◄* ▐*► لقمه حرام و آثار آن ◄* ▐*►

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

لقمه حرام و آثار آن

اقسام مال حرام

اموال حرام، از سه قسم بیرون نیست:
اول آنکه: ذات آن حرام است؛ مثل خوک و سگ و خون و امثال اینها.

دوم آنکه: به جهت صفتی که عارض آن شده است، حرام شده است؛ چون طعامی که به زهر مخلوط شده است.

سوم آنکه: به جهت نقص و خللی که در گرفتن و دادن مال به هم رسیده و از برای این، اقسام بسیار است؛ مثل اموالی که گرفته می شود به ظلم و عدوان و غصب و دزدی و خیانت در امانت و مکر و حیله و تلبیس و رشوه و کم فروشی و ربا و غیر اینها، از آنچه در کتب فقه مذکور است و در خصوص هر یک ذمّ شدید رسیده است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

فرق بين رشوه و هديه

چون بسیار اشتباه می شود در میان رشوه و هدیه، در این مقام اشاره به بیان آنها می کنیم. پس می گوییم: بدان که چیزی که به این اسم و رسم، کسی به دیگری می دهد چند صورت است:

اول آنکه: کسی چیزی از برای بعضی برادران دینی خود بفرستد، به قصد اظهار دوستی و محبّت و تأکید قواعد انس و صحّت و هیچ غرض دیگر نداشته باشد و شکی نیست که این هدیه است و حلال است؛ خواه با آن قصد ثواب اخروی نیز داشته باشد یا نه.

دوم آنکه: مقصود او از فرستادن چیزی، طمع مالی باشد؛ مثل اینکه فقیری هدیه از برای غنی یا غنی از برای غنی دیگری بفرستد به جهت طمع عوض بیشتر یا مساوی و این نیز نوعی از هدیه است و در حقیقت هبه ای است به شرط عوض و هرگاه آنچه طمع و منظور بوده، به جا آورد، حلال است؛ همچنان که مقتضای ادله و مفاد بعضی از اخبار است. بلکه از بعضی اخبار مستفاد می شود که اگر طمع او را هم به جا نیاورد، حلال خواهد بود.

همچنان که مروی است که اسحق بن عمّار به حضرت صادق علیه السلام عرض کرد که مرد فقیری هدیه به جهت من می فرستد و مقصودش آن است که من عوض به او بدهم. من هدیه او را می گیرم و چیزی به او نمی دهم، آیا از برای من حلال است؟ فرمود: بلی، حلال است؛ ولیکن مگذار که عطا نکنی به او.

سوم آنکه: مقصود او از فرستادن، این باشد که آن شخص در کار معینی اعانت او کند. پس اگر آن کار، حرام یا واجب باشد، آن هدیه نیست، بلکه رشوه است و گرفتن آن حرام است و اگر آن عمل، مباح باشد، قبول هدیه آن ضرر ندارد.

چهارم آنکه: غرض او از فرستادن، تحصیل دوستی و محبّت باشد ولیکن در دوستی و محبّت او منظور این باشد که به واسطه جاه و مرتبه او متوسّل به بعضی از مطالب خود شود و اگر این جاه و مرتبه از برای او نمی بود، آن را نمی فرستاد.

پس اگر غرض آن شخص توسّل به مطالب غیر مشروعه باشد، شکّی در رشوه بودن آنچه فرستاده و حرمت آن نیست و اگر توسّل به مطلب مشروع باشد یا غرض او معلوم نباشد، ظاهر آن است که حرام نباشد؛ اگرچه قبول آن مطلقا خالی از کراهت نیست؛ زیرا که هدیه ای است مشابه رشوه.
مروی است که حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله والیی فرستادند که زکات قبیله ازد را جمع نماید، چون مراجعت نمود بعضی از آنچه آورده بود، خود نگاه داشت و گفت: این هدیه ای است که به من داده اند. حضرت فرمود که اگر راست می گویی چرا در خانه پدرت و خانه مادرت ننشستی تا هدیه از برای تو بیاورند؟ پس فرمود: چرا من هرگاه یکی از شما را به عملی نصب می کنم، گویید این از شما و این هدیه من است؟ چرا در خانه مادرش نمی نشیند تا هدیه از برایش بیاورند؟

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پیام ها

1. برخی از اموال و چیزها ذاتا حرام هستند، مانند خوک و سگ و خون.

