دوازدهم فروردين، گرامیداشت روز جمهوری اسلامی ایران

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

12 فروردين روز شكل‌گيري نظام جمهوري اسلامي

12 فروردين روز شكل‌گيري نظام جمهوري اسلامي و از مهمترين اعياد ملي ايران است. تشكيل نظام جمهوري اسلامي در دوازدهم فروردين 1358 كه در پي برگزاري رفراندوم عمومي در دو روز پياپي دهم و يازدهم فروردين اعلام شد، مهمترين رويداد سياسي در ايران، پس از پيروزي انقلاب در 22 بهمن 1357 محسوب مي‌شود.

نام «جمهوري اسلامي» كه از سوي امام خميني بر نظام سياسي حاكم بر كشور نهاده شد نيز قابل تأمل است. اين عبارت تركيبي از دو كلمه جمهوري به معناي حكومتي كه مردم آن را به وجود آورده‌اند. 1و اسلامي به معني ريشه و ماهيت ديني نظام و جهت‌دهنده اصلي حكومت است. جمهوري اسلامي به معني حكومتي است كه با الهام از تعاليم ديني و با اراده مردم شكل گرفته است.

واژه «اسلامي»، متمايز كننده حكومت جمهوري حاكم بر ايران از ساير نظامهاي جمهوري متداول در جهان است. هدف اين است كه در اين نظام، ارزشهاي الهي و قرآني بر تمامي شئون حاكميت داشته باشد و ولي فقيه، ولايت امر و امامت امت را بر عهده گيرد و علاوه بر تأمين زندگي مردم مسئوليت هدايت آنها و كمك به رشد و تعالي ايشان را نيز بر عهده داشته باشد.

از اين رو عبارت تركيبي «جمهوري اسلامي» جامع‌ترين عنواني است كه بر يك نظام مردمي متكي بر مباني اسلامي نهاده شده است. آنچه كه در 12 فروردين 1358شكل گرفت نيز اولين حكومتي است كه در ايران با اين مختصات موجوديت خود را در فضاي سياسي دنياي امروز اعلام كرد. از اين رو توفيق در برقراري چنين نظامي آن هم در كشوري كه در طول تاريخ چند هزار ساله خود همواره در سلطه شاهان وابسته به بيگانه قرار داشته يك امتياز بزرگ براي انقلاب اسلامي ايران به حساب مي‌آيد.

در آستانه برگزاري رفراندوم «جمهوري اسلامي» امام خميني در پيامي دو نكته اساسي را متذكر شدند. يكي ضرورت شركت همه جانبه مردم در رفراندوم با توجه به شرايط سياسي حساس ايران و كمين دشمنان اسلام و ديگري آزاد بودن عموم مردم در انتخابات نظام دلخواهشان.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

در بخش‌هايي از اين پيام آمده است:
«... اين رفراندوم سرنوشت ملت ما را تعيين مي‌كند. اين رفراندوم يا شما را به آزادي و استقلال مي‌كشاند و يا مثل سابق، به اختناق و پيوستگي به غير. اين رفراندوم چيزي است كه همه بايد در آن شركت كنند... شما مي‌توانيد هر فرمي را كه مي‌خواهيد انتخاب كنيد... شما حق داريد و مي‌توانيد كه در اين ورقه جمهوري دمكراتيك را بنويسيد، رژيم سلطنتي يا هر چه را مي‌خواهيد بنويسيد. در اين مورد مختار هستيد.» 2
اين اوج اعتماد به نفس امام بود كه در شرايطي كه فقط 50 روز از پيروزي انقلاب مي‌گذشت و دشمنان داخلي و خارجي انقلاب، همه جا در كمين بودند، خاضعانه از مردمي كه اين انقلاب را به پا كرده‌اند، خواست باز به ميدان بيايند و هويت آينده كشور خود را با اراده خويش رقم بزنند. پاسخ صريح مردم نيز دلگرم كننده بود. گرچه همه مي‌دانستند آرمان مردم چيست. چرا كه هيچكس فرياد مردم را در صحنه‌هاي پرشكوه انقلاب فراموش نكرده بود، اما در عين حال در آن زمان اين سئوال مطرح بود كه آيا مردم در مرحله تثبيت نظام مورد نظر خود همچنان پابرجا هستند؟ آيا در پاي صندوقهاي رأي حضور خواهند يافت؟ و آيا آرايشان با انقلابشان همسو خواهد بود؟ بسياري از محافل خبري جهان به ويژه راديو بي‌بي‌سي، منابع خبري امريكا و راديو رژيم صهيونيستي، موضوع حضور مردم در رفراندوم و يا نوع آراء آنان را زير سؤال برده بودند.
امام خميني نه تنها از اين خطرات و تهديدات نهراسيدند بلكه با شناختي كه از مردم داشتند، آنان را در گزينش نظام دلخواهشان آزاد گذاردند و تنها براي ايفاي نقش رهبري خود بر جامعه و انقلاب، تأكيد كردند «من به جمهوري اسلامي رأي مي‌دهم» و در جاي ديگري به كساني كه نيات، مقاصد و افكار ديگري در سر داشتند، صريحاً هشدار دادند كه «مردم تنها يك چيز را مي‌خواهند: جمهوري اسلامي، نه يك كلمه كم و نه يك كلمه زياد.»

