چشم زخم از منظر قرآن

[ganjineh]

تاثیر چشم و نیروهای مرموز آن از دیر زمان مورد توجه بشر بوده است. شاید نتوان تاریخ دقیقی برای شروع این عقائد یافت اما آنچه مسلم است انسان‌ها در اثر تجربیات روزمرّه و برخی نقل‌های تاریخی و دینی به این مطلب اعتقاد پیدا كرده‌اند هر چند كه در این بین خرافاتی نیز راه یافته است كه نیازمند پالایش است.
تعریف چشم زخم:
نیروی مرموزی است كه در چشم برخی انسان‌ها وجود دارد كه ممكن است با یك نگاه مخصوص، طرف مقابل را بیمار یا هلاك كند.(تفسیر نمونه، ج 24، ص 424)
چشم زخم از منظر قرآن كریم
به نظر می‌رسد در قرآن، آیه‌ای كه به صراحت از «چشم زخم» سخن گفته باشد وجود ندارد اما در قرآن آیاتی وجود دارد كه در مورد «چشم زخم» به آن استناد شده است از جمله:
1. قرآن كریم در سوره‌ی قلم آیه‌ی 51 می‌فرماید:
«وَإِن یَكَادُ الَّذِینَ كَفَرُوا لَیُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَیَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ»؛ و مسلماً نزدیك بود كسانی كه كفر ورزیدند هنگامی كه آگاه كننده (= قرآن) را شنیدند با چشمانشان تو را بلغزانند و می‏گویند: «قطعاً او دیوانه است.»
شأن نزول آیه‌ی شریفه
الف. برخی مفسران در شان نزول این آیه نقل كرده‌اند كه در مورد گفتار برخی مخالفان ولایت علی(ع) در روز غدیر خُم بود كه به پیامبر(ص) (در هنگامی كه دست علی(ع) را برای امامت بالا برد) نگاه كردند و گفتند: به چشمان او نگاه كنید مثل چشم دیوانگان می‌چرخد. پس جبرئیل آمد و آیه‌ی فوق نازل شد.
ب. بعضی مفسران نقل كرده‌اند كه در قبیله‌ی بنی اسد افرادی بودند كه قدرت چشم زخم داشتند و برخی از آنها می‌خواستند پیامبر(ص) را چشم زخم بزنند كه آیه‌ی فوق به این مناسبت نازل شد.(تفسیر صافی، فیض كاشانی، ج 5، ص 215 )
بررسی:
با توجه به سیاق و لحن آیه كه می‌فرماید: «نزدیك است كه كافران با چشم، تو را بلغزانند» می‌توان از میان اقوال، این قول را پذیرفت كه: «این آیه كنایه از نگاه‌های بسیار غضب آلود است مثل اینكه می‌گوئیم فلان كس آنچنان بد به من نگاه كرد كه گویی می‌خواست مرا با نگاهش بخورد یا بكشد»
و آیه در مقام بیان نوعی نگاه خشم آلود، و چشم غرّه رفتن است به طوری كه طرف مقابل را بترساند و از جای خود بلغزاند و از میدان بِدَر كند.
2. در سوره یوسف آیه‌ی 67 می‌فرماید: «وَقَالَ یَا بَنِیَّ لاَ تَدْخُلُوا مِن بَابٍ وَاحدٍ وَادْخُلُوا مِنْ أَبْوَابٍ مُّتَفَرِّقَةٍ...»
در آیه شریفه آمده كه حضرت یعقوب(ع) از فرزندش می‌خواهد كه از یك در وارد نشوند بلكه از چند در وارد شوند علت این امر چیست؟
«گروهی از مفسران گفته‌اند: علت این بوده كه برادران یوسف از جمال كافی بهره‌مند بودند (اگر چه یوسف نبودند ولی برادران او بودند) و هم قامت‌های رشید داشتند، و پدر نگران بود كه جمعیت یازده نفری كه قیافه‌های آنان نشان می‌داد از یك كشور به مصر آمده‌اند، توجه مردم را به خود جلب كنند، او نمی‌خواست از این راه چشم زخمی به آنها برسد.
بخشی از این چشم زخم، حق است و از نظر علمی نیز بوسیلة سیاله مغناطیسی مخصوصی كه از چشم بیرون می‌پرد، قابل توجیه می‌باشد، هر چند عوام الناس آنرا با مقدار زیادی از خرافات آمیخته‌اند.»
چشم زخم از منظر عقل و علم:
اثر عمیق چشم در دیگران كه موجب هلاكت یا بیماری آنها شود از نظرعقلی محال نیست. چه اینكه بسیاری از دانشمندان امروز معتقدند در بعضی از چشم‌ها نیروی مغناطیسی خاصی نهفته شده كه كارایی زیادی دارد حتی با تمرین و ممارست. می‌توان آن را پرورش داد. خواب مغناطیسی از طریق همین نیروی مغناطیسی چشم‌هاست.
در دنیایی كه «اشعه‌ی لیزر» كه شعاعی است نامرئی، می‌تواند كاری كند كه از برخی سلاح‌های مخرب ساخته نیست؛ پذیرش وجود نیروی در بعضی از چشم‌ها، كه از طریق امواج مخصوص در طرفِ مقابل اثر بگذارد چیز عجیبی نخواهد بود. و بسیاری نقل كرده‌اند كه افرادی را دیده‌اند كه دارای این نیروی مرموز چشم بوده‌اند بنابراین این امور از نظر عقل و علم ممكن است.
چشم زخم از دیدگاه روایات:
در نهج البلاغه می‌خوانیم: «العین حق و الوتی حق»«چشم زخم حق است و توسل به دعا برای دفع آن نیز حق است»
در برخی روایات از امام صادق(ع) نقل شده كه برای جلوگیری از چشم زخم (توسط خود انسان) یا چشم خوردن سه مرتبه بگویند: «ما شاء الله لاقوة الا بالله العلی العظیم»و در برخی روایات دیگر حكایت شده است كه ذكر خدا را بگوید كافی است.
جمع بندی و نتیجه‌گیری:
در قرآن كریم به صراحت از «چشم زخم» سخنی به میان نیامده است، ولی در روایات اشاراتی به این نیروی مرموز چشم شده است، و از نظر عقل و علم نیز مانعی جهت پذیرش «چشم زخم» نداریم اما باید توجه داشت كه این مطالب به معنای پذیرفتن همه خرافاتی كه در این زمینه رایج است، نمی‌باشد.