2. برخی از اموال و چیزها اگر صفتی بیابند که جنس آنها را تغییر بدهد،
حرام می شوند، مانند غذایی که با زهر مخلوط شده باشد.

3. اموال و چیزهایی که با ظلم و ستم، غصب، دزدی، خیانت در امانت و... گرفته شوند، حرام هستند.

4. اموالی که از راه گرفتن رشوه، ربا و کم فروشی به دست آید، حرام است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

مذمت کسب حرام

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در روز قیامت مردی را بیاورند که از حرام مال جمع کرده و در حرام صرف کرده، فرمان آید که او را به دوزخ برند و دیگری را بیاورند که از حلال مال جمع کرده و در حرام مصرف نموده، فرمان رسد که او را به دوزخ برند و مردی دیگر را بیاورند که از حرام مال جمع کرده و در حلال خرج نموده، خطاب آید که او را نیز به جهنّم برند.

دیگری را بیاورند که از حلال مال گرد آورده و در حلال صرف کرده، خطاب رسد که بایست، شاید در طلب این مال به یکی از فرایض و واجبات خود قصور کرده ای؛ مثلاً نماز را از وقتش به تأخیر انداخته ای و در چیزی از رکوع و سجود و وضوی آن کوتاهی نموده ای.

عرض کند: نه پروردگارا! مال را از حلال به دست آوردم و در حلال خرج کردم و چیزی از واجبات فرو گذار نکردم. به او گویند:
شاید این مال را وسیله فخرفروشی و مباهات در مرکبی یا لباسی مصرف کرده ای، پاسخ دهد: نه خداوندا! آن را وسیله فخرفروشی و مباهات قرار ندادم. خطاب رسد: شاید حق یکی از کسانی را که امر کردم به آنها بدهی، از خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و راه گذاران ادا نکرده باشی.

گوید: نه، پروردگارا! حق هیچ یک از کسانی را که امر فرمودی ضایع نکردم.
در این وقت این صاحبان حق می آیند و با او مخاصمه می کنند و می گویند:
پروردگارا! مال به او عطا کردی و او را توانگر ساختی و در میان ما قرار دادی و به او امر کردی که به ما بدهد. اگر توانست از عهده مخاصمه برآید و معلوم شود که حقّ آنان را داده و چیزی از فرایض از او ضایع نشده و در چیزی فخرفروشی و مباهات نکرده.

خطاب رسد: بایست و شکر نعمتی را که به تو ارزانی داشتم، از آنچه خورده ای و آشامیده ای و لذّتی که برده ای به جای آور... و بدین سان همواره مورد سؤال و محاسبه است.

از بیم این خطر است که یکی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: خشنود نیستم که روزی هزار دینار از حلال به دست آورم و راه اطاعت خدا خرج کنم با اینکه آن کسب مرا از نماز جماعت باز ندارد. به او گفتند: خدا تو را رحمت کند، چرا؟ گفت: می خواهم از ایستادن و محاسبه روز قیامت بی نیاز باشم، آنجا که خداوند می فرماید:
بنده من از کجا آوردی و در چه چیز خرج کردی؟

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بعد از من بیش از هر چیز بر امتم از این کسب های حرام و شهوت پنهانی و ربا بیمناکم. وقتی که مردی از غیر راه حلال مالی را کسب کند، سپس با آن مال به حج رود و لبیک گوید، ندا آید: لا لبیک و لا سعدیک. اما اگر از راه حلال باشد، ندا شود: لبیک و سعدیک. کسب حرام پیامدش در اولاد انسان آشکار می شود.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پیام های

1. به دست آوردن و خرج کردن مال از راه حرام و در راه حرام، انسان را دوزخی می کند.

