عنوان خلیفه مسلمانان به همراه عده‌ای از همراهان از جمله جناب عمر به قصد گرفتن بیعت به خانه امام علی(ع) می‌رود و در آنجا با مقاومت حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه (س) روبرو می‌شود . طبق تاریخ ما شیعیان خلیفه دوم نقش بسیار مهمی در گرفتن بیعت اجباری از حضرت علی (ع) و آسیب رساندن به خانه آن امام بزرگوار و هتک حریم خاندان رسول الله داشت . هنگامی که حضرت علی (ع) را بزور و کشان کشان به سمت مسجد جهت اخذ بیعت میبردند ، بدستور خلیفه دوم شخصی بنام قنفذ با غلاف شمشیر بازوی حضرت فاطمه (س) را که کمربند امام علی را گرفته بود و مانع از بردن آن حضرت به مسجد میشد را مجروح کرد .
همچنین جناب عمر در مصادره ناحق زمین فدک به نفع خلیفه وقت نقش اصلی را ایفا کرد . حتی پس از اینکه حضرت فاطمه(س) پس از چند روز قباله فدک را مجددا از خلیفه اول پس گرفته بود در کوچه های مدینه راه را بر دختر پیامبر بست و با اهانت به ساحت مقدس دختر پیامبر و برخورد فیزیکی با آن حضرت مجددا قباله فدک را بزور از ام المؤنین حضرت فاطمه زهرا (س) پس گرفت . حضرت فاطمه(س) از آن پس تا زمان شهادت جانگدازشان با شیخین صحبت کرد و آنان را مورد لعن قرار داد . در هر صورت نقش جناب عمر در آزار و اذیت روحی و جسمی دختر گرامی پیامبر غیر قابل انکار و لکه ننگی بر پرونده اعمال اوست و شیعیان پیرو امیرالمؤنین علی (ع) بغض و کینه خاصی از جناب عمر به خاطر این اعمال - زیر پا گذاشتن بیعیت با حضرت علی (ع) در غدیر خم و اهانت به حضرت زهرا (س) - دارند .

[ملکوت* گامی تارهایی *]

نظر شیعیان درباره لقب فاروق

بر اساس دیدگاه شیعیان نخستین کسانی که به جناب عمر لقب فاروق دادند، اهل کتاب بودند . شیعیان با استناد به احادیث حضرت محمد(ص) اعتقاد دارند پیامبر لقب فاروق را در وصف امام علی(ع) فرموده اند و اهل سنت بدون استناد هیچ حدیثی این لقب را به جناب عمر داده‌اند.

سخن آخر

در مجموع دوران زندگی جناب عمر مملو از حوادث گوناگونی بود و او یکی از عناصر تاثیر گذار در تاریخ صدر اسلام به شمار می آید .
به قول مورخین او در بسیاری از امورات خلافت از امام علی (ع) کمک گرفت و برای ایشان همواره احترام قائل بود . عموما فردی خودسر و خودرای نبود . البته در برخی موارد کارهای نادرستی هم انجام داد مانند تغییر نوع اذان و حذف جمله "حیا علی خیر العمل "و گذاشتن برخی بدعت های دیگر.
اما در کل و با رعایت انصاف خلافت او نسبت به اشخاصی مانند جناب عثمان (که فردی خانواده دوست بود و ملاک و معیاری اسلامی برای گماردن اشخاص بر امورات حکومتی نداشت،) یا خلفای بنی امیه (که فساد و فحشاء و شرابخواری و دشمنی با آل پیامبر را سرلوحه اعمالشان قرار داده بودند ) خیلی بهتر و قابل پذیرش تر بود . او حتی به دستوراتی که رسول الله در زمان حیاتشان داده بودند نیز پایبند ماند .
مثلا پیامبر در زمان زندگیشان حکم تبعید مروان حکم و پدرش حکم ابن ابی العاص را از مدینه داده بود و جناب عثمان هر چه تلاش کرد نتوانست جناب عمر را راضی کند تا آنها را ببخشد و وی در پاسخ جناب عثمان میگفت من حکمی را که رسول الله داده هرگز نخواهم شکست .
جناب عمر بسیار ساده زندگی کرد و دلبستگی به مال و ثروت اندوزی نداشت و بیت المال را در راه حقیقی آن خرج مینمود . شاید بیشترین تلاش خلیفه دوم در دوران خلافتش گسترش مرزهای حکومت اسلامی بود .
با این احوالات حوادثی مانند حادثه سقیفه(که باعث انحراف مسیر صحیح خلافت شد ) و تعرضات او به خاندان پیامبر پس از رحلت رسول الله وجهه او را تا ابد خراب کرد . حتی نحوه خلافت او که تا حدودی مطابق با انصاف و عدل بود بخاطر این حق کشی ها و ظلم هایی که بر علیه اهل بیت عصمت و طهارت روا داشت نتوانست او را در چشم شیعیان که پیروان راستین سیره حضرت ختمی مرتبت هستند به شخصی محبوب تبدیل نماید . بلکه این اعمال ننگینش باعث زیر سوال رفتن سایر کارهای پسندیده جناب عمر نیز شده و طبق روایات شیعه با ظهور حضرت ولیعصر (عج) او به سزای کردار قبیحش نسبت به حرم رسول الله خواهد رسید .