.•*ஐ*•. آيا زن و مرد در تكوين متفاوت هستند؟ .•*ஐ*•.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

آيا زن و مرد در تکوين متفاوتند؟

در بحث حقوق زن، اگر تفاوت زن و مرد در بعد جسمي و روحي به‎نحو تعيين‎كنندهاي ثابت شود، درك اختلاف در حقوق و وظايف آسان خواهد شد.

اگر با برخي فمينيستها و جامعه شناسان كه به جز تفاوتهاي بيولوژيك هيچ تفاوتي ميان زن و مرد نميشناسند و تفاوتهاي ذهنيّت و رفتار و احساس آن دو را ناشي از تأثيرات محيطي و فرهنگي ميدانند، هم‎سخن شويم،[1] در آن صورت وجود حقوق متفاوت براي دو جنس را به سختي ميتوان اثبات كرد.

واقعيت آن است كه بين مرد و زن و نر و ماده حتي در حيوانات و گياهان تفاوتهايي اساسي وجود دارد. انكار اين امر، انكار امري وجداني و بديهي است. موهوم دانستن و قديمي شمردن اين اصل مسلّم، حركت برخلاف جريان حتمي طبيعت است.

امروزه در پايان قرن بيستم، در پرتو پيشرفتهاي حيرتانگيز علوم، تفاوتهاي زن و مرد بيشتر روشن شده است، با اين حال اين تفاوتها به هيچ وجه به برتري يا پستي يكي از دو جنس زن و مرد نميانجامد. دست آفرينش اين تفاوتها را بدين‎سبب به وجود آورده است كه امور مختلف جامعة بشري را هر چه شايسته‎تر سامان دهد و پيوند خانوادگي زن و مرد را محكمتر كند.

قانون خلقت اين تفاوتها را ايجاد كرده است تا به دست خود حقوق و وظايف جامعه و خانواده را ميان زن و مرد تقسيم كند. قانون خلقت تفاوتهاي زن و مرد را شبيه اختلاف ميان اعضاي بدن قرار داده است.

اگر قانون آفرينش چشم و گوش و دست و پا و ستون فقرات را وضع و شكل خاصّي بخشيده، نه از آن جهت است كه با نظر تبعيضآميز به نفع يكي نسبت به ديگري جفا روا داشته است. در واقع تفاوتهاي زن و مرد بر اساس «تناسب» است نه «نقص و كمال».

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تفاوتهاي زن و مرد در چيست؟

قبل از ذكر برخي از اين تفاوت ها بايد توجه داشت كه منظور ويژگيهاي غالبي است كه دست تكوين در نهاد مرد يا زن قرار داده و وجود افراد نادر و استثنايي به طبيعي بودن اين صفات لطمهاي نميزند.

زن و مرد چه در بعد جسمي و چه در بعد رواني و احساسات با يكديگر تفاوت دارند.
از لحاظ جسمي: مرد به‎طور متوسط درشت اندامتر، بلند قدتر و خشنتر از زن است. صداي مرد كلفتتر و خشنتر است و صداي زن نازكترو لطيفتر.

رشد بدني زن سريعتر از مرد است، در مقابل رشد عضلاني و نيروي بدني مرد بيشتر از زن است.

مقاومت زن در مقابل بسياري از بيماريها از مقاومت مرد بيشتر است.

زن زودتر بالغ ميشود و امّا دستگاه توليد مثل او زودتر از كار ميافتد.

متوسط مغز مرد از متوسط مغز زن بزرگتر است ولي با در نظر گرفتن نسبت مغز به كل بدن، نسبت مغز زن بيشتر است.

رية مرد توانايي تنفس هواي بيشتري را دارد، امّا ضربان قلب زن سريعتر است.

دستگاه تناسلي همچنين اندام سينة زن و مرد كاملاً متفاوتند.

نقش زن در بارداري و پرورش فرزند بسيار بيشتر از مرد است.

دوران قاعدگي و ضعف جسمي تنها در زن وجود دارد، نيز تفاوتهاي ديگري را ميتوان ميان آن دو برشمرد.

از لحاظ رواني: ميل مرد به ورزش و شكار و كارهاي پرحركت بيش از زن است.

احساسات مرد جنگجويانه و رزمي و احساسات زن صلحجويانه و بزمي است. مرد پرخاش‎جوتر است و زن آرامتر. زن از توسّل به خشونت دربارة خود و ديگران پرهيز ميكند. احساسات زن از مرد پرخروشتر است، زن زودتر تحت تأثير احساسات خويش قرار ميگيرد، امّا مرد از تأثير شديد احساس دورتر است و با تعقّل و تدبير بيشتري عمل ميكند.

زن به‎طور طبيعي به زينت و جمال و آرايش علاقة بيشتري دارد. احساسات زن بي ثبات تر از مرد است. زن از مرد، محتاطتر، مذهبيتر، پرحرفتر، ترسوتر، حسودتر و تشريفاتيتر است.

