**♪♪♪** خانواده و حقوق فرهنگي **♪♪♪**

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

آشنايي با اصول تحکيم خانواده

خانواده و حقوق فرهنگى

نيازهاى برتر

اگر تاءمين نيازو اداى حق خانواده را صرفا به مسايل معيشتى منحصر كنيم . ساده نگرى است به دليل پيچيدگى وجود انسان ، نيازهاى او هم پيچيده و متنوع و فراتر از جنبه هاى ظاهرى ومادى و جنسى است .

همچنان كه در تربيت فرزند، تنها تاءمين نيازهاى مادى و رفاهى كافى نيست ، در مسايل خانوادگى هم تنها فراهم كردن معاش و مسكن و لباس و خوراك ،اداى حقبه شمار نمى آيد، چرا كه نيازها فراتر ازماءكولات و ملبوسات است ووظيفه هم تنها به تاءمين اينها منحصر نيست .

در يك خانواده اسلامى ، مسايل اعتقادى ، فكرى ، احكام وآشنايى با حلال و حرام و سنن دينى و مراسم مذهبى جايگاه خاص دارد. مسؤول نهاد خانواده كه مرد است ، در برابر اين نياز هم تكليف دارد و در صورت قصور، هم مستحق ملالت است ، هم درخور تنبيه و كيفر الهى ، چرا كه از اين رهگذر، اخلاق و فرهنگ خانواده و در نتيجه جامعه است كه وضعيت مطلوب مى يابد، يا به نابسامانى كشيده مى شود.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نور چشم

گرچه نور و سوى ديدگان ،سبب بينايى و در نتيجه زيبايى و سربلندى است ، ولى گاهى هم برخى عوامل معنوى موجبفروغ ديدگان و روشناى چشم و اعتدال اجتماعى است . داشتن فرزند صالح و همسر شايسته وخانواده خوب و مطلوب ، مايه چشم روشنى و فروغ بصر است و فراهم ساختن اين قره العين بر عهده مرد خانه است .

در قرآن كريم ، ازدعاهاى بلندى كه در زمره خواسته هاى عباد الرحمان آمده، يكى هم اين است :
والذين يقولون ربنا هب لنا من ازواجنا وذريا تنا قره اعين
پرودگارا، از همسران و ذريه و نسل مابراى مامايه نور چشم قرار بده .

اينكه انسان ازطريق افراد خانواده ، سربلند باشد و آنان نور چشم وى به شمار آيند، در صورتى فراهممى شود كه با تربيت شايسته و اخلاق خوب و رسيدگى و تربيت ، آنان را مهذب ، پاك و بادين و ايمان بار آورده باشد.

رسيدن به اين مهم ، از كسانى بر مى آيد كه نسبت بهمسايل فرهنگى و اخلاقى خانواده و فرزندان اهتمام ورزند و وقت بگزارند و به عنوان مساءله مهم در نظرشان ، شاءن و جايگاهى داشته باشد.

اگر همسر و فرزندان ، مطلوب و متدين و متعهد نباشند، انسان از داشتن چنين خانواده اى احساس شرم و حقارت مى كند و دنيا در نظرش تيره و تار گشته ، روزگارش به تلخى مى گذرد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نور چشم

گرچه نور و سوى ديدگان ،سبب بينايى و در نتيجه زيبايى و سربلندى است ، ولى گاهى هم برخى عوامل معنوى موجب فروغ ديدگان و روشناى چشم و اعتدال اجتماعى است . داشتن فرزند صالح و همسر شايسته وخانواده خوب و مطلوب ، مايه چشم روشنى و فروغ بصر است و فراهم ساختن اين قره العين بر عهده مرد خانه است .

در قرآن كريم ، ازدعاهاى بلندى كه در زمره خواسته هاى عباد الرحمان آمده، يكى هم اين است :
والذين يقولون ربنا هب لنا من ازواجنا وذريا تنا قره اعين
پرودگارا، از همسران و ذريه و نسل مابراى مامايه نور چشم قرار بده .

اينكه انسان ازطريق افراد خانواده ، سربلند باشد و آنان نور چشم وى به شمار آيند، در صورتى فراهممى شود كه با تربيت شايسته و اخلاق خوب و رسيدگى و تربيت ، آنان را مهذب ، پاك و بادين و ايمان بار آورده باشد.

رسيدن به اين مهم ، از كسانى بر مى آيد كه نسبت بهمسايل فرهنگى و اخلاقى خانواده و فرزندان اهتمام ورزند و وقت بگزارند و به عنوان مساءله مهم در نظرشان ، شاءن و جايگاهى داشته باشد.