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

جمهوري اسلامي، نه يك كلمه كم و نه يك كلمه زياد

رمز و راز پيروزي انقلاب و تداوم آن در همين عبارت نهفته است. امام هيچگاه براي خشنود كردن اين و آن، چيزي را «هم عرض» اسلام قرار ندادند و براي نگهداشتن نيروهايي كه به اسلام نمي‌انديشيدند، از آرمان مردم كه همان اجراي احكام اسلامي بود، صرفنظر نكردند. يكي از نكاتي كه امام اصرار داشت توسط مسئولان نظام جمهوري اسلامي رعايت شود، اين بود كه به گونه‌اي عمل كنند كه نهضتها و حركتهاي آزاديبخش در جهان اسلام تصور نكنند كه مي‌توان «اسلامي بودن» را با ساير انديشه‌ها و مشرب‌هاي سياسي و فكري، درهم آميخت. امام تأكيد داشت كه مسئولان بايد سعي كنند صرفاً اسلامي بينديشند و در چارچوب انديشه‌هاي اسلامي به تمهيد امور بپردازند.
در هر حال مردم در همه پرسي تعيين هويت سياسي آينده كشور فعالانه شركت كردند و 2/98 % آنان به نظام جمهوري اسلامي رأي دادند.

امام خميني در صبحگاه 12 فروردين، علاوه برتبريك به مردم به دليل برقراري نظام جمهوري اسلامي، ماهيت و ويژگيهاي اين نظام را نيز بر شمردند. گرچه نزديك به سه دهه از صدور آن پيام مي‌گذرد ولي همچنان بايد از آن به عنوان «منشور نظام جمهوري اسلامي» ياد كرد. بخشهايي از سخنراني امام(ره) چنين است: ۳

در جمهوري اسلامي بايد تمام مسايلي كه در ايران است متحول بشود. در جمهوري اسلامي بايد دانشگاهها متحول بشوند؛ دانشگاههاي وابسته، به دانشگاههاي مستقل متبدل بشود. فرهنگ ما بايد متبدل بشود؛ فرهنگ استعماري، فرهنگ استقلالي بشود. دادگستري ما بايد متحول بشود؛ دادگستري غربي به دادگستري اسلامي متبدل بشود. اقتصاد ما بايد متحول بشود؛ اقتصاد وابسته به اقتصاد مستقل متبدل بشود.

تمام چيزهايي كه در حكومت طاغوت بود و به تَبَع اجانب در اين مملكت ضعيف، در اين مملكت زير دست، پياده شده بود با استقرار حكومت اسلامي و حكومت جمهوري اسلامي تمام اينها بايد زير و رو بشود. بايد مردم خودشان را اصلاح بكنند. طبقات مختلف به طبقات پايين ظلم نكنند. بايد حق فقرا، حق مستمندان داده بشود. تمام اينها در جمهوري اسلامي بايد عمل بشود. اگر دولتي را ديد كه خلاف مي‌كند، ملت بايد تودهني به او بزند. اگر چنانچه دستگاه جابري را ديد كه مي‌خواهد به آنها ظلم كند، بايد شكايت از او بكنند و دادگاهها بايد دادخواهي بكنند؛ واگرنكردند خود ملت بايد دادخواهي بكند، برود توي دهن آنها بزند. بايد بازار ما بازار اسلامي باشد؛ بازار ما از بي‌انصافي بايد شستشو بشود. بايد دولت ما و همة دولتهايي كه بعدها مي‌آيند همه روي موازين اسلامي باشد، وزارتخانه‌ها روي موازين اسلامي باشند، ادارات دولتي روي موازين اسلامي باشند. بايد مملكتي كه رنگِ طاغوت دارد مبدل بشود به مملكتي كه رنگِ الله دارد. بايد مملكت طاغوتي به مملكت الهي تبديل شود.