احساسات زن، مادرانه است و به خانه و خانواده بيشتر علاقه دارد. زن در علوم استدلالي و عقلي بهپاي مرد نميرسد، ولي در ادبيات و نقاشي و مسائل ذوقي، دست كمي از مرد ندارد.

مرد خوددارتر از زن است و زن رقيق القلبتر از مرد.

از نظر احساسات و رابطهاي كه زن و مرد با يكديگر دارند، ميتوان گفت مرد بندة شهوت خويش است و زن بندة محبت مرد.

مرد زني را دوست ميدارد كه او را پسنديده و انتخاب كرده باشد و زن مردي را دوست ميدارد كه ارزش او را درك كرده و قبلاً دوستي خود را اعلام كرده باشد.

مرد ميخواهد شخص زن را تصاحب كند و زن ميخواهد دل مرد را مسخّر كند و از اين راه بر او مسلّط شود.

مرد ميخواهد زن را در پناه خود گيرد و زن ميخواهد او را در پناه گيرند، مرد ميخواهد به زن مهر بورزد و زن ميخواهد كه مورد مهر و محبّت قرار گيرد.

زن بيش از مرد قادر است بر شهوت خود مسلّط شود زيرا كه شهوت مرد ابتدايي و تهاجمي است و شهوت زن انفعالي و تحريكي.[2]

تفاوتهاي ياد شده و بسياري موارد ديگر، بخشي از تفاوتهاي بيشماري است كه دست تقدير در وجود اين دو نوع مخلوق قرارداده است. همة كساني كه به‎نحوي با دو جنس زن و مرد سر و كار دارند، چه در امر تعليم و تربيت، چه از جهت روانشناسي و جامعهشناسي و چه از بعد فيزيولوژيكي، بين آن دو به تمايزهاي عديدهاي برخورد ميكنند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تاثير تفاوت هاي وجودي زن و مرد

خلاصة سخن اينكه وجود تفاوت بين زن و مرد در ابعاد مختلف، سخني است روشن و بينياز از دليل. برخي از اين تفاوتهاي دائمي و عمومي، منشأ آثار مختلف اجتماعي هستند[3] و حقوق و وظايف مختلفي را به دنبال ميآورند.

مانند نقش بيشتر زن در باروري و شيردهي يا دوران قاعدگي در زن و قدرت باروري محدود او نسبت به مرد يا احساسات و عواطف شديد و غالب در زن و نوع گرايش و ميل دو جنس به يكديگر البته برخي تفاوتهاي جزئي و گذرا در نقش مرد و زن تأثير چنداني ندارند.

مسأله حجاب، مهريه و نفقه، تعدّد زوجات و ازدواج موقّت، تفاوت در امر قضاوت و حكومت و ارث و ديه و قصاص، همه به نحوي به موارد ياد شده ارتباط دارند.[4]

در اينجا سخن يك زن روانشناس به نام كليودالسون را در تأييد مطالب پيشين اضافه ميكنيم. وي ميگويد:

خانمها تابع احساسات و آقايان تابع عقل هستند. بسيار ديده شده كه خانمها از لحاظ هوش نه فقط با مردان برابري ميكنند، بلكه گاهي در اين زمينه از آنها برتر هستند.

نقطه ضعف خانمها فقط احساسات شديد آنهاست. مردان هميشه عمليتر فكر ميكنند، بهتر قضاوت ميكنند، سازمان ‎دهندة بهتري هستند و بهتر هدايت ميكنند، پس برتري روحي مردان بر زنان چيزي است كه طراح آن طبيعت ميباشد، هر قدر خانمها بخواهند با اين واقعيت مبارزه كنند بيفايده خواهد بود.

خانمها به‎علّت اينكه حساستر از آقايان هستند بايد اين حقيقت را قبول كنند كه به نظارت آقايان در زندگيشان احتياج دارند... بزرگترين هدف خانمها در زندگي «تأمين» است و وقتي به هدفخود نائل شدند، دست از فعاليت ميكشند.

زن براي رسيدن به اين هدف ازروبه‎رو شدن با خطرات بيم دارد، ترس تنها احساسي است كه زن در برطرف كردن آن به كمك احتياج دارد... كارهايي كه به تفكر مداوم احتياج دارد، زن را كسل و خسته ميكند.[5]

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نكتة مهم و قابل توجه اينكه جامعه شناسان و روانشناسان در مورد اصل و منشأ تفاوتهاي زن و مرد با يكديگر اتفاق نظر ندارند.

برخي از آنها وجود تفاوت بين مذكر و مؤنث را ـ جز در موارد معدود جسماني ـ رد ميكنند، امّا برخي ديگر برتفاوتهاي اساسي ميان دختر و پسر با يكديگر اصرار ميورزند.