اگر همسر و فرزندان ، مطلوب و متدين و متعهد نباشند، انسان از داشتن چنين خانواده اى احساس شرم و حقارت مى كند و دنيا در نظرش تيره و تار گشته ، روزگارش به تلخى مى گذرد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

حق فرهنگى

هدايت ، مراقبت، رسيدگى ، رشد دهندگى ، آموزش و...از حقوق است كه خانواده بر عهده سرپرست خويشدارد. غفلت و كم كارى و بى اعتنايى به اين امور، به هر دليل و بهانه اى كه باشد،پذيرفتنى نيست و شخص مقصر را در برابر ملامت وجدان و نكوهش ‍ ديگران بى دفاع ومحكوم مى سازد.

يكى از وظايف مرد در خانه ، تعليم و ارتقاى فرهنگ افراد و مواظبتبر سلامت روحى و اخلاقى و ارشاد در زمينه مسايل فكرى و فرهنگى و حتى سياسى اجتماعىاست . البته تامين نيازهاى عاطفى و تربيتى هم كه شامل همه و همه مراحل مى شود،تكليفى ديگر است .

متاءسفانه حتى در ميان انسانهاى فرهيخته و فرهنگى ، مربيان ومبلغان نيز كسانى يافت مى شوند كه با همه فعاليتهاى برون خانه اى و اشتغالات تربيتىو فرهنگى در جامعه و در سطحى گسترده ، نسبت به وضع داخل خانه و همسر و فرزندان خويشيا بى خبرند، يا بى خيال ، يا گاهى هم ناتوان . اگر ارشاد و هدايت جامعه و ديگرانلازم و مفيد است ، روشنگرى و راهنمايى در درون خانواده و نسبت به افراد داخل ،ضرورى تر و سودمندتر است .
از ديرباز گفته اند: چراغى كه بهرواست ، بر امامزاده حرام است.

گاهى به گناه افتادن زن و فرزندان كسى ،معلول غفلتهاى خود او از اوضاع داخل و نزديك است . بايد ريشه هاى آن را شناخت وخشكاند.

رسالت حفظ و صيانت خانواده از آتش گناه و فساد، بر عهده قيم خانواده وسرپرست آن است .

خداوند در قرآن كريم ، به مؤ منان چنين توصيه مىفرمايد:
يا ايها الذين آمنوا قوا اءنفسكم و اءهليكم نارا وقودها الناس و الحجارة
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خود و خانواده خويش را از آتشى كه هيزم و آتشگيره آن مردم وسنگ است ، حفظ كنيد.

پس ،حفظ خانواده به موازات حفظ خويش از آتش دوزخ ، يك تكليف است . مقدمات آن دوزخفروزان و ملتهب نيز در همين دنيا و با عملكردهاى خلاف ، فراهم مى شود.

اگر امربه معروف و نهى از منكر، در درجات و مراتبى كه دارد، به عنوان يككار فرهنگى تلقى شود، بايد آن را به درون خانواده هم نسبت به آحادى كه با آنان در ارتباط و تاءثير گذارى هستيم ، سرايت دهيم و اين گونه آنان رااز فرو افتادن در شعله دوزخ ، نگاه داريم .

اگر صد در صد هم نتوانيم تاءثير گذار واصلاح گر باشيم ، در حد ميسور و توان . حتى اگر اثرى هم نبخشد، ما به تكليف خويشعمل كرده ايم و مؤ اخذه نخواهيم شد.
از امام صادق (عليه السلام ) پرسيدند:
اينكه خداوند فرموده است خود و خانواده خود را از دوزخ حفظكنيد، چگونه آنان را از آتش نگهداريم ؟

حضرت فرمود: تامرو نهن تنهو نهن،
آنان را امر و نهى كنيد (كنايه از نظارتبر كارها و هدايت نسبت به رفتارها).

پرسيدند: ما آنان را امر و نهى مى كنيم ، ولىپذيرا نيستند.

فرمود:اذا اءمر تموهن و نهيتمو هن فقد قضيتم ماعليكم:
هر گاه آنان را امر و نهى كرديد، تكليفىرا كه بر عهده داشتيد، انجام داده ايد.

انجام تكليف امر به معروف و نهى از منكردر قلمرو خانه و خانواده و نسبت به بستگان و نزديكان ، موجب حفاظت آنان از آتش ‍ دوزخ و شقاوت ابدى مى گردد و بدون آن ، جاى مؤ اخذه باقى است !