در جمهوري اسلامي ظلم نيست. در جمهوري اسلامي اينطور مسايلي كه زورگويي باشد نيست. نمي‌تواند طبقة غني بر طبقة فقير زور بگويد، نمي‌تواند استثمار كند. من به همة اقشار ملت ـ به تمام ـ عرض مي‌كنم كه در اسلام هيچ امتيازي بين اشخاص غني و غير غني، اشخاص سفيد و سياه، گروههاي مختلف، سني و شيعه، عرب و عجم و ترك و غير ترك ـ به هيچ وجه ـ امتيازي ندارند. قرآن كريم امتياز را به عدالت و به تقوا دانسته است. كسي كه تقوا دارد امتياز دارد، كسي كه روحيات خوب دارد امتياز دارد؛ اما امتياز به ماديات نيست، امتياز به داراييها نيست. بايد اين امتيازات از بين برود؛ و همة مردم علي‌السّواء هستند. همه در حقوق مساوي هستند. اقليتهاي مذهبي حقوقشان رعايت مي‌شود؛ اسلام براي آنها احترام قائل هست. براي همة اقشار احترام قائل است.

دستجاتي كه زبانهاي مختلف دارند، اينها همه برادرهاي ما هستند و ما با آنها هستيم و آنها با ما هستند؛ و همه اهل يك ملت و اهل يك مذهب هستيم.

اميدوارم كه در هر سال روز «12 فروردين» روز عيد ملت ما باشد. ما به همة ملت تبريك عرض مي‌كنيم و من اين روز را بر ملت عزيز خودمان، به همة اقشارشان،‌تبريك عرض مي‌كنم. مبارك باد بر شما اين عيد. مبارك باد بر شما اين جمهوري اسلامي.

پي‌نوشت:

1ـ اين كلمه از ريشه جمهره به معني توده و انباشته مي‌آيد. جمهوري به معني نظامي است كه ريشه در اراده انبوه مردم داشته باشد.
2ـ اطلاعات، 11/1/1358؛ گاه شمار سياست خارجي ايران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، ج 1، ص 136.
3ـ صحيفه امام، ج6، صص 465ـ 457.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

رفراندوم تغییر نظام شاهنشاهی به جمهوری اسلامی


دکتر صادق طباطبایی : « [به امام] گفتم آقا ، حالا که دنیا شما و رهبری شما و این انقلاب به این عظمت را پذیرفته و به رسمیت شناخته است ، چه نیازی به رفراندوم داریم ؟ من مطمئن هستم اگر شما جمهوری اسلامی را به عنوان نظام سیاسی کشور اعلام کنید ، هم مردم ما و هم دنیا آن را خواهند پذیرفت . ایشان در جواب گفتند شما الان نمی‌فهمید . پنجاه سال دیگر خواهند گفت با سوء استفاده از احساسات مردم ، نظام مورد نظر خود را بر مردم تحمیل کردند. »

تأکید امام بر برگزاری سریع‌تر رفراندوم

دکتر صادق طباطبایی ، که از مجریان برگزاری رفراندوم بوده است می‌گوید : « 12 روز از پیروزی انقلاب نگذشته بود که مرحوم حاج احمد آقا خمینی گفتند ، امام می‌گویند رفراندوم باید هرچه زودتر برگزار شود . من با آقای دکتر صدر حاج سید جوادی در وزارت کشور دیدار کردم و پیام امام را به ایشان دادم . وزیر کشور گفت ما الان تشکیلات سالم اداری در کشور نداریم . حتی پاسبان‌ها نه می‌توانند با لباس و اونیفورم سابق سرکار بروند و نه ابزار بی‌سیم و ماشین دارند ، کلانتری‌ها هم اکثر در روزهای آخر به شدت آسیب دیده است .
در مراکز استان‌ها و شهرها هم استانداران و فرمانداران هنوز مستقر و مسلط به اوضاع نشده‌اند . انجام امر امام چند ماهی فرصت نیاز دارد . من مطلب را به احمد آقا طی یک تماس تلفنی اطلاع دادم. کمی بعد ایشان تلفن کرد و گفت امام می‌فرمایند ، اگر کمی بجنبید ، این کار انجام می‌شود . دو روز بعد احمدآقا مجددا زنگ زد و گفت امام می‌گویند قصه رفراندوم به کجا رسید ؟ من گفتم مطلب تازه‌ای ندارم .

ایشان گفت امام معتقدند خود شما به وزارت کشور بروید و با تجربه کار سازمانی که از انجمن‌های اسلامی دارید ، سامان دادن به این امور را خود بر عهده بگیرد . کمی فکر کردم و گفتم من که نمی‌توانم فردا صبح به دیدار وزیر بروم و بگویم صبح به خیر ، آمده‌ام رفراندوم برگزار کنم.

گفت من ترتیب کار را می‌دهم و مطلب را به امام منتقل کرد. امام با هوش و درایتی که داشتند متوجه شدند و ظاهرا توسط سید احمد آقا یا کس دیگری به مهندس بازرگان و ایشان هم به آقای صدر حاج سید جوادی – وزیر کشور – گفتند . همان شب به قم رفتم و اوضاع نامساعد را که منظور وزیر کشور بود برای ایشان شرح دادم و ضمنا گفتم آقا ، حالا که دنیا شما و رهبری شما و این انقلاب به این عظمت را پذیرفته و به رسمیت شناخته است ، چه نیازی به رفراندوم داریم ؟ من مطمئن هستم اگر شما " جمهوری اسلامی " را به عنوان نظام سیاسی کشور اعلام کنید ، هم مردم ما و هم دنیا آن را خواهند پذیرفت .