كسانيكه به وجود اين تفاوتها اعتقاد دارند، در ريشه و منشأ تفاوتها اختلاف دارند. برخي منشأ تفاوتها را عوامل ارثي[6] و گروهي ديگر نيز عوامل اجتماعي و محيطي ميدانند[7] و غالب آنها نيز تركيب وراثت و محيط را عامل اصلي تفاوت به‎حساب ميآورند.[8]

از ديدگاه اسلام بسياري از اين تفاوتها ذاتي است و ريشه در علايق و عواطف و ويژگيهاي جسمي و روحي زن و مرد دارد. احكام متفاوت دوجنس حاكي از اين امر است و طبيعتاً تفاوتهاي اجتماعي نيز بر اساس اختلافات ذاتي است نه امري موقّتي و روبنايي. در بعضي آيات و روايات اسلامي به اين تفاوتها اشاره شده است.[9]

در نهايت بايد گفت طرفداران حقوق زن و فمينيستها،[10] با تبليغ همسانسازي فراگير هر دو جنس، آن دو را از ايفاي نقش اصلي خويش باز ميدارند.

كوشش در برانگيختن زنان براي همساني با مردان، ارزش و اصالت را به جنسمذكر ميدهد و اين تحقير بزرگي نسبت به زن است زيرا به‎راستي، معيار برتري و ارزش، مرد بودن نيست تا نهضت زن‎گرايي به «مردسازي زنان» بپردازد.

زن بودن براي زنان، خود كمال و ارزش است، همان‎طور كه مرد بودن براي مردان كمال و ارزش است و هر كدام با انجام وظيفة خود به كمال مطلوب و سعادت دو جهان خواهند رسيد. [11]

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پي نوشت

[1]. ر.ك: محمدرضا زيبايي‎نژاد و محمدتقي سبحاني: درآمدي بر نظام شخصيت زن در اسلام، ج 1، صص 116 ـ92.

[2] . مرتضي مطهري: نظام حقوق زن در اسلام، صص 175 ـ167؛ نيز نگاه كنيد به: محمدتقي مصباح يزدي: حقوق و سياست در قرآن كريم، درس 208، چاپ نشده.

[3] . به‎عنوان مثال، وظيفه كار و تأمين مخارج خانواده بر عهدة مرد است و تكليف اقتصادي و حضور در جبهه و جهاد و صحنه‎هاي پرمسؤوليت اجتماعي از زن برداشته شده است.

[4] . در مخالفت با اين نظر، در نشريات مختلف سخناني به چشم مي‎خورد. از جمله بنگريد: مهرانگير كار: هفته نامه پيام هامون، اسفند 1377. «بسياري از قوانين فقهي مابين زن و مرد تبعيض قائل شده است و ضرورت دارد ايران هم به كنوانسيون بين‎المللي حقوق زنان كه خواهان تساوي همه جانبة زن و مرد است، بپيوندد».

[5] . مرتضي مطهري: نظام حقوق زن در اسلام، ص 184 و 183.

[6] . ر.ك: موريس دوبس: مراحل تربيت؛ و نيز حمزه گنجي: روان‎شناسي تفاوت‎هاي فردي.

[7] . از جمله نگاه كنيد به : گيج. ل. نيت و ديگران: روان‎شناسي تربيتي، ص 260.

[8] . در زمينة تفاوت‎هاي زن و مرد در مقاطع مختلف سني از ديدگاه‎هاي مختلف رجوع كنيد به: غلامرضا متقي‎فر: مقايسه تفاوت‎هاي جسمي و روان‎شناختي دختران و پسران در اسلام و روان‎شناسي، پايان نامه كارشناسي ارشد از، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره).

[9] . ر.ك: نساء (4): 34، بقره (2): 228، زخرف (43): 18، كليني: الكافي، ج 5، ص 337، ح 3 و 4 و 5 و 6؛ ص 338، ح 1 و 2 و 3، ص 339؛ ح 4 و 5 و 6.

[10] . فمينيسم (Feminism) واژه‎اي فرانسوي است كه به آنچه در قرن نوزدهم تحت عنوان «جنبش زنان» معروف بود، اطلاق مي‎شد. فمينيسم، رويكردهاي متعددي دارد كه همگي به برابري كامل زن و مرد و رفع تبعيض بين آن‎ها از جنبه‎هاي مختلف پا مي‎فشارند. براي آشنايي بيش‎تر ر.ك: فصلنامة كتاب نقد، ش 17، فمينيزم؛ و محمدرضا زيبايي‎نژاد و محمدتقي سبحاني: درآمدي بر نظام شخصيت زن در اسلام، ج 1، صص 116 ـ 92.

[11]. فصلنامة كتاب نقد، ش 12؛ فاطمه دردانه: حقوق زن، مقاله «حق متفاوت بودن»، صص 67 ـ 54.