قدم زني در عصر اشکاني!
قدم زني در عصر اشکاني!
اگر اهل گشت و گذار در بناهاي تاريخي و شهرهاي باستاني هستيد، تماشاي دامغان را از دست ندهيد. سرزميني که به عقيده تاريخ نگاران، در سده چهارم پيش از ميلاد با سکونت جمعي از مردم مغان در مسير رودخانه چشمه علي به ده مغان معروف شد و بعد از مدتي به دامغان تغيير نام داد. شايد برايتان جالب باشد که بدانيد دامغان پيش از ميلاد مسيح آنقدر عظمت داشته كه اشك سوم و تيرداد اشكاني در سال 249 قبل از ميلاد آن را پايتخت خود قرار داده بودند. اين شهر تا قرن اول ميلادي اهميت خود را حفظ كرد و همچنان مركز ايالت بزرگ قومس بود و در طول دوران رفته رفته تبديل به زنده ترين موزه تاريخ ايران شد که در هر گوشه آن، بخشي از تاريخ کهن کشور به چشم مي خورد.
دامغان پيش از ميلاد مسيح آنقدر عظمت داشته كه اشك سوم و تيرداد اشكاني در سال 249 قبل از ميلاد آن را پايتخت خود قرار داده بودند. اين شهر تا قرن اول ميلادي اهميت خود را حفظ كرد و همچنان مركز ايالت بزرگ قومس بوداز ناري خانه؛ تا تاري خانه
اگر گذارتان به دامغان افتاد، مسجد تاريخانه اين شهر را از دست ندهيد. مسجدي که در جنوب شرقي دامغان قرار گرفته و نه تنها يکي از بهترين نمونه‌هاي مساجد نخستين ايراني است، بلکه از قديمي‌ترين بناهاي پس از اسلام هم به شمار مي رود.مسجد تاريخانه، با تمام سادگي اش، يکي از گيرا ترين بناهاي باستاني ايران است که احساس شکوه و زيبايي تمام تاريخ را با اولين نگاه در چشم شما مي ريزد. بنايي که خيلي از معماران ايراني معتقدند با شکوه‌ترين بناهاي اسلامي به شمار مي رود.
درباره وجه تسميه اين مسجد مي گويند که تاري به معناي خداست و تاريخانه يعني خداي خانه. هر چند در اين باره نظرات مختلفي وجود دارد که به ورود اعراب به ايران بر مي گردد. بر اين اساس، گفته مي شود که مسجد تاريخانه در گذشته آتشکده بوده و پس از تسلط اعراب، آن را ناري‌خانه خوانده‌اند و سپس به تاريخانه معروف شده است.
زمان ساخت بناي اوليه تاريخانه هم روايت هاي مختلفي دارد. نويسنده مرآه البلدان، دستور ساخت تاريخانه را به اميرالمؤمنين علي(ع) نسبت داده و آندره گدار، تاريخ ساخت اين بنا را اواسط قرن دوم هجري ذکر کرده است. آرتور پوپ، زمان ساخت اين مسجد را بين سال‌هاي 130 تا 170 هجري دانسته و محمد کريم پيرنيا – معمار و محقق ايراني- تاريخ ساخت آن را حدود سال 150 هجري مي‌داند.
عظمت دامنگيردر دوره سلجوقي، مناره دايره‌شکل ديگري ساخته شده که کتيبهايبه خط کوفي از آيات قرآني روي آن ديده مي شود و علاوه بر اين، نام
باني آن، بختيار، فرزند محمد در تاريخ 420 هجري هم ديده مي شود
مسجد تاريخانه دامغان، يکي از قديمي ترين ساختمان‌هايي است که به سبک خراساني ساخته شده است. اين بنا به شدت تحت تأثير معماري ساساني و ساختمان‌ها و کاخ‌هاي سروستان و فيروزآباد قرار دارد با اين حال، بناي امروزي مسجد تاريخانه، دقيقا همان چيزي نيست که بنيانگذاران اوليه آن در نظر داشتند. ظاهرا در قرن سيزدهم هجري قمري، تنها چند ستون از اين بنا باقي مانده بود که ميرزا آقا عاملي، از وعاظ دامغاني، با کمک مالي مردم، تصميم به بازسازي طاق‌هاي مسجد مي گيرد. اما در زمان بازسازي اين مسجد به جاي طاق‌هاي بيضي شکل اصلي آن که اغلب فرو ريخته بودند، طاق‌هاي نوک‌تيز جناغي بنا شدند و صورت کلي بنا را تغيير دادند. هر چند که در بخش‌هايي از بنا، نمونه‌هايي از طاق‌هاي بيضوي اوليه هنوز هم به چشم مي‌خورد که نشان دهنده اصالت معماري بنا است.
طرح اصلي اين بنا به سبک صحن مرکزي است؛ يعني يک صحن بزرگ تقريبا چهارگوش در ميانه و در گرداگرد آن رواق‌هايي با طاق ضربي روي ستون‌هاي مدور. به اين ترتيب، 22 دهانه طاق به صحن باز مي‌شود. در سمت چپ بنا، نماي سه بعدي از کاخ سروستان به چشم مي‌خورد و در سمت راست، نمايي از فضاي شبستان جنوبي. براي نگهداري طاق‌ها، ستون‌هاي عظيمي از آجر بر پا شده که اگر دقت کنيد مي بينيد که با قوس‌هايي به همديگر و به ديوار وصل شده‌اند. بر روي اين قوس‌ها هم ديواري به بلندي يک متر ساخته اند و بعد، طاقي گهواره‌اي را بر آن سوار کرده‌اند. براي حفظ تعادل و اتصال محکم قوس‌ها به ستون، از قطعات چوب استفاده شده است. دهانه طاقي که در مرکز رواق به سمت قبله قرار مي‌گرفته، از دهانه‌هاي ديگر عريض‌تر و بلندتر ساخته شده و بيانگر مراحل اوليه شکل‌گيري ايوان در مساجد شبستاني ايران است. به اين ترتيب، علاوه بر تداوم سنت معماري دوره ساساني، به مرکز جايي که محراب و منبر در آن قرار دارد، اهميت خاصي شده است.
شايد برايتان جالب باشد اگر بدانيد که مسجد تاريخانه دامغان، جزء اولين مساجد ايران است که در آن، مناره ساخته شده است. در بخش غربي مسجد، بناهاي ديگري مي بينيد که اگرچه امروز به طور کامل از بين رفته‌اند، اما بقاياي آنها قابل تشخيص است.
درست مثل مناره اي با مقطع چهارگوش... مي گويند ساخت اين مناره مي‌تواند به تأثير از مناره مساجد عراق باشد، هرچند ممکن است آنها خود از معماري دوره ساساني تأثير پذيرفته باشند. اما در کنار اين مناره، در دوره سلجوقي، مناره دايره‌شکل ديگري ساخته شده که کتيبه‌اي به خط کوفي از آيات قرآني روي آن ديده مي شود و علاوه بر اين، نام باني آن، بختيار، فرزند محمد در تاريخ 420 هجري هم ديده مي شود. روي اين مناره، تزيينات آجري بسيار زيبايي ديده مي شود که سبک و سياق سلجوقيان را به خوبي در آن مي توان ديد.
گروه گردشگري تبيان- رستم زاد
نقل قول