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

امام : شما الان نمی‌فهمید

ایشان در جواب گفتند شما الان نمی‌فهمید . پنجاه سال دیگر خواهند گفت با سوء استفاده از احساسات مردم ، نظام مورد نظر خود را بر مردم تحمیل کردند . نه حتما باید رأی‌گیری شود و دقیقا تعداد مخالف و موافق معین شود .

من وقتی از قم برگشتم ، منزل خاله‌ام بودم که آقای صدر تماس گرفت و مرا به وزارت کشور دعوت کرد. من به اتفاق دکتر حسن حبیبی به دیدار ایشان رفتیم و بعد از کمی گفت و گو ، معاونت سیاسی و اجتماعی را به من و معاونت اداری و عمران را به ایشان واگذار کرد . از آن تاریخ هر دوی ما در وزارت کشور شروع به کار کردیم .

تقریبا اواسط اسفند 57 بود که احمد آقا گفت یک سری بیا قم و رفتم و گفت آقا پایش را کرده است توی یک کفش و گفته است که باید خیلی زود رفراندوم برگزار بشود . برای جمهوری اسلامی .

به ایشان گفتم خیلی خوب ، اما خیلی زود یعنی چه ؟

گفت امام می‌گوید همین روزهای آینده ،
گفتم قبلا توضیح دادم که این کار تشکیلات لازم دارد و نظم می‌خواهد ، فرمانداری‌ها ، استانداری‌ها ، صندوق ، جمع‌آوری تهیه تعرفه و ارسال ، ستاد مرکزی و این‌ها همه به این سرعت نمی‌شود ، گفت که نمی‌دانم دیگه آقا اصرار دارد که این انجام بشود.
من دوباره به قم رفتم و به ایشان گفتم آقا خود شما نظام جمهوری اسلامی را اعلام کرده‌اید ، این کافی است و دنیا هم که مشروعیت شما را قبول کرده است ، این هیچ ایرادی ندارد.

ایشان گفتند شما الان را نگاه نکنید ، آن چیزی که در تاریخ می‌ماند ، واقعیتهای تاریخی است . شما سعی کنید که هر چه زودتر دولت این کار را برگزار کند . آن موقع من در هیأت وزیران هیچ نقشی نداشتم و گاهی اوقات در جلسات دولت به درخواست دوستان شرکت می‌کردم . به ایشان گفتم برگزاری یک چنین کاری خیلی تدارکات می‌خواهد ، از وزارت کشور که باید یک ستادی تشکیل بدهد در شهرستان‌ها و در مراکز استان‌ها ، بخشداری‌ها ، یک بسیج تشکیلاتی و عمومی باید صورت بگیرد ، الان در صورتی که پاسبان‌ها جرأت نمی‌کنند با لباس پاسبانی بیرون بیایند و سر چهار راهها بمانند برای نظم عمومی چطوری می‌خواهید این کار برگزار بشود .

ایشان گفتند نه این کار امکان‌پذیر است ، شما بروید و کار را به سبک انجمن اسلامی در بیاورید . من آمدم تهران و آن شب مطلب را به آقای صدر حاج سید جوادی اطلاع دادم ، ایشان گفت شما اولویت کارتان را روی برگزاری رفراندوم بگذارید . گفتم بسیار خوب ولی این بیعتی نباشد برای انجام کار دائم در وزارت کشور چون من الان تهران را هنوز بلد نیستم ، چطوری می‌توانم معاون سیاسی و اجتماعی وزارت کشور بشوم . به هر حال فایده نکرد و من در آنجا مشغول کار شدم و این دقیقا 14 یا 15 اسفند سال 57 بود . (1)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تشکیل ستاد برگزاری رفراندوم

در عرض کمتر از 3 روز به سبک انجمن اسلامی ما یک ستاد برگزاری رفراندوم در وزارت کشور تشکیل دادیم و به تعداد استانداری‌ها افرادی را از انجمن اسلامی و دوستان دیگر گرد آوردیم . البته تشکیلات ستاد انتخاباتی وزارت کشور که از زمان گذشته با یک مدیریت کل اداره می‌شد ، خدمات ستادی به ما ارائه می‌داد و تجربه‌های تشکیلاتی خود را در اختیار ستاد رفراندوم می‌گذارد.


قرار شد 3 نفر در مرکز بمانند و بقیه به مراکز استان‌ها اعزام بشوند ، در آنجا نیز یک ستاد مرکزی به تعداد شهرستان‌ها افرادی را با کمک ائمه جمعه که مورد اعتماد احمد آقا بودند در اختیار گرفتند . در مرکز شهرها نیز همین‌طور به تعداد روستاها و بخش‌ها افراد انتخاب شدند .