بى تفاوتى و بى دتعهدى در اين مساله مهم ، اگر به فساد اخلاقى و گناه و انحراف خانواده كشيده شود،در اين سر انجام و سرنوشت شوم و تلخ ، مقصر و شريكند. هر چند امروز، كسى را به دليل قصور در تعليم و تربيت و آموزشهاى فرهنگى و اخلاقى فرزندان و همسرانشان مورد پيگيرى قرار نمى دهند و جرم تلقى نمى شود، ولى تقصير و قصور از دين و خدا، عاقل تعقيب ومسؤ وليت جدى است !

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

بيانى از علامه مجلسى

استشهاد به آيه (قوا انفسكم و اهليكم نارا) در روايات متعددى آمده است و قلمرو آن حتى به مسايل فكرى ، مرامى و سياسى هم كشيده مى شود.

سليمان بن خالد مى گويد: به حضرت صادق (عليه السلام ) عرض كردم : خانواده اى دارم كه از من حرفشنوى دارند، آيا آنان را به اين امر دعوت كنم ؟ (اشاره به فراخوانى به اهل بيت ودعوت به مرام تشيع و ولايت ) امام در پاسخ فرمودند:
آرى . آنگاه آيه شريفه را تلاوتفرموده و به آن استدلال كردند.

علامه مجلسى در ذيل اين حديث ، تحت عنوان بيان توضيحى دارد كه سودمند است .

حفظ خويشتن از آنان را به اين مى داند كه انسان با صبر و شكيبايى در راه اطاعت خدا، ترك معصيت و با پرهيز ازپيروى شهوات و تمنيات نفسانى ، خود را عذاب نگه دارد و خانواده را نيز با چهاربرنامه ، مصونيت از آتش ببخشد:
اول : دعوت آنان به اطاعت پروردگار.
دوم : آموختن فرايض و واجبات دينى به آنان .
سوم : نهى و باز داشتن آنان از زشتيها وقبايح .
چهارم : تشويق و واداشتن ايشان به كارهاى خوب .

سپس مى افزايد: آيهدلالت مى كند كه امر به معروف و نهى از منكر نسبت به نزديكان ، مثل همسر وخدمتكاران و پدر و مادر و فرزندان و ساير بستگان بر انسان واجب است و اينان در اين مساءله ، مقدم بر ديگرانند.
مجموعه اين توصيه ها، تكليف يك مسلمان را درباره تربيت مكتبى خانواده وفضا سازى براى رشد باورهاى دينى وبهره گيرى از شيوه هاى جاذبه دار و مشوق و خوشبينكننده در دعوت به امور دينى و پرهيز از آنچه مايه گريز، نفرت و بدبينى است ، روشن مى سازد.

قطعا شيوه تشويقى و ترغيبى ، نسبت به روش تنبيهى و توبيخى مؤ ثرتر وكارسازتر است . پدر يك خانه ، نبايد نسبت به ناهنجاريهاى اخلاقى و رواج گناه و فساددر اعضاى خانواده ، بى توجه و بى تعهد باشد. زمينه سازى براى فراگيرى دين نيزرسالتى ديگر است . يا خودش به همسر و فرزندان بياموزد، يا كسى را به خانه آورد تاحلال و حرام و احكام الهى را به آنان بياموزد، يا به مجالس و كلاسها و دوره هايى بفرستد كه در آنجا آموزش ببيند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نظارت بر آموخته ها

آنچه انسان مى شنود يا مى خواند يا فرا مى گيرد، در شكل دهى بهانديشه و روان مؤ ثر است . پس به عنوان غذاى روح و فكربايد به مسايل و فراورده هاى فكرى و فرهنگى كه مورد استفاده همسر و فرزندان قرار مىگيرد، حساس بود. همه خواندنيها و همه ديدنيها خوب و سالم نيستند، گاهى كتابها،مجلات و فيلمها... بدآموز و محرك شهوات و فساد آورند و نظارت لازم است .

با آنهمه تاءكيد كه اسلام و قرآن بر علم و دانش و فريضه بودن طلب علم دارد، در برخى روايات مى خوانيم كه به همسرانتان سوره يوسف نياموزيد وبر آنان نخوانيد، چون كه در آن فتنه هاست و سوره نور به آنان ياد بدهيد، چرا كه در آن پندهاست.

با همه فضيلتى كه خواندن و آموختن قرآن دارد،چرا نسبت به آن سوره حساسيت است ؟
چون شرح فتنه گريها و شيدايى زليخا به يوسف و مكرو حيله او در به دام انداختن يوسف مطرح است ، كه ممكن است براى برخى دختران و زنان، وسوسه انگيز و فتنه خيز باشد، اما سوره نور، دعوت به حجاب و تحفظ و متانت وخويشتن دارى و پرهيز از خود نمايى و بد حجابى و عشوه گرى است و براى اين قشر،كاربردى تر و عبرت آموز و پند دهنده است .