2. به دست آوردن و خرج کردن مال از راه حلال و در راه حلال نیز در آخرت با حسابرسی همراه است و انسان باید بابت کسب و خرج درست آن پاسخگو باشد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

راهای کسب حرام

1. احتکار

محتکر، ملعون است و محتکر آن بود که طعام بخرد و بنهد تا گران شود، آن گاه بفروشد و رسول صلی الله علیه و آله گفت: «هر که چهل روز طعام نگاه دارد تا گران شود و آن گاه همه به صدقه دهد، هنوز کفّارت آن نباشد.»

رسول صلی الله علیه و آله گفت: «هر که چهل روز طعام نگاه دارد به نیّت گران شدن، خدای تعالی از وی بیزار است و وی از خدای تعالی بیزار است.» و رسول صلی الله علیه و آله گفت: «هر که طعام خرد و به شهری برد و به نرخ وقت بفروشد، همچنان بود که به صدقه داده بود.»

و در روایتی دیگر: «همچنان است که بنده ای آزاد کرده باشد» و علی می گوید: «هر که چهل روز طعام بنهد، دلِ وی سیاه گردد.» و وی را خبر دادند از طعام محتکری، بفرمود تا آتش در زدند اندر آن طعام.

بدان که سبب تحریم این [احتکار]، ضرر خلق است که قوت و قوام آدمی است... و نگاه داشتن قوت نیز آن گاه حرام بود که طعام تنگ بود. اما وقتی که هر که خواهد خرد، آسان بیابد، نافروختن حرام نباشد که بدان ضرورتی نباشد و گروهی گفته اند که این نیز حرام بود در این وقت و درست آن است که مکروه است که در جمله انتظار گرانی می کند و رنج مردمان را منتظر بودن مذموم بود.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

2. ربا

[حق تعالی] در خصوص ربا می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا بترسید و اگر به راستی مؤمنید، باقی مانده ربا را رها کنید. سپس فرمود: اگر چنین نکردید، بدانیدکه با خدا و رسول خدا در جنگید. پس از آن فرمود: اگر توبه کردید، سرمایه هاتان از آن شماست. سپس فرمود: هر که به ربا باز گردد، آنها دوزخی اند.

قال [اللّه ] تعالی: «فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ»، این موعظه نهی و تحریم است؛ یعنی باز داشتن از ربا و حرام کردن آن. می گوید هر که را باز دارند از ربا و از آن باز ایستد و نهی حق بر کار گیرد، آنچه گذشت از ربا دادن و خوردن، آمرزیدند و از وی در گذشتند و مزد وی بر خداست به این فرمانبرداری که کرد و نهی که بر کار گرفت.

مال ربا اگرچه فراوان بود، عاقبت آن نقصان و خسران بود که اگر به صدقه دهند یا در راه غزاه و حج خرج کند یا به مصلحتی از مصالح مسلمانان صرف کنند، هیچ پذیرفته نبود و خیر و برکت از عین آن برود و روی در کاستن نهد تا هیچ نماند.

«الَّذینَ یَأْکُلُونَ الرِّبوا»؛ ایشان که معاملت می کنند به ربا خوردن را و به کار داشتن زر را فردا در قیامت این نشان باشد که چون دیوانگان آیند و از خلق پنهان نباشد که به این نشان هر کس بداند که ایشان ربا خوارانند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

گفت روزی به جعفر صادق
حیله جویی ربادهی فاسق

کز حرامی ربا چه مقصودست
گفت زیرا که مانع جودست

زان ربا ده بتر ز می خوارست
کاین مروت بر آن سخا آرست

وقت را آخُرش اگر چربست
با خدای و رسول در حربست

گر دلت هست با خرد شده جفت
بشنو از حق که یَمْحَقُ اللّه گفت

اندک اندک چو جمع گشت ربی
برود جملگی بخوان ز نُبی

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

حرص دنیا تو را چنان کردست
که خدا را دلت بیازردست

سیم دارد تو را چنان مشغول
که نترسی تو از خدای و رسول

گر صد آیت بخوانی از تحریم
باک ناید تو را که باید سیم

یوم یُحْمی نخوانی از قرآن
وای بر جان ابله نادان

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پیام ها

1. احتکار کردن حرام است.

2. خداوند از انسان محتکر بیزار است.

3. ربا دادن و ربا خوردن حرام است.