تقریبا بیستم اسفند بود که ستاد رفراندوم کل کشور تشکیل شد. آن موقع تشکیلات کشوری از هم پاشیده بود ، استانداری‌ها سر و سامان نداشت . بعضی از استانداران که به تازگی به محل کار خود اعزام شده بودند ، مورد اعتراض اهالی بودند . یک بار در یکی از روزنامه‌ها نوشته بود : "آقای بازرگان آن انقلاب کجا و این انتصابات کجا ؟!"
در خیلی موارد توده‌ای‌ها و نیروهای چپ و عناصر ضد انقلاب در ایجاد بلوا و نارضایتی نقش داشتند . استانداران هنوز مجال زیادی برای تسلط به کار پیدا نکرده بودند ، در حوزه‌های کوچکتر فرمانداری و شهرستان‌ها و بخش‌داری‌ها نیز به همین شکل بود و سازمان منظمی که عهده‌دار اجرای صحیح و بدون دغدغه رفراندوم بشود

، وجود نداشت .

با وظیفه سنگینی روبه رو بودیم و چاره‌ای ندیدیم که یک جلسه مشترکی با روحانیون معتمد امام در مراکز استان‌ها بگذاریم و از آنها تقاضا کنیم که تسهیلاتی را فراهم کنند . در این زمینه با کمک حاج احمد آقا با روحانیون سرشناس مراکز استان‌ها مانند آقای صدوقی در یزد هماهنگی‌هایی کردیم .

آئین‌نامه اجرائی رفراندوم تدوین و به دولت و به شورای انقلاب جهت تصویب فرستاده شد . (2)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

شورای انقلاب و تصویب قوانین رفراندوم

برنامه‌ریزی و تصویب قوانین مربوط به رفراندوم تعیین شکل حکومت ایران بر عهده شورای انقلاب بود . این رفراندوم ، هم به آن دلیل که رفراندوم شکل‌گیری نظام بود و هم به سبب آن که اولین رفراندوم عمومی ، پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود ، اهمیت فراوانی داشت و به همین دلیل ، تصویب قوانین مربوط به آن نیز ، دارای اهمیت بسیار بود .
براساس قانون مصوب شورای انقلاب ، در هر برگ رأی ، حروف رأی موافق ( آری ) با رنگ سبز و حروف رأی مخالف (نه ) با رنگ قرمز چاپ شده بود . بخش بالای این دو قسمت که حروف آن به رنگ قرمز بود ، تعرفه رفراندوم بود و رأی دهندگان ، پس از دریافت برگ رفراندوم ، نظر خود را به صورت مخفی برای یکی از دو حالت زیر اعلام می‌کردند :

1- تغییر رژیم سابق به جمهوری اسلامی که قانون آن از تصویب ملت خواهد گذشت . ( آری ) ، با رنگ سبز .

2- تغییر رژیم سابق به جمهوری اسلامی که قانون آن از تصویب ملت خواهد گذشت . ( نه ) ، با رنگ قرمز . (3)

هم چنین شورای انقلاب دو لایحه قانونی مهم درباره رفراندوم جمهوری اسلامی به تصویب رساند که به شرح زیر بودند :

1- لایحه قانونی مربوط به لغو مقررات و تشریفات دست و پا گیر موجود در ارتباط با برنامه رفراندوم و تسریع در انجام امور مربوط به آن ، مصوب 17/12/1357:

ماده واحده
چون مقررات و تشریفات دست و پا گیر موجود ، به خصوص مقررات قانون محاسبات عمومی مصوب 15 دی ماه 1349 ، موجبات بطئی امور تدارکاتی برنامه رفراندوم جمهوری اسلامی را فراهم می‌نماید ، لذا به وزارت کشور اجازه داده می‌شود از محل اعتبار تصویبی ، یک صد میلیون ریال هزینه‌های مربوط به انجام رفراندوم که برای تهیه لوازم و وسایل و انجام امور چاپی اوراق و دیگر هزینه‌های مربوط به آن در نظر گرفته شده است ، بدون رعایت کلیه تشریفات و مقررات موجود با تشخیص و تصویب وزیر کشور ، کلیه مخارج رفراندوم پرداخت و اسناد مربوط را به هزینه قطعی منظور دارد .
چون شرایط انقلابی و ضرورت ایجاد نهادهای سیاسی کشور ایجاب می‌نمود که رفراندوم جمهوری اسلامی ، هر چه زودتر برگزار گردد تا کشور از حالت بلاتکلیفی خارج شد ، نظام جمهوری اسلامی رسمیت و قانونیت بیاید ، ماده واحده فوق به تصویب رسید .(4)
2- لایحه قانونی راجع به شرط سنی رأی‌دهندگان رفراندوم انقلاب اسلامی ایران ، مصوب 27/12/1357:
ماده واحده – به منظور مشارکت ملت رزمنده در تعیین شکل حکومت ایران ، شرط سنی رأی دهندگان در رفراندوم انقلاب اسلامی ایران 16 سال ( متولدین قبل از سال 1342 ) خواهد بود . (5)

مطابق ماده واحده مذکور ، سن رأی‌دهندگان به 16 سال تقلیل پیدا می‌کرد که به معنای تحولی در سن رأی‌دهندگان بود . تدوین کنندگان با کم کردن سن رأی دادن قصد داشتند که اولا ، سن بلوغ اجتماعی و سیاسی را به سن بلوغ جسمانی و فقهی نزدیک سازند .
ثانیا ، بر تعداد رأی دهندگان بیفزاید . زیاد بودن تعداد رأی دهندگان در همه‌پرسی جمهوری اسلامی ایران ، که نظامی مردمی و وابسته به مردم است ، از لحاظ سیاسی و اعتبار بین‌المللی بسیار اهمیت داشت . (6)
همچنین بنا به دستورالعمل وزارت کشور که در تاریخ 6 فروردین 1358 منتشر شد ، رأی دهندگان باید ایرانی می‌بودند و محجوران از دادن رأی محروم بودند . (7)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

اظهارنظرها درباره نوع نظام سیاسی ایران

پس از مطرح شدن انجام رفراندوم ، بر سر نام و عنوان نظام سیاسی ایران که باید در رفراندوم مورد سؤال قرار گیرد ، اختلافاتی بروز کرد . دولت موقت سعی داشت مفهوم "دموکراتیک" را به " جمهوری اسلامی " اضافه کند که با مخالفت جدی امام و نیروهای انقلابی مواجه گردید .

بازرگان در مصاحبه‌ای در تاریخ 4 بهمن 1357 به این مسأله اشاره کرد . نخست‌وزیر صراحتا از نظریه جمهوری دموکراتیک اسلامی پشتیبانی کرد و روزنامه‌های وابسته و نزدیک به گرایش او ، به اظهارات وی دامن زدند . مثلا کیهان با تیتر درشت نوشت :
« بازرگان : به جمهوری اسلامی ، صفت دمکراتیک را باید اضافه کرد » . (8)

استدلال بازرگان این بود که نباید انتخاب‌های متعدد را از مردم سلب کرد و آنان را تنها بر سر دو راه قرار داد بلکه مفهوم دموکراتیک جنبه عامتری است که حتی می‌توان اسلام و هر نوع نظام حکومتی دیگر را بعدها در آن جا داد .

در راستای سخنان بازرگان ، دیگر چهره‌های دولت موقت نیز از نظریه دموکراتیک اسلامی دفاع نمودند . احمد صدر حاج سید جوادی ، وزیر کشور ، نیز گفت اگر بناست ما حکومت دموکراتیک داشته باشیم ، چرا این دموکراسی از آغاز رعایت نشود ، یعنی از نخستین قدم دوران جدید پس از نظام استبدادی ، مردم در انتخابات نوع جمهوری مختار باشند و رفراندوم ما از نظر سندیت و مشروعیت دارای استحکام و قوام قانونی مطلق باشد .
سید جوادی حتی از بازرگان نیز قدم جلوتر گذاشت و به کلی کلمه اسلام را حذف نمود و گفت : « مناسب آن است که فقط مفهوم جمهوری دمکراتیک باشد تا در تدوین قانون اساسی بتوانیم آن را به هر شکلی در آوریم . (9) »
امام خمینی شدیدا با نظریه دموکراتیک اسلامی به مخالفت برخاستند و آن را نشانی از نفوذ و نماد غرب‌زدگی به حساب آوردند . ایشان فرمودند فقط "جمهوری اسلامی" ، نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم . همچنین در مصاحبه‌ای با حامد الگار به سیاستهای دولت موقت در القا کردن مفهوم دموکراتیک حمله کردند و فرمودند :

«تا توانستند راجع به جمهوری اسلامی مخالفت کردند . مثلا جمهوری باشد ، اسلام می‌خواهیم چه کنیم. جمهوری دمکراتیک باشد ، اسلامش نباشد ، آخرش که آن خوب خوبهایشان که درست و خوب صحبت می‌کند، می‌گفت : جمهوری اسلامی دموکراتیک ، ملت ما این را قبول نکرده گفتند آنچه ما می‌فهمیم اسلام را می‌فهمیم و جمهوری را هم می‌فهمیم چیست اما دموکراتیکی که در طول تاریخ پیراهنش را عوض کرده است هر وقت به یک معنی الان هم این دموکراتیک در غرب یک معنی دارد و در شرق یک معنی دیگر است ... آن دموکراتیک را حتی پهلوی اسلام هم بگذارید ما قبول نداریم ، علاوه بر این من این را در یکی از حرفهایم گفتم که این که ما قبول نداریم برای این که این اهانت به اسلام است . شما این را پهلویش می‌گذارید معنایش این است که اسلام دموکراتیک و حال آن که از همه دموکراسی‌ها بالاتر است ... » (10)

امام در پیام دیگری که در 4 فروردین 1358 پخش گردید ، صراحتا اعلام کردند که شما ملت ایران در انتخاب نوع حکومت آزاد هستید . یعنی می‌توانید به هر نظام مورد دلخواه رأی دهید اما خود من به جمهوری اسلامی رأی می‌دهم . (11)

آیت‌الله مطهری نیز با اضافه کردن مفهوم دموکراتیک به " جمهوری اسلامی " موافق نبود و در این باره گفت : « ... در عبارت جمهوری دموکراتیک اسلامی ، کلمه دموکراتیک حشو و زاید است ... » (12)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

برگزاری رفراندوم در فروردین 58

دکتر صادق طباطبایی روز 17 اسفند 57 به همراه چند نفر از دست‌اندرکاران ستاد مرکزی رفراندوم حضور امام رسیدند . وی درباره این ملاقات می‌گوید : « روز دهم فروردین 58 به عنوان تاریخ برگزاری رفراندوم تعیین شد . امام تأکید داشتند هر چه سریع‌تر رفراندوم برگزار شود . وقتی مشکلات را عرض کردم ، گفتند شما حرکت بکنید ، مردم هم مردم نجیبی هستند ، کمک خواهند کردند و زیاد نگران تحریکات ضد انقلاب نباشید . در جواب ایشان گفتم گاهی ناهماهنگی‌ها مربوط به روحانیون شهرستان‌هاست . گفتند هر جا با اشکال مواجد شدید به من اطلاع بدهید » .(13)
بدین ترتیب مقدمات برگزاری رفراندوم فراهم شد و در اولین ساعات روز دهم فروردین رفراندوم با شکوه هر چه تمامتر آغاز شد . حضور مشتاقانه مردم از همان ساعات اولیه نمایان بود . بسیاری از مردم برای نخستین بار در طول عمر خود بود که در رأی‌گیری شرکت می‌کردند . از اخبار و گزارش‌ها و تصاویری که وجود دارد میزان شور و حرارت وصف‌ناپذیر مردم ، حتی اقلیتهای مذهبی کاملا پیدا است . روز اول آنچنان تراکم جمعیت زیاد بود که به برخی مناطق ، به خصوص مناطق مرزی تعرفه لازم نرسید و نزدیک غروب امام اجازه داد که 24 ساعت دیگر مدت رأی‌گیری تمدید شود . دکتر طباطبایی در این‌باره می‌گوید : « ما یک پل ارتباطی بین مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ برقرار کردیم و با هواپیما و هلی‌کوپتر و خیلی‌ جاها با قاطر برگه‌ها را به جاهایی که نرسیده بود رساندیم . باز هم گزارش‌هایی می‌رسید که گروههای ضد انقلاب چریک‌های فدایی خلق و مجاهدین خلق اقداماتی کرده بودند و برگه‌ها را از بین برده بودند . متأسفانه علی‌رغم تدابیر امنیتی در گنبد و ترکمن صحرا و سقز و سنندج و مهاباد ، نگذاشتند رفراندوم برگزار شود . حتی به اتومبیل هیأت حسن نیت و نمایندگان آقای طالقانی هم حمله کردند که خوشبختانه به آن‌ها آسیبی نرسید . در سنندج اکیپی شامل شش پزشک و سه پرستار که برای مداوای مجروحین رفته بودند مورد حمله قرار گرفته و کشته شدند .
مأموران وزارت کشور با صندوق‌های سیار به بیمارستان‌ها و زندان‌ها هم می‌رفتند ، از نکات جالب این که امیرعباس هویدا در زندان درخواست کرده بود رأی بدهد که برگه به او داده شد و او هم رأی آری به جمهوری اسلامی داد .
بلافاصله پس از اتمام ساعات رأی‌گیری ، شمارش آراء آغاز شد . یادم است در حالی که نتایج آراء را از نقاط مختلف دریافت می‌کردیم ، اطلاع دادند که چریکهای فدایی یا عده‌ای مسلح قصد دارند به ستاد انتخابات حمله کنند . عده‌ای از کارکنان ترسیده بودند ، آقای کیارشی – معروف به پیراشکی – از دوستان انجمن اسلامی شهر آخن هم آن موقع به وزارت کشور برای دیدار با من آمده بود . من گفتم به نظر می‌رسد جنگ روانی باشد . ولی بالاخره حرکت مذبوحانه و بی‌ثمری انجام دادند . علیرغم آن شمارش آراء ادامه یافت .
ساعت 2- 5/1 بعد از نیمه شب بود که نتایج جمع‌آوری شد . با وجود این که در برخی از شهرها رأی‌گیری انجام نشده بود و به برخی نقاط هم برگه رأی نرسیده بود ، اما روی برخی اطلاعات ، تخمین ما این بود که 94 درصد واجدین شرایط در رفراندوم شرکت کرده‌اند ، البته سرشماری دقیق جمعیتی نداشتیم ، اما براساس تعداد تعرفه‌ها و اطلاعات دیگر جمعیتی این درصد را به دست آوردیم که خوب یک امر بی‌سابقه‌ای بود ... و 2/98 درصد رأی آری به جمهوری اسلامی دادند ...
ضمنا 412 یا 413 نفر هم خواهان جمهوری دمکراتیک خلق [بودند] ... » . (14)
نتیجه این همه‌پرسی به این شرح اعلام شد : شرکت‌کنندگان : 20 میلیون و 288 هزار و 21 نفر ، آرای مثبت : بیست میلیون و 147 هزار و 55 رأی و آرای منفی : 140 هزار و 966 رأی . (15)
امام خمینی نیز در پیامی که به مناسبت برگزاری رفراندوم صادر کردند ، این روز مبارک را روز امامت و روز فتح و ظفر ملت ، اعلام کردند و این رفراندوم را بی‌سابقه خواندند . در این پیام آمده بود :

