میهمان، فرستاده ای از جانب خدا

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

از جمله وظایف میزبان در پیشگاه خدا این است كه غذایى را كه آماده ساخته است تحقیر نكند ؛ چرا كه نعمت خدا هر چه باشد عزیز و محترم است، ولى در میان مترفین و ارباب تكلف معمول است كه هر قدر سفره را رنگین كنند مى‏گویند: چیز ناقابلى بیش نیست و لایق مقام شما نمى‏باشد!

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

میهمان راهنماى راه بهشت



در ادامه مقاله قبل در توضیح آیه 53 سوره مباركه احزاب برای كامل شدن بحث مناسب است گوشه‏اى از تعلیمات اسلام را در ارتباط با اصل مسأله" میهماندارى و حق میهمان و وظائف میزبان" بیاوریم:

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

1- میهمان‏نوازى
اسلام اهمیت خاصى براى مسأله میهمان‏نوازى قائل شده تا آنجا كه در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) مى‏خوانیم : " الضیف دلیل الجنة ؛ میهمان راهنماى راه بهشت است"! (بحار الانوار ، جلد 75 ، صفحه 460 ، حدیث 14 ، باب 93)
اهمیت و احترام میهمان به اندازه‏اى است كه در اسلام به عنوان یك هدیه آسمانى تلقى شده ، به طوری که رسول خدا (صلی الله علیه و آله )در این باره می فرمایند : «اذا اراد اللَّه بقوم خیرا اهدى الیهم هدیة، قالوا: و ما تلك الهدیة؟ قال: الضیف، ینزل برزقه، و یرتحل بذنوب اهل البیت ؛ هنگامى كه خداوند اراده كند نسبت به جمعیتى نیكى نماید هدیه گرانبهایى براى آنها مى‏فرستد، عرض كردند : اى پیامبر خدا ! چه هدیه‏اى؟ فرمودند: میهمان، با روزى خویش وارد مى‏شود، و گناهان خانواده را با خود مى‏برد (و بخشوده مى‏شوند).» (بحارالانوار ، ج 75 ، ص 460 ،حدیث 14 ، باب 93)
جالب این كه كسى نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرض كرد: پدر و مادرم فداى تو باد، برنامه من این است كه وضو را به طور كامل انجام مى‏دهم نماز را بر پا مى‏دارم، زكات را به موقع مى‏پردازم، و از میهمان با آغوش باز و به خاطر خدا پذیرایى مى‏كنم . حضرت فرمود: « بخ! بخ! بخ! ما لجهنم علیك سبیل! ان اللَّه قد برأك من الشح ان كنت كذلك ؛ آفرین، آفرین، آفرین بر تو باد! جهنم راهى به سوى تو ندارد، اگر چنین باشى خداوند تو را از هر گونه بخل پاك ساخته است!» در این زمینه سخن بسیار است اما براى اختصار به همین مقدار قناعت‏ مى‏كنیم.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

2- رعایت سادگى در پذیرایى
با تمام اهمیتى كه میهمان دارد پذیرائی هاى پر تكلف و پر زرق و برق از نظر اسلام نه تنها كار خوبى نیست، بلكه رسماً از آن نهى شده است ، اسلام توصیه مى‏كند كه پذیرائی ها ساده باشد، و یك خط جالب عادلانه در میان میهمان و میزبان ترسیم كرده است و آن اینكه : " میزبان از آنچه دارد مضایقه نكند، و میهمان نیز بیش از آن را انتظار نداشته باشد!"
امام صادق (علیه السلام) مى‏فرماید : « المؤمن لا یحتشم من اخیه، و ما ادرى ایهما اعجب؟ الذى یكلف اخاه اذا دخل علیه ان یتكلف له؟ او المتكلف لاخیه؟ ؛ افراد با ایمان از برادر مؤمن خود رودرواسى ندارند ، و من نمى‏دانم كدامیك از این دو عجیب تر است؟ كسى كه به هنگام ورود بر برادر خود او را به تكلف مى‏افكند و یا كسى كه شخصاً به سراغ تكلف براى میهمان مى‏رود؟» (بحار الانوار ، جلد 75 ،صفحه 453)
سلمان فارسى از پیغمبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) چنین نقل مى‏كند كه فرمود:« ان لا نتكلف للضیف ما لیس عندنا، و ان نقدم الیه ما حضرنا ؛ براى میهمان نسبت به آنچه نداریم تكلف نكنیم، و آنچه موجود است مضایقه ننمائیم .»( محجة البیضاء ، جلد 3 ، صفحه 29)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

3- حق میهمان
گفتیم میهمان از نظر اسلام یك هدیه آسمانى، و فرستاده و رسول خداست، و باید او را همچون جان گرامى داشت و نهایت احترام را در باره او انجام داد، تا آنجا كه امیر مؤمنان على (علیه السلام) از پیغمبر اكرم (صلی الله علیه و آله) نقل مى‏كند كه فرمود: « من حق الضیف ان تمشى معه فتخرجه من حریمك الى البر؛ از حقوق میهمان آنست كه او را تا در خانه بدرقه كنى . » (بحار الانوار ، جلد 75 ، صفحه 451)

و تا آنجا كه به تكلف نینجامد باید وسایل آسایش و راحتى میهمان را فراهم كرد ، در این باره در حدیثی بیان می کند که : « قال رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) : ان من حق الضیف ان یعدله الخلال ؛ یكى از حقوق میهمان این است كه حتى خلال را براى او فراهم سازند.» (بحار الانوار ، جلد 75 ، صفحه 455)
گاه مى‏شود میهمانها افرادى كم‏رو و خجالتى هستند و به همین دلیل دستور داده شده است كه از آنها درباره غذا خوردن سؤال نكنند ، بلكه سفره غذا را آماده سازند، اگر مایل بود بخورد، چنان كه امام صادق (علیه السلام) مى‏فرماید :« لا تقل لاخیك اذا دخل علیك اكلت الیوم شیئا؟ و لكن قرب الیه ما عندك، فان الجواد كل الجواد من بذل ما عنده : هنگامى كه برادرت بر تو وارد شود از او سؤال نكن آیا امروز غذا خورده‏اى یا نه؟ آنچه دارى براى او حاضر كن، چرا كه سخاوتمند واقعى كسى است كه از بذل آنچه حاضر دارد مضایقه نكند .» (بحار الانوار ، جلد 75 ، صفحه 455)
از جمله وظایف میزبان در پیشگاه خدا این است كه غذایى را كه آماده ساخته است تحقیر نكند چرا كه نعمت خدا هر چه باشد عزیز و محترم است، و میهمان نیز وظیفه دارد آن را كوچك نشمرد . ولى در میان مترفین و ارباب تكلف معمول است كه هر قدر سفره را رنگین كنند مى‏گویند: چیز ناقابلى بیش نیست و لایق مقام شما نمى‏باشد!
در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مى‏خوانیم: « هلك امرؤ احتقر لاخیه ما یحضره و هلك امرؤ احتقر من اخیه ما قدم الیه ؛ میزبانى كه آنچه را براى برادرش آماده ساخته كوچك بشمرد هلاك (و گمراه) شده است ، همچنین میهمانى كه آنچه را كه نزد او حاضر كرده‏اند كوچك بشمرد گمراه است ! » (محجة البیضاء ، جلد 3 ، صفحه 30)
اسلام به قدرى در گرامى داشتن میهمان مو شكاف است كه بیان می کند : به هنگامى كه میهمان وارد مى‏شود به او كمك كنید اما براى رفتن از منزل به او كمك نكنید مبادا تصور شود مایل به رفتن او هستید ! ( بحار الانوار ، جلد 75 ، صفحه 455 ، حدیث 27)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

4- وظایف میهمان
همیشه مسئولیت ها جنبه متقابل دارد ؛ یعنى همانگونه كه میزبان وظایف مهمى در برابر میهمان دارد در جهت مقابل نیز میهمان وظایف قابل ملاحظه ای دارد.
علاوه بر آنچه در احادیث بالا ذكر شد میهمان موظف است آنچه را صاحب‏خانه در مورد منزلش پیشنهاد مى‏كند انجام دهد، فى المثل هر جا را براى نشستن پیشنهاد مى‏كند بپذیرد .

امام صادق (علیه السلام) مى‏فرماید: « اذا دخل احدكم على اخیه فى رحله فلیقعد حیث یامر صاحب الرحل، فان صاحب الرحل اعرف بعورة بیته من الداخل علیه ؛هنگامى كه یكى از شما وارد منزلگاه برادر مسلمانش مى‏شود هر جا به او پیشنهاد مى‏كند بنشیند ، چرا كه صاحب منزل به وضع منزل خود و آن قسمتهایى كه نباید آشكار گردد آشناتر است .» (بحار الانوار ، جلد 75 ، صفحه 451)
اما با نهایت تأسف در عصر ما كه عصر غلبه مادیگرى بر جهان است این‏ سنت قدیمى انسانى چنان محدود شده كه در بعضى از جوامع غربى تقریباً برچیده شده است، و شنیده‏ایم هنگامى كه بعضى از آنها به كشورهاى اسلامى مى‏آیند و گستردگى میهمان دارى و میهمان‏نوازى را كه هنوز در خانواده‏هاى اصیل این مرز و بوم به صورت گرم و مملو از عواطف برقرار است مى‏بینند، شگفت‏زده مى‏شوند كه چگونه ممكن است افرادى بهترین وسائل موجود خانه و با ارزشترین غذاهاى خود را براى پذیرایى مهمانهایى كه گاهى با آنها ارتباط كمى دارند، و شاید تنها در یك سفر كوتاه آشنا شده‏اند بگذارند؟!.
ولى توجه به احادیث اسلامى كه گوشه‏اى از آن در بالا آمد دلیل این ایثار و فداكارى را روشن مى‏سازد و محاسبات معنوى را در این رابطه مشخص مى‏كند، محاسباتى كه براى ماده پرستان فرهنگ نامفهومى است .

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

نتیجه گیری :



كوتاه سخن اینكه مسأله میهمان‏نوازى و آداب میهمان دارى و وظایف و خصوصیات هر كدام، بحث گسترده‏اى را در آداب معاشرت اسلامى به خود اختصاص داده است و كسانى كه توضیح بیشترى در این زمینه خواستار می باشند به بحار الانوار بابهاى 88 تا 94 از ابواب كتاب العشره جلد 17، و كتاب محجة البیضاء جلد 3 باب چهارم" فضیلة الضیافة" مراجعه كنند .

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]