[فاطر]

به نظر می‌رسد در قرآن، آیه‌ای كه به صراحت از «چشم زخم» سخن گفته باشد وجود ندارد اما در قرآن آیاتی وجود دارد كه در مورد «چشم زخم» به آن استناد شده است از جمله:
1. قرآن كریم در سوره‌ی قلم آیه‌ی 51 می‌فرماید:
«وَإِن یَكَادُ الَّذِینَ كَفَرُوا لَیُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَیَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ»؛ و مسلماً نزدیك بود كسانی كه كفر ورزیدند هنگامی كه آگاه كننده (= قرآن) را شنیدند با چشمانشان تو را بلغزانند و می‏گویند: «قطعاً او دیوانه است.»

در کتاب قاموس القرآن در ذیل همین آیه بحث خوبی بیان نموده است، که آوردنش در اینجا خیلی کمک می‌کند به فهم این آیه وربطی که به چشم زخم دارد.

زَلَق: بفتح (ز- ل) اصل زلق محلى است كه قدم در آن ميلغزد و ثابت نمى‏ماند (مجمع) در اقرب گويد:


«زَلَقَتْ قَدَمُهُ زَلَقاً: زَلَّتْ» و آنگاه بمعنى زمين بى علف و خالى استعمال ميشود چنانكه راغب و طبرسى گفته‏اند «وَ يُرْسِلَ عَلَيْها حُسْباناً مِنَ السَّماءِ فَتُصْبِحَ صَعِيداً زَلَقاً»
كهف: 40. زلق در آيه زمين خشك و خالى است. زلق مصدر نيز آمده است چنانكه از اقرب نقل شد.

«وَ إِنْ يَكادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَ يَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ ...»قلم: 51.

«ان» مخفّف از مثقله است يعنى حقّا نزديك است كفّار بانگاهها و چشمان خيره خود ترا بلغزانند و بزمين افكنند آنگاه كه قرآن را شنيدند و گويند كه وى ديوانه است و چون ظاهرا مراد از لغزاندن همان بزمين افكندن و كشتن است لذا مجمع آنرا از ابن عباس «يقتلونك، يهلكونك» نقل كرده است.
ناگفته نماند آيه شريفه دلالت دارد بر آنچه چشم زخم اثر دارد امروزه علم هيپنوتيزم هم اين مطلب را آفتابى كرده است نيروئى كه از چشم شخص خارج ميشود حتى ميتواند طرف را بخواباند در نهج البلاغه حكمت 400 فرموده‏
«الْعَيْنُ حَقُّ وَ الرُّقَى حَقٌّ وَ السِّحْرُ حَقٌّ ...».يعنى چشم زخم و عوذه‏ها كه در آنها ميدمند و سحر حق است و اثر دارند.

در صافى گويد: در خبر است كه‏«إِنَّ الْعَيْنَ لَيُدْخِلُ الرَّجُلَ الْقَبْرَ وَ الْجَمَلَ الْقِدْرَ».

چشم زخم مرد را بقبر و شتر را به ديگ داخل ميكند. مؤلف گويد سيوطى آنرا در جامع صغير نقل كرده در مجمع گويد: در خبر آمده كه اسماء بنت عميس بحضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله گفت: پسران جعفر را چشم زخم ميرسد پس رقيه ضد چشم زخم براى آنها تهيّه كنم: فرمود آرى اگر چيزى بقدر (خداوند) سبقت ميكرد هر آينه آن چشم زخم بود.

ابن ابى الحديد در ذيل حكمت فوق كه قسمتى از آن نقل شده و بشماره شرح او 408 است بطور تفصيل سخن گفته كه قابل استفاده است. از جمله ميگويد: جمعى از ياران رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در سفرى بقبيله‏اى گذشتند و اهل قبيله آنها را ميهمان نكردند و گفتند: آيا در ميان شما راقى هست رقيه‏اى بنويسيد كه رئيس قبيله را حشره‏اى گزيده است؟ مردى گفت: آرى پس براى او سوره حمد را نوشت رئيس صحّت يافت در مقابل رمه‏اى گوسفند باو دادند قبول نكرد و گفت: تا رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بيايد چون حضرت تشريف آوردند قضيه را بمحضرش عرض كردند و نويسنده گفت: بحيات شما قسم جز فاتحة الكتاب ننوشتم. فرمود چه ميدانيد آن رقيه است. رمه را بگيريد و سهمى هم بمن بدهيد.

---

قاموس قرآن، ج‏3، ص: 175