« من به ملت بزرگ ایران که در طول تاریخ شاهنشاهی ، که با استکبار خود آنان را خفیف شمردند و بر آنان کردند آن چه کردند ، صمیمانه تبریک می‌گویم ... صبحگاه 12 فروردین – که روز نخستین حکومت الله است – از بزرگترین اعیاد مذهبی و ملی ماست . ملت ما باید این روز را عید بگیرند و زنده نگه دارند . روزی که کنگره‌های قصر 2500 سال حکومت طاغوتی فرو ریخت و سلطه شیطانی برای همیشه رخت بر بست و حکومت مستضعفین که حکومت خداست به جای آن نشست ... »(16)


پی‌نوشتها:
1- صادق طباطبایی ، خاطرات سیاسی – اجتماعی دکتر صادق طباطبایی ، تهران : چاپ و نشر عروج ، 1387 ، ج سوم ، ص 274-269
2- همان ، ص 275و274
3- روزنامه کیهان ، 7/1/1358
4- مجید سائلی کرده ده ، شورای انقلاب اسلامی ایران ، تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، 1384 ، ص 174-173
5- همان .
6- همان ، ص 175و174
7- روزنامه کیهان 17/1/58
8- همان ، 4/11/57
9- خیرالله اسماعیلی ، دولت موقت ، تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، 1384 ، ص 110
10- همان ، ص 111
11- همان ، ص 112
12- مرتضی مطهری ، پیرامون انقلاب اسلامی ، تهران : دفتر انتشارات اسلامی ، 1360 ، ص 78
13- صادق طباطبایی ، همان ، ص 275
14- همان ، ص 304-301 و 275
15- بهمن خدایی ، همان ، ص 68
16- صحیفه امام ، ج 6 ، ص 542

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

روز جمهوري اسلامي، سالروز استقرار
و تثبيت نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران،
روز تجلي مشاركت واقعي مردم در تعيين سرنوشت خود
و از رخدادهاي عظيم و استثنايي در همه پرسي مردمي
در تاريخ بشري است.
دوازده فروردين، بهارانقلاب و نويد بخش تجلي حق
و حاكميت نظام اسلامي است.
دوازده فروردين، عصاره يك تاريخ سراسر
خون و شهادت و تبلورعشق، آرمان،
اسلام خواهي، حق پرستي و باطل ستيزي است.
روز بيعت با اسلام، براي دفاع و حمايت و فداكاري
در راه انقلاب مقدس اسلامي است
كه همان راه اسلام و حاكميت قرآن است.

اين واقعه عظيم، همان تحقق شعار استقلال آزادي
جمهوري اسلامي و بيانگر اين واقعيت است
كه مردم مبارز ايران ملتي عدالتخواه و آزادي طلب هستند
و هرگز اجازه دخالت در تعيين سرنوشت خود را
به بيگانگان نخواهند داد
و چه زيبا امام عزيز فرمود كه:
«اگر استقلال كشور خودمان را تحصيل نكنيم،
ساير چيزها درست نخواهد شد».

تشكيل جمهوري اسلامي، نه تنها اراده ملي ايرانيان را
بر سرنوشت خود تثبيت نمود، بلكه بارقه اميد را
در دل محرومان و مستضعفان جهان روشن نمود
تا بعد از قرن ها رنج و درد، جلوه اي از
وعده خداوند تبارك را شاهد باشند.