آنچه سلامت روحى و فكرى زنان را تاءمينمى كند، همان صداقت و سادگى و پاكدلى است و گاهى برخى آثار و رمانها و فيلمها وآموزشها، ذهن آنان را در پيمودن راه گناه و فتنه انگيزى بر مى انگيزند و برايشانزيانبار مى باشند.

مرحوم استاد دكتر سيد جواد مصطفوى دربهشت خانواده بحثى در اين زمينه دارد و با اشاره به روايتى كه از آموختن كتابت به زنان نهى مى كند، تحليلى از اين موضوع ارائه مى دهد و برخى سوءاستفاده هايى را كه بانوان در اثر سواد و آموختن برخى عملها و آشنايى با بعضى فتنه ها و شگردها داشته و دارند، ياد مى كند و در مقابل اين گونه تحصيلكرده هاى نيرنگ باز، از بانوان پاكدل و با صفايى كه صداقت و ساده دلى آنان ، محفوظشان مى دارد وزندگيهاى آرامتر و سالمترى دارند ياد مى كند و در پايان مى افزايد:

ما دانشگاه ديده هاى متمدن ، بايد چند روزى مهمان چنان خانواده هاباشيم و گلزار بى خار و بهشت برين زندگى خانوادگى آنان را ببينيم ، تا نا خود آگاه، آهى سرد از دل پر درد بر آوريم و باور كنيم كه بدون معلومات جهان بينى و جامعه شناسى هم مى توان زندگى با صفايى داشت و به جاى بيست سال زندگى تواءم با بيمارى وجنگ اعصاب ، مى توان شصت سال زندگى با نشاط و محبت و كامرانى داشت و باور كنيم كه بيسوادان پاكدلى كه فرهنگ ساده امام صادق (عليه السلام ) را پذيرفتند و حتى لغت همزيستى مسالمت آميزرا نمى توانستند ادا كنند، بهتر ازكسانى زيستند كه دانشگاهها و لابراتوارها ساختند، ولى از مكتب امام صادق (عليهالسلام ) روى گردان شدند.
چقدر باصفا و لذت بخش است زمانى كه پانصد ميليون بانوى مسلمان ، هم باسواد باشند و هم پاكدامن و با صفا... بسيارى از معلومات عصر مابراى زن نه لازم است و نه فضيلت ، بلكه اتلاف وقت است و احيانا رذيلت ، در صورتى كه پاكدلى و پاكدامنى براى هميشه و در حد اعلايش فضيلت است و كمال.

پس چه بايد كرد كه همسران با فضيلت شوند وخانواده ها برخوردار از صفا و كمال ؟ جز با كار فرهنگى و تربيتى با افراد اين كانون؟

رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) فرمود:
ملعون است ، ملعون است كسى كه افراد تحت تكفل خويش را تباه سازد.
و اين ضايع و تباهساختن چيست ؟ فقط رسيدگى نكردن به مسايل معيشتى و رفاهى و حقوق مادى است ؟ يا حقوقفرهنگى و تربيتى خانواده را نيز در بر مى گيرد؟

تباه سازى فرهنگى درخانواده ها، كمتر از ناديده گرفتن حقوق مادى نيست
پس بايدحقوق فرهنگى خانواده را هم شناختو آن را ادا كرد. در اين صورت است كه اين خيمه عفاف پابرجا و استوار مى ماند و طوفان حادثه هاى سهمگين زندگى آن را از جاى نمى كند.

پايان اين نوشته را حديثى از حضرت على (عليه السلام ) قرار مى دهيم ، كه خطاب به فرزندش محمد حنفيه در مورد رسيدگى به زن و شيوه معاشرت خوب با همسر توصيه مى فرمايد:

فدارها على كل حال و اءحسن الصحبة لها ليصفوعيشك.
در همه حال با همسرت مدارا كن و با اومعاشرت و همنشينى شايسته داشته باش ، تا زندگى ات با صفا شود.

صفايى كه همه درجستجوى آنند و اگر بر خانه ها و خانواده ها بال بگسترد و سايه افكند، زندگي ها بهشتى فرح زا و مسرت بخش ‍ مى شود و اگر هماى صفا از خانه ها و آشيانه ها پر بكشد وبكوچد، خانه و زندگى ، دوزخى تحمل ناپذير مى